Komentarzeosw - Ośrodek Studiów Wschodnich

Komentarze osw
Ewolucja niemieckiego podejścia do kwestii integracji imigrantów
Politycy niemieccy bardzo długo nie traktowali braku strategii wobec żyjących w Niemczech
imigrantów jako poważnego problemu – dotyczącego zarówno cudzoziemców, jak i całego
społeczeństwa. Do zmiany tego podejścia przyczyniły się sytuacja społeczna i ekonomiczna
RFN. Niemiecka klasa polityczna uświadomiła sobie, że dalsze zaniedbywanie integracji
O S W. W A W. P L
S t u d i ó w
O ś r o d e k
OSW
K OMENTARZE
S t u d i e s
E a s t e r n
f o r
C e n t r e
Ws c h o d n i c h
S t u d i ó w
Podstawą tej nowej strategii chadeckiej, która w tej kadencji będzie kontynuowana przy współudziale liberałów, jest promowanie integracji poprzez
naturalizację. Ma się to odbywać dzięki zwiększeniu nacisku na edukację
językową i stworzeniu pozytywnej atmosfery wokół przyjmowania obywatelstwa RFN. Koncepcja ta wydaje się mieć duże szanse na realizację ze
względu na procesy toczące się równolegle w środowisku osób o pochodzeniu imigracyjnym i w społeczeństwie niemieckim. Są to: coraz większa
aktywność osób o pochodzeniu imigracyjnym mających obywatelstwo RFN
w sferze publicznej, ich poparcie dla zwiększenia nacisku na integrację,
a także rosnąca akceptacja społeczeństwa niemieckiego dla zajmowania
przez te osoby eksponowanych stanowisk w życiu publicznym.
O ś r o d e k
W ostatniej dekadzie doszło do ogromnej zmiany w postrzeganiu przez
elity niemieckie wyzwań związanych z dużą liczbą imigrantów żyjących
w RFN. Po dziesięcioleciach bagatelizowania problemu rosnącej imigracji
do Niemiec jej ekonomiczne i społeczne konsekwencje doprowadziły do
uświadomienia sobie przez polityków konieczności wprowadzenia mechanizmów ułatwiających funkcjonowanie RFN jako państwa imigracyjnego.
Prekursorem nowego podejścia do imigrantów była niemiecka lewica, jednak faktyczna zmiana możliwa była dopiero dzięki weryfikacji polityki chadecji, do 2005 roku negatywnie lub obojętnie nastawionej do cudzoziemców w Niemczech. W koalicji z SPD to właśnie chadecy nakreślili zarys
obowiązującej teraz polityki integracyjnej RFN, która obecnie postrzegana
jest jako jeden z gwarantów solidarności społecznej Niemiec (świadczy
o tym m.in. precedensowe umieszczenie przez rząd CDU/CSU/FDP zapisów o integracji imigrantów w umowie koalicyjnej).
OSW
Marta Zawilska-Florczuk
K OMENTARZE
Polityka RFN wobec imigrantów
– od integracji do naturalizacji
Ws c h o d n i c h
numer 32 | 04.01.2010 | ośrodek studiów wschodnich im. marka karpia
1
Komentarze osw
n u m e r 3 2 | 0 4 . 0 1 . 2 0 1 0 | o ś r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r ka ka r p i a
imigrantów nasili tylko zagrożenia dla systemu socjalnego Niemiec wynikające z obciążeń
budżetu państwa zasiłkami rodzinnymi i dla bezrobotnych oraz braku szerokiego udziału
cudzoziemców w niemieckim rynku pracy.
Kwestia integracji cudzoziemców była obecna już w debacie publicznej podczas pierwszej
kadencji rządu SPD i Partii Zielonych w latach 1998–2002, zabrakło jednak koncepcji
przemyślanej polityki integracyjnej. Debata została zdominowana przez spór tzw. obozu
lewicowego i mieszczańskiego dotyczący zasadniczych kwestii – granic tolerancji i miejsca
cudzoziemców w społeczeństwie niemieckim. SPD i Partia Zielonych opowiadały się za
ideą „społeczeństwa multikulturowego” opartego na swobodnej koegzystencji różnych narodów, kultur i religii, przy minimalnej ingerencji państwa. Chadecy i liberałowie forsowali
natomiast model nowego społeczeństwa oparty na asymilacji, z tzw. kulturą przewodnią
(Leitkultur). Brak szczegółowej strategii
polityki integracyjnej w połączeniu z opoPolitycy niemieccy bardzo długo nie
rem opozycji parlamentarnej i brakiem
traktowali braku strategii wobec żyotwartości społeczeństwa na cudzoziemjących w Niemczech imigrantów jako
ców sprawiły, że koalicjantom nie udało
poważnego problemu – dotyczącego
się wprowadzić istotnych jakościowych
zarówno cudzoziemców, jak i całezmian w tej dziedzinie1.
1
Najważniejszą reformą była
zmiana ustawy o obywatelstwie
niemieckim w 2000 roku.
Głównymi jej założeniami są
automatyczne uzyskiwanie obywatelstwa przez osoby urodzone
na terenie Niemiec i obowiązek
rezygnacji przez te osoby
z jednego z paszportów między
18 a 23 rokiem życia.
2
Historia powojennej imigracji
cudzoziemców do Niemiec sięga
lat 50. i 60. XX wieku. Niemcy
prowadziły w tym czasie akcję
sprowadzania niewykwalifikowanych pracowników, głównie
z Europy Południowej i Turcji,
do wykonywania prostych prac
fizycznych. Zarówno politycy, jak i sami gastarbeiterzy,
zakładali, że będzie to jedynie
pobyt czasowy. Strona rządowa
nie zadbała zatem o stworzenie
oferty umożliwiającej imigrantom naukę języka niemieckiego, podnoszenie kwalifikacji
zawodowych, nostryfikację
dyplomów i wreszcie dostęp
do rynku pracy. Ta strategia
ignorowania okazała się bardzo
krótkowzroczna, zwłaszcza że
mimo ogłoszonego w latach 80.
zakończenia naboru pracowników liczba imigrantów stale
rosła w związku z procedurą
łączenia rodzin i przyjmowaniem uchodźców. Zwiększająca
się liczba cudzoziemców
i pogorszenie koniunktury
w połączeniu z nieprzyjaznymi
zasadami dostępu do rynku
pracy przyczyniły się do wzrostu
bezrobocia wśród imigrantów. Brak znajomości języka
niemieckiego wśród imigrantów
i ich dzieci potęgował zjawisko
bezrobocia. Zasiłki socjalne
i na dzieci generowały ogromne
koszty dla budżetu państwa.
go społeczeństwa. Do zmiany tego
podejścia przyczyniły się sytuacja
społeczna i ekonomiczna RFN.
Nowo utworzony rząd CDU/CSU/FDP
jako pierwszy wpisał politykę integracyjną
do umowy koalicyjnej. Kwestia integracji
była już wprawdzie poruszana w umowie rządu SPD i Partii Zielonych w 1998 roku, jednak
bardzo ogólnie i w znacznie mniejszym zakresie. Chadecy i liberałowie umieścili sprawę
integracji cudzoziemców jako jedną z kluczowych w rozdziale umowy poświęconym solidarności społecznej obok takich tematów jak: polityka prorodzinna, równouprawnienie kobiet
i mężczyzn, pomoc społeczna i ubezpieczenia społeczne, system emerytalny, system opieki
zdrowotnej. Zamieszczenie polityki integracyjnej w koncepcji programowej koalicji CDU/
CSU/FDP wskazuje na istotną zmianę podejścia partii zaliczanych do tzw. obozu konserwatywnego do kwestii miejsca cudzoziemców w społeczeństwie RFN. Polega ona na odejściu
od przekonania (rozpowszechnionego dotąd szczególnie wśród przedstawicieli chadecji), że
Niemcy nie są państwem imigracyjnym i napływ cudzoziemców ma charakter tymczasowy.
Bezpośredni wpływ na przełom w postrzeganiu zjawiska imigracji do Niemiec i rozpoznanie
potrzeby stworzenia przyszłościowej koncepcji integracji cudzoziemców ze społeczeństwem
RFN miały dwa czynniki: społeczny i ekonomiczny. Po pierwsze była to duża liczba żyjących
w Niemczech osób pochodzenia imigracyjnego (1/5 ludności), których znaczna część żyje
w społeczeństwach równoległych (tj. funkcjonujących niejako samodzielnie, obok społeczeństwa niemieckiego)2. Dużą rolę odegrały w tym kontekście również nastroje społeczeństwa dopatrującego się w braku integracji źródła przestępczości i niechętnie nastawionego
do przeznaczania środków państwowych na zasiłki dla cudzoziemców.
Drugim istotnym czynnikiem były problemy niemieckiego rynku pracy, głównie wysokie
bezrobocie wśród imigrantów (20,3% według danych z 2007 r.) obciążające budżet RFN.
Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez Fundację Bertelsmanna w 2008 roku koszty
nieudanej integracji (m.in. zasiłki społeczne i dla bezrobotnych) ponoszone przez państwo
niemieckie wynoszą do 16 miliardów euro rocznie. Coraz bardziej odczuwalnym problemem
staje się ponadto rosnące zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych pracowników
branży technicznej i informatycznej – wraz z emigracją wysoko wykwalifikowanych Niemców do Szwajcarii i krajów anglosaskich na niemieckim rynku pracy powstała luka szacowana na ok. 70 tysięcy wakatów (dane z roku 2007).
O S W. W A W. P L
2
Komentarze osw
n u m e r 3 2 | 0 4 . 0 1 . 2 0 1 0 | o ś r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r ka ka r p i a
Chadecy jako prekursorzy polityki naturalizacji
Prawdziwy przełom w podejściu do integracji imigrantów stał się możliwy dzięki zmianie
postawy CDU/CSU po dojściu do władzy w 2005 roku. Wyraźne lobbowanie chadeków na
rzecz przyjmowania przez imigrantów obywatelstwa RFN świadczy o tym, że celem stała
się nie tyle integracja zakładająca lepsze odnajdowanie się imigrantów w rzeczywistości
niemieckiej, ile ich naturalizacja.
Paradoksalnie to właśnie chadecy nadali polityce integracyjnej zupełnie nowy kierunek
oraz większe znaczenie niż politycy z partii tradycyjnie postrzeganych jako prointegracyjne.
Nastawienie chadecji do integracji cudzoziemców było wcześniej niechętne, co przejawiało
się m.in. w zablokowaniu możliwości posiadania podwójnego obywatelstwa, forsowaniu
utrudnień procedury łączenia rodzin (obniżenie wieku dzieci kwalifikujących się do przyjazdu do Niemiec w ramach tej procedury), czy podkreślaniu, że Niemcy nie są krajem imigracyjnym. Nieprzychylny stosunek partii chadeckich do cudzoziemców żyjących w Niemczech
ilustrują dobitnie kampanie wyborcze do parlamentów Hesji (1999 i 2007 r.) i Nadrenii-Północnej Westfalii (2000 r.), podczas których imigranci przedstawiani byli jako źródło
przestępczości, a politycy podsycali negatywne nastroje społeczne hasłami typu „Kinder
statt Inder” („dzieci zamiast Hindusów”).
Nastawienie federalnego rządu RFN na integrację, której celem jest przyjęcie obywatelstwa
Niemiec, widoczne jest w nawiązaniu dialogu ze środowiskami imigrantów na poziomie krajów związkowych i federalnym, m.in. podczas zainicjowanych przez kanclerz Merkel szczytów integracyjnych (których efektem był Narodowy Plan Integracyjny3) oraz odbywającej
się dorocznie od 2006 roku konferencji
Prawdziwy przełom w podejściu do
ds. islamu, której przewodniczył minister
spraw wewnętrznych Wolfgang Schäuble.
integracji imigrantów stał się możliDążenie do naturalizacji cudzoziemców powy dzięki zmianie postawy CDU/CSU
twierdza również szereg nowych przepisów
po dojściu do władzy w 2005 roku.
obowiązujących od wejścia w życie ustaWyraźne lobbowanie chadeków na
wy imigracyjnej w 2007 roku (są to m.in.
rzecz przyjmowania przez imigrankursy integracyjne obejmujące zajęcia
tów obywatelstwa RFN świadczy
z języka, historii, geografii, polityki i kultury
o tym, że celem stała się nie tyle inNiemiec, obowiązkowe kursy językowe dla
tegracja zakładająca lepsze odnajdomałżonków sprowadzanych do Niemiec
wanie się imigrantów w rzeczywistow ramach łączenia rodzin i testy naturalizacyjne sprawdzające wiedzę o Niemczech osób
ści niemieckiej, ile ich naturalizacja.
ubiegających się o obywatelstwo RFN).
Nowy cel kolejnych kierowanych przez chadecję rządów widoczny jest jednak przede
wszystkim w otwartym lobbowaniu polityków na rzecz przyjmowania obywatelstwa RFN,
a symbolicznie także w organizowaniu uroczystości, podczas których kanclerz Merkel
wręcza nowym obywatelom Niemiec poświadczenie obywatelstwa. To zachęcanie przez
polityków do naturalizacji jest odpowiedzią na słabnące zainteresowanie cudzoziemców
obywatelstwem RFN (zgodnie z danymi Bundestagu liczba naturalizacji w 2008 roku spadła o 15% w stosunku do roku poprzedniego.). Rząd wskazuje przy tym często na fakt,
że dzieci z korzeniami imigranckimi posiadające obywatelstwo niemieckie radzą sobie
w edukacji szkolnej znacznie lepiej niż ich rówieśnicy bez obywatelstwa. Wydaje się, że to
akcentowanie korzyści wynikających z przyjęcia obywatelstwa, nacisk kładziony na naukę
języka niemieckiego począwszy od wieku przedszkolnego i poszerzenie wiedzy o kulturze
i historii Niemiec są modyfikacją chadeckiego modelu asymilacji z kulturą przewodnią.
W warstwie retorycznej unika się wprawdzie nazwania nowej polityki integracyjnej działaniem prowadzącym do jak najliczniejszej naturalizacji. Oficjalnie celem nowej polityki jest
O S W. W A W. P L
3
Narodowy Plan Integracyjny
został przyjęty podczas szczytu
integracyjnego w 2007 roku
i zawiera ponad 400 zadań
dla rządu, landów i środowisk
imigrantów, mających wpłynąć
m.in. na zwiększenie szans
edukacyjnych imigrantów,
poszerzenie oferty kursów
językowych, ułatwienie
dostępu do rynku pracy itp.
3
Komentarze osw
n u m e r 3 2 | 0 4 . 0 1 . 2 0 1 0 | o ś r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r ka ka r p i a
stworzenie społeczeństwa otwartego na imigrantów gotowych do zintegrowania się z Niemcami i zrównania praw Niemców i ludności napływowej. W rzeczywistości owo zrównanie
praw (które musi zakładać również partycypację w społeczeństwie obywatelskim, a zatem
udział w wyborach) nie jest możliwe bez ujednolicenia statusu obu grup, a de facto przyjęcia przez cudzoziemców obywatelstwa RFN.
Otwarcie się środowiska imigrantów na integrację
Równolegle do zmian w polityce ewolucji ulega także samo środowisko imigrantów.
Przykłady osób naturalizowanych, które osiągnęły sukces w Niemczech, wskazują na duży
związek między ich szansami na pełne uczestnictwo w życiu społecznym i politycznym
a posiadaniem obywatelstwa RFN.
Zróżnicowanie wśród osób o pochodzeniu imigracyjnym jest szczególnie wyraźne w przypadku osób urodzonych i wychowanych w Niemczech lub naturalizowanych oraz imigrantów bez obywatelstwa niemieckiego. Podczas gdy pierwsza grupa staje się coraz bardziej
aktywna w życiu społecznym i politycznym RFN, druga rzadziej integruje się ze społeczeństwem niemieckim i częściej pozostaje wyłączona z aktywnego udziału w rynku pracy.
Różnice te widoczne są już na poziomie
Równolegle do zmian w polityce
edukacji przedszkolnej czy wczesnoszkolnej – dzieci bez obywatelstwa niemiecewolucji ulega także samo środokiego częściej mają problemy z nauką niż
wisko imigrantów. Przykłady osób
ich rówieśnicy będący obywatelami RFN,
naturalizowanych, które osiągnęły
a w konsekwencji częściej przerywają
sukces w Niemczech, wskazują na
naukę i rzadziej zdobywają zawód lub dyduży związek między ich szansami
plom szkoły wyższej (według raportu dot.
na pełne uczestnictwo w życiu
stopnia integracji imigrantów opublikowaspołecznym i politycznym
nego przez rząd RFN w 2009 roku, 16%
a posiadaniem obywatelstwa RFN.
imigrantów nie ma świadectwa ukończenia szkoły, tylko 11% ma maturę i zaledwie 23,9% młodych cudzoziemców odbyło szkolenie zawodowe – w porównaniu do odpowiednio 6,5%, 30% i 57,6% obywateli Niemiec). Problem ten dziedziczony jest z pokolenia
na pokolenie – rodzice nieuczestniczący w życiu społecznym Niemiec nie przekazują swoim
dzieciom pozytywnych wzorów. Słabsze wyniki w nauce są z reguły efektem niedostatecznej znajomości języka niemieckiego i prowadzą do wykluczenia z aktywnego udziału
w życiu społecznym Niemiec kolejnych pokoleń młodych imigrantów.
Z kolei osoby pochodzenia imigracyjnego posiadające obywatelstwo RFN stają się coraz
bardziej aktywne, nie chcą być dłużej postrzegane jako siła robocza czy wyłącznie reprezentanci środowiska imigrantów, ale chcą mieć udział w polityce i sferze publicznej
RFN na równi z Niemcami. Dobrym tego przykładem są dwaj politycy – Cem Özdemir
z Partii Zielonych i Philipp Rösler z FDP, robiący karierę polityczną na szczeblu federalnym.
Pierwszy z nich, urodzony w Niemczech polityk pochodzenia tureckiego, został wybrany na
jednego z dwojga przewodniczących Partii Zielonych w listopadzie 2008 roku, drugi natomiast, Wietnamczyk, adoptowany jako niemowlę przez Niemców, jest ministrem zdrowia
w rządzie CDU/CSU/FDP. Poza polityką przedstawiciele osób o pochodzeniu imigracyjnym widoczni są także w mediach, kulturze czy w instytucjach naukowych, choć tak jak
w innych sferach życia publicznego ich liczba jest niewspółmiernie mała do skali imigracji
w Niemczech. Wielu prominentnych przedstawicieli środowiska imigrantów (np. pochodzące z Turcji socjolog Necla Kelek i prawniczka Seyran Ates biorące udział w pracach
Niemieckiej Konferencji ds. Islamu) angażuje się w debatę integracyjną, krytykując błędy
popełniane zarówno przez państwo niemieckie, jak i samych cudzoziemców. Znamienne
O S W. W A W. P L
4
Komentarze osw
n u m e r 3 2 | 0 4 . 0 1 . 2 0 1 0 | o ś r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r ka ka r p i a
jest, że osoby te opowiadają się przeciwko modelowi społeczeństwa multikulturowego, upatrując w nim przyczyny powstawania społeczeństw równoległych. Można zatem sądzić,
że będą otwarte na argumenty rządu i mogą przyczynić się do lepszego odbioru założeń
nowej polityki integracyjnej w środowiskach imigrantów.
Społeczeństwo niemieckie wobec imigrantów
Wydaje się, że rząd chadecko-liberalny może liczyć na poparcie dla swojej polityki integracyjnej w społeczeństwie niemieckim. Rosnąca obecność naturalizowanych osób o pochodzeniu
imigracyjnym w sferze publicznej RFN spotyka się z akceptacją większości społeczeństwa,
choć Niemcy nie są jeszcze gotowi na pełnienie przez obcokrajowców najwyższych funkcji
państwowych. Jednocześnie utrzymuje się negatywne nastawienie Niemców do imigrantów
niezintegrowanych.
Mimo rosnącej akceptacji obecności imigrantów w sferze publicznej, liczba osób dopuszczających, by urząd kanclerza objęła osoba o obcym pochodzeniu, jest nadal znacznie niższa niż
osób wykluczających taką możliwość4. Jednocześnie wybór Cema Özdemira na przewodniczącego Partii Zielonych, a później mianowanie Philippa Röslera na ministra zdrowia spotkały się
z pozytywnymi reakcjami zarówno polityków, jak i obywateli. Podobny dualizm w podejściu
do cudzoziemców widoczny jest w nastawieniu partii politycznych do roli imigrantów w ich
strukturach. Podczas gdy na szczeblach komunalnych i landowych relatywnie często można
spotkać polityków o korzeniach innych niż niemieckie, ich obecność na poziomie federalnym
i europejskim jest nadal niewielka5.
Mimo neutralnego bądź pozytywnego nastawienia większości Niemców do obcokrajowców,
imigranci są nadal obiektem ataków partii i ugrupowań radykalnie prawicowych6. Na wschodzie RFN ugrupowania i partie neonazistowskie wskazują cudzoziemców jako główną przyczynę
bezrobocia Niemców. Wprawdzie w skali całego kraju poparcie dla tych ruchów jest marginalne
(w wyborach do Bundestagu z 27 września neonazistowskie partie NPD i DVU uzyskały odpowiednio 1,5% i 0,1% głosów w skali całego kraju), jednak przedstawiciele NPD zasiadają w parlamentach dwóch, a przedstawiciele DVU jednego kraju związkowego. Negatywne nastawienie
Niemców skierowane jest głównie przeciw imigrantom o najniższych kwalifikacjach, wykonujących proste prace fizyczne lub pozostających bez pracy, którzy nie znają języka niemieckiego
i żyją w hermetycznych społecznościach (w tym przede wszystkim Turkom), a także przeciwko osobom różniącym się kolorem skóry. Badanie przeprowadzone przez ośrodek Sinus
Sociovision na zlecenie Federalnego Urzędu Antydyskryminacyjnego w 2008 roku wykazało,
że 84% ankietowanych Niemców uważa, że ludzie, którzy nie potrafią przystosować się do życia
w Niemczech, powinni opuścić kraj, a 50% nie chciałoby mieszkać w jednym bloku mieszkalnym z Turkami. Skala tych nastrojów uwidoczniła się podczas debaty, która przetoczyła
się w październiku przez niemieckie media, na temat stopnia zdolności integracyjnej Turków
i Arabów mieszkających w Niemczech. Zapoczątkował ją wywiad Thilo Sarrazina, byłego socjaldemokratycznego ministra finansów Berlina, zasiadającego obecnie w zarządzie Bundesbanku,
dla kwartalnika Lettre International, w którym określił większość Turków i Arabów zamieszkujących RFN jako niezdolnych do integracji. Z sondażu przeprowadzonego na zlecenie tygodnika
Bild am Sonntag wynika, że pogląd ten popiera 51% Niemców. Poziom akceptacji wobec osób
o pochodzeniu imigracyjnym zdaje się rosnąć wraz z poziomem ich wykształcenia i statusem
społecznym – stąd brak kontrowersji wokół pełnienia eksponowanych funkcji przez polityków
wywodzących się z rodzin imigranckich. Polityka integracyjna prowadząca do naturalizacji wydaje się zatem odzwierciedleniem nastrojów i oczekiwań społeczeństwa niemieckiego.
O S W. W A W. P L
4
Z badań przeprowadzonych
w listopadzie 2008 roku na
zlecenie niemieckiej stacji
telewizyjnej RTL wynika,
że 58% ankietowanych zgadza
się ze stwierdzeniem, że Niemcy
nie są jeszcze gotowi, by urząd
kanclerza sprawowała osoba
o obcym pochodzeniu.
5
Po ostatnich wyborach do
Bundestagu (wrzesień 2009 r.)
w parlamencie zasiada jedynie
piętnaścioro polityków o pochodzeniu imigracyjnym
(w poprzedniej kadencji było
ich jedenaścioro), a Parlamencie
Europejskim tylko troje
(w poprzedniej kadencji siedmioro). Wyraźne są również
różnice w otwartości partii
na cudzoziemców. Największa
liczba imigrantów działa
w partiach lewicowych – przede
wszystkim Związku 90/Zielonych, w Partii Lewicy i SPD,
najmniej takich przypadków
można zaobserwować w chadeckich CDU i CSU oraz
w FDP, co odpowiada obserwowanym preferencjom wyborczym imigrantów
i długoletniemu nastawieniu
tych partii do cudzoziemców.
6
Dobitnymi przykładami są
działające w zachodnich
Niemczech ruchy „Pro Köln”
i „Pro NRW” głoszące hasła
walki z islamizacją Niemiec,
a także ataki na czarnoskórego
polityka CDU w Turyngii czy
antypolska kampania wyborcza
w Saksonii zorganizowane przez
lokalne gremia neonazistowskiej
NPD przed wyborami do parlamentów tych landów.
5
Komentarze osw
n u m e r 3 2 | 0 4 . 0 1 . 2 0 1 0 | o ś r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r ka ka r p i a
Konkluzje
1. Czynniki ekonomiczne, w tym prognozowany wzrost bezrobocia oraz niewykorzystywany
potencjał intelektualny i zawodowy żyjących w RFN imigrantów przyczyniły się do uznania
przez rząd CDU/CSU/FDP problemu integracji cudzoziemców za jedno z priorytetowych
wyzwań obecnej kadencji. Koalicjanci dążą do poprawy poziomu edukacji imigrantów
(zwiększenie godzin kursów językowych i wiedzy o Niemczech, nacisku na edukację językową już w przedszkolu, planowane ułatwienia dostępu młodzieży do ofert nauki zawodu czy
uproszczenie zasad nostryfikacji dyplomów), opowiadają się za kontynuacją tworzenia polityki integracyjnej w porozumieniu ze środowiskami imigrantów oraz planują wprowadzenie
umów integracyjnych między nowo przybyłymi cudzoziemcami i państwem niemieckim.
2. Istotny wpływ na zmianę podejścia polityków do kwestii imigrantów ma ewolucja zachodząca w środowisku osób pochodzenia imigracyjnego. Przedstawiciele naturalizowanych
potomków dawnych gastarbeiterów, opowiadający się w debacie publicznej przeciwko źle
rozumianej tolerancji prowadzącej do powstawania społeczeństw równoległych, wydają się
sojusznikami linii nowej polityki integracyjnej RFN. Kariery przedstawicieli drugiego i trzeciego pokolenia imigrantów posiadających obywatelstwo niemieckie ukazują dodatkowo
zależność udanej integracji od dobrej znajomości języka, mającej kluczowe znaczenie dla
zdobycia lepszego wykształcenia i pracy.
Promowany przez rząd niemiecki model integracji nakierowanej na naturalizację zdaje
się odpowiadać także oczekiwaniom społeczeństwa niemieckiego. Takie uwarunkowania
zwiększają szanse rządu CDU/CSU/FDP na wprowadzenie zmian korzystnych zarówno dla
państwa niemieckiego, jak i imigrantów (zwiększenie możliwości edukacyjnych, zmniejszenia skali wykluczenia społecznego cudzoziemców).
3. Wzrost zainteresowania integracją cudzoziemców może okazać się dla chadeków i liberałów bardzo pozytywny. Środowisko imigrantów nieposiadających obywatelstwa RFN
stanowi liczną grupę potencjalnych wyborców. W obliczu rozpadu tradycyjnych elektoratów mogą oni stanowić atrakcyjny nowy elektorat, niezwiązany dotychczas z żadną partią.
Na głosach nowych obywateli mogłaby skorzystać przede wszystkim chadecja ze względu
na konserwatywny profil zbliżony do wartości deklarowanych przez imigrantów.
4. Kwestiami nierozwiązanymi, które nie zostały uwzględnione przy opracowywaniu strategii
integracyjnej rządu chadeków i liberałów, pozostają problemy imigrantów o nieokreślonym
statusie, tzw. tolerowanych i cudzoziemców przebywających w Niemczech nielegalnie oraz
wprowadzenie jednolitego instrumentu zarządzania migracją pracy. Aktywizacja zawodowa
mieszkających w Niemczech imigrantów może okazać się niewystarczająca dla zaspokojenia zapotrzebowania niemieckiego rynku pracy. Wydaje się, że politycy niemieccy świadomie odsuwają ten problem na dalszy plan, być może w obawie przed reakcją społeczeństwa
i uzależniają opracowanie długofalowej strategii od sukcesu nowej polityki integracyjnej.
O S W. W A W. P L
6
Komentarze osw
n u m e r 3 2 | 0 4 . 0 1 . 2 0 1 0 | o ś r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r ka ka r p i a
aneks
Imigranci przebywający w Niemczech, stan na 31 grudnia 2008 roku
Źródło: Federalny Urząd Statystyczny, rejestr liczby imigrantów
Ośrodek Studiów Wschodnich imienia Marka Karpia monitoruje oraz analizuje polityczną, eko-
© Copyright by OSW
nomiczną i społeczną sytuację w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na Bałkanach
oraz na Kaukazie i w Azji Centralnej.
Redakcja merytoryczna:
Ośrodek Studiów Wschodnich
Głównymi tematami badawczymi OSW są: sytuacja wewnętrzna i stabilność krajów obszaru
Adam Eberhardt
im. Marka Karpia
zainteresowań OSW, system władzy, relacje pomiędzy poszczególnymi ośrodkami politycznymi,
ul. Koszykowa 6A, 00-564 Warszawa
polityka zagraniczna, problematyka związana z rozszerzeniem NATO i UE, aspiracje integracyjne
e-mail: [email protected]
państw obszaru ze strukturami zachodnimi oraz bezpieczeństwo energetyczne.
O S W. W A W. P L
Redakcja: Katarzyna Kazimierska
Skład: Wojciech Mańkowski
7