Zadanie nauczyciela: Ścieżka Odwrócona lekcja

Materiał dla uczestników
programu „Szkoła z Klasą 2.0”
Zadanie nauczyciela: Ścieżka Odwrócona lekcja (OLE)
Odwrócona lekcja, czyli zamiana kolejności
A gdyby tak zaplanowad wszystko inaczej? Gdyby praca uczniów nad jakimś zagadnieniem zaczynała
się nie od wykładu nauczyciela, ale od tego, czym zwykle się kooczyła, czyli od pracy domowej?
Korzystając z potwierdzonych naukowo teorii dotyczących nauczania wyprzedzającego i współczesnej
wiedzy o tym, jak ludzie się uczą – proponujemy odwróconą lekcję.
Wymaga to od nauczyciela rezygnacji z pozycji wszystkowiedzącego eksperta, który w całości
odpowiedzialny jest za kierowanie procesem i jego efekt, na rzecz roli przewodnika, który pomaga,
tłumaczy i wspiera uczących się. Nauczyciel przestaje byd jedynym, a nawet chodby podstawowym
źródłem informacji dla ucznia.
W pewnym sensie jego zadanie jest jeszcze trudniejsze – wymaga umiejętności planowania,
przewidywania rezultatów, monitorowania i oceny efektów oraz umiejętności negocjowania i
moderowania. Wymaga wyobraźni i odwagi. Ale nagrodą jest zwykle znacznie lepszy efekt,
zaangażowanie uczniów i satysfakcja z pracy. Takie odwrócone strategie pozwalają też znacznie lepiej
wykorzystad technologie informacyjne w procesie kształcenia.
Metoda ta zwana oryginalnie flip teaching, flipped lesson, lub flipped classroom – stosowana jest
coraz częściej na całym świecie. Taki model lekcji staje się coraz popularniejszy także w Polsce,
ponieważ angażuje uczniów w proces zdobywania wiedzy i przygotowuje do samokształcenia. W
Polsce przyjęło się stosowad nazwy: odwrócona lekcja, odwrócona klasa lub odwrócone nauczanie. Ze
względu na nazwę, mylone jest czasem z odwróceniem ról uczeń – nauczyciel, które dotyczy innej
formy – uczymy innych.
Odwrócona lekcja a TIK
Model odwróconej lekcji rozwija się intensywnie wraz z dostępem do informacji, jaki umożliwiają
nowoczesne technologie. Są one obecne w życiu uczniów na co dzieo. Dzięki nim uczniowie poznają
świat, zdobywają wiedzę na rozmaite tematy. Wielu uczniom wydaje się, że w internecie mogą
znaleźd wszystko, więc szkoła nie jest im potrzebna. Podczas odwróconej lekcji, przy wsparciu
nauczyciela, uczniowie mogą w czasie pozalekcyjnym zdobywad wiedzę z wiarygodnych,
sprawdzonych źródeł.
Nowoczesne technologie nie są niezbędne, ale są niezwykle ważne i pomocne w pracy metodą
odwróconej lekcji. To, co jest istotą tradycyjnej lekcji – jej treśd, nauczyciel musi przekazad uczniom
wcześniej, w przystępnej i zrozumiałej formie. Skoro lekcja ma byd czasem na praktyczne
sprawdzanie wiedzy (np. prowadzenie eksperymentu, rozwiązywanie równao), wiedzę, którą
nauczyciel przekazałby na lekcji w postaci wykładu, może np. nagrad na dyktafon lub kamerę (lub
wyszukad taki materiał, już wcześniej przez kogoś stworzony) i wysład uczniom e-mailem.
Nowoczesne technologie pozwalają zaangażowad ucznia w proces uczenia się bardziej niż sam tekst
drukowany, poprzez oddziaływanie na kilka zmysłów jednocześnie. W ten sposób nauka
przedstawiona jest w sposób przystępny, ciekawy i skuteczny.
Materiał dla uczestników
programu „Szkoła z Klasą 2.0”
W USA powstaje coraz więcej aplikacji edukacyjnych, np.: Blackboard Mobile™ Learn, Schoology,
Educreations Interactive Whiteboard, które umożliwiają nauczycielowi proste przygotowywanie,
wyszukiwanie i dzielenie się materiałami. Większośd z nich dostępna jest w języku angielskim, lub
wymaga posiadania odpowiedniego sprzętu (np. iPhone), jednak fantastycznie sprawdzają się proste
narzędzia dostępne dla każdego, takie jak: Word, PowerPoint, YouTube, Google Groups, Skype,
Video Notes i wiele innych. Możesz również skorzystad z serwisu Freelearning, który zbiera w
uporządkowany, skategoryzowany sposób otwarte materiały (wideo, prezentacje, dokumenty) z sieci.
Umożliwia też tworzenie własnych kursów online za pomocą zbierania dokumentów i multimediów
dostępnych w sieci.
Jeśli korzystamy z platformy e-learningowej mamy do dyspozycji wiele znakomitych narzędzi
ułatwiających pracę, zwłaszcza podczas cyklu odwróconego nauczania. Platformy, których możemy
użyd, na przykład Moodle, pozwalają na łatwe porozumiewanie się uczestników działao, nauczyciela
z uczniami i uczniów pomiędzy sobą. Można wykorzystywad nie tylko pocztę elektroniczną, czaty,
konferencje ale też umieszczad materiały nauczycielskie i uczniowskie, prace zespołów, strony
domowe grup i blogi grupowe. Nauczyciel może umieszczad moduły zadaniowe, które uczniowie
rozwiązują w dowolnym, ustalonym czasie, nauczyciel je sprawdza a uczeo otrzymuje informację
zwrotną, uczeo może też sam porównad swoje rozwiązania z umieszczonym na platformie modelem.
Quizy i moduły wyborów (podejmowania decyzji) pozwalają nauczycielowi śledzid postępy uczniów,
zapoznad się szybko i na bieżąco z ich dokonaniami. Fora dyskusyjne, które mogą byd moderowane i
przez uczniów i przez nauczyciela, pozwalają na rozważanie i zbiorowe rozstrzygnięcia problemów,
omówienie trudnych zagadnieo. Platforma wreszcie może też byd miejscem dokumentowania pracy
uczniów.
O czym warto pamiętad?



Przed przystąpieniem do pracy metodą odwróconej lekcji koniecznie należy zapoznad
uczniów z tym sposobem nauczania i uczenia się, wyjaśnid jego zasady i istotę. Oczywiście
zupełnie inaczej prezentuje się je uczniom najmłodszym, a inaczej uczniom szkół
ponadgimnazjalnych, z którymi warto omówid wady i zalety takiego działania, przewidywane
trudności i warunki sukcesu.
Nauczyciel może pokazad uczniom zestaw zagadnieo, które planuje opracowad w taki sposób
i jakie cele zamierza osiągnąd. Podczas tego wprowadzenia trzeba też dokładnie omówid rolę
nauczyciela i uczniów, ustalid reguły komunikowania się z nauczycielem i kolegami podczas
pracy samodzielnej. Wyjaśnid, w jaki sposób nauczyciel będzie pomagał w realizacji zadania i
ustalid zasady weryfikacji efektów pracy. Szczegółowe kryteria (Nacobezu) omawia się
z uczniami już po podjęciu pracy nad konkretnym zagadnieniem.
Najlepiej zacząd od uważnej analizy programu i dokonad wyboru zagadnieo, które najlepiej
nadają się do realizacji w tym trybie. Następnie należy przemyśled sposób realizacji, dokonad
wyboru narzędzi, zdecydowad, czy będzie się korzystad z platformy edukacyjnej, na której
zostaną umieszczone materiały opracowane wcześniej przez nauczyciela (prezentacje, filmy,
zdjęcia, teksty źródłowe, zadania, zagadki itp.). Trzeba zdecydowad o sposobie
dokumentowania wyniku uczenia się, na przykład w formie e-portfolio, które może byd
prowadzone na blogu. Potem nauczyciel wyszukuje sam źródła i materiały, które chce
Materiał dla uczestników
programu „Szkoła z Klasą 2.0”
zaproponowad uczniom do samodzielnej nauki. Różnica pomiędzy tradycyjną lekcją a tą
odwróconą polega na tym, że nie prezentuje ich bezpośrednio, nie wygłasza wykładu ani
pogadanki, zostawia uczniom czas na samodzielne poszukiwania w domu. Materiały
przygotowane przez niego stanowią tylko pomoc i inspirację.
By taki model nauczania zaczął dobrze funkcjonowad w klasie, uczniowie potrzebują zazwyczaj trochę
czasu by się do niego przekonad i zrozumied, na czym polega jego mechanizm. Nauczyciele, którzy po
raz pierwszy podjęli się przeprowadzenia odwróconej lekcji zauważali często, że nie wszyscy
uczniowie przychodzili przygotowani, co zaburzało pracę na lekcji. Na kolejne zajęcia uczniowie
przychodzili jednak lepiej przygotowani. Zaczynali rozumied, że inaczej nie potrafią wykonad podczas
lekcji przygotowanych przez nauczyciela dwiczeo i zadao.
Etapy zadania:
I. Zaplanowanie cyklu, przygotowanie materiałów
Nauczyciel zanim przystąpi do realizacji zadania, powinien zastanowid się nad tematem oraz celami,
jak w przygotowywaniu tradycyjnej lekcji. Następnie powinien zastanowid się, jakie treści
realizowałby z uczniami na lekcji, a jakie zadał jako dwiczenia do domu. Teraz następuje
zaplanowanie, w jaki sposób ułatwid uczniom samodzielne przyswojenie tych treści, które normalnie
nauczyciel przekazałby uczniom na lekcji. To kluczowy element dla powodzenia odwróconej lekcji.
Nauczyciel poszukuje wiarygodnych źródeł lub zastanawia się, jak samodzielnie przygotuje materiały.
Przygotowuje dla uczniów wykład nagrany na video lub tworzy bazę przystępnych, interesujących
materiałów znalezionych w internecie. Następnie opracowuje częśd praktyczną zajęd, która odbędzie
się podczas lekcji, czyli zastosowanie przyswojonej przez uczniów wiedzy w praktyce. Opracowuje
konspekt lekcji, podczas której uczniowie utrwalą materiał, przekładając nową wiedzę na
umiejętności.
II. Przedstawienie uczniom tematu, pytania problemowego, celu zajęd (lekcja poprzedzająca)
Nauczyciel już na samym początku powinien uczniom w przystępny sposób wytłumaczyd, na czym
polega odwrócona lekcja, wskazad jej zalety i zachęcid do aktywnego udziału. Pomysł na przebieg
procesu nauczania i jego umocowanie w realizowanym programie należy do nauczyciela. To on
powinien zaproponowad uczniom zagadnienie – temat, który będą poznawad. Powinien zrobid to tak,
aby od początku obudzid ich zainteresowanie, ciekawośd (albo w każdym razie zadbad o emocjonalny
stosunek do zagadnienia – może to byd też niedowierzanie z powodu niezgodności z wiedzą
wcześniejszą lub potoczną). Najlepiej wybrad temat, który z dowolnych względów będzie dla uczniów
atrakcyjny. Przedstawienie zagadnienia, którym będą się zajmowali uczniowie, powinno byd
połączone z osadzeniem tematu w dotychczas posiadanej przez uczniów wiedzy. Uczniowie próbują
rozpoznad, przypomnied sobie, co na ten temat już wiedzą, zadad odpowiednie pytania, pomyśled i
zaplanowad poszukiwanie nowych informacji. Można wykorzystad metodę burzy mózgów lub pracę w
grupach, w których uczniowie będą mieli okazję usystematyzowad wspólnie posiadaną wiedzę na
zadany temat. Pozwoli im to zaplanowad dalszy proces, czyli wykraczanie poza posiadaną wiedzę i
pogłębianie tematu.
III. Zadanie uczniom pracy do domu oraz wskazanie materiałów i źródeł (lekcja poprzedzająca)
Nauczyciel informuje uczniów o tym, w jaki sposób będą pracowad. Uprzedza, że ich zadaniem będzie
samodzielne przyswojenie wiedzy na zadany temat. Przedstawia uczniom cele oraz mówi, co
Materiał dla uczestników
programu „Szkoła z Klasą 2.0”
dokładnie muszą przygotowad na wybraną lekcję. Nauczyciel powinien upewnid się, że instrukcja dla
uczniów, na temat tego co i jak muszą przygotowad, została przez wszystkich zrozumiana. W
poszukiwaniu informacji powinny uczniom pomóc przygotowane przez nauczyciela źródła i materiały.
Nauczyciel może tu skorzystad z gotowych materiałów dostępnych np. w podręcznikach lub
internecie, albo sam stworzyd taki materiał, np. nagrywając swój wykład i wysyłając uczniom emailem. Powinien zachęcid uczniów do poszukiwania wiedzy w oparciu o samodzielnie znalezione
materiały, ale również wskazad im wiarygodne źródła, dzięki którym będą mogli się przygotowad do
lekcji. Rekomendujemy tworzenie i udostępnianie innym nauczycielom autorskich materiałów
edukacyjnych.
IV. Samodzielne zdobywanie przez uczniów wiedzy na zadany temat (praca u uczniów w domu)
Następnie uczniowie inspirowani przez nauczyciela podejmują różne działania, aby znaleźd
odpowiedzi, poszukad rozwiązao, sprawdzid, jakie informacje na dany temat zawierają różne źródła.
To kluczowy etap pracy. Uczniowie pracują samodzielnie w sposób ustalony z nauczycielem. Mogą
pracowad indywidualnie lub w zespołach, najczęściej poza klasą (tu warto zachęcid ich do korzystania
z TIK). Korzystają z przygotowanych przez nauczyciela materiałów, mogą również tworzyd własną
bazę interesujących linków do stron i dzielid się nimi z resztą klasy poprzez tworzenie otwartych
dokumentów w sieci. Fragmenty wcześniejszej wiedzy są dopełniane wyszukiwanymi nowymi
wiadomościami, nowymi doświadczeniami, pomysłami. Odbywa się porządkowanie i wybór
materiału. Uczniowie dokonują analiz, klasyfikowania, kategoryzowania, syntezowania. Uczą się
argumentowania, dowodzenia, wyciągania wniosków, dokonywania ocen – wartościowania. Realizują
dokumentacje pracy zgodnie z zaplanowanym przez Ciebie sposobem. Przygotowują się do pokazania
rezultatów swojej pracy kolegom i koleżankom oraz nauczycielowi.
V. Uporządkowanie wiadomości uczniów, zweryfikowanie ich i wykorzystanie w zadaniach (lekcja)
Teraz nauczyciel musi pomóc uczniom zapanowad nad chaosem informacji, pomóc odróżnid, co jest
wartościowe i ważne, od mało przydatnego i o niskiej wartości, albo bez związku z tematem. Ten etap
odbywa się już koniecznie w obecności nauczyciela, najlepiej w klasie. Uczniowie powinni mied
szansę zweryfikowania własnej wiedzy i oceny poziomu zrozumienia materiału. Pod opieką
nauczyciela prezentują czego się nauczyli, wykonują zadania, eksperymenty itp. Jeśli to możliwe,
sprawdzają, czy potrafią wykorzystad to, czego się nauczyli, w kontekście, w praktyce, podczas
wykonywania zadao.
VI. Omówienie i podsumowanie tematu oraz procesu zdobywania wiedzy i umiejętności (lekcja)
Na koniec cyklu działao, uczniowie sprawdzają wspólnie z nauczycielem, czy udało im się osiągnąd
założone cele. Nauczyciel upewnia się, że temat został w pełni omówiony i przez wszystkich
zrozumiany. Uczniowie stają się krytycznymi recenzentami dokonao własnych i kolegów, aby
wzmocnid świeżo skonstruowaną wiedzę i uświadomid sobie, że ich osiągnięcia nie kooczą procesu
uczenia się, ale mogą byd początkiem kolejnego etapu. Odpowiedzi które uzyskali, mogą się stad
podstawą do postawienia nowych pytao i poszukania pomysłów: co można zrobid dalej, co warto
sprawdzid, czego jeszcze się dowiedzied lub nauczyd? Podczas ostatnich zajęd uczniowie wraz z
nauczycielem decydują, którą z lekcji chcą zaprezentowad podczas Festiwalu 2.0. Zastanawiają się jak
pokażą koleżankom i kolegom ze szkoły oraz gościom, na czym polega odwrócona lekcja i czego mieli
okazję się w ten sposób nauczyd.