Prognoza ekspercka dotycząca powstających zagrożeń - EU-OSHA

74
PL
ISSN 1725-7077
E u r o p e j s k a
A g e n c j a
B e z p i e c z e ń s t w a
i
Z d r o w i a
w
P r a c y
Prognoza ekspercka dotycząca powstających zagrożeń
psychospołecznych związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy (BHP)
W środowisku pracy zachodzą znaczące zmiany, które stwarzają nowe
wyzwania związane z bezpieczeństwem i zdrowiem pracowników. Zmiany
te prowadzą do powstawania zagrożeń psychospołecznych. Zagrożenia
te – związane ze sposobem planowania i organizacji pracy oraz zarządzania
nią, jak również z wymiarem ekonomicznym i społecznym pracy –
powodują wzrastanie poziomu stresu i mogą prowadzić do poważnego
pogorszenia zdrowia psychicznego i fizycznego pracowników. W 2005 r.
ponad 20% pracowników z 25 państw członkowskich Unii Europejskiej
twierdziło, że ich zdrowiu zagraża stres związany z pracą1. W 2002 r. roczne
koszty stresu związanego z pracą dla gospodarki w UE-15 szacowano na
20 mld euro2.
Prognoza na temat zagrożeń psychospołecznych odzwierciedla poglądy
ekspertów z tej dziedziny, którzy wzięli udział w trzech badaniach ankietowych
w 2003 i 2004 r. Eksperci reprezentowali 13 państw członkowskich UE, USA
i Międzynarodową Organizację Pracy, mieli co najmniej pięcioletnie
doświadczenie w dziedzinie zagrożeń psychospołecznych, a większość z nich
zajmowała się badaniami psychologicznymi. Posłużono się przeglądami literatury
w celu dokładniejszego zbadania prognozowanych głównych rodzajów ryzyka,
możliwych środków zapobiegawczych oraz potrzeb przyszłych badań.
Co to są powstające zagrożenia?
„Powstające zagrożenia zawodowe” to wszelkie zagrożenia, które są
jednocześnie nowe i wzrastające.
Identyfikacja powstających zagrożeń
Nowe oznacza, że:
■ zagrożenie wcześniej nie istniało, a powodują je nowe procesy, technologie,
nowy rodzaj miejsca pracy, zmiana społeczna bądź organizacyjna;
■ problem występował od dawna, ale obecnie jest uznawany za zagrożenie
z powodu zmiany w sposobie jego postrzegania lub nowej wiedzy na
jego temat.
Strategia Wspólnoty na lata 2002–20063 wskazywała Europejskiej Agencji
Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy „utworzenie obserwatorium ryzyka”, by
„przewidywać nowo powstające zagrożenia”. W celu realizacji zadań
Europejskie Obserwatorium Ryzyka przeprowadziło badania eksperckie
z wykorzystaniem metody Delphi. Według tej metody wyniki osiągnięte na
wcześniejszym etapie badania ankietowego wśród ekspertów trafiają do
ponownej oceny tych samych ekspertów, aż do uzyskania zgodnej opinii.
Wyniki badań ankietowych zostały uzupełnione o analizę badań naukowych
związanych z kluczowymi tematami wskazanymi przez ekspertów. Dzięki
temu można wcześnie identyfikować powstające zagrożenia w miejscu pracy
i podejmować odpowiednie działania.
Zagrożenie jest wzrastające, jeśli:
■ zwiększa się niebezpieczeństwo przyczyniające się do tego zagrożenia;
■ wzrasta prawdopodobieństwo narażenia na dane niebezpieczeństwo;
■ zwiększa się negatywny wpływ czynnika na zdrowie pracowników.
Średnie wartości w pięciopunktowej skali
Likerta i standardowe odchylenia
6,00
5,00
4,56
4,00
4,38
4,25
4,25
4,19
Nowe formy
umów o pracę
Poczucie
niepewności
zatrudnienia
Starzenie się
siły roboczej
4,13
4,07
4,06
Intensyfikacja
pracy
Odchudzona
produkcja
i outsourcing
4,00
4,00
3,00
2,00
1,00
0,00
Brak stałych
umów o pracę
w kontekście
niestabilnego
rynku pracy
Zwiększona
podatność
pracowników
na zagrożenia
w kontekście
globalizacji
Wydłużony czas
pracy
Duże obciążenie
emocjonalne
w pracy
Zaburzona
równowaga
pomiędzy
pracą i życiem
prywatnym
Dziesięć najważniejszych powstających zagrożeń psychospołecznych rozpoznanych w badaniu
(Uwaga: MV > 4: zagrożenie zdecydowanie uznane za powstające; 3.25 < MV ≤ 4: zagrożenie uznane za powstające)
1
2
3
Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia, Czwarte europejskie badanie warunków pracy, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich,
Luksemburg, 2007 (http://www.eurofound.europa.eu/ewco/surveys/EWCS2005/index.htm).
Komisja Europejska, Zalecenia dotyczące stresu związanego z pracą – smak życia czy pocałunek śmierci? (Guidance on work-related stress – Spice of life or kiss of
death?), Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg, 2002(http://ec.europa.eu/employment_social/publications/2002/ke4502361_en.html).
„Dostosowanie do zmian w pracy i społeczeństwie: nowa strategia Wspólnoty w dziedzinie zdrowia i bezpieczeństwa w pracy na lata 2002–2006”, COM(2002) 118
wersja ostateczna (http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXnumdoc&numdoc=52002DC0118&model=guicheti&lg=en).
http://osha.europa.eu
FAC T S 74
Badania i literatura fachowa wskazują, że powstające zagrożenia dla
bezpieczeństwa i higieny w pracy wynikają często ze zmian technicznych
lub organizacyjnych.
Nie jest to problem nowy, ale bardzo poważny, zwłaszcza w rozwijających
się i coraz bardziej konkurencyjnych sektorach opieki zdrowotnej i usług.
Mobbing w pracy postrzegany jest przez ekspertów jako czynnik
przyczyniający się do zwiększania obciążenia emocjonalnego pracowników.
Problem przemocy i mobbingu może dotyczyć wszystkich zawodów
i sektorów. Zarówno u ofiar, jak i świadków przemocy może powodować
stres i znacząco wpływać na zdrowie psychiczne i fizyczne.
Jedną z konsekwencji starzenia się populacji i podnoszenia wieku emerytalnego
jest coraz starsza siła robocza w Europie. Eksperci będący autorami prognozy
twierdzą, że starzejący się pracownicy są bardziej narażeni na zagrożenia
wynikające ze złych warunków pracy niż młodsi. Niezapewnianie starszym
pracownikom możliwości uczenia się przez całe życie również przyczynia się do
większego obciążenia psychicznego i emocjonalnego. Może to negatywnie
wpływać na ich zdrowie i zwiększać ryzyko wystąpienia wypadków przy pracy.
Aby krzewić zdrową i bezpieczną pracę w wydłużonym okresie życia zawodowego,
konieczne jest zapewnienie dobrych warunków pracy, dostosowanych do
potrzeb pracowników, w tym starszych osób aktywnych zawodowo.
3. Intensyfikacja pracy
Wielu pracowników ma do czynienia z coraz większą ilością informacji; muszą
sobie oni radzić z rosnącym obciążeniem oraz presją w pracy. Niektórzy
P r a c y
2. Starzenie się siły roboczej
w
Coraz częstsze zawieranie umów o pracę, które nie gwarantują stałości
stosunku pracy (zatrudnienie okresowe i dorywcze), oraz skłanianie się
w stronę oszczędnej, odchudzonej produkcji (produkcji towarów i usług przy
mniejszej ilości odpadów) i zlecanie pracy firmom zewnętrznym (outsourcing)
może wywierać negatywny wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.
Pracownicy zatrudnieni okresowo lub dorywczo często wykonują najbardziej
niebezpieczne prace, pracują w gorszych warunkach i odbywają mniej
szkoleń BHP. Praca na niestabilnym rynku pracy może wywoływać poczucie
niepewności zawodowej i zwiększać stres związany z pracą.
Z d r o w i a
1. Nowe formy umów o pracę i niepewność zatrudnienia
Problemy w pracy mogą
przenosić się na grunt życia
prywatnego pracownika.
Niepewna praca dorywcza,
duże obciążenie pracą oraz
nienormowany czas pracy,
zwłaszcza jeśli pracownik nie
ma możliwości dostosowania
ich do swoich prywatnych
potrzeb, mogą prowadzić do
konfliktu pomiędzy wymogami
pracy i życia prywatnego.
Wynikiem tego jest zaburzona
równowaga między pracą
i życiem prywatnym, co
ma negatywny wpływ na
samopoczucie pracownika.
i
5. Zaburzona równowaga pomiędzy pracą i życiem prywatnym
B e z p i e c z e ń s t w a
4. Duże obciążenie emocjonalne w pracy
A g e n c j a
Ważnymi czynnikami są również zmiany społeczno-ekonomiczne, demograficzne
i polityczne, w tym występujące obecnie zjawisko globalizacji. Dziesięć
największych powstających zagrożeń psychospołecznych zidentyfikowanych
przez ekspertów można pogrupować w pięć niżej wymienionych grup.
pracownicy, zwłaszcza ci zatrudnieni na podstawie nowych form zatrudnienia
lub w bardzo konkurencyjnych dziedzinach, mają zazwyczaj mniejsze
poczucie bezpieczeństwa. Pracownicy tacy mogą się na przykład obawiać
dokładniejszych kontroli ich efektywności i wyników, wobec czego pracują
dłużej, aby wywiązać się ze swoich zadań. Czasami mogą nie otrzymywać
wynagrodzenia za pracę dodatkową bądź też wsparcia społecznego
koniecznego do wykonania obowiązków. Coraz większe obciążenie pracą
i wymagania wobec coraz mniejszej liczby pracowników mogą prowadzić
do wzrostu stresu związanego z pracą oraz wpływać na zdrowie
i bezpieczeństwo pracowników.
E u r o p e j s k a
Powstające zagrożenia psychospołeczne
Dalsze informacje
Wspomniana prognoza ekspercka dotycząca zagrożeń psychospołecznych
to jedno z czterech sprawozdań na temat powstających zagrożeń,
opracowanych przez Europejskie Obserwatorium Ryzyka. Pozostałe
raporty koncentrują się na zagrożeniach fizycznych, biologicznych
i chemicznych.
Pełna treść sprawozdania Prognoza ekspercka dotycząca powstających zagrożeń
psychospołecznych związanych z bezpieczeństwem i zdrowiem w miejscu pracy
jest dostępna na stronie:
http: //riskobservatory.osha.europa.eu/risks / forecasts /psychosocial_risks
Wszystkie informacje opublikowane przez Europejskie Obserwatorium Ryzyka
są dostępne na stronie:
http://riskobservatory.osha.europa.eu
© Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy. Powielanie dozwolone pod warunkiem podania źródła informacji. Printed in Belgium, 2007
ht t p: //o s ha.e u r o p a.e u
TE-78-07-236-PL-C
Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
Gran Vía, 33, E-48009 Bilbao
Tel. (+ 34) 94 479 43 60, Fax (+ 34) 94 479 43 83
E-mail: [email protected]