abstract - Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej

ZAKŁAD EKOROZWOJU I KSZTAŁTOWANIA
ĝRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO
INSTYTUT GEOGRAFII
UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY W KRAKOWIE
URZĄD MIASTA W SANOKU
POLSKIE TOWARZYSTWO GEOGRAFICZNE
ODDZIAŁ W KRAKOWIE
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ
III Ogólnopolska Konferencja Naukowa
„Dynamika zmian
Ğrodowiska geograficznego pod wpływem
antropopresji”
oraz
Jubileusz 45-lecia pracy naukowej
Profesora Jana Lacha
Streszczenia referatów i posterów oraz opis trasy wycieczki
Kraków - Sanok, 16-18 wrzeĞnia 2010 r.
Patronat Honorowy:
JM Rektor Uniwersytetu Pedagogicznego
prof. dr hab. Michał ĝliwa
Komitet Naukowy Konferencji:
prof. dr hab. Feliks Kiryk
prof. dr hab. Jan Lach
dr hab. inĪ. Wanda WilczyĔska-Michalik, prof. UP
dr Eligiusz BrzeĨniak
dr Danuta Limanówka
mgr Jan SadoĔ
Komitet Organizacyjny Konferencji:
dr hab. inĪ. Wanda WilczyĔska-Michalik, prof. UP
dr Eligiusz BrzeĨniak
dr Piotr Lewik
dr Danuta Limanówka
dr Józef ĩychowski
mgr Wojciech Blecharczyk
mgr ElĪbieta Gniadek
mgr inĪ. Szymon Biały
mgr Paweł Kramarz
inĪ. Piotr Kutiak
Rada Redakcyjna:
dr hab. inĪ. Wanda WilczyĔska-Michalik, prof. UP
dr Eligiusz BrzeĨniak
mgr ElĪbieta Gniadek
mgr inĪ. Szymon Biały
2
„Dynamika zmian
Ğrodowiska geograficznego pod wpływem
antropopresji”
oraz
Jubileusz 45-lecia pracy naukowej
Profesora Jana Lacha
3
Druk materiałów został sfinansowany przez Urząd Miasta w Sanoku.
Streszczenia zostały wydrukowane z noĞników elektronicznych dostarczonych przez autorów
po ujednoliceniu formy.
4
WPROWADZENIE
Niniejszy tom zawiera streszczenia referatów i posterów prezentowanych podczas
III Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. „Dynamika zmian Ğrodowiska geograficznego
pod wpływem antropopresji” połączonej z Jubileuszem 45-lecia pracy naukowej profesora
Jana Lacha. W tomie znajduje siĊ takĪe opis trasy wycieczki oraz materiały informacyjne
przygotowane przez organizatorów.
Publikacja składa siĊ z dwóch czĊĞci. W pierwszej pt. „Antropogeniczna transformacja
Ğrodowiska przyrodniczego” zamieszczono streszczenia artykułów, które w całoĞci znalazły
siĊ w Tomie Jubileuszowym pod tym samym tytułem. Autorami artykułów są osoby przez
długie lata współpracujące z Jubilatem. Jest wĞród nich wielu zaproszonych goĞci z licznych
oĞrodków akademickich w Polsce, co Ğwiadczy o szerokich kontaktach naukowych profesora
Jana Lacha. W czĊĞci tej znalazły siĊ teĪ streszczenia artykułów pracowników Instytutu Geografii prowadzących badania w tematyce zbliĪonej do zainteresowaĔ naukowych Jubilata
i pracowników Zakładu Ochrony i Kształtowania ĝrodowiska Geograficznego (obecnie Zakładu Ekorozwoju i Kształtowania ĝrodowiska Geograficznego), którym przez piĊtnaĞcie lat
kierował profesor Jan Lach. Autorzy prac reprezentują wiele dyscyplin naukowych, co jest
odzwierciedleniem szerokich, interdyscyplinarnych zainteresowaĔ badawczych Jubilata. Dotyczą one badaĔ praw rządzących naturalnymi jak i antropogenicznymi przeobraĪeniami powierzchni Ziemi, a w szerszym zakresie przekształceniami Ğrodowiska geograficznego. Jest to
wiedza niezbĊdna przy prognozowaniu zmian w Ğrodowisku i w wyznaczaniu kierunków zagospodarowania przestrzennego w nawiązaniu do warunków przyrodniczych terenu.
CzĊĞü druga pt. „Dynamika zmian Ğrodowiska geograficznego pod wpływem antropopresji” zawiera streszczenia artykułów, których problematykĊ zawarto w nastĊpujących blokach tematycznych: „PrzestrzeĔ przyrodnicza i jej uĪytkowanie”, „Przyrodnicze skutki antropopresji” i „Zagadnienia edukacyjno-informacyjne”. Są to artykuły nawiązujące do problematyki przedstawianej na poprzednich konferencjach z tego cyklu (1996, 2003). KolejnoĞü prezentowanych zagadnieĔ nie jest przypadkowa. Problemy zarysowane w streszczeniach
umieszczonych w bloku „PrzestrzeĔ przyrodnicza i jej uĪytkowanie” ukazują Ğrodowisko
przyrodnicze jako system zbudowany z podsystemów: atmosfery, hydrosfery, litosfery i biosfery. Zwrócono w nich szczególną uwagĊ na wzajemne relacje pomiĊdzy geokomponentami
i rolĊ człowieka w zakłóceniu tych, ukształtowanych w długiej perspektywie czasu, relacji.
Zagadnienia dotyczące rodzaju i skali przekształceĔ Ğrodowiska przyrodniczego oraz przemian krajobrazu w wyniku działalnoĞci człowieka zostały przedstawione w streszczeniach
5
artykułów w bloku „Przyrodnicze skutki antropopresji”. Znalazły siĊ tu takĪe streszczenia,
których Autorzy omawiają metody badaĔ stanu Ğrodowiska oraz metody waloryzacji Ğrodowiska geograficznego pod kątem rozwoju turystyki i dla potrzeb edukacji ekologicznej. Rola
edukacji na rzecz zachowania równowagi ekologicznej w ekosystemach i zapewnienia ich
trwałoĞci jest przedstawiona w artykułach, których streszczenia umieszczono w bloku „Zagadnienia edukacyjno-informacyjne”. Autorzy podkreĞlają fakt, Īe realizacja zrównowaĪonego rozwoju jest bezpoĞrednio zaleĪna od poziomu edukacji.
Przedstawione problemy ukazują geografiĊ jako naukĊ kompleksową i syntetyczną.
Przedmiotem badaĔ wiĊkszoĞci Autorów referatów i posterów jest struktura i funkcjonowanie
Ğrodowiska przyrodniczego oraz praktyczne wykorzystanie wiedzy o Ğrodowisku do optymalnego gospodarowania oraz racjonalnego kształtowania Ğrodowiska i ochrony jego zasobów.
W imieniu Komitetu Organizacyjnego III Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej
„Dynamika zmian Ğrodowiska geograficznego pod wpływem antropopresji” połączonej z Jubileuszem 45-lecia pracy naukowej profesora Jana Lacha składam podziĊkowania wszystkim
osobom i instytucjom, które przyczyniły siĊ do uĞwietnienia Jubileuszu i zorganizowania
Konferencji w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie i w UrzĊdzie Miasta w Sanoku.
DziĊkujĊ teĪ Autorom tekstów zamieszczonych w niniejszym tomie i wszystkim, którzy pracowali przy jego wydaniu. Wszystkim uczestnikom ĪyczĊ satysfakcji z dyskusji naukowych
i spotkaĔ towarzyskich oraz miłego pobytu w Krakowie i w Sanoku.
Wanda WilczyĔska-Michalik
6
SPIS TREĝCI
ANTROPOGENICZNA TRANSFORMACJA ĝRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
FELIKS KIRYK - Z PRZEWORSKA W ĝWIAT. PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW MIASTA
W POŁOWIE XV WIEKU ...................................................................................................
IRMINA ZIOŁO, ZBIGNIEW ZIOŁO - RELACJE MIĉDZY DZIAŁALNOĝCIĄ ANTROPOGENICZNĄ A ĝRODOWISKIEM PRZYRODNICZYM .............................................
ELIGIUSZ BRZEħNIAK - ANOMALIE OPADOWE W KARPACKIM WSCHODNIM REGIONIE PLUWIALNYM .....................................................................................................
JÓZEF ĩYCHOWSKI - PRZEGLĄD WYNIKÓW BADAē PROWADZONYCH NA ĝWIECIE NAD WPŁYWEM CMENTARZY NA CHEMIZM WÓD PODZIEMNYCH ............
WOJCIECH
BLECHARCZYK
KRYTERIA
OCENY
PRZYRODNICZYCH
I EDUKACYJJNYCH WALORÓW KARPACKIEJ CZĉĝCI DORZECZA SANU ..........
ZYGMUNT WNUK – REZERWAT GEOLOGICZNY „PRZĄDKI” W WOJ. PODKARPACKIM .......................................................................................................................................
JÓZEF KUKULAK - TRWAŁOĝû OTOCZAKÓW SKAŁ KRYSTALICZNYCH W TERASACH I STOĩKACH CZARNEGO DUNAJCA NA PODHALU ......................................
SZYMON BIAŁY – PROCES RENATURALIZACJI ĝLADÓW GÓRNICTWA
W DOLINIE JAWORZYNKI W TATRACH I JEGO SKUTKI W KRAJOBRAZIE
KULTUROWYM ..................................................................................................................
RADOSŁAW TARKOWSKI - PODZIEMNE SKŁADOWANIE – SPOSÓB NA UNIESZKODLIWIENIE DWUTLENKU WĉGLA ..........................................................................
DANUTA LIMANÓWKA - WARUNKI KLIMATYCZNE SANOKA W LATACH 1951-2009
(NA PRZYKŁADZIE STACJI SANOK-TREPCZA) ..........................................................
LEWIK PIOTR - USŁONECZNIENIE KRAKOWA W LATACH 1826-2005 ...........................
JAN RAJMAN - PROCESY INDUSTRIALIZACJI I URBANIZACJI A ĝRODOWISKO.
WYBRANE ZAGADNIENIA BADAWCZE ......................................................................
EUGENIUSZ RYDZ – ROLNICTWO W OKRESIE INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH Z POMORZA ĝRODKOWEGO ........................
.......... 13
.......... 14
.......... 15
.......... 16
.......... 17
.......... 18
.......... 19
.......... 20
.......... 21
.......... 22
.......... 23
.......... 24
.......... 25
DYNAMIKA ZMIAN ĝRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO POD WPŁYWEM
ANTROPOPRESJI
I. PRZESTRZEē PRZYRODNICZA I JEJ UĩYTKOWANIE
SZYMON BIAŁY, MAREK DOKTOR - METODY WALORYZACJI ANTROPOGENICZNYCH OBIEKTÓW GEOTURYSTYCZNYCH W TATRACH POLSKICH ....................
RAFAŁ BIELECKI – PIENINY – TURYSTYCZNE I GOSPODARCZE UĩYTKOWANIE
PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ ....................................................................................
ELIGIUSZ BRZEħNIAK – MAKSYMALNE SUMY DOBOWE OPADÓW W OJCOWIE ....
JANUSZ CHMURA - PRZEMIESZCZANIE SIĉ OSI METALIMNIONU W GŁĄB ZBIORNIKA SOLIēSKIEGO LATEM 2002 I 2008 R . .................................................................
PIOTR DEMCZUK, KRZYSZTOF STĉPNIEWSKI - WPŁYW ZMIANY STRUKTURY
UĩYTKOWANIA ZIEMI NA WIELKOĝû TRANSPORTU EOLICZNEGO W OKOLICACH GUCIOWA (ROZTOCZE ĝRODKO ...................................................................
PAWEŁ KRAMARZ - OBIEG WODY PÓŁNOCNYCH OBRZEĩY KRAKOWA …..………
TOMASZ PARUSEL, DOMINIK KARKOSZ - KONTRASTY W UĩYTKOWANIU PRZESTRZENI JAKO WYNIK WIELOWIEKOWEJ DEGRADACJI ĝRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO NA PRZYKŁADZIE OBSZARU MIASTA MYSŁOWICE (WYĩYNA ĝLĄSKA) …………………………………………………............………………..
ROBERT PYRC - ZMIANY UĩYTKOWANIA TERENU W BESKIDZIE WYSPOWYM W
XX I I DEKADZIE XXI WIEKU .........................................................................................
RENATA RETTINGER - PRZESTRZEē PRZYRODNICZA KARAIBÓW I JEJ TURYTYCZNE WYKORZYSTANIE ...........................................................................................
BOHDANA SENCZYNA, NATALIJA BRYNDAK - EKOLOGICZNE SKUTKI REKREACYJNEGO UĩYTKOWANIA GÓR NISKICH W KARPATACH UKRAIēSKICH
(NA PRZYKŁADZIE WSI WERCHNIJ STUDENYJ) .......................................................
........... 29
........... 30
........... 31
........... 32
........... 33
….….. 34
........... 35
........... 36
........... 37
........... 38
7
PIOTR SKÓRA, WANDA WILCZYēSKA-MICHALIK - WALORYZACJA ĝRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO NADLEĝNICTWA RYMANÓW POD KĄTEM ATRAKCYJNOĝCI TURYSTYCZNEJ .............................................................................................
WITOLD WARCHOLIK, MARCIN SEMCZUK, MARCIN BARANOWSKI - MONITORING RUCHU TURYSTYCZNEGO W PIENIēSKIM PARKU NARODOWYM (WYNIKI MONITORINGU PROWADZONEGO W LATACH 2007-2009 PRZEZ SKNG
UP) .........................................................................................................................................
BOĩENA WÓJTOWICZ - UĩYTKOWANIE PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ NA OBSZARACH CHRONIONYCH REGIONU ĝWIĉTOKRZYSKIEGO W OPINII MIESZKAēCÓW WSI .....................................................................................................................
JÓZEF ĩYCHOWSKI - JAKOĝû CHEMICZNA WODY PODZIEMNEJ W ĝWIETLE
ZMIANY DOPUSZCZALNYCH ZAWARTOĝCI JONÓW W WODZIE PITNEJ NA
PRZYKŁADZIE WYBRANEJ GMINY ..............................................................................
........... 39
........... 40
........... 41
........... 42
II. PRZYRODNICZE SKUTKI ANTROPOPRESJI
MICHAŁ APOLLO - ANTROPOPRESJA TURYSTYKI WYSOKOGÓRSKIEJ NA PRZYKŁADZIE KILIMANJARO .................................................................................................
RAFAŁ BIELECKI - JEZIORO ARALSKIE – NAJWIĉKSZA KATASTROFA EKOLOGICZNA STULECIA ............................................................................................................
DARIUSZ CISZEWSKI, URSZULA ALEKSANDER-KWATERCZAK, EWA SZAREKGWIAZDA, AGNIESZKA POCIECHA, ELĩBIETA WILK-WOħNIAK, JANINA
KWADRANS, ANDRZEJ WALOSZEK – WPŁYW DZIAŁALNOĝCI DAWNEJ
KOPALNI RUD CYNKU I OŁOWIU W CHRZANOWIE NA ZANIECZYSZCZENIE
STAWÓW W DOLINIE MATYLDY METALAMI CIĉĩKIMI ........................................
BRONISŁAW KOCHEL - HAŁAS POCHODZENIA ANTROPOGENICZNEGO I JEGO
SKUTKI W ĝRODOWISKU GEOGRAFICZNYM ............................................................
RAFAŁ KROCZAK - GEOMORFOLOGICZNE SKUTKI KOMUNIKACYJNEGO UĩYTKOWANIA STOKÓW POGÓRSKICH ...............................................................................
WIKTORIA PANTYLEJ - ANTROPOPRESJA A STAN ZDROWIA LUDNOĝCI UKRAINY: DYNAMIKA, SKALA ORAZ SKUTKI ODDZIAŁYWANIA .................................
JÓZEF PARTYKA - POZYTYWNE I NEGATYWNE ASPEKTY ANTROPOPRESJI
W OCHRONIE PRZYRODY NA PRZYKŁADZIE OJCOWSKIEGO PARKU NARODOWEGO ………………………………….......................................................................
MARTINA ŠKODOVÁ, ALFONZ GAJDOŠ - DYNAMICS OF CHANGES IN THE
STRUCTURE OF THE FOREST EDGE IN SLOVAKIA …………………...……………
JÓZEF SUPERSON, JAN REDER - ETAPY OSADNICTWA ZACHODNIEJ CZĉĝCI PŁASKOWYĩU NAŁĉCZOWSKIEGO I ICH ZAPIS W OSADACH DNA DOLINY BYSTREJ ....................................................................................................................................
MAREK ĩOŁĄDEK - NOWY JORK – HARMONIA MIASTA Z PRZYRODĄ .......................
........... 45
........... 46
........... 47
........... 48
........... 49
........... 50
........... 51
........... 52
......…. 53
........... 54
III. ZAGADNIENIA EDUKACYJNO – INFORMACYJNE
KONRAD BIAŁAS - PROJEKT EKO-SANOK ............................................................................
MAREK MARYNOWICZ - DZIAŁALNOĝû LIGI OCHRONY PRZYRODY W OKRĉGU
BIESZCZADZKIM ...............................................................................................................
PIOTR KUTIAK - PARK MIEJSKI W SANOKU ........................................................................
WIKTOR OSUCH - EDUKACJA EKOLOGICZNA – ĝWIADOMOĝû EKOLOGICZNA
I ODPOWIEDZIALNOĝû ZA ĝRODOWISKO W POLSKIEJ SZKOLE (NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH) ……............................................................................................
DANUTA PIRÓG - METODY NAUCZANIA Z ZAKRESU OCHRONY I KSZTAŁTOWANIA ĝRODOWISKA – PRZEGLĄD I EGZEMPLIFIKACJA ............................................
8
.......... 57
.......... 59
.......... 61
.......... 62
.......... 63
POSTERY
JOANNA ûWIĄKAŁA, PAWEŁ KRAMARZ - SYTRUKTURA ODPADÓW KOMUNALNYCH W JEDNOSTKACH ORGANIZACYJNYCH UNIWERSYTETU PEDAGOGICZNEGO W KRAKOWIE ...............................................................................................
WOJCIECH MACIEJOWSKI – ZMIANY KRAJOBRAZU WYBRZEĩY WYSPY BRAý
(CHORWACJA) …………………………………………………………………………...
WOJCIECH MACIEJOWSKI – WPŁYW TURYSTYKI NA ZMIANY ĝRODOWISKA
GEOGRAFICZNEGO WYSPY BRAý (CHORWACJA) ..................................................
JÓZEF SUPERSON, RENATA KOŁODYēSKA-GAWRYSIAK, PIOTR PAJDOWSKI PRZYRODNICZE I ANTROPOGENICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU SYSTEMÓW WĄWOZOWYCH W OKOLICY ROGOWA (WYĩYNA LUBELSKA) ..........
JAN RODZIK, MIROSŁAW KRUKOWSKI, PIOTR ZAGÓRSKI - WARUNKI I DYNAMIKA ROZWOJU WĄWOZU DROGOWEGO W ĝWIETLE POMIARÓW GPS
I BADAē PEDOLOGICZNYCH .........................................................................................
KAROLINA ĝWIDER, WANDA WILCZYēSKA-MICHALIK - EKOLOGICZNY ĝLAD
KRAKOWA I WARSZAWY ...............................................................................................
OPIS TRASY WYCIECZKI ...............................................................................................
............ 67
............ 68
............ 69
............ 70
............ 71
............ 72
............ 73
MATERIAŁY INFORMACYJNE
OFERTA STUDIÓW INSTYTUTU GEOGRAFII UNIWERSYTETU PEDAGOGICZNEGO
W KRAKOWIE………........................................................................................................
.............79
9
JAN RODZIK, MIROSŁAW KRUKOWSKI, PIOTR ZAGÓRSKI
Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
WARUNKI I DYNAMIKA ROZWOJU WĄWOZU DROGOWEGO
W ĝWIETLE POMIARÓW GPS I BADAē PEDOLOGICZNYCH
Drogi gruntowe, połoĪone na stokach uĪytkowanych rolniczo, stanowią linie spływu
podczas intensywnych opadów, co prowadzi do ich erozji i pogłĊbiania. W rezultacie,
zwłaszcza w obszarach lessowych, powstają wąwozy drogowe o profilu skrzynkowym
(głĊbocznice) lub, w przypadku poprzecznostokowego układu pól, niecki drogowe.
W ramach grantu KBN 3 P04E 013 22, realizowanego w zlewni wąwozu w Kolonii
Celejów na PłaskowyĪu NałĊczowskim w latach 2003-2005, przeprowadzono m.in. badania
małego, Ğródpolnego wąwozu drogowego. Pomiary geodezyjne wąwozu i przyległych pól
o poprzecznostokowym układzie, wykonano za pomocą odbiorników GPS Leica System 500.
Opisano ok. 50 profili gleby płowej, przekształconych (zerodowanych) w róĪnym stopniu
wskutek uĪytkowania rolniczego, odsłoniĊtych w skarpach wąwozu, wysokich miedzach
lub pobranych sondą Eijkelkamp. Z polowej analizy profili glebowych i nadległych osadów
okreĞlono połoĪenie pierwotnej powierzchni topograficznej. Wyniki pomiarów zestawiono
w programie ArcView i ArcGIS; obliczenia i wizualizacjĊ wykonano w programie „Surfer”.
RozciĊta obecnie przez wąwóz droga, wytyczona została w drugiej połowie XIX w.,
jako droga dojazdowa do pól. Rozwój formy erozyjnej (niecki) datuje siĊ od parcelacji pól
majątku Celejów i załoĪenia w pobliĪu kilku gospodarstw na przełomie lat 30. i 40. XX w.
Początkowo, wykorzystywanie drogi jako strefy nawrotu podczas uprawy przyległych pól
warunkowało rozwój niecki drogowej. Tempo jej wcinania w Ğrodkowym odcinku okreĞlono
na 2,5 cm/rok. Oddzielenie drogi od pól i początek rozwoju wąwozu przypada na lata 70. XX
w. Tempo wcinania wąwozu w Ğrodkowym odcinku wzrosło wówczas do ok. 4 cm/rok.
U wylotu wąwozu osadził siĊ materiał spłukiwany z powierzchni drogi, w postaci
wydłuĪonego stoĪka, przegradzającego dno dolinki. MiąĪszoĞü dwudzielnych osadów
na drodze dochodzi tu do 2,5 m. Dolna seria, o masywnej strukturze, jest typowym diamiktonem rolnym, natomiast seria górna, o miąĪszoĞci 0,8 m, wyróĪnia siĊ drobną laminacją
oraz zawartoĞcią CaCO3, o stĊĪeniu rosnącym ku powierzchni. ĝwiadczy to o rozcinaniu lessu
w wąwozie na coraz dłuĪszym odcinku drogi. Seria górna formowała siĊ wiĊc na powierzchni
drogi prawdopodobnie od początku jej intensywnego uĪytkowania, w tempie 1,2 cm/rok.
Zalegająca poniĪej seria diamiktonu rolnego osadzała siĊ natomiast w tempie 0,25 cm/rok,
przy załoĪeniu ponad 500-letniego uĪytkowania rolniczego.
71