Wielki Tydzień w zwyczajach, obrzędach i sztuce ludowej

16
KULTURA LUDOWA nr 16
Wielki Tydzień w zwyczajach,
obrzędach i sztuce ludowej
Z archiwum
śmiechu
Od 12 kwietnia w Dworku Laszczyków Muzeum Wsi Kieleckiej czynna jest wystawa „Wielki Tydzień w zwyczajach, obrzędach i sztuce ludowej”. Ukazuje ona tematykę związaną z tradycyjnymi polskimi obchodami
Świąt Wielkanocnych.
Panna Jasia
P
Żyła w Pyrciach panna Jasia,
dziewczę nawet bardzo hoże.
Dobra była do jedzenia,
do roboty – nie daj Boże.
Chodził do niej Franek Stachów,
o żeniaczce nawet gadał.
Lecz go wkrótce „odstawiła”,
gdyż motoru nie posiadał.
Drugi młodzian co się starał
o zdobycie tej dziewczyny
odszedł, bo się śmiała z niego
że wciąż robi głupie miny.
Kochało ją innych wielu,
lecz znalazła w każdym wadę.
I nie mogła chłopca wybrać
rzekła: „ja do miasta jadę”.
Była w mieście roczek cały
i znalazła. Los tak chciał.
Powróciła z pięknym chłopcem,
który – dwa miesiące miał.
Fraszki
Święta
Święta są wesołe
i pełne uroku.
Niektórzy się wówczas
myją raz do roku.
O pewnym
Chociaż pił za swoje zdrowie,
Później biedak zamarzł w rowie.
Najgroźniejszy
Najgroźniejszy lew dla ludzi,
co się czasem w człeku zbudzi.
Marian Karczmarczyk
Miesięcznik „Rolnik Lubelski”
Grudzień 1969 r.
Marian Karczmarczyk urodził się w 1938 roku.
Pisze fraszki, aforyzmy, wiersze. Mieszka w Zamościu. Debiutował w 1957 roku, kiedy to
„Zielony Sztandar” zamieścił kilka jego fraszek. Jest członkiem Stowarzyszenia Twórców
Ludowych. Wydał ponad dziesięć tomików ze
swoimi utworami. Przez kilka lat współpracował z audycją radiową „Kiermasz pod Kogutkiem”. Ponad tysiąc jego utworów zostało zamieszczonych na łamach gazet, między innymi w „Gromadzie-Rolniku Polskim”, „Chłopskiej Drodze”, „Nowej Wsi”, „Zarzewiu”.
Publikował także w wielu antologiach współczesnej poezji ludowej. Był nagradzany w różnych konkursach literackich.
(aw)
oszczególne dni Wielkiego Tygodnia reprezentowane są tu przez odpowiednie
typy przedstawień sztuki ludowej inspirowanej biblijnymi wydarzeniami. Towarzyszy im ludowa plastyka obrzędowa, a także rekwizyty
wykorzystywane w wielkanocnych
zwyczajach. Ekspozycja pozwala zapoznać się z ludową obrzędowością
i symboliką tego czasu. Ekspozycja
rozpoczyna się od Niedzieli Palmowej, zwanej dawniej na wsi Kwietną
czy Wierzbną. To dzień otwierający
Wielki Tydzień. W dniu tym w kościele odbywa się nabożeństwo upamiętniające wjazd Chrystusa do Jerozolimy. Święcone są palmy odgrywające
dużą rolę w ludowej obrzędowości.
Wiążą się z nimi liczne praktyki magiczne. Na wystawie można zobaczyć
palmy wielkanocne, a także przykłady sztuki ludowej z przedstawieniami nawiązującymi do biblijnych wydarzeń tego dnia, przykładem może
być Chrystus Palmowy.
Kolejna sala poświęcona jest okresowi pomiędzy Niedzielą Palmową,
a Wielkim Piątkiem. Był to czas gruntownych przedświątecznych porządków w chałupie i obejściu. Na wystawie prezentowane są ludowe przedstawienia Ostatniej Wieczerzy, Jezusa w Ogrójcu, jak również akcesoria używane w tym okresie, takie jak
na przykład kołatki czy terkotki, którymi powszechnie hałasowano po „zawiązaniu” dzwonów w kościele. Opisane zostaną takie zwyczaje ludowe:
wieszanie Judasza, widowiska pasyjne odbywające się w tzw. kalwariach,
wielkoczwartkowe palenie ognisk.
Trzecia sala poświęcona została wydarzeniom Wielkiego Piątku,
pojawią się w niej licznie reprezentowane w sztuce ludowej przedstawienia Męki Pańskiej między innymi Chrystus Nazareński, Upadek pod
krzyżem, Ukrzyżowanie czy Zdjęcie
z krzyża. Znalazły się tam również silnie związane z misterium wielkanocnym przedstawienia Piety czy Chrystusa Frasobliwego. Tekst przybliża
charakterystyczne dla tego dnia zwyczaje, takie jak tworzenie w kościołach grobów pańskich, czy też obrzędowe obmywanie się w rzekach
mające zapewnić zdrowie. Przywołane zostały sobotnie święcenia ognia
i wody oraz ludowe praktyki magiczne z nimi związane.
Jedno z pomieszczeń przeznaczone zostało do zaprezentowania
śniadania wielkanocnego w wiejskiej
izbie, w której centralne miejsce zajął
stół zastawiony charakterystycznymi
świątecznymi potrawami takimi jak
pieczone mięsa, wędlina, świąteczny żur czy też różnorakie ciasta. Potrawy święcone były w Wielką Sobotę, zaś spożywane w niedzielny poranek po uroczystej Mszy Rezurekcyjnej. Przedstawione zostały typowe
wielkanocne dekoracje, stół przy-
Na wielkanocnym stole
Śmigus-Dyngus w Parku Etnograficznym w Tokarni. Całkowite przemoczenie oblewanej dziewczyny świadczyło o jej wielkim powodzeniu
strojony jest pisankami, kraszankami, gałązkami barwinku czy bukszpanu, oraz zajmującym centralne
agnuskiem – barankiem z czerwoną
chorągiewką symbolizującym zmartwychwstałego Chrystusa.
W kolejnym pomieszczeniu zaprezentowana została sztuka poświęcona
Zmartwychwstaniu Chrystusa. Przedstawiona została symbolika jajka, które jest uniwersalnym symbolem życia. W tradycyjnej kulturze ludowej
związane jest ono z magią dobrego
początku, posiada właściwości lecznicze i ochronne.
Ostatnia sala prezentuje zwyczaje
drugiego dnia świąt zwanego Lanym
Poniedziałkiem czy Śmigusem Dyngusem, który zwykle upływał w atmosferze żywiołowej wesołości, zabaw i żartów. Powszechnie oblewano się wodą czym zagrożone były
przede wszystkim młode dziewczęta
– ich przemoczenie świadczyło o dużym powodzenia. Młodzież chodząca
„po dyngusie” śpiewała pieśni, składała życzenia, wypraszała dary, łączyło się to z oblewaniem wodą, a niekiedy smaganiem wierzbowymi czy
brzozowymi witkami. Używano akcesoriów takich jak wiadra, cebrzyki,
sikawki strażackie. W sali tej pokazane zostaną dawne pocztówki obrazujące ten powszechny zwyczaj. Opisana została symbolika wody, która zajmuje szczególne miejsce w tradycyjnej obrzędowości. Wielkanocne kropienie, obmywanie czy oblewanie
miało ogromne znaczenie w zapewnieniu zdrowia, sił witalnych, płodności i urodzaju na przyszły rok. Autorkami wystawy są Ewa Tomaszewska oraz Ewa Wielgus.
Beata Ryń
Muzeum Wsi Kieleckiej
Fot. Ewa Wielgus