System przeciwdzia³ania powa¿nym awariom przemys³owym w

System przeciwdzia³ania powa¿nym awariom przemys³owym w

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 11/2001
prof. dr hab. in¿. JERZY S. MICHALIK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
System przeciwdzia³ania powa¿nym awariom
przemys³owym w Polsce (1)
Publikacja opracowana w ramach Programu Wieloletniego
(b. SPR-1) pn. „Bezpieczeñstwo i ochrona zdrowia cz³owieka w
œrodowisku pracy” dofinansowanego przez Komitet Badañ Naukowych
numerze 9/01 „Bezpieczeñstwa Pracy” [1], scharakteryzowano now¹ ustawê Prawo ochrony œrodowiska [2] oraz ustawê o wprowadzeniu ustawy Prawo
ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw [3], które zawieraj¹ postanowienia dotycz¹ce przeciwdzia³ania powa¿nym awariom przemys³owym.
Niniejszy i kolejne artyku³y poœwiêcimy prezentacji nowego
systemu przeciwdzia³ania powa¿nym awariom przemys³owym
w Polsce, ustanowionego przez wspomniane ustawy [2, 3] oraz
przepisy wykonawcze do tych ustaw. Dokonamy w nich tak¿e
porównañ oraz oceny zgodnoœci nowych przepisów polskich
z zapisami Dyrektywy Seveso II [4-6].
Prezentuj¹c krajowy system przeciwdzia³ania powa¿nym
awariom zastosujemy kolejnoœæ omawiania g³ównych elementów i procedur systemu wynikaj¹c¹ z logiki postanowieñ Dyrektywy Seveso II, przedstawionej w poprzedniej publikacji [1].
Kryteria kwalifikacyjne
W publikacji [1] omówiono kwestie wprowadzenia kryteriów kwalifikacyjnych umo¿liwiaj¹cych identyfikacjê obiektów
niebezpiecznych i zaliczenie ich do kategorii ZZR* ) lub ZDR* *).
Uzupe³niaj¹c podane tam informacje nale¿y dodaæ, ¿e ustawa
Prawo ochrony œrodowiska [2] w art. 248 ust. 4 ustala identyczn¹ jak w Dyrektywie Seveso II [4-6] zasadê dotycz¹c¹ kryteriów kwalifikacyjnych. Zgodnie z omawianym zapisem ustawy
[2] kryteria sk³adaj¹ siê z dwóch wykazów:
1) wykazu substancji niebezpiecznych okreœlonych przez
nazwê i oznaczenia numeryczne wraz z iloœciami decyduj¹cymi o zaliczeniu zak³adu do kategorii ZZR lub ZDR – tzw. wartoœciami progowymi,
2) wykazu nastêpuj¹cych kategorii (klas) substancji: bardzo
toksycznych, toksycznych, utleniaj¹cych, wybuchowych, ³atwo
palnych, wysoce ³atwo palnych, skrajnie ³atwo palnych, niebezpiecznych w szczególnoœci dla ludzi lub œrodowiska, wraz z odpowiednimi wartoœciami progowymi dla kategorii ZZR i ZDR.
Na podstawie delegacji zawartej w ustawie [2] zosta³ opracowany przez Ministra Gospodarki (MG) projekt rozporz¹dzeZZR – zak³ad o zwiêkszonym ryzyku awarii
ZDR – zak³ad o du¿ym ryzyku awarii (definicje i wyjaœnienia dotycz¹ce
tych terminów – zob. [1])
*)
**)
14
nia [7], w którym ustalono kryteria kwalifikacyjne oraz zasady
zaliczania (identyfikacji) obiektów niebezpiecznych do kategorii ZZR lub ZDR.
Kryteria te oraz procedury identyfikacji obiektów (ZZR oraz
ZDR) maj¹ zasadnicze znaczenie w ca³ym systemie przeciwdzia³ania powa¿nym awariom przemys³owym. Okreœlaj¹ one
bowiem podstawowy podmiot omawianych przepisów oraz ustalaj¹ zakres zadañ i procedur dla prowadz¹cego zak³ad oraz dla
odpowiednich w³adz w zale¿noœci od kategorii zak³adu – ZZR
lub ZDR.
Zanim przedstawimy polskie kryteria kwalifikacyjne zawarte w projekcie rozporz¹dzenia MG [7] niezbêdne jest podanie
kilku uwag wyjaœniaj¹cych. Komisja Unii Europejskiej opracowa³a i opublikowa³a projekt zmian Dyrektywy Seveso II [8].
Maj¹ one wejœæ w ¿ycie w koñcu 2001 lub na pocz¹tku 2002
roku. Dotycz¹ one wy³¹cznie zakresu obowi¹zywania Dyrektywy Seveso II [4-6], tzn. rodzajów obiektów oraz kryteriów kwalifikacyjnych, tzn. Za³¹cznika I do Dyrektywy Seveso. Zakres
obowi¹zywania Dyrektywy Seveso II ulega pewnemu rozszerzeniu o niektóre dotychczas wy³¹czone spod jej przepisów rodzaje obiektów [8].
Bardzo istotne zmiany dotycz¹ kryteriów kwalifikacyjnych.
Zwiêkszono o 8 liczbê substancji rakotwórczych i podwy¿szono wartoœci progowe do 0,5 i 2 t dla ZZR i ZDR odpowiednio
(zamiast 0,001 t) [4-6, 8] oraz zaostrzono kryteria kwalifikacyjne w odniesieniu do:
• benzyn i produktów naftowych: 2000/5000 t zamiast dotychczasowych 5000/50000 t;
• substancji wybuchowych (dziesiêciokrotne obni¿enie wartoœci progowych!): 5/20 t zamiast 50/200 t oraz 1/5 t zamiast
dotychczasowych 10/50 t dla ZZR/ZDR odpowiednio;
oraz
• substancji niebezpiecznych dla œrodowiska: 100/200 t zamiast 200/500 t dla substancji charakteryzowanych zwrotem R50
i 200/500 t zamiast dotychczasowych 500/2000 t w przypadku
substancji charakteryzowanych zwrotem R51/53.
W projekcie rozporz¹dzenia MG [7] wszystkie zmiany jakie
maj¹ byæ wprowadzone w UE przez dyrektywê zmieniaj¹c¹ przepisy Dyrektywy Seveso II [4, 8] zosta³y w ca³oœci uwzglêdnione.
Dalej przedstawiono g³ówne postanowienia rozporz¹dzenia
MG [7] oraz za³¹cznik do niego, zawieraj¹cy kryteria kwalifikacyjne.
Podstawowe postanowienia rozporz¹dzenia MG [7]
Zgodnie z §2 projektu rozporz¹dzenia do zak³adu o zwiêkszonym ryzyku zalicza siê zak³ad, w którym wystêpuj¹ jedna
lub wiêcej substancji niebezpiecznych, w iloœci równej lub wiêkszej ni¿ okreœlone w za³¹czniku do rozporz¹dzenia w kolumnie
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 11/2001
Za³¹cznik do rozporz¹dzenia MG [7]
Nazwy, oznaczenia numeryczne, kryteria kwalifikowania, kategorie i iloœci
substancji niebezpiecznych, których znajdowanie siê w zak³adzie powoduje zaliczenie go do zak³adu o zwiêkszonym ryzyku lub zak³adu o du¿ym ryzyku:
1. Iloœci substancji niebezpiecznych, których znajdowanie siê w zak³adzie powoduje zaliczenie go do zak³adu o zwiêkszonym ryzyku lub zak³adu o du¿ym
ryzyku, nale¿y odnosiæ zarówno do warunków normalnej pracy zak³adu, jak i takich, w których przewiduje siê mo¿liwoœæ wyst¹pienia substancji niebezpiecznej
(np. w czasie awarii przemys³owej). Nale¿y przy tym rozpatrywaæ maksymalne
iloœci substancji niebezpiecznych, jakie mog¹ wyst¹piæ w zak³adzie. Substancje
niebezpieczne obecne w wydzielonych miejscach zak³adu w iloœciach nie przekraczaj¹cych 2% odpowiedniej iloœci z tablicy 1 lub 3 mog¹ byæ pominiête przy okreœlaniu ca³kowitej iloœci substancji niebezpiecznych.
2. Okreœlenie, czy zak³ad zaliczony jest do zak³adu o zwiêkszonym ryzyku lub
zak³adu o du¿ym ryzyku, nastêpuje dla wszystkich substancji niebezpiecznych
znajduj¹cych siê w zak³adzie przez sprawdzenie, czy suma ilorazów qi/Qi jest wiêksza ni¿ 1, przy zastosowaniu wzoru:
q1/Q1 + q2/Q2 + .... + qi/Qi ...> 1
gdzie:
q1, q2, ... qi oznaczaj¹ odpowiednio iloœæ ka¿dej substancji niebezpiecznej znajduj¹cej siê w zak³adzie,
Q1 , Q2 , ...Qi oznaczaj¹ odpowiadaj¹ce substancjom niebezpiecznym znajduj¹cym siê w zak³adzie iloœci w kolumnie 4 lub 5 tablicy 1 (dla substancji wymienionych z nazwy) lub iloœci w kolumnie 2 lub 3 tablicy 3 (dla kategorii, do której
substancjê „i” mo¿na zaliczyæ).
Powy¿sz¹ zasadê nale¿y stosowaæ w nastêpuj¹cych warunkach:
a) dla substancji wymienionych z nazwy w tablicy 1 znajduj¹cych siê w zak³adzie w iloœciach mniejszych ni¿ odpowiadaj¹ce im iloœci w tablicy 1 i wystêpuj¹cych ³¹cznie z substancjami nale¿¹cymi do tej samej kategorii z tablicy 3;
b) przy sumowaniu iloœci substancji kategorii 1, 2 i 9 w tablicy 3 znajduj¹cych
siê w zak³adzie jednoczeœnie;
c) przy sumowaniu iloœci substancji kategorii 3, 4, 5, 6, 7a, 7b i 8 w tablicy 3
znajduj¹cych siê w zak³adzie jednoczeœnie.
3. Podana w tablicy 1 dla azotanu amonu (poz. 1) iloϾ 350/2500 Mg odnosi
siê do azotanu amonu i mieszanin zawieraj¹cych azotan amonu, gdzie zawartoœæ
azotu pochodz¹cego z azotanu amonu jest wiêksza ni¿ 28% wagowych (substancje inne ni¿ wymienione w punkcie 4) i wodnych roztworów azotanu amonu, w których stê¿enie azotanu amonu jest wiêksze od 90% wagowych
4. Podana w tablicy 1 dla azotanu amonu (poz. 2) iloϾ 1250/5000 Mg odnosi
siê do nawozów sztucznych na bazie azotanu amonu, gdzie zawartoœæ azotu pochodz¹cego z azotanu amonu jest wiêksza ni¿ 28% wagowych.
5. W przypadku polichlorowanych dibenzofuranów i polichlorowanych dibenzodioksyn nale¿y pos³u¿yæ siê mas¹ zastêpcz¹ substancji mz obliczan¹ przez
zastosowanie wspó³czynnika równowa¿noœci F wzglêdem 2,3,7,8-TCDD i porównaæ jej wartoœæ z iloœci¹ podan¹ w kolumnie 3 lub 4 tablicy 1. Masê zastêpcz¹
oblicza siê przez zastosowanie wzoru:
mz = mr . F
gdzie:
mz – masa zastêpcza, mr – masa rzeczywista, F – wspó³czynnik równowa¿noœci znaleziony dla okreœlonej substancji w tablicy 2.
6. Substancje niebezpieczne nie wymienione z nazwy w tablicy 1, tam gdzie
nie podano inaczej, powinny byæ klasyfikowane zgodnie z Za³¹cznikiem 1 do rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 21 sierpnia 1997 r. [9]
lub przepisami prawnymi uzupe³niaj¹cymi lub zastêpuj¹cymi to rozporz¹dzenie.
W odniesieniu do substancji o w³aœciwoœciach pozwalaj¹cych na zaklasyfikowanie jej do wiêcej ni¿ jednej kategorii nale¿y zastosowaæ najni¿sz¹ iloœæ odpowiadaj¹c¹ jednej z kategorii podan¹ w kolumnie 2 lub 3 tablicy 3.
7. W odniesieniu do substancji wybuchowych (kategorie 4 i 5):
a) substancje lub preparaty wybuchowe oznaczaj¹ substancje lub preparaty
stwarzaj¹ce zagro¿enie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, oddzia³ywania ognia
lub innych Ÿróde³ zap³onu (okreœlenie rodzaju zagro¿enia R2 – zagro¿enie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, oddzia³ywania ognia) i które nie spe³niaj¹ kryteriów podanych w punkcie 7 b) lub które s¹ zaklasyfikowane do klasy 1.3*) lub 1.4*)
materia³ów niebezpiecznych zgodnie z Umow¹ Europejsk¹ dotycz¹c¹ miêdzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) [10].
b) substancje lub preparaty wysoce wybuchowe oznaczaj¹ substancje lub preparaty stwarzaj¹ce skrajne zagro¿enie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, oddzia³ywania ognia lub innych Ÿróde³ zap³onu (okreœlenie rodzaju zagro¿enia R3 –
skrajne zagro¿enie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, oddzia³ywania ognia)
lub które s¹ zaklasyfikowane do klasy 1.1*) lub 1.2*) materia³ów niebezpiecznych
zgodnie z Umow¹ Europejsk¹ dotycz¹c¹ miêdzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) [10].
c) materia³ pirotechniczny oznacza substancjê (lub mieszaninê substancji) przeznaczon¹ do wytwarzania ciep³a, œwiat³a, dŸwiêku, gazu lub dymu albo kombinacji tych efektów poprzez nie detonuj¹ce, samopodtrzymuj¹ce siê egzotermiczne
reakcje chemiczne.
d) w przypadku artyku³ów zawieraj¹cych substancje lub preparaty wybuchowe, wysoce wybuchowe lub materia³y pirotechniczne, je¿eli masa substancji lub
preparatu znajduj¹cych siê w artykule jest znana, ta masa powinna byæ brana pod
uwagê przy rozpatrywaniu iloœci podanych w kolumnie 2 lub 3 tablicy 3. Je¿eli
masa substancji lub preparatu znajduj¹cych siê w artykule nie jest znana, przy
rozpatrywaniu iloœci podanych w kolumnie 2 lub 3 tablicy 3 powinna byæ brana
masa artyku³u.
8. Substancje ³atwo palne, substancje wysoce ³atwo palne i substancje skrajnie
³atwo palne w kategoriach 6, 7 i 8 oznaczaj¹:
a) ³atwo palne ciecze:
substancje w stanie ciek³ym, o temperaturze zap³onu od 21oC do 55oC (okreœlenie rodzaju zagro¿enia R10 – substancja ³atwo palna), podtrzymuj¹ce palenie;
b) wysoce ³atwo palne ciecze:
1. - substancje mog¹ce rozgrzaæ siê i w rezultacie zapaliæ w kontakcie z powietrzem w temperaturze otoczenia bez jakiegokolwiek dodatkowego wk³adu energii
(okreœlenie rodzaju zagro¿enia R17 – samorzutnie zapala siê w powietrzu);
- substancje i preparaty o temperaturze zap³onu poni¿ej 55oC wystêpuj¹ce
w postaci ciek³ej pod ciœnieniem, w warunkach procesowych takich jak wysokie
ciœnienie lub wysoka temperatura mog¹cych stwarzaæ zagro¿enie powa¿n¹ awari¹;
2. substancje ciek³e posiadaj¹ce temperaturê zap³onu poni¿ej 21oC, ale które
nie s¹ skrajnie ³atwo palne (okreœlenie rodzaju zagro¿enia R11 – substancja wysoce ³atwo palna)
c) skrajnie ³atwo palne gazy i ciecze:
1. substancje ciek³e o temperaturze zap³onu poni¿ej 0oC oraz temperaturze
wrzenia (lub w przypadku zakresu temperatur wrzenia, temperaturze zapocz¹tkowuj¹cej wrzenie) ni¿szej lub równej 35oC (okreœlenie rodzaju zagro¿enia R12 –
substancja skrajnie ³atwo palna) oraz
2. substancje w postaci gazu, palne w normalnych warunkach temperatury i
ciœnienia (okreœlenie rodzaju zagro¿enia R12 – substancja skrajnie ³atwo palna)
w stanie gazowym lub nadkrytycznym oraz
3. ³atwo palne substancje ciek³e przechowywane w temperaturze powy¿ej ich
temperatury wrzenia.
*)
Zgodnie z umow¹ ADR [10] definicje podklas 1.2 – 1.4 s¹ nastêpuj¹ce:
1.1 Materia³y i przedmioty, które stwarzaj¹ zagro¿enie wybuchem masowym.
(Wybuch masowy jest to taki wybuch, który natychmiastowo obejmuje praktycznie ca³y ³adunek).
1.2 Materia³y i przedmioty, które stwarzaj¹ zagro¿enie rozrzutem, ale nie wybuchem masowym.
1.3 Materia³y i przedmioty stwarzaj¹ce zagro¿enie po¿arem i ma³e zagro¿enie
wybuchem lub rozrzutem lub oba te zagro¿enia, ale które nie zagra¿aj¹ wybuchem
masowym:
(a) przy spalaniu których wydziela siê znaczne ciep³o promieniowania lub
(b) które zapalaj¹ siê jeden od drugiego i wywo³uj¹ ma³y wybuch lub rozrzut
lub oba te efekty razem.
1.4 Materia³y i przedmioty, które stwarzaj¹ tylko ma³e zagro¿enie w przypadku zapalenia lub zainicjowania podczas przewozu. Oddzia³ywania ograniczaj¹ siê
w znacznym stopniu do sztuki przesy³ki i nie prowadz¹ do rozrzutu elementów o
znacznych rozmiarach lub zasiêgu. Zewnêtrzny po¿ar nie powinien wywo³ywaæ
natychmiastowego wybuchu ca³ej zawartoœci sztuki przesy³ki.
Powa¿ne awarie chemiczne
tablicy 1 lub 3 „Iloœæ substancji niebezpiecznej w Mg okreœlaj¹ca zak³ad o zwiêkszonym ryzyku”.
Natomiast stosownie do §3 projektu tego rozporz¹dzenia [7]
do zak³adu o du¿ym ryzyku zalicza siê zak³ad, w którym wystêpuj¹ jedna lub wiêcej substancji niebezpiecznych w iloœci równej lub wiêkszej ni¿ okreœlone w za³¹czniku do rozporz¹dzenia
w kolumnie tablicy 1 lub 3 „Iloœæ substancji niebezpiecznej w Mg
okreœlaj¹ca zak³ad o zwiêkszonym ryzyku”.
15
Powa¿ne awarie chemiczne
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 11/2001
16
Tablica 1. SUBSTANCJE WYMIENIONE Z NAZWY
Tablica 2. WARTOŒCI WSPÓ£CZYNNIKA RÓWNOWA¯NOŒCI F
Tablica 3. SUBSTANCJE NIE WYMIENIONE W TABLICY 1
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 11/2001
Identyfikacja obiektów niebezpiecznych
Nowe przepisy dotycz¹ce powa¿nych awarii przemys³owych
w odró¿nieniu od Dyrektywy Seveso II nie zawieraj¹ zapisów
okreœlaj¹cych bezpoœrednio, kto powinien dokonaæ ustalenia,
czy dana instalacja lub zak³ad stwarzaj¹ zagro¿enia awari¹, tzn.
czy nale¿y je zaliczyæ do kategorii ZZR lub ZDR.
Obowi¹zek ten wynika poœrednio z postanowieñ art. 249 oraz
art. 250 ustawy [2]. Zgodnie z treœci¹ tych artyku³ów, ka¿dy, kto
zamierza prowadziæ lub prowadzi zak³ad niebezpieczny (ZZR
lub ZDR) jest obowi¹zany do zapewnienia, aby zak³ad ten by³
zaprojektowany, wykonany, prowadzony i likwidowany w sposób zapobiegaj¹cy awariom przemys³owym i ograniczaj¹cy ich
skutki dla ludzi i œrodowiska (art. 249).
W art. 250 ust. 1 zawarto dyspozycjê, i¿ prowadz¹cy zak³ad
o zwiêkszonym ryzyku lub o du¿ym ryzyku jest obowi¹zany do
zg³oszenia zak³adu w³aœciwym organom PSP.
To ostatnie postanowienie ustawy [2], nak³adaj¹c obowi¹zek
zg³oszenia ZZR lub ZDR na prowadz¹cego, jednoznacznie
wymaga od niego w³aœnie wiedzy o tym, czy dany obiekt stwarza zagro¿enie awari¹. Innymi s³owy, prowadz¹cy zak³ad ma
obowi¹zek sprawdzenia, czy w jego zak³adzie znajduj¹ siê obiekty ZZR lub ZDR, czyli wykonania procedury identyfikacji.
Powstaje w zwi¹zku z tym pytanie, w jakich zak³adach nale¿y wykonaæ procedurê identyfikacji? Zagadnienie to, a tak¿e
szczegó³owe zalecenia oraz wytyczne, jak nale¿y tê procedurê
wykonywaæ, aby by³a ona poprawna, zawarto w Wytycznych
[11], które szczególnie polecamy zarówno prowadz¹cym zak³ad,
jak równie¿ tym instytucjom, które s¹ powo³ane do kontroli i
nadzorowania wykonywania procedur systemu przeciwdzia³ania powa¿nym awariom przemys³owym.
Tutaj ograniczymy siê do stwierdzenia, ¿e procedura identyfikacji ZZR oraz ZDR powinna byæ wykonana we wszystkich
obiektach stacjonarnych, w których znajduj¹ siê w znacz¹cych
iloœciach lub mog¹ powstaæ w razie utraty kontroli nad procesem (instalacj¹) niebezpieczne substancje chemiczne ujête w kryteriach kwalifikacyjnych.
Pod okreœleniem znacz¹ce iloœci nale¿y przy tym rozumieæ iloœci wiêksze od, lub zbli¿one do wartoœci progowych, a tak¿e iloœci
nie przekraczaj¹ce odpowiednich wartoœci progowych, lecz
które w wyniku wykonywania wymaganych trzech wariantów
procedury sumowania ilorazów qi/Qi – mog¹ spe³niæ kryterium
kwalifikuj¹ce dany obiekt do kategorii ZZR lub ZDR [11].
Nale¿y jeszcze dodatkowo zwróciæ uwagê na pojêcia instalacji, zak³adu oraz u¿ywanego w tej serii publikacji pojêcia obiekt.
Otó¿ zgodnie z art. 3 ustawy [2] – definicje terminów, instalacja
oraz zak³ad nie wi¹¿¹ tych pojêæ z dzia³alnoœci¹ przemys³ow¹,
czy te¿ mówi¹c precyzyjniej – z produkcyjn¹.
Instalacja jest to techniczne urz¹dzenie stacjonarne, zespó³
urz¹dzeñ lub/oraz obiekty budowlane (które mog¹ spowodowaæ emisjê); zak³ad – jest to jedna lub kilka instalacji wraz z terenem i znajduj¹cymi siê tam urz¹dzeniami, do których prowadz¹cy posiada tytu³ prawny. Natomiast pojêcie obiekt autor stosuje jako termin uogólniaj¹cy powy¿sze pojêcia.
Tak wiêc, obiektem niebezpiecznym mog¹ byæ nie tylko instalacje przemys³owe, lecz tak¿e obiekty magazynowe, hurtownie, sk³ady i inne, dowolne obiekty stacjonarne.
Zg³oszenie
Kolejnym elementem systemu przeciwdzia³ania powa¿nym
awariom przemys³owym jest zg³oszenie niebezpiecznego obiektu
w³aœciwym organom PSP (wed³ug Dyrektywy Seveso II – notyfikacja [4-6]). Obowi¹zek ten zosta³ na³o¿ony na prowadz¹cego zak³ad kategorii ZZR oraz ZDR przez wspomniany ju¿
wczeœniej art. 250 ust. 1 ustawy [2].
Ustêp 2 art. 250 ustala zakres informacji, jakie powinny byæ
zawarte w zg³oszeniu.
Zawartoœæ zg³oszenia [2]
Oznaczenie prowadz¹cego zak³ad, jego adres zamieszkania lub siedziby
Adres zak³adu
Informacja o tytule prawnym
Charakter prowadzonej lub planowanej dzia³alnoœci
Rodzaj instalacji i istniej¹ce systemy bezpieczeñstwa
Rodzaj, kategoria i iloœæ oraz charakterystyka fizykochemiczna, po¿arowa i toksyczna substancji niebezpiecznej
7. Charakterystyka terenu w bezpoœrednim s¹siedztwie zak³adu, ze szczególnym uwzglêdnieniem czynników mog¹cych przyczyniæ siê do zwiêkszenia zagro¿enia awari¹ przemys³ow¹ lub pog³êbienia jej skutków
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Nale¿y zwróciæ uwagê na wymagania przepisów ustawy [2]
ujête w punktach 6 i 7 zg³oszenia. Punkt 6 oznacza wymóg pe³nego rozpoznania w³aœciwoœci niebezpiecznych substancji i
potrzebê charakteryzacji zagro¿eñ stwarzanych przez nie. Zgodnie z wymaganiami ju¿ omówionych postanowieñ nowych przepisów polskich, odnosi siê to tak¿e do substancji nieobecnych w
obiekcie, lecz które mog¹ powstaæ w warunkach awaryjnych.
Innymi s³owy, zg³aszaj¹c obiekt w³aœciwym w³adzom, prowadz¹cy ma obowi¹zek zg³osiæ równoczeœnie substancje niebezpieczne w obiekcie. Oczywiste jest, ¿e okreœlenie mo¿liwoœci
powstania substancji niebezpiecznych, nieobecnych w normalnych warunkach, wymaga ju¿ na tym etapie realizacji zadañ
systemu dokonania przez prowadz¹cego odpowiednich analiz
zagro¿eñ i mo¿liwych przebiegów zdarzeñ awaryjnych.
Jeœli chodzi o punkt 7 wymagañ, oznacza on równie¿ potrzebê wnikliwej analizy otoczenia zak³adu. Czynniki zwiêkszaj¹ce
zagro¿enie awari¹ przemys³ow¹, które nale¿y uwzglêdniæ, mog¹
byæ ró¿ne. Nale¿y tutaj braæ pod uwagê efekt domina, któremu
Dyrektywa Seveso II poœwiêca odrêbne postanowienia, czyli
m.in. odleg³oœci miêdzy ró¿nymi instalacjami w zak³adzie lub
odleg³oœci od niebezpiecznych instalacji w innych, s¹siednich
zak³adach oraz inne uwarunkowania.
Z kolei jako czynniki, które mog¹ pog³êbiæ skutki awarii,
nale¿y uwzglêdniæ lokalizacjê obiektu wzglêdem osiedli mieszkaniowych lub zwartej zabudowy, wzglêdem obiektów publicznych, takich jak szko³y, szpitale itp., tras komunikacyjnych, rzek
i akwenów, ujêæ wody i wielu, wielu innych. Dokonuj¹c ocen
dotycz¹cych czynników pog³êbiaj¹cych skutki awarii nale¿y ju¿
na tym etapie wykonywania zadañ i procedur systemu przeciwdzia³ania powa¿nym awariom dokonaæ wstêpnego rozpatrzenia
Powa¿ne awarie chemiczne
Tak wiêc, polskie kryteria kwalifikacyjne s¹ ca³kowicie zgodne z kryteriami Unii Europejskiej, które bêd¹ obowi¹zywaæ po
wprowadzeniu zmian Dyrektywy Seveso II przez now¹ dyrektywê. Pewne ró¿nice sprowadzaj¹ siê wy³¹cznie do redakcji sformu³owañ zawieraj¹cych definicje okreœlaj¹ce dan¹ kategoriê
(klasê) substancji oraz do odwo³ania siê do rozporz¹dzenia
MZiOS [9] w sprawie zasad klasyfikacji substancji i preparatów (w Dyrektywie Seveso zastosowano odniesienia do odpowiednich dyrektyw – zob. [4-6]). Nale¿y w tym miejscu podkreœliæ, ¿e za³¹cznik I do rozporz¹dzenia MZiOS [9] spe³nia wymagania dotycz¹ce klasyfikacji substancji i preparatów ustalone
w dyrektywach, do których odwo³uje siê Dyrektywa Seveso II.
17
Powa¿ne awarie chemiczne
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 11/2001
18
mo¿liwych scenariuszy awarii. Jest to niezbêdne, aby oszacowaæ zasiêg skutków wybuchów, po¿arów lub/oraz uwolnieñ do
otoczenia toksycznych dla ludzi oraz niebezpiecznych dla œrodowiska substancji.
Zagadnienia te, liczne praktyczne zalecenia oraz dane wspomagaj¹ce wykonanie procedury zg³oszenia s¹ przedmiotem
Poradnika [12], który zosta³ opracowany w Centralnym Instytucie
Ochrony Pracy w ramach Programu Wieloletniego (b. SPR-1) „Bezpieczeñstwo i ochrona zdrowia cz³owieka w œrodowisku pracy”.
Zostanie on wydany nak³adem CIOP jeszcze w tym roku. Bêdzie on tak¿e zawiera³ uaktualnion¹ bazê danych o substancjach
niebezpiecznych, stanowi¹cych pe³ne, tzw. „rozwiniête” kryteria kwalifikacyjne do identyfikacji obiektów ZZR oraz ZDR.
Bêd¹ to uaktualnione w porównaniu z zawartymi w Wytycznych [11] bazy danych, uwzglêdniaj¹ce zarówno nowy urzêdowy wykaz substancji niebezpiecznych w Polsce, nowe, opracowane w UE wykazy substancji odpowiadaj¹cych kryteriom kwalifikacyjnym Dyrektywy Seveso II, jak równie¿ zmiany tych kryteriów [8], które zastosowano w nowych przepisach polskich [7].
Wracaj¹c do postanowieñ polskich przepisów prawnych,
dotycz¹cych systemu przeciwdzia³ania powa¿nym awariom
przemys³owym, nale¿y zwróciæ jeszcze uwagê na kolejne zapisy dotycz¹ce procedury zg³oszenia.
Prowadz¹cy zak³ad jest obowi¹zany dokonaæ zg³oszenia
obiektu co najmniej na 30 dni przed uruchomieniem zak³adu
(nowe obiekty) [2].
Jeœli chodzi o obiekty eksploatowane w dniu wejœcia w ¿ycie
nowych przepisów, ustawa o wprowadzeniu [3] ustala termin
dokonania zg³oszenia takiego zak³adu w³aœciwemu organowi PSP
w terminie do dnia 31 marca 2002 r. (art.15 ust. 1 ustawy [3]).
Przypomnijmy, ¿e dla zak³adów kategorii ZZR w³aœciwym
organem PSP jest komendant powiatowy, a dla zak³adów kategorii ZDR – komendant wojewódzki PSP [1, 2].
Ponadto, zgodnie z omówion¹ w [1] zasad¹ sprawowania
funkcji kontrolnych i nadzoru ustalon¹ w ustawach [2] i [3] –
prowadz¹cy zak³ad obu kategorii przekazuj¹ zg³oszenie wojewódzkiemu inspektorowi ochrony œrodowiska (WIOŒ) do wiadomoœci.
Przepisy ustawy [2] wymagaj¹ zg³oszenia w³aœciwemu organowi PSP tak¿e ka¿dej istotnej zmiany iloœci lub rodzaju substancji niebezpiecznej albo jej charakterystyki fizykochemicznej, po¿arowej i toksycznej oraz zmiany technologii lub profilu
produkcji w terminie 14 dni przed jej wprowadzeniem. Istotna
iloœæ oznacza przy tym wiêcej ni¿ 20% w stosunku do danych
zawartych w zg³oszeniu, a istotna zmiana rodzaju – zmianê
zwi¹zan¹ z zaliczeniem substancji do innej kategorii (klasy) ni¿
podana w zg³oszeniu.
Ustawa [2] wymaga równie¿ zg³oszenia odpowiednio komendantowi powiatowemu lub wojewódzkiemu PSP (oraz do WIOŒ)
terminu przewidzianego zakoñczenia eksploatacji ZZR lub ZDR
na 14 dni przed zamkniêciem.
Z porównania wymagañ nowych przepisów polskich odnosz¹cych siê do procedury zg³oszenia z postanowieniami Dyrektywy Seveso II dotycz¹cymi notyfikacji wynika, ¿e merytorycznie s¹ one identyczne. Natomiast termin dokonania zg³oszenia
ju¿ funkcjonuj¹cych ZZR i ZDR w³aœciwym organom PSP wynosi w Polsce pó³ roku, podczas gdy Dyrektywa Seveso II ustanowi³a termin 1 roku od daty wprowadzenia przepisów dyrektywy do prawodawstwa poszczególnych krajów cz³onkowskich
UE. Uwzglêdniaj¹c 24 miesi¹ce ustalone jako czas na wprowadzenie przepisów Dyrektywy Seveso II w poszczególnych pañ-
stwach [4-6], oznacza to 3 lata od dnia wejœcia w ¿ycie w UE tej
dyrektywy.
Zwracamy na ten fakt uwagê, gdy¿ terminy wykonania w
Polsce wszystkich zadañ i procedur systemu przeciwdzia³ania
powa¿nym awariom przemys³owym s¹ niezwykle krótkie.
Z pewnoœci¹ wp³ynie to niekorzystnie na wykonywanie wprowadzonych zadañ i procedur – bêd¹ to b¹dŸ powa¿ne opóŸnienia, albo – co znacznie gorsze – takie elementy systemu lub
procedury jak program zapobiegania awariom, przygotowanie
raportu o bezpieczeñstwie (co wymaga du¿ego nak³adu pracy i
czasu, chocia¿by ze wzglêdu na pog³êbion¹ analizê ryzyka, opracowanie i przeanalizowanie scenariuszy awarii), opracowanie
planów operacyjno-ratowniczych bêd¹ wykonane w licznych
przypadkach niew³aœciwie.
Trzeba bowiem podkreœliæ, ¿e liczne zak³ady, które zostan¹
zakwalifikowane do kategorii ZZR i do kategorii ZDR w szczególnoœci, nie s¹ dzisiaj nale¿ycie przygotowane do spe³nienia
wymagañ systemu przeciwdzia³ania powa¿nym awariom w tak
krótkich terminach. Do spraw tych nawi¹¿emy jeszcze przy
omawianiu kolejnych elementów i procedur systemu.
PIŒMIENNICTWO
[1] Michalik J.S.: Przeciwdzia³anie powa¿nym awariom przemys³owym.
Nowe polskie przepisy. Bezpieczeñstwo Pracy 9 (362), 2001, s. 7-10
[2] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony œrodowiska.
DzU nr 62 poz. 627
[3] Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo
ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw.
DzU nr 100 poz. 1085
[4] Council Directive 96/82/EC on the control of major-accident hazards involving dangerous substances. OJ L 10, 14.01.1997, p. 13. Tekst
polski: Dyrektywa Rady 96/82/WE dotycz¹ca zarz¹dzania zagro¿eniami powa¿nymi awariami z udzia³em substancji niebezpiecznych. Wyd.:
CIOP, Warszawa 1998
[5] Michalik J.S.: Nowe standardy bezpieczeñstwa Unii Europejskiej.
Czêœæ 1. Bezpieczeñstwo Pracy 5 (322), 1998, s. 13-18
[6] Michalik J.S.: Nowe standardy bezpieczeñstwa Unii Europejskiej.
Czêœæ 2. Bezpieczeñstwo Pracy 6 (323), 1998, s. 12-17
[7] Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki z dnia .... w sprawie rodzajów
i iloœci substancji niebezpiecznych, których znajdowanie siê w zak³adzie decyduje o zaliczeniu go do zak³adu o zwiêkszonym ryzyku lub zak³adu o du¿ym ryzyku. Projekt 2001 r.
[8] Draft proposal for a European Parliament and Council Directive .../
.../EC amending Council Directive 96/82/EC of 9 December 1996 on
the control of major-accident hazards involving dangerous substances
(Seveso II Directive). Presented by the Commission. http://europa.eu.int/
comm/environment/seveso/consultation.htm
[9] Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 21
sierpnia 1997 r. w sprawie substancji chemicznych stwarzaj¹cych zagro¿enie dla zdrowia lub ¿ycia. DzU nr 105, poz. 671. Substancje chemiczne stwarzaj¹ce zagro¿enie dla zdrowia lub ¿ycia. Za³¹cznik do DzU
nr 105, poz. 671
[10] Umowa Europejska dotycz¹ca miêdzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych – ADR. (Sporz¹dzona w Genewie 30
wrzeœnia 1957 r., stan prawny na dzieñ 1 stycznia 1999 r.). Wyd. Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 1999
[11] Michalik J.S., Kijeñska D.T.: Identyfikacja obiektów zagra¿aj¹cych powa¿n¹ awari¹ przemys³ow¹. Substancje niebezpieczne i zasady
postêpowania. Wytyczne. Wyd.: CIOP, Warszawa 2000
[12] Michalik J.S., Kijeñska D.T., Gajek A.: Wykonywanie procedury
zg³oszenia zak³adów o zwiêkszonym oraz o du¿ym ryzyku powa¿nej awarii
przemys³owej. Poradnik. Wyd.: CIOP, Warszawa 2001