IGNACY £UKASIEWICZ

1
„W skromnym laboratorium aptekarskim
zrodziła się i pracowała ta wielka, twórcza
myśl, która miała zmienić oblicze świata ...”
Nafta, 1932, nr 8-9
IGNACY ŁUKASIEWICZ -
APTEKARZ
Magister farmacji Ignacy Łukasiewicz, dziewiętnastowieczny aptekarz,
pionier nowoczesnego przemysłu naftowego, był człowiekiem o głębokim
umyśle, wielorakich zainteresowaniach i wielkim doświadczeniu Ŝyciowym.
Urodzony 23 marca 1822 roku we wsi Zaduszniki w powiecie mieleckim
obecnego województwa podkarpackiego, swą edukację ogólną uzyskał w
gimnazjum Pijarów w Rzeszowie.
Praktykę aptekarską rozpoczął w wieku lat czternastu, w aptece magistra
Antoniego Swobody w Łańcucie. Jako młody praktykant aptekarski – puer nawiązał kontakty ze swymi rówieśnikami pracującymi w gorzelni naleŜącej do
ordynacji Potockich. W tym zakładzie produkowany był teŜ prymitywny płyn
oświetleniowy i produkcja ta zainspirowała Łukasiewicza do przyszłego
poszukiwania nowoczesnej formy oświetlenia.
Po czterech latach praktyki w sztuce aptekarskiej, osiemnastoletni uczeń
aptekarski zdał pierwszy egzamin zawodowy, tak zwany egzamin tyrocynalny.
Z tytułem pomocnika aptekarskiego podjął pracę w aptece obwodowej magistra
Edwarda Huebla w Rzeszowie.
W okresie pracy w Łańcucie i w Rzeszowie, Łukasiewicz był zaangaŜowanym
działaczem konspiracyjnego ruchu narodowego na rzecz zorganizowania
powstania dla uwolnienia Polski z niewoli i powrotu do granic z roku 1772.
Spisek, jaki w tym celu został zawiązany, został wykryty, a Ignacy Łukasiewicz
jako jeden z głównych jego organizatorów, aresztowany. Był to rok 1846.
Po prawie dwóch latach uwięzienia, początkowo w Rzeszowie a następnie we
Lwowie, młody podaptekarz został uwolniony lecz z nakazem osiedlenia się w
stolicy Galicji.
Dzięki pomocy swego brata, Ignacy Łukasiewicz podjął pracę zawodową w
jednej z najsłynniejszych aptek lwowskich – w aptece „pod Gwiazdą” magistra
Piotra Mikolascha. Zdolny i ambitny pracownik dąŜył do uzyskania wyŜszego
2
tytułu starając się o zezwolenie na opuszczenie Lwowa by móc podjąć studia w
Krakowie. Po usilnych staraniach i pomocy przede wszystkim pracodawcy,
Łukasiewicz uzyskał moŜliwość podjęcia studiów
na Uniwersytecie Jagiellońskim w roku
akademickim 1850/51. Niestety, ze względu na
niedostatek środków finansowych, zmuszony był
po ukończeniu pierwszego roku, przerwać naukę i
podjąć pracę, wprawdzie nie w zawodzie aptekarza
lecz ściśle związaną z preparatyką chemiczną .
Został laborantem w fabryce ałunu pod Krakowem.
Ostatni semestr studiów farmaceutycznych odbył Łukasiewicz w Wiedniu,
uzyskując na Uniwersytecie Wiedeńskim, w dniu 30 lipca 1852 roku,
upragniony tytuł magistra farmacji na podstawie pracy dyplomowej „Baryta et
Anilinum”. JuŜ jako magister, Ignacy Łukasiewicz wrócił do pracy zawodowej
w aptece „pod Gwiazdą” we Lwowie i tu, oprócz codziennych obowiązków
aptekarza, prowadził równieŜ laboratorium chemiczno-farmaceutyczne
zaopatrujące mniejsze apteki w róŜne wyroby.
W owym czasie znany był produkt apteczny, sprowadzany z Włoch za duŜą
cenę, pod nazwą Oleum Petrae album, który będąc oczyszczoną ropą naftową
był uŜywany jako lek na róŜne dolegliwości. Na Podkarpaciu chłopi znali ropę,
której uŜywali jako mazi do smarowania wozów, czasami teŜ jako leku w
przypadkach odmroŜeń, przeciw świerzbowi, w reumatyzmie a takŜe
wewnętrznie jako środek przeciwrobaczy.
I chociaŜ surowiec ten juŜ wcześniej próbowano zastosować do celów
oświetleniowych, to jednak ze względu na nieznajomość preparatyki chemicznej
uŜywano lekkich frakcji benzynowych i zwykle w juŜ istniejących lampach, co
przynosiło przede wszystkim niebezpieczeństwo wybuchu.
Apteka dziewiętnastowieczna była jedynym niemal miejscem, gdzie
wykształcony w dziedzinie chemii aptekarz mógł eksperymentować w
odpowiednio wyposaŜonej pracowni. I to właśnie pozwoliło Łukasiewiczowi
zrozumieć charakter owego „oleju skalnego” i odpowiednio go rozdzielić
podczas procesu destylacyjnego, otrzymując naftę nadającą się do celów
oświetleniowych.
Korzystając z umiejętności zawodowych lwowskiego blacharza, Adama
Bratkowskiego, zaprojektował Łukasiewicz specjalną lampę, która to zapłonęła
po raz pierwszy w miejscu publicznym, w szpitalu lwowskim podczas nocnej
operacji chirurgicznej w dniu 31 lipca 1853 roku.
Od tego momentu rozpoczyna się działalność Ignacego Łukasiewicza bardziej
na polu przemysłu naftowego, chociaŜ podstawowym jego miejscem pracy
jeszcze przez okres kilku lat pozostawała apteka. Był aptekarzem w Gorlicach,
Jaśle i Brzostku lecz równolegle z tą pracą rozwijał działalność w zakresie
budowy kopalni ropy naftowej i rafinerii nafty.
3
Pierwszym szybem naftowym zbudowanym w Bóbrce koło Krosna, juŜ w
roku 1854, był słynny „Franek”. W miejscu tym, gdzie w dzisiejszych czasach
znajduje się Muzeum Przemysłu Naftowego i
Gazowniczego, jest obelisk postawiony przez samego
Łukasiewicza, z napisem „Dla utrwalenia pamięci załoŜoney
kopalni oleyu skalnego w Bóbrce w r. 1854 – Ignacy
Łukasiewicz”. A naleŜy w tym miejscu wspomnieć, Ŝe
pierwszy szyb naftowy w Stanach Zjednoczonych Ameryki
Północnej powstał w Pensylwanii o pełnych pięć lat później,
w roku 1859.
W pobliskiej Bóbrki Polance, powstała teŜ pierwsza „destylarnia” ropy
naftowej.
Po sprzedaŜy apteki w Brzostku w roku 1859, zajął się Łukasiewicz tylko
rozwojem swych przedsięwzięć związanych z przemysłem naftowym. Oprócz
kopalni w Bóbrce i rafinerii ropy naftowej w Ulaszowicach, Klęczanach i
Polance, zbudował nową, „wielką” rafinerię w Chorkówce, gdzie osiadł z
rodziną. Posiadał teŜ w Krakowie „sklep z naftą”przy ulicy Grodzkiej, a jego
wyroby kupowali teŜ tak powaŜni odbiorcy jak kolej galicyjska, samorządy
miejskie (między innymi w Rzeszowie) a takŜe wielu kupców poza granicami
Galicji.
Za „swoje produkta otrzymane z pierwotnej ropy, jako to benzynę, naftę
salonową, naftę zwyczajną, oleje niebieskie, zielone, łuski parafinowe a
wreszcie parafinę i wyroby z niej pochodzące” uzyskał Łukasiewicz dyplom
honorowy na Wystawie Krajowej we Lwowie w roku 1877 i w wyniku
odniesionego tam sukcesu Order śelaznej Korony III klasy.
12 kwietnia 1880 wybrano Ignacego Łukasiewicza pierwszym prezesem nowo
załoŜonego Krajowego Towarzystwa Naftowego.
CięŜka praca na kaŜdym stanowisku zawodowym, począwszy od
aptekarskiego ucznia, poprzez wszystkie, pomyślne i niepomyślne, koleje losu
do zamoŜnego przedsiębiorcy, nadwyręŜyła zdrowie tego wybitnie
utalentowanego w dziedzinie chemii analitycznej magistra farmacji.
Zmarł po krótkiej chorobie w wieku niepełnych
sześćdziesięciu lat, w dniu 7 stycznia 1882 roku. Pochowany
jest na cmentarzu w Zręcinie, w pobliŜu Krosna.
Pracował Łukasiewicz jako aptekarz i nafciarz lecz był
takŜe działaczem niepodległościowym, posłem na Sejm
Krajowy, szambelanem papieskim, do przesady skromnym
dobrodziejem kaŜdej okolicy, w której przyszło spełniać mu
zawodową rolę. Powszechnie nazywany był przez włościan
„Ojcem Łukasiewiczem” ze względu na wiele gestów filantropijnych, jakie
czynił dla dobra potrzebujących.
ZałoŜył tak zwane „Kasy Brackie”, pierwszą w Europie instytucję
ubezpieczeniową-w jego przedsiębiorstwach robotnicy otrzymywali emerytury
4
po przepracowanych 20 latach, dbał o rozwój naukowy i zawodowy
mieszkańców galicyjskich wsi a jednocześnie o dobry stan dróg.
Otrzymał wiele członkostw honorowych towarzystw naukowych a zawsze
skromny zgodnie z maksymą:
„…Panowie, urodziłem się w kapocie, w kapocie całe Ŝycie chodzę, pozwólcie
mi w niej umrzeć”.
Lidia Maria CzyŜ