pobierz artykuł w formacie pdf

Żywność dla zdrowia
Co on takiego
w sobie ma?
1
Actimel® jest naturalnie fermentowanym produktem mlecznym, zawierającym 10¹�cfu
probiotycznych bakterii Lactobacillus casei DEFENSIS.
2
Bakterie probiotyczne L. casei DEFENSIS zawarte w Actimelu® w przeciwieństwie
do zwykłych bakterii fermentacji mlekowej, potrafią przetrwać w układzie pokarmowym
człowieka w dużej ilości. Dzięki temu Actimel® działa właśnie tam, gdzie zlokalizowane
jest 70% układu odpornościowego – w jelicie.
3
Actimel®, może być spożywany w trakcie i po antybiotykoterapii, ponieważ uzupełnia
korzystne bakterie mikrofl
kroflory jelitowej.
Działanie Actimela® zostało
stało potwierdzone
24 badaniami klinicznymi.
mi.
Immunomodulacyjne
i przeciwalergiczne
działanie probiotyków
W ostatnich kilkunastu latach lawinowo rośnie liczba badań
i publikacji na temat probiotyków i prebiotyków. Zdecydowana większość z nich przedstawia korzystne ich działanie
w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych przewodu pokarmowego, a zwłaszcza biegunkach rotawirusowych (RV)
i poantybiotykowych. W ślad za nimi systematycznie na
rynku pojawiają się nowe probiotyczne produkty farmaceutyczne i spożywcze zawierające probiotyki. Znacznie mniej
badań, zwłaszcza klinicznych, dotyczy immunomodulacyjnego wpływu probiotyków lub ich roli prewencyjnej i leczniczej w stanach alergicznych lub atopii.
Idealny produkt (preparat) zawierający probiotyk
powinien spełniać następujące warunki (kryteria):
 zawierać co najmniej 108 żywych bakterii pochodzenia ludzkiego na 1g preparatu (badania doświadczalne wskazują, że elementy bakterii probiotycznych
mogą również być skuteczne),
 wykazywać zdolność adhezyjną do komórek nabłonka jelita i właściwości wzrostowe oraz kolonizować
przewód pokarmowy (p.p.) gospodarza,
 wykazywać działanie przeciw drobnoustrojom patogennym,
 musi być bezpieczny i korzystnie oddziaływać na
zdrowie człowieka.
Najczęściej stwierdzano pozytywne oddziaływanie następujących drobnoustrojów probiotycznych: Lactobacilli Bifidobacteriae produkujących kwas mlekowy (Isolauri i wsp.,
2001) oraz Saccharomyces i niepatogenetycznych szczepów E.coli.
Pozytywny wpływ drobnoustrojów probitycznych zachodzi poprzez (Madaliński i Szajewska, 2004):
 zakwaszanie treści jelita i negatywne oddziaływanie na
bakterie chorobotwórcze,
 zapobieganie kolonizacji bakterii chorobotwórczych na
drodze konkurencji o receptory komórkowe,
 konkurowanie z innymi drobnoustrojami o substancje odżywcze,
 działanie cytoprotekcyjne, chroniące komórki przewodu
pokarmowego (enterocyty, kolonocyty) przed czynnikami
agresji,
 modulowanie odporności komórkowej i humoralnej.
Immunologiczne działanie probiotyków wyraża się
przede wszystkim wpływem na rozwój i dojrzewanie układu odpornościowego przewodu pokarmowego: GALT (Gut
Marian Krawczyński
em. prof. UM w Poznaniu
b. kierownik I Katedry Pediatrii
i Kliniki Gastroenterologii Dziecięcej
i Chorób Metabolicznych
Associated Lymphoid Tissue) i MALT (Mucosa Associated
Lymphoid Tissue). Sterylny u noworodka p.p. początkowo
jest kolonizowany przez E.coli pochodzenia matczynego,
a następnie – Lactobacilli (Heavy i Rowland, 1999). U niemowląt karmionych piersią dominuje Bifidobacterium (Cukrowska i Czarnowska, 2007). Stopniowo, od 2. roku życia
dziecka, kształtuje się złożony ekosystem jelitowy z przewagą beztlenowych Bacterioides, charakterystyczny dla dorosłych.
Mechanizm korzystnego oddziaływania immunologicznego gatunku Lactobacilli polega na modyfikowaniu mikroflory jelitowej przez:
 negatywny wpływ na drobnoustroje patogenne,
 ochronę bariery anatomicznej błony śluzowej przez zwiększenie wydzielania śluzu i normalizację przepuszczalności
nabłonka jelitowego dla antygenów,
 zwiększenie bariery immunologicznej przez oddziaływanie na komórki dendrytyczne (DC) systemu MALT (IbnouZekri i wsp,2003, Strus i wsp., 2002). W regulacji cytokin
pro- i przeciwzapalnych w wydzielinach błon śluzowych,
z ukierunkowaniem na cytokiny Th1 i Th2 (Drakes i wsp.
2004, Christensen i wsp., 2002).
W badaniach doświadczalnych stwierdzono, że komórki
dendrytyczne (DC) i komórki nabłonka jelitowego (EC) przy
udziale szczepów Lactobacillus spp. regulują równowagę
komórkową (Th1) i humoralną (Th2) odpowiedzi immunologicznej oraz tolerancję immunologiczną (Th3). Lactobacilli znajdujące się w preparatach probiotycznych hamują
produkcję cytokin prozapalnych (TNF-alfa, Il-8, Il-12), a pobudzają – przeciwzapalnych (IGF-beta, Il-10). Tego rodzaju
działanie wykazywały L.casei i L.bulgaricus, hamujące syntezę TNF-alfa i Il-8 w błonie śluzowej pacjentów z chorobą
Leśniowskiego-Crohna. L.casei indukował ponadto syntezę
Il-10 (Drakes i wsp.,2004, Hart i wsp., 2004). Spostrzeżenia te potwierdzają możliwość przeciwzapalnego działania
probiotyków poprzez modulację immunologiczną.
Zróżnicowanie cytokin uwalnianych przez komórki DC stymulowane przez Lactobacillus zależy od szczepu probiotyku o właściwościach immunomodulacyjnych. Najprawdopodobniej jest ono uwarunkowane różnicami w budowie
ściany komórkowej, zwłaszcza struktur będących ligandami dla receptorów TLR (toll-like receptor) (Rakoff-Nahoum
i wsp., 2004). Pełnią one podstawową rolę w aktywacji
Actimel® - pomaga wzmacniać naturalną odporność
6
7
Żywność dla zdrowia
układu immunologicznego. Istnieją dowody, że L.casei stymuluje syntezę czynnika neutralizującego TNF-alfa poprzez
makrofagi, a L.johnsoni i L.acidophilus – hamują produkcję
TNF-alfa, Il-8 i Il-12.
Immunologiczne działanie szczepów Lactobacillus jest
zmienne. Aktywność immunologiczną Lactobacilli spp.
wiąże się głównie z wpływem egzopolisacharydów (EPS).
Oddziaływanie probiotyków na immunologiczną barierę
jelitową zależy nie tylko od rodzaju szczepu bakteryjnego,
ale także od dynamiki czynnościowej systemu MALT. Immunoregulacyjne działanie probiotyków zachodzi więc bezpośrednio i pośrednio przez ekosystem jelitowy.
Wpływ bakterii komensalnych (CAMP) i probiotycznych
(PAMP) na rozwój układu GALT potwierdzono w badaniach
doświadczalnych u zwierząt pozbawionych bakterii jelitowych. Wyrażał się on zwiększoną produkcją przeciwciał
sekrecyjnych i krążących w klasie IgA i IgM oraz stymulowaniem nieswoistych mechanizmów odporności, ograniczającym przenikanie antygenów bakteryjnych i pokarmowych
przez barierę jelitową (Cukrowska i wsp., 2002). Korzystny
wpływ probiotyków E.coli Nissle 1917 na aktywność TLR-2
i TLR-4 potwierdzono również na mysim modelu doświadczalnym (Grabig i wsp., 2006).
Badania kliniczne kontrolowane placebo z podwójnie ślepą próbą wykonane przez Viljanena i wsp. (2005),
u 230 niemowląt z AZS, w których stosowano Lactobacillus GG, w połączeniu z 3 innymi probiotykami, po 1 i 2
miesięcznej obserwacji wykazały korzystne oddziaływanie
jedynie w grupie z podwyższonymi IgE. Nie uzyskano tego
efektu u dzieci otrzymujących wyłącznie mieszaninę probiotyków. Również w badaniach Rosenfelda i wsp. (2003)
warunek podwyższonego poziomu IgE okazał się niezbędny do uzyskania poprawy stanu klinicznego u dzieci z AZS
w wieku 1-13 lat otrzymujących dwa probiotyki: Lactobacillus rhamnosus 19070-2 i Lactobacillus reuteri 122460.
Istnieją także spostrzeżenia o pozytywnych efektach stosowania probiotyków, zwłaszcza L.rhamnosus GG i L. rhamnosus LC705 w alergii pokarmowej u dzieci, prawdopodobnie poprzez normalizację flory jelitowej i przepuszczalności
błony śluzowej, co skutkuje zmniejszeniem przenikania
antygenów do jelita. W badaniach doświadczalnych wykazano możliwość immunologicznego wpływu nie tylko całej
komórki bakterii probiotycznej, ale nawet jej fragmentu lub
metabolitu (Kirjavainen i wsp., 2001).
Probiotyki mogą wpływać na komórki immunokompetentne tkanki limfatycznej jelit (działanie bezpośrednie)
lub przez zmianę flory jelitowej i degradację antygenów
pokarmowych. Zwiększenie produkcji interferonu gamma
(INF-gamma) wskazuje na możliwość mniejszego odczynu
zapalnego w atopii. Aktywność Il-12 przez makrofagi może
aktywizować komórki Th1.
U dzieci z alergią na mleko krowie z IgE zależnym atopowym zapaleniem skóry (AZS), leczenie probiotycznym
szczepem Lactobacillus GG wykazało wzrost IFN-gamma (Pohjavuori i wsp., 2004) i limfocytów Treg oraz
zwiększenie sekrecji Il-10, ze współistnieniem
hamującego wpływu sekrecyjnego cytokin.
L.casei aktywował produkcję cytokin
przeciwzapalnych
Il-12, TNF-alfa, IFN-gamma (Pessi i wsp.,2000)
i hamował proalergiczną Il-5. W badaniach doświadczalnych u myszy wykazano, że na potencjalnie
szkodliwe alergeny, Lactobacillus casei Shirota może zwiększać
produkcję IgA w kępkach Peyera
(Matzuzaki i wsp., 1998).
Podane łącznie L.casei i L.bulgaricus
hamowały nadmierną produkcję prozapalnych TFN-alfa u dzieci z chorobą Leśniowskiego-Crohna (Borruel i wsp., 2002). Znane są
również doniesienia (Pena i wsp., 2003), że Lactobacillus GG może zmniejszać odczyn zapalny w nieswoistym zapaleniu jelit (IBD – Inflammatory Bowel Disease).
Mechanizm tego działania polega na stymulacji produkcji
cytokin przeciwzapalnych przez komórki prezentujące antygen lub zmniejszaniu produkcji TNF-alfa przez makrofagi.
Korzystny wpływ probiotyków na choroby alergiczne
i zapalne wynika z ich wpływu na regulację równowagi
pomiędzy cytokinami Th1/Th2.
Działanie profilaktyczne potwierdzono u: L.ramnosus GG,
E.coli 083.
Działania lecznicze wykazywały:
w AZS o podłożu atopowym: L.ramnosus 1970-2, L.reuteri, L.fermenticus, Bifidobacterium lacti,
 w zapaleniu nieswoistym jelit: E.coli Nissle 1917 (wrzodziejące zapalenie jelita grubego), Saccharomyces boulardi (choroba Leśniowskiego-Crohna).

W AZS podstawowe znaczenie ma nieprawidłowa reakcja
na antygen zewnętrzny, co wyraża się zaburzeniem mechanizmu regulującego tolerancję (Novak i wsp., 2003). U 3/4
pacjentów obserwowano podwyższenie antygenowości
swoistej IgE, rzadziej (1/4 chorych) – pobudzenie prozapalnych limfocytów T oraz zaburzenie regulacyjnej czynności
limfocytów Treg. Atopia nasilała procesy immunologiczne
na komórkach dendrytycznych.
Bakterie p.p. modulują przede wszystkim rozwój i dojrzewanie układu immunologicznego. Zwiększona początkowo u noworodków aktywność cytokin Th2, uprzednio
decydująca o utrzymaniu ciąży, ma zasadnicze znaczenie
w patogenezie AZS. Stopniowo następuje ich eliminacja
8
i regulacja równowagi Th1/
Th2, głównie przez bakterie
jelitowe i ich składowe, np.
lipoproteidy i lipopolisacharydy, które aktywują receptory TLR na enterocytach i komórkach dendrytycznych (DC).
Równowagę cytokinową warunkują
limfocyty Treg oraz Il-10 i transformujący czynnik wzrostu
TGF-beta.
Ciekawe spostrzeżenia poczynili Björnstein i wsp. (1999)
u szwedzkich i estońskich dzieci z AZS przed 2. rokiem życia. Wykazali oni, że w porównaniu do dzieci zdrowych ich
p.p. był słabiej skolonizowany. Poza tym u niemowląt fińskich, w porównaniu do estońskich, nastąpił spadek Bifidobacterium przy wzroście ilości Clostridium. Zmniejszenie zawartości Bifidobacterium w kale na korzyść Staphylococcus
aureus u 7-letnich dzieci z objawami alergii zauważyli także
Watanabe i wsp. (2003).
Cytowane badania wskazują na zależność między stanem
mikroflory jelitowej, a układem odporności, a tym samym występowaniem chorób alergicznych. Noworodki
urodzone z ciąż rozwiązanych cięciem cesarskim wykazywały opóźnioną kolonizację bakteryjną p.p.
W związku z bardziej sterylnymi warunkami wychowania dzieci w krajach rozwiniętych, tzw. hipoteza higieniczna tłumaczy również częstsze występowanie chorób
9
Cholesterol a ryzyko
sercowo-naczyniowe
Żywność dla zdrowia
alergicznych, w tym astmy - zmniejszoną stymulacją antygenową. Kalliomaki i wsp. (2007) wykazali, że podawanie Lactobacillus rhamnosus GG kobietom ciężarnym, pochodzącym
z rodzin obciążonych atopią i ich dzieciom karmionym piersią,
zmniejszyło o 50% występowanie AZS i alergiczne zapalenie
spojówek. Po 4 latach u dzieci otrzymujących Lactobacillus
GG częstość występowania AZS była nadal znacznie niższa.
Trzeci etap tych długofalowych badań randomizowanych
(Kalliomaki i wsp.,2007) kontynuowany u dzieci z rodzin
atopowych do siódmego roku życia,. z końcowym 73% ich
udziałem, wykazał dalsze zmniejszenie ryzyka występowania AZS (przy dodatnich testach skórnych). Tego efektu nie
potwierdzono w alergicznym nieżycie nosa (ANN) i astmie.
Podobne korzystne wyniki u dzieci z AZS uzyskali inni autorzy
(Taylor i wsp, 2007; Abrahamson i wsp., 2007).
Podobnie zmniejszenie ryzyka wystąpienia AZS (wyłącznie)
u dzieci do drugiego roku życia z rodzin obciążonych atopią
wykazali Kukkonen i wsp. (2007) oraz Moro i wsp. (2006),
którzy stosowali probiotyki i galaktooligosacharydy u dzieci
w pierwszym półroczu życia. U dzieci z AZS i cechami atopii
podawanie Lactobacillus rhamnosus GG w dawce powyżej
1010 w innym badaniu (Pessi i wsp.,2000) okazało się również bardzo korzystne, co znalazło wyraz w zwiększonej
aktywności Il-10. W badaniach przeprowadzonych u 511
zdrowych dzieci fińskich w wieku 1 – 6 lat uczęszczających
do żłobków i przedszkoli, które otrzymywały Lactobacillus
GG, wykazano również mniejszą częstość występowania zakażeń górnych dróg oddechowych (Hatakka i wsp., 2001),
co sugeruje celowość tego rodzaju profilaktyki.
Ochronne działanie prewencyjne probiotyków w chorobach alergicznych najprawdopodobniej uwarunkowane
jest syntezą przeciwciał IgA, stymulowaną przez limfocyty
Th1 oraz syntezą transformującego czynnika wzrostu TGFbeta, hamującego produkcję limfocytów Th2.
Mimo wielu badań potwierdzających bezpieczne przeciwzapalne i immunomodulacyjne działanie probiotyków
u człowieka, pojawiają się również sygnały o grupach
zwiększonego ryzyka, m.in. wcześniaki i stany zaburzeń
odporności (Agostoni i wsp., 2004). Rozwój zakażenia obserwowano, np. na oddziałach onkologicznych, kardiochirurgicznych i intensywnej terapii (Muszyński i wsp., 2007).
Rozwój zakażenia p.p., przy udziale Lactobacillus rhamnosus i Lactobacillus casei opisali Cannon i wsp. (2005) oraz
Salminen i wsp. (2006). W badaniach randomizowanych
z podwójnie ślepą próbą kontrolowaną placebo wykazano
także wzrost śmiertelności u chorych z ostrym zapaleniem
trzustki otrzymujących probiotyki (Besselink i wsp., 2008).
Wskazuje się również na możliwość wystąpienia niepożądanych reakcji immunologicznych lub przenoszenia oporności na antybiotyki.
Dr hab. n. med. Piotr Lipiec,
I Katedra Kardiologii Uniwersytetu
Medycznego w Łodzi
Dr n. med. Anna Kierus-Gudaj,
I Katedra Kardiologii Uniwersytetu
Medycznego w Łodzi
również bogate w triglicerydy (TGL). Aż 60-70% całkowitej ilości cholesterolu we krwi zawierają LDL-C. Są więc one
głównym celem leczenia zmniejszającego stężenie lipidów
w osoczu.
Zaskakującym może się wydawać fakt, że cholesterol dostarczany wraz z pokarmami ma zwykle niewielki wpływ
na stężenie cholesterolu w surowicy. Istnieje jednak grupa
osób nadmiernie reagujących na spożywaną jego ilość. Za
podwyższenie stężenia cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL odpowiedzialne są przede wszystkim tłuszcze nasycone. Ich najbogatszym źródłem jest masło, śmietana, sery,
smalec (także produkty zawierające je w swoim składzie np.
ciasta), produkty mięsne (parówki, wątróbka), krewetki oraz
produkty zawierające olej palmowy i kokosowy.
Dotychczasowe spostrzeżenia o pozytywnych efektach
działania immunomodulacyjnego i przeciwalergicznego
probiotyków wymagają potwierdzenia w kolejnych prawidłowo zaplanowanych badaniach, wykonanych w różnych
zespołach badawczych, wyłącznie w odniesieniu do pojedynczego szczepu ze ścisłym określeniem dawkowania.
Cholesterol frakcji HDL (HDL-C), pełniący rolę protekcyjną,
stanowi prawidłowo 20-30% całkowitej ilości cholesterolu w surowicy. Geny są odpowiedzialne w około 50% za
zmienność stężenia HDL-C w surowicy, w pozostałych 50%
- czynniki nabyte, takie jak: zwiększone stężenie triglicerydów w surowicy, nadwaga i otyłość, niedostateczna aktywność fizyczna, palenie papierosów, ilość spożywanych węglowodanów, cukrzyca typu 2, leki (beta-blokery, steroidy
anaboliczne, progestageny). U pacjenta, u którego na genetyczną predyspozycję do małych stężeń HDL-C nałożą się
czynniki nabyte, obserwować możemy spadki stężeń HDL-C
do bardzo małych.
Podsumowanie i wnioski
Drobnoustroje probiotyczne mają istotny udział w rozwoju
i dojrzewaniu układu limfoidalnego jelita (GALT) oraz wykazują pozytywne oddziaływanie w stanach alergii, szczególnie w atopowym zapaleniu skóry (AZS) u dzieci.
Potwierdzonego efektu terapeutycznego lub profilaktycznego jednego szczepu probiotycznego nie można przenosić na inne, wykazano bowiem znaczne zróżnicowanie ich
oddziaływania immunologicznego. Podobnie, pozytywne
wyniki uzyskane u zwierząt nie upoważniają do takiego
wnioskowania u ludzi.
Ryzyko sercowo-naczyniowe
Wprowadzenie
Pierwsze doniesienia na temat szkodliwego wpływu cholesterolu na stan układu sercowo-naczyniowego ukazały się
już na początku XX w. i pochodziły z badań nad zwierzętami [1]. Badania poświęcone znaczeniu hiperlipidemii i możliwościom jej terapii są jednak ciągle prowadzone, a każdy
rok i praktycznie każdy numer znaczącego pisma kardiologicznego przynosi jakieś nowości. Badania te są już jednak
najczęściej randomizowane, wieloośrodkowe i prowadzone
z udziałem wielu pacjentów.
Cholesterol jest lipidem niezbędnym do prawidłowego
funkcjonowania organizmu. Występuje w błonach komórkowych i jest prekursorem kwasów żółciowych oraz hormonów steroidowych. Cholesterol krąży w cząsteczkach
zwanych lipoproteinami. W osoczu pacjenta na czczo znajdują się przede wszystkim trzy główne klasy lipoprotein:
lipoproteiny o małej gęstości (LDL), lipoproteiny o dużej gęstości (HDL) i lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL).
VLDL zawierają 10-15% całkowitej ilości cholesterolu, ale są
10
Temat numeru
Podwyższony cholesterol ma bezpośredni związek z występowaniem chorób sercowo-naczyniowych (CVD) zarówno
u kobiet, jak i u mężczyzn. Metaanalizy wielu badań klinicznych dowodzą, iż wzrost stężenia LDL w surowicy łączy się
liniowo ze wzrostem ryzyka zapadnięcia na CVD. Pewne jest
też, że obniżanie cholesterolu powoduje zmniejszenie ryzyka
CVD. Spadek poziomu cholesterolu w surowicy o 10% powoduje w ciągu 5 lat redukcję ryzyka CVD o 25%, a zmniejszenie
poziomu LDL-C o 1 mmol/L powoduje zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca o 20%. Podwyższony
poziom triglicerydów jest związany z wyższym ryzykiem CVD,
zależność ta jednak nie jest tak silna jak w przypadku cholesterolu. Natomiast podwyższony poziom HDL-C chroni przed
narastaniem miażdżycy u chorych wysokiego ryzyka CVD.
Stężenie cholesterolu LDL (<100 mg/dl), nazywane optymalnym, wiąże się z bardzo małym ryzykiem choroby wieńcowej. Niestety miażdżyca rozwija się już wtedy, gdy stężenie LDL-C jest prawie optymalne (100-129 mg/dl). Wg
danych European Society of Cardiology największa liczba
zgonów z powodu choroby wieńcowej dotyczy pacjentów z niskim ryzykiem sercowo-naczyniowym, a więc tych
z nieznacznie przekroczonym poziomem cholesterolu LDL.
U chorych z dużym (160-189 mg/dl) i bardzo dużym
11