Plan działania w Polsce - CivilArch

Transkrypt

PROJEKT CIVILARCH
Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek
PLAN DZIAŁANIA W ZAKRESIE
POPRAWY ZDOLNOŚCI REAGOWANIA NA AWARIE
W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM
Koordynator części polskiej projektu:
Mieczysław Borysiewicz
Wykonawcy projektu:
Ryszard Grosset
Wanda Kacprzyk
Katarzyna Rymwid-Mickiewicz
Anna Szewczuk-Krowicka
Waldemar Kaak
Konsultacje:
Członkowie Lubuskiego Klasteru CIVILARCH
pod kierunkiem Jarosława Śliwińskiego
Komisja Europejska
Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludności
Instrument Finansowy Ochrony Ludności
Warszawa 2010 r.
PLAN DZIAŁANIA - LUBUSKIE
Mechanizm finansowania:
Instrument Finansowy Ochrony Ludności
Obszar strategiczny projektu:
Gotowość (w zakresie reagowania w sytuacjach
kryzysowych)
Tytuł projekt:
Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami
substancji chemicznych do rzek
Akronim projektu:
CIVILARCH
Numer umowy projektu:
070401/2008/507817/SUB/A3
Okres realizacji projektu:
1.10.2008 r. – 30.09.2010 r.
Beneficjent:
Region Wschodniej Macedonii i Tracji
Beneficjent Zrzeszony:
Instytut Ochrony Środowiska
Zadanie:
E. Ustanowienie narzędzi administracyjnych i zaplanowanie
działań
Działanie:
E.1. Planowanie dalszych działań
Raport:
Realizacja:
Plan działania w zakresie poprawy zdolności reagowania
na awarie w województwie lubuskim
od marca 2010 r. do września 2010 r.
Niniejszy raport opracowano w Instytucie Ochrony Środowiska
w ramach projektu CIVILARCH
„Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami
substancji chemicznych do rzek”,
który jest realizowany dzięki wsparciu finansowemu Wspólnoty Europejskiej
z Instrumentu Finansowego Ochrony Ludności.
Zaprezentowane w raporcie informacje odzwierciedlają poglądy autorów.
Komisja Europejska nie ponosi prawnej odpowiedzialności
za jakiekolwiek skutki wynikające z ich wykorzystania.
2
Spis treści
Str.
Streszczenie ............................................................................................................................5
Wprowadzenie..........................................................................................................................7
1.
Podstawa i cel opracowania planu działania.........................................................................9
2.
Cele szczegółowe i priorytety planu działania .......................................................................9
3.
Proponowane działania i inwestycje ..................................................................................11
Priorytet I.
Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków............................... 13
Działanie I.1.
Wzmocnienie etatowe PSP i WIOŚ (działanie kluczowe)................................................ 14
Działanie I.2.
Kontrola zakładów przemysłowych (działanie kluczowe) ................................................ 15
Działanie I.3.
Wdrożenie środków z zakresu planowania przestrzennego
w kontekście ograniczania ryzyka awarii........................................................................ 16
Działanie I.4.
Zapobieganie wtórnym zanieczyszczeniom wód
w wyniku zagrożeń powodziowych................................................................................. 17
Działanie I.5.
Zapobieganie awariom u źródła (działanie kluczowe) ..................................................... 17
Priorytet II.
Gotowość na zdarzenia awaryjne ...................................................................................... 19
Działanie II.1.
Ustanowienie Centrum Powiadamiania Ratunkowego w Gorzowie Wielkopolskim........ 22
Działanie II.2.
Dalsza rozbudowa systemu łączności, alarmowania i ostrzegania ludności .................. 23
Działanie II.3.
Szkolenia i ćwiczenia w zakresie reagowania na awarie (działanie kluczowe)............... 23
Działanie II.4.
Wzmocnienie zaplecza badawczego wspierającego system reagowania
na awarie (działanie kluczowe) ...................................................................................... 24
Kontynuowanie współpracy bilateralnej z Niemcami w dziedzinie
awarii transgranicznych.................................................................................................. 25
Działanie II.5.
Priorytet III.
Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych ..................................... 26
Działanie III.1.
Wzmocnienie możliwości technicznych służb włączonych
w akcję ratowniczą (działanie kluczowe) ....................................................................... 29
Działanie III.2.
Sporządzenie wojewódzkiego planu zarządzania ryzykiem ........................................... 31
Działanie III.3.
Wdrażanie Wojewódzkiego Planu Reagowania Kryzysowego
(działanie kluczowe) ....................................................................................................... 32
Działanie III.4.
Rozwój i utrzymanie Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne
(działanie kluczowe) ....................................................................................................... 32
3
Priorytet IV.
Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej .................................................. 33
Działanie IV.1.
Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WIOŚ (działanie kluczowe) .......................... 35
Działanie IV.2.
Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WSSE (działanie kluczowe) ......................... 36
Działanie IV.3.
Uporządkowanie gospodarki ściekowej
w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM .......................................................................... 36
Działanie IV.4.
w aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM..................................................................... 37
Działanie IV.5.
Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych ........................... 37
Priorytet V.
Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości
społecznej ............................................................................................................................ 37
Działanie V.1.
Wdrożenie programów szkoleniowych i informacyjnych
dla zainteresowanych grup docelowych (działanie kluczowe)........................................ 39
Działanie V.2.
Prowadzenie powszechnej edukacji społeczeństwa
w zakresie zagrożeń oraz ochrony ludności i wód
w ramach edukacji nieformalnej i formalnej (działanie kluczowe) .................................. 39
Działanie V.3.
Upowszechnianie wyników projektu CIVILARCH............................................................ 40
Działanie V.4.
Udostępnianie społeczeństwu aktualnej informacji
o stanie środowiska i jego zagrożeniach (zadanie kluczowe) ........................................ 40
Działanie V.5.
Doskonalenie systemu komunikowania się
ze społeczeństwem w sytuacji wystąpienia poważnej awarii ......................................... 41
Działanie V.6.
Funkcjonowanie Lubuskiego Klasteru Regionalnego CIVILARCH.................................. 42
4.
Harmonogram realizacji działań........................................................................................42
5.
Niezbędne środki............................................................................................................43
6.
Podsumowanie ..............................................................................................................45
Piśmiennictwo ........................................................................................................................46
Załącznik.
Wykaz skrótów…………………………………………………………………………………..48
4
Streszczenie
Projekt „Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek”, o
akronimie CIVILARCH, jest współfinansowany ze środków wspólnotowego Instrumentu Finansowego
Ochrony Ludności oraz środków własnych uczestników projektu z Polski, Grecji, Węgier i Bułgarii.
Głównym celem dwuletniego projektu CIVILARCH jest:
q zwiększenie poziomu gotowości modułów ochrony ludności w zakresie reagowania w sytuacjach
kryzysowych, spowodowanych awaryjnym zanieczyszczeniem rzek w wyniku uwolnień substancji
chemicznych,
q poprawa skuteczności podejmowanych działań w zakresie ochrony środowiska, ratownictwa
i zarządzania kryzysowego.
Za wykonanie zadań ujętych w części polskiej projektu CIVILARCH odpowiedzialny jest Instytut
Ochrony Środowiska w Warszawie. Projekt CIVILARCH w Polsce jest realizowany na potrzeby
województwa lubuskiego, pod honorowym patronatem Wojewody Lubuskiego.
Do podstawowych zadań projektu CIVILARCH należy zaliczyć m.in. sporządzenie regionalnych planów
działania dla uczestniczących w projekcie regionów. Celem tych planów jest ułatwienie wdrożenia
wniosków wypracowanych w ramach projektu CIVILARCH do codziennej praktyki, co we wszystkich
zaangażowanych regionach powinno się przyczynić do poprawy ochrony ludności i środowiska
wodnego przed zagrożeniami związanymi z awariami przemysłowymi, szczególnie z awaryjnymi
uwolnieniami substancji niebezpiecznych do wód.
Niniejszy raport pt. „Plan działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie
w województwie lubuskim” został opracowany przez Instytut Ochrony Środowiska na podstawie
raportu z 2008 r. pt. „Propozycja planu dalszych działań i niezbędnych inwestycji w województwie
lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu RIVER SHIELD”, konsultacji
przeprowadzonych w województwie lubuskim, a także informacji i materiałów zgromadzonych przez
Instytut.
Plan działania został opracowany zgodnie z wymaganiami wynikającymi z założeń projektu
CIVILARCH. Zaproponowane w planie działania, w tym działania inwestycyjne, zostały przedstawione w
podziale na pięć priorytetowych obszarów:
I.
Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków.
II.
Gotowość na zdarzenia awaryjne.
III.
Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych.
IV.
Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej.
V.
Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej.
W rozdziale 3 scharakteryzowano każde z 25 zaproponowanych działań. Wskazano cel działania (cele
niektórych działań są do siebie bardzo zbliżone, gdyż różne działania, nawet działania w obrębie
różnych priorytetów, mogą służyć osiąganiu tego samego lub podobnego celu) oraz opisano sposób
jego realizacji (rodzaj praktycznie podejmowanych przedsięwzięć) i założony termin wykonania.
5
Wszędzie tam, gdzie było to możliwe, określono także szacunkową wielkość potrzebnych nakładów i
potencjalne źródła finansowania.
Na podstawie 3 przyjętych kryteriów:
q znaczenia działania dla realizacji zadań objętych tematyką projektu CIVILARCH,
q zaawansowania dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim,
q przydatności działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej w dziedzinie
poważnych awarii i ochrony wód
oraz przypisanych im wag dokonano - z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów - wyboru
13 działań kluczowych, które w ocenie eksperckiej uzyskały więcej niż 150 punktów (tab. 2).
Ponadto opracowano zbiorczy harmonogram realizacji planu działania (tab. 4), a także podsumowano
wielkości potrzebnych nakładów na poszczególne działania i priorytety, wraz z przewidywaną strukturą
źródeł ich sfinansowania (rys. 1).
W województwie lubuskim od 1999 r. działa spójny system gotowości i reagowania na różnego rodzaju
zagrożenia, a w sprawach przeciwdziałania poważnym awariom z udziałem niebezpiecznych substancji
chemicznych została nawiązana odpowiednia współpraca pomiędzy organami administracji rządowej
i samorządowej, a specjalistycznymi służbami i instytucjami (Państwową Strażą Pożarną, Policją,
Państwową Inspekcją Sanitarną, Inspekcją Transportu Drogowego, Inspekcją Nadzoru Budowlanego,
Urzędem Dozoru Technicznego i Inspekcją Ochrony Środowiska), koordynowana przez Wojewodę
Lubuskiego, wspomagana przez Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego.
Dlatego w planie wskazano przede wszystkim na konieczność kontynuacji i ewentualnego rozszerzenia
podejmowanych w regionie działań na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa ludności i środowiska w
przypadku wystąpienia poważnych awarii, zwłaszcza w obszarach, które należy uznać za szczególnie
istotne.
6
Wprowadzenie
W celu poprawy skuteczności reagowania na sytuacje kryzysowe w 2007 r. w Unii Europejskiej
ustanowiono1 Instrument Finansowy Ochrony Ludności. Jego głównym celem jest wspieranie i
uzupełnianie wysiłków państw członkowskich Unii Europejskiej, ukierunkowanych na ochronę ludności,
środowiska i mienia w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych, katastrof technicznych,
radiologicznych i ekologicznych oraz aktów terroryzmu, a także ułatwianie efektywnej współpracy
między państwami członkowskimi w dziedzinie ochrony ludności.
Corocznie Komisja Europejska ogłasza nabór międzynarodowych projektów współpracy w dziedzinie
gotowości i zapobiegania. W 2008 r. w ramach II konkursu wyłoniono do realizacji ze środków
Instrumentu Finansowego Ochrony Ludności projekt CIVILARCH2 pt. „Ochrona ludzi i środowiska
przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek” (CIVIL PROTECTION AGAINST
CHEMICAL RELEASES IN RIVERS).
Projekt CIVILARCH – ukierunkowany na zwiększenie poziomu gotowości i skuteczności modułów
ochrony ludności, reagujących w sytuacjach kryzysowych spowodowanych awaryjnym
zanieczyszczeniem rzek w wyniku uwolnień substancji chemicznych – jest realizowany w okresie 24
miesięcy od 1.10.2008 r. do 30.09.2010 r., pod kierunkiem Regionu Wschodniej Macedonii i Tracji (z
Grecji), pełniącego rolę beneficjenta. Beneficjentami zrzeszonymi projektu są:
q polski Instytut Ochrony Środowiska,
q VITUKI – węgierski Instytut Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
q bułgarska Fundacja Rozwoju Regionalnego,
q SIGMA – grecka firma konsultingowa.
W ramach projektu CIVILARCH m.in.:
q utworzono regionalne i krajowe klastery oraz klaster europejski wymiany informacji w celu
wzmocnienia wymiany know-how oraz współpracy pomiędzy zaangażowanymi ekspertami,
q zaprojektowano i zainstalowano system wczesnego ostrzegania i alarmowania w Grecji oraz
przeszkolono personel obsługujący ten system,
q opracowano i upowszechniono moduły ułatwiające prowadzenie akcji ratowniczych i likwidowanie
skutków awarii dla środowiska,
q dokonano pilotowego wdrożenia zaproponowanych rozwiązań w celu ochrony ludności podczas
symulacji awaryjnego uwolnienia chemikaliów do greckiej rzeki Nestos, w której uczestniczyły
wszystkie zainteresowane służby i instytucje,
q uruchomiono mechanizm wspierający przyszłe wdrażanie wyników projektu w postaci ustanowienia
transnarodowej struktury wsparcia CIVILARCH zlokalizowanej w Grecji,
q podjęto działania promujące wyniki projektu na poziomie regionalnym, krajowym i europejskim.
W ramach polskiej części projektu CIVILARCH, w nawiązaniu do ochrony wód Odry w granicach
województwa lubuskiego, między innymi:
q zorganizowano seminarium inaugurujące realizację projektu CIVILARCH i szkolenie w zakresie
reagowania na awarie zagrażające środowisku,
1
2
na mocy decyzji Rady (2007/162/WE, Euratom) z dnia 5 marca 2007 r. ustanawiającej Instrument Finansowy Ochrony
Ludności (OJ L 071, 10/03/2007); jego całkowity budżet na lata 2007– 2013 wynosi 189,8 milionów euro (w cenach
bieżących)
umowa nr 070401/2008/507817/SUB/A3 na realizację projektu CIVILARCH została podpisana we wrześniu 2008 r. przez
Komisję Europejską oraz Region Wschodniej Macedonii i Tracji
7
q dokonano identyfikacji zagrożeń i oszacowano ryzyko awarii przemysłowych dla wód
powierzchniowych, wykorzystując metodykę przyjętą przez międzynarodowe komisje ochrony Łaby i
Dunaju oraz program komputerowy NOMOToT, opracowany na podstawie badań amerykańskich i
kanadyjskich,
q przeprowadzono ocenę planów i systemów, funkcjonujących w województwie lubuskim, w zakresie
reagowania na sytuacje kryzysowe związane z awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do
rzek,
q przygotowano propozycję dalszych działań w województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników
uzyskanych w ramach projektu CIVILARCH.
Zakłada się, że międzynarodowa współpraca w dziedzinie ochrony środowiska, ratownictwa
i zarządzania kryzysowego przyczyni się do wypracowania rozwiązań, które korzystnie wpłyną na
podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego oraz przyczynią się do ograniczenia ryzyka
powstania katastrof ekologicznych.
Rezultaty projektu CIVILARCH zostały upowszechnione za pośrednictwem Internetu na
międzynarodowej stronie projektu (http://www.civilarch.eu) oraz na stronie krajowej
(http://civilarch.ios.edu.pl), dostępnej na portalu Instytutu Ochrony Środowiska.
Niniejszy raport pt. „Plan działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w
województwie lubuskim” prezentuje rezultaty uzyskane w Polsce w ramach bloku tematycznego E.1
„Planowanie dalszych działań”. Raport został opracowany w Instytucie Ochrony Środowiska w
Warszawie na podstawie:
q raportu z 2008 r. pt. „Propozycja planu dalszych działań i niezbędnych inwestycji w
województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu RIVER
SHIELD”3,
q konsultacji przeprowadzonych w 2010 r. z kluczowymi członkami Lubuskiego klasteru
CIVILARCH,
q informacji i materiałów dotyczących sytuacji w województwie lubuskim zgromadzonych przez
Instytut.
Opracowany w ramach projektu CIVILARCH plan działania stanowi podstawę do kreowania polityki
regionalnej w zakresie zapobiegania, gotowości i reagowania na awarie przemysłowe. Plan działania
zostanie zaprezentowany odpowiednim organom decyzyjnym w celu rozpatrzenia możliwych sposobów
realizacji rekomendowanych przedsięwzięć i inwestycji w zależności od możliwości organizacyjnych,
technicznych i finansowych województwa lubuskiego.
3
więcej informacji o projekcie RIVER SHIELD można znaleźć na portalu: http://www.ios.edu.pl/pol/river
8
1.
Podstawa i cel opracowania planu działania
Plan działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w województwie lubuskim (zwany
dalej planem działania) został opracowany zgodnie z wymaganiami wynikającymi z założeń projektu
CIVILARCH, w myśl których do podstawowych zadań projektu należy sporządzenie regionalnych
planów działania dla wszystkich regionów uczestniczących w projekcie.
Celem tych planów, w tym również planu dla województwa lubuskiego, jest ułatwienie wdrożenia do
codziennej praktyki zaleceń wypracowanych w ramach projektu CIVILARCH, dotyczących spełnienia
wymagań Dyrektywy Seveso II4, Ramowej Dyrektywy Wodnej5 (RDW) i aktów związanych6, co we
wszystkich zaangażowanych regionach powinno się przyczynić do poprawy ochrony ludności i ochrony
środowiska wodnego przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek.
2.
Cele szczegółowe i priorytety planu działania
Cele do osiągnięcia. Dla skutecznej realizacji głównego celu planu działania konieczne jest osiągnięcie
szeregu celów szczegółowych. W wyniku wdrożenia planu w województwie lubuskim, zakłada się
osiągnięcie celów wskazanych poniżej, w podziale na cele średnioterminowe (do osiągnięcia do roku
2013) i cele długoterminowe (do osiągnięcia do roku 2017).
Cele średnioterminowe obejmują:
q uzupełnienie inwentaryzacji potencjalnych źródeł awaryjnego uwalniania substancji niebezpiecznych
do środowiska na terenie województwa oraz wdrożenie mechanizmu jej bieżącej lub okresowej
aktualizacji, pod kątem pełnego rozpoznania tych źródeł i umożliwienia oceny ryzyka poważnej
awarii i jej skutków;
q sukcesywną realizację zadań organizacyjno-inwestycyjnych podejmowanych w zakładach
przemysłowych w celu ograniczenia ryzyka wystąpienia awarii chemicznej;
q wzmocnienie kadrowe i sprzętowe instytucji włączonych w problematykę poważnych awarii oraz
ochrony ludności i ochrony wód;
q usprawnienie koordynacji działań prowadzonych przez organy, instytucje oraz służby zawodowe i
ochotnicze, zaangażowane w ww. problematykę;
q wdrożenie, w kontekście Dyrektywy Seveso II, środków zapobiegawczych i ograniczających,
możliwych do stosowania w procesie planowania przestrzennego;
q uzyskanie poprawy stanu środowiska wodnego, sprzyjającej osiągnięciu dobrego stanu wód zgodnie
z wymaganiami RDW;
q rozszerzenie i usprawnienie monitoringu wód powierzchniowych, zgodnie z polityką wodną UE;
q rozwój programów edukacyjnych oraz zwiększanie świadomości społecznej dotyczącej zachowań
pożądanych w przypadku wystąpienia awaryjnego zagrożenia;
dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9.12.1996 roku o kontroli zagrożeń poważnymi awariami z udziałem substancji
niebezpiecznych, tzw. dyrektywa Seveso II (OJ L 10 14/1/199)
5 dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2000 r. ustanawiaj ąca ramy dla działań Wspólnoty w
zakresie polityki wodnej, tzw. RDW (O.J. L 327, 22/12/2000)
6 dyrektywa 2008/1/WE dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli, tzw. dyrektywa IPPC (OJ
L 24 29/1/2008) i dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie
oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (OJ L 228 6/11/2007)
4
9
q uzyskanie ze środków zagranicznych wsparcia na realizację zadań ujętych w planie.
Cele długoterminowe obejmują:
q efektywne funkcjonowanie w województwie lubuskim sytemu zarządzania kryzysowego,
obejmującego m.in. system wczesnego wykrywania i alarmowania oraz system ratowniczy;
q znaczące ograniczenie ryzyka poważnych awarii i ich skutków (w tym awarii o możliwych skutkach
transgranicznych) w wyniku zrealizowania zadań organizacyjno-inwestycyjnych w zakładach
przemysłowych;
q stworzenie oraz utrzymanie warunków organizacyjnych i technicznych, trwale zapewniających
wysoki stopień gotowości i reagowania na awarie przemysłowe z udziałem substancji
niebezpiecznych (sprzęt i wyposażenie, koordynacja działań, dostęp do informacji, edukacja i
szkolenia);
q utrzymanie jakości stanu wód powierzchniowych w regionie wymaganej postanowieniami RDW.
Osiągnięcie celów średnioterminowych stanowić będzie podstawę do osiągnięcia założonych celów
długoterminowych. Osiągnięcie powyższych celów stanowi poważne wyzwanie, ale jest możliwe oraz
uzasadnione społecznie i ekonomicznie, pomimo pewnych, specyficznych dla województwa ograniczeń
(wysoki poziom bezrobocia, peryferyjne położenie, itp.).
Przyjęte priorytety. W wyniku badań przeprowadzonych w ramach projektu CIVILARCH wytypowano 5
obszarów priorytetowych, które stanowiły podstawę do zdefiniowania działań i inwestycji
rekomendowanych do realizacji w województwie lubuskim:
Priorytet I.
Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków.
Priorytet II.
Gotowość na zdarzenia awaryjne.
Priorytet III.
Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych.
Priorytet IV.
Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej.
Priorytet V.
Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej.
Kryteria wyboru działań kluczowych. W celu ułatwienia wyboru działań kluczowych spośród wielu
zidentyfikowanych zadań związanych z ochroną ludności i ochroną wód powierzchniowych przed
skutkami awarii przemysłowych w województwie lubuskim, przyjęto trzy kryteria omówione poniżej,
którym przypisano stosowne wagi podane w tab. 1.
Kryterium K-1.
Znaczenie działania dla realizacji zadań objętych tematyką projektu CIVILARCH –
kryterium to sprzyja wyborowi działań (najczęściej kompleksowych), których
realizacja wspiera rozwiązanie ważnych problemów regionu związanych ze
skutecznym zapobieganiem i reagowaniem na awarie przemysłowe.
Kryterium K-2.
Zaawansowanie dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim –
kryterium to ma preferować przedsięwzięcia, których realizacja jest znacznie
zaawansowana lub w przypadku których prace na rzecz realizacji określonych
zadań są systematycznie prowadzone (np. prace w zakresie zapewnienia
gotowości do reagowania na awarie).
Kryterium K-3.
Przydatność działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej w
dziedzinie poważnych awarii oraz ochrony ludności i ochrony wód – kryterium to
sprzyja wyborowi działań z zakresu gromadzenia informacji służących ocenie
10
wielkości zagrożeń dla zdrowia ludzkiego i środowiska, związanych z awariami
przemysłowymi.
Tabela 1. Kryteria i przypisany im zakres punktacji
Kryterium
Znaczenie działania dla realizacji zadań objętych tematyką projektu
CIVILARCH
Zaawansowanie dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim
Przydatność działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej
w dziedzinie poważnych awarii oraz ochrony ludności i ochrony wód
Symbol
K-1
Punktacja
0 – 100
K-2
K-3
0 – 60
0 – 40
Przy przeprowadzaniu hierarchizacji działań zastosowanie powyższych kryteriów pozwoliło na
uwzględnienie czynników istotnych zarówno z punktu widzenia celów projektu CIVILARCH, jak i
aktualnie realizowanych zadań w województwie lubuskim, a także na dokonanie wyboru
najważniejszych działań, z punktu widzenia założonych celów, na podstawie zobiektywizowanej sumy
uzyskanych punktów. Próg kwalifikujący działanie do kategorii przedsięwzięć kluczowych przyjęto na
poziomie powyżej 150 punktów (patrz tab. 2).
3.
Proponowane działania i inwestycje
Po przeanalizowaniu aktualnych uwarunkowań, w każdym z priorytetów wskazano działania, które
należy podjąć, aby osiągnąć założone dla województwa lubuskiego cele średnio- i długoterminowe, a w
konsekwencji cel projektu CIVILARCH, tj. ochronę ludności i rzek przed awaryjnymi zanieczyszczeniami
przemysłowymi (w analizowanym przypadku - ochronę rzek w dorzeczu Odry w województwie
lubuskim). W sumie zidentyfikowano 25 działań, z czego 13 zakwalifikowano do kategorii działań
kluczowych (tab. 2). Działania kluczowe z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów zostały
wskazane w każdym priorytecie.
Tabela 2. Hierarchizacja działań objętych planem działania
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Nr
działania
Nazwa działania1/
III.1
Wzmocnienie możliwości technicznych służb
włączonych w akcję ratowniczą
III.4
Rozwój Systemu Państwowe Ratownictwo
Medyczne
III.3
Wdrażanie Wojewódzkiego Planu Reagowania
Kryzysowego
II.3
Szkolenia i ćwiczenia w zakresie reagowania na
awarie
Wzmocnienie etatowe PSP i WIOŚ
I.1
I.5
Zapobieganie awariom u źródła
I.2
Kontrola zakładów przemysłowych
11
Punkty wg kryterium
K1
K2
K3
Łączna
punktacja
100
60
40
200
100
60
35
195
100
55
35
190
100
55
34
189
85
85
80
60
55
58
40
40
40
185
180
178
L.p.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Nr
działania
Nazwa działania1/
V.1
Wdrożenie programów szkoleniowych i
informacyjnych dla zainteresowanych grup
docelowych
IV.1
Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WIOŚ
IV.2
Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WSSE
V.2
Prowadzenie powszechnej edukacji
społeczeństwa w zakresie zagrożeń i ochrony
wód w ramach edukacji nieformalnej i formalnej
V.4
Udostępnianie społeczeństwu aktualnej
informacji o stanie środowiska i jego
zagrożeniach
II.4
Wzmocnienie zaplecza badawczego
wspierającego system reagowania na awarie
14. II.1
15. II.2
16. III.2
17. V.5
18. II.5
19. V.6
20. V.3
K1
K2
K3
Łączna
punktacja
100
80
80
35
50
50
40
40
40
175
170
170
95
34
40
169
75
40
40
155
90
40
23
153
85
25
40
150
95
50
34
149
60
50
36
146
100
30
15
145
70
35
35
140
85
35
15
135
60
55
15
130
40
45
40
125
21. IV.5
Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zakładach
przemysłowych
22. I.3
Wdrożenie środków z zakresu planowania
przestrzennego w kontekście ograniczania ryzyka
awarii
Uporządkowanie gospodarki ściekowej w
aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM
65
20
35
120
30
40
40
110
24. IV.4
Uporządkowanie gospodarki ściekowej w
aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM
40
45
20
105
25. I.4
Zapobieganie wtórnym zanieczyszczeniom wód w
wyniku zagrożeń powodziowych
50
30
20
100
23. IV.3
*/
Ustanowienie Centrum Powiadamiania Ratunkowego
w Gorzowie Wielkopolskim
Dalsza rozbudowa systemu łączności, alarmowania i
ostrzegania ludności
Sporządzenie wojewódzkiego planu zarządzania
ryzykiem
Doskonalenie systemu komunikowania się ze
społeczeństwem w sytuacji wystąpienia poważnej
awarii
Kontynuowanie współpracy bilateralnej z Niemcami w
dziedzinie awarii transgranicznych
Funkcjonowanie Lubuskiego Klasteru Regionalnego
CIVILARCH
Upowszechnianie wyników projektu CIVILARCH
Punkty wg kryterium
nazwa działań zaliczonych do kategorii działania kluczowe (tj. spełniających kryterium kwalifikacyjne powyżej 150
punktów) została zapisana w niniejszej tabeli czcionką pogrubioną
12
Priorytet I.
Zapobieganie awariom przemysłowym
i ograniczanie ich skutków
Awarie z udziałem substancji niebezpiecznych charakteryzują się specyficznymi cechami, do których
zalicza się:
q niepewność wystąpienia zdarzeń i ich przyczyny,
q różnorodność ich bezpośrednich i pośrednich skutków,
q indywidualny, niepowtarzalny przebieg zdarzenia.
Awarie przemysłowe mogą być skutkiem błędów powstałych w fazie projektowania, budowy,
eksploatacji lub konserwacji instalacji zawierających substancje niebezpieczne. Rzadko są one
powodowane przez katastrofy naturalne (np. powódź), częściej są skutkiem przypadkowej lub celowej
działalności ludzi, w tym działań terrorystycznych. Awarie takie występują najczęściej na terenach
przemysłowych lub podczas transportu substancji niebezpiecznych do instalacji. W województwie
lubuskim notowanych jest od kilku do kilkunastu zdarzeń o charakterze poważnych awarii (tab. 3).
Tabela 3. Zdarzenia mające charakter poważnych awarii, które miały miejsce
w województwie lubuskim w latach 1999–2009
Rok
Zdarzenia
awaryjne
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
7
7
16
8
3
4
3
3
0
1
3
[źródło: 14 - WIOŚ Zielona Góra]
Nasuwają się następujące wnioski płynące z dotychczasowych zdarzeń:
q każde zdarzenie z udziałem substancji niebezpiecznych, niezależnie od wielkości uwolnień, może
powodować negatywne skutki dla środowiska (ok. ½ rejestrowanych przypadków),
q natężenie i częstość zdarzeń awaryjnych świadczy, że będą one występować również w przyszłości,
co będzie wymagać zaangażowania określonych sił i środków oraz kontynuowania ścisłej
współpracy ze służbami i organami uczestniczącymi w likwidacji skutków awarii,
q skutkami awarii mogą być w szczególności:
-
uwolnienie substancji (palnych i tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe,
substancji żrących lub trujących w postaci par i gazów zanieczyszczających powietrze
także poza terenem zakładu) powodujących szczególne zagrożenie dla życia i zdrowia
ludzi, szczególnie na obszarach zurbanizowanych,
-
zanieczyszczenia wód powierzchniowych, których następstwem są znaczne skutki
ekologiczne (np. masowe śnięcia ryb) i zagrożenie dla ujęć zaopatrujących ludność w
wodę do picia,
-
skażenie gruntu, w wyniku czego może dojść do zniszczenia zarówno gleby, jaki i wód
podziemnych, w tym poziomów użytkowych stanowiących podstawowe źródło
zaopatrzenia ludności w wodę,
-
bezpośrednie zanieczyszczenie wód podziemnych,
-
wszelkie katastrofy budowlane instalacji z substancjami niebezpiecznymi, których
następstwem może być ich uwolnienie do środowiska,
13
-
zniszczenie wałów ochronnych w wyniku powodzi, których skutkiem może być
uszkodzenie instalacji i uwolnienie substancji niebezpiecznych do środowiska.
Duże zagrożenie dla środowiska stanowią przede wszystkim zakłady stosujące w procesie
technologicznym lub magazynujące różne substancje chemiczne. Stopień zagrożenia zwiększa się w
sytuacji zlokalizowania tych zakładów w obrębie zwartej zabudowy lub w pobliżu miejsc wrażliwych, w
tym wód powierzchniowych. Na terenie województwa lubuskiego nie ma dużych instalacji, które
mogłyby oddziaływać na sąsiadujące obszary, lub powodować transgraniczne zagrożenia w znacznych
rozmiarach, ale funkcjonuje kilkanaście obiektów, których potencjalne zagrożenie dla bezpośrednio
otaczających obszarów można określić jako poważne (rozdział 4 w [5]). W transporcie materiałów
niebezpiecznych użytkowane są zarówno drogi, jak i szlaki kolejowe i wodne przebiegające przez
tereny zamieszkane przez ludność lub obszary cenne ze względu na walory przyrodnicze (Natura
2000).
Według rejestru prowadzonego przez WIOŚ w Zielonej Górze, zgodnie z wymaganiami ustawy – Prawo
ochrony środowiska7, na terenie województwa lubuskiego są zlokalizowane zakłady (obiekty)
stwarzające potencjalne zagrożenie dla środowiska poważnymi awariami, w tym:
q o dużym ryzyku (RGP SHELL GAS POLSKA, RGP ORLEN GAZ, ROCKWOOL POLSKA,
KRONOPOL),
q o zwiększonym ryzyku (BM93 PKN ORLEN, ZE ENERGOSTIL, RGP JERSAK),
q o potencjalnym ryzyku (PERN Przyjaźń–SP6, EC GORZÓW, NORDIS, ZPM ROLMLECZ,
ELDROB).
Oprócz ww. zakładów na terenie województwa znajdują się zakłady z instalacjami zawierającymi
substancje niebezpieczne, z których najważniejsze to: amoniak (10 instalacji), kwas solny (5 instalacji),
ropa naftowa (4 instalacje), środki pirotechniczne (1 instalacja) [9].
Zgodnie z zasadami metodyki przyjętej w ramach projektu CIVILARCH do oceny8 potencjalnego
zagrożenia wód w regionie na podstawie wyznaczonego wskaźnika ryzyka dla wód (WRI) wytypowano
31 obiektów stacjonarnych, stwarzających potencjalne zagrożenie w wyniku awarii przemysłowej,
oprócz: rozlewni gazu płynnego SHELL, ORLEN GAZ i JERSAK, podlegających wymaganiom
dyrektywy Seveso II4, w których są substancje niestwarzające zagrożeń dla środowiska wodnego (tj.
propan i butan). Zidentyfikowano 7 potencjalnych miejsc ryzyka o WRI > 5 oraz obliczono, że łączny
poziom ryzyka (dla środowiska wodnego Odry) w województwie lubuskim wynosi 7,8 [5]. Wartość tego
wskaźnika informuje, że zagrożenie wód powierzchniowych w dorzeczu Odry w województwie lubuskim
jest realne i znaczące.
Działanie I.1.
Wzmocnienie etatowe PSP i WIOŚ (działanie kluczowe)
Cel: umożliwienie efektywnego wypełniania ustawowych zadań w zakresie prewencji, kontroli i
rozpoznawania zagrożeń przez PSP i WIOŚ.
Opis: zwiększenie, w zależności od potrzeb, stanów etatowych komórek kontrolno-rozpoznawczych
komend powiatowych/miejskich PSP oraz zatrudnienie w WIOŚ dodatkowych osób, odpowiedzialnych
za problematykę zapobiegania poważnym awariom przemysłowym.
7
8
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami)
wdrożonej w 2006 r. w ramach projektu RIVER SHIELD
14
W większości jednostek organizacyjnych PSP województwa lubuskiego zadania związane z
działalnością kontrolno-rozpoznawczą są prowadzone przez jedną osobę. Mając na względzie szeroki
zakres działania, wynikający z przepisów szczególnych oraz innych zadań zleconych, potrzebne jest
zasilenie tych jednostek przez wykwalifikowaną kadrę.
W Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Zielonej Górze i Delegaturze WIOŚ w Gorzowie
Wlkp. zatrudnionych jest jedynie 2 inspektorów zajmujących się problematyką poważnych awarii, przy
czym osoby te wykonują także inne obowiązki i kontrole realizowane w ramach pozostałej działalności
WIOŚ, niezwiązanej z zapobieganiem, zwalczaniem i usuwaniem skutków poważnych awarii. Stan ten
jest daleko niewystarczający do pełnego rozpoznania i prewencji w zakresie potencjalnych źródeł awarii
(nie tylko na wodach). Należy więc dążyć do zwiększenia stanu zatrudnienia Wydziału i Działu Inspekcji
WIOŚ o 2 etaty (po 1 etacie na WIOŚ i Delegaturę), wraz z zagwarantowaniem odpowiednich środków
na szkolenia i wyposażenie stanowisk pracy, w celu zapewnienia właściwego wykonywania kompetencji
ustawowych WIOŚ (np. szkoleń, ściślejszego współdziałania z innymi organami kontroli, wymagań
ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym).
Okres realizacji: 2010-2017.
Finansowanie: łącznie do roku 2017 ok. 6 500 tys. PLN; budżet województwa i powiatów.
Działanie I.2.
Kontrola zakładów przemysłowych (działanie kluczowe)
Cel: zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w zakładach i ograniczanie zagrożenia dla ludności i
środowiska.
Opis: prowadzenie systematycznych kontroli pod kątem rozpoznania zagrożeń i spełnienia wymogów
bezpieczeństwa przez zakład, a w szczególności:
q stanu ilościowego substancji i materiałów stwarzających zagrożenie,
q sposobu zabezpieczenia potencjalnych źródeł zagrożenia,
q przygotowania sprzętowego do zwalczania i usuwania skutków awarii,
q posiadania dokumentów formalnoprawnych, w tym programu zapobiegania poważnym awariom
przez zakłady ZDR i ZZR, wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, oraz odzwierciedlania
przez te dokumenty faktycznego stanu bezpieczeństwa w zakładzie.
Stosownie do potrzeb w wyniku kontroli będą wydawane zarządzenia pokontrolne zobowiązujące do
usunięcia w określonym terminie stwierdzonych nieprawidłowości lub decyzje wstrzymujące
uruchomienie albo użytkowanie instalacji, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować ryzyko
wystąpienia awarii przemysłowej (na podstawie art. 373 ust. 1 ustawy7).
Termin realizacji: zadanie ciągłe.
Finansowanie: łącznie do roku 2017 ok. 230 tys. środki budżetowe w ramach działalności ustawowej
PSP i WIOŚ.
15
Działanie I.3.
Wdrożenie środków z zakresu planowania przestrzennego
w kontekście ograniczania ryzyka awarii
Cel: ograniczanie poziomu ryzyka, na jaki narażona jest ludność mieszkająca w sąsiedztwie zakładów
typu Seveso, a także łagodzenie ewentualnych skutków poważnych awarii w tych zakładach, poprzez
dążenie do zachowania bezpiecznych odległości pomiędzy źródłami zagrożenia oraz istniejącym i
projektowanym zainwestowaniem w strefie ich potencjalnego oddziaływania.
Opis: włączenie problematyki zagrożeń dla ludności i środowiska powodowanych poważnymi awariami
do prac projektowych i procedur administracyjnych związanych z planowaniem zagospodarowania
terenu oraz ustalaniem lokalizacji inwestycji i określaniem warunków ich realizacji, z ukierunkowaniem
tej problematyki na właściwe zagospodarowanie strefy oddziaływania potencjalnej awarii.
Zagrożenia skutkami poważnych awarii należy:
q sygnalizować i akcentować w dokumentacjach planistycznych sporządzanych na poziomie
krajowym i wojewódzkim,
q szerzej naświetlać w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gmin,
q szczegółowo rozpatrywać w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, w celu
ochrony ludności i ochrony środowiska.
Zalecane podejście [2]:
q w dokumentach planistycznych definiujących politykę przestrzenną gmin powinny się znaleźć zapisy
określające stanowisko wobec zakładów podlegających dyrektywie Seveso II, z uwzględnieniem
rozwiązań wariantowych (budowa nowych obiektów, modernizacja istniejących itd.),
q w dokumentacjach planistycznych powinien zostać wprowadzony rozszerzony opis obszarów
przeznaczonych dla zakładów typu Seveso, w celu zaprezentowania polityki gminy w tym zakresie
od poziomu bazowego (obecnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego), przez poziom wskazań lokalizacyjnych (obecnie plan miejscowy) do poziomu
wykonawczego (obecnie pozwolenie na budowę),
q przy podejmowaniu decyzji planistycznych decydujących o sposobie zagospodarowania konkretnej
przestrzeni w strefie oddziaływania skutków potencjalnej, poważnej awarii, powinny być
konsekwentne stosowane, jako narzędzie pomocnicze, wartości „odległości bezpiecznych”.
Korzystny wpływ na sposób uwzględniania problematyki poważnych awarii w planowaniu
przestrzennym oraz w procesach wydawania decyzji lokalizacyjnych i budowlanych miałoby
wprowadzenie obligatoryjnych lub zalecanych wartości „odległości bezpiecznej” w zależności od
zagrożenia stwarzanego przez zakład typu Seveso. Do czasu określenia tych wartości w prawie
krajowym możliwe jest korzystanie z bezpiecznych odległości, w zależności od rodzaju obiektów
niebezpiecznych, przyjętych w innych krajach UE (Niemcy, Finlandia, Szwecja) [1].
W przypadku dokumentacji planistycznych na poziomie regionalnym oraz w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego istnieje konieczność opracowywania prognozy wpływu na
środowisko obiektów wymienionych w tych dokumentacjach/planach. W analizie oddziaływania na
środowisko, stanowiącej integralną część prognozy, powinna być uwzględniona problematyka
poważnych awarii, w aspekcie bezpiecznej lokalizacji zakładów i obiektów podlegających dyrektywie
Seveso II.
16
Finansowanie: łącznie do roku 2017 ok. 450 tys. PLN - działania statutowe organów ds. planowania i
zagospodarowania przestrzennego oraz wydawania decyzji lokalizacyjnych i budowlanych (budżet
województwa i powiatów).
Działanie I.4.
Zapobieganie wtórnym zanieczyszczeniom wód
w wyniku zagrożeń powodziowych
Cel: ograniczenie potencjalnego, negatywnego oddziaływania na jakość wód województwa ze strony
możliwych uwolnień substancji niebezpiecznych spowodowanych zalaniem niebezpiecznych obiektów
przez falę powodziową.
Opis: uwzględnianie zagrożeń powodziowych, wskazanych w odpowiednich planach i strategiach, w
bieżących decyzjach oraz działaniach władz i społeczności lokalnych - przeciwdziałanie presji na
użytkowanie gospodarcze obszarów międzywala w dolinach rzek oraz kontynuowanie realizacji
wieloletniego „Programu dla Odry 2006”9, do którego najważniejszych celów należą m.in.:
q ochrona przed powodzią dużych aglomeracji, w tym Słubic, oraz terenów, na których powodzie są
częste i o gwałtownych przebiegach (lewobrzeżne dopływy Odry);
q poprawa jakości wód w dorzeczu Odry w wyniku realizacji m.in. „Programu szybkiego działania na
rzecz ochrony wód rzeki Odry przed zanieczyszczeniem”, opracowanego w ramach
Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem (MKOOpZ).
Szczególne znaczenie dla województwa lubuskiego ma kontynuacja inwestycji objętych „Programem
dla Odry 2006”, zwłaszcza inwestycji takich jak:
q Bytom Odrzański - budowa nowego wału Odry, etap II;
q Gorzów - Borek - Ciecierzyce - modernizacja wałów rzeki Warty, etap II;
q Ochrona od powodzi Słubic;
q Zbiorniki małej retencji gmina Czerwieńsk – zbiornik Strużyna, zbiornik Czerwieńsk;
q Jezioro Rąpino – mała retencja.
Finansowanie: środki krajowe i zagraniczne, w tym promesy rządowe na zadania realizowane w ramach
"Programu dla Odry - 2006" dla Wojewody Lubuskiego, np. w 2010 r. na 9 239 tys. PLN [11]; łącznych
nakładów na realizację działania nie oszacowano.
Działanie I.5.
Zapobieganie awariom u źródła (działanie kluczowe)
Cel: zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w zakładach operujących niebezpiecznymi substancjami
chemicznymi oraz zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia i ograniczenie zasięgu oraz siły
oddziaływania skutków potencjalnej awarii z udziałem substancji chemicznych w otoczeniu tych
zakładów.
9
ustanowionego na mocy ustawy z dnia 6 lipca 2001r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry-2006”
(Dz.U. z 2001r. nr 98, poz. 1067)
17
Opis: realizacja przedsięwzięć organizacyjnych, technicznych i inwestycyjnych przez zakłady stosujące
znaczące ilości niebezpiecznych substancji chemicznych, zagrażających jakości wód powierzchniowych
w wyniku uwolnień awaryjnych (dostosowanych do specyfiki tych zakładów).
Ze względu na brak wielu potrzebnych informacji i danych, nie jest możliwe sformułowanie
szczegółowych propozycji takich działań dla konkretnych zakładów w województwie lubuskim.
Wszystkie podejmowane działania powinny jednak przyczyniać się do spełnienia przedstawionych
poniżej wymagań:
q substancje zanieczyszczające wody nie powinny mieć możliwości wycieku (zakłady muszą być
tak projektowane, budowane i eksploatowane, aby takie substancje nie mogły zostać uwolnione
do środowiska. Instalacja nie tylko powinna być szczelna, ale musi być także konstrukcyjnie
solidna, aby być w stanie oprzeć się potencjalnej, mechanicznej, termicznej i chemicznej presji);
q każdy wyciek powinien zostać szybko i niezawodnie wykryty (instalowanie efektywnych
systemów wykrywania wycieków, zapewnianie ich obsługi i wdrażanie procedur awaryjnych);
q uwalniane substancje powinny zostać zatrzymane i zagospodarowane (wyposażanie instalacji z
niebezpiecznymi substancjami w szczelne, stałe (np. betonowe) tace zbierające (jeżeli
instalacje te nie są zbudowane z podwójnych ścian i wyposażone w detektory wycieku), a także
zapewnianie odpowiedniego zagospodarowania uwolnionych substancji, w tym ich ew.
unieszkodliwienia w sposób bezpieczny dla środowiska;
q w zakładzie musi być dostępna wymagana dokumentacja związana z przeciwdziałaniem
awariom, m.in. instrukcje obsługi z konkretnymi wskazaniami odnośnie monitoringu oraz
konserwacji instalacji i urządzeń, a także wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy.
We wszystkich zakładach operujących niebezpiecznymi substancjami chemicznymi powinny być też
realizowane działania rutynowe przyczyniające się do poprawy bezpieczeństwa, między innymi takie,
jak:
q aktualizacja instrukcji sposobu postępowania w przypadku dokonania zmian w procesie
technologicznym,
q prowadzenie cyklicznych szkoleń dla pracowników obsługujących i konserwujących instalacje i
urządzenia zawierające substancje niebezpieczne oraz dla zakładowych służb i formacji
ratowniczych, wraz z oceną ich efektywności,
q przeprowadzanie inspekcji stanu bezpieczeństwa całego zakładu, wyposażenia i narzędzi oraz
doskonalenie procedur bezpieczeństwa w celu ich dostosowywania do aktualnych warunków,
q zgłaszanie do PSP i WIOŚ istotnych zmian ilości i rodzaju substancji stosowanych w procesie
technologicznym, a także planowanego terminu zakończenia eksploatacji instalacji lub terminu
zamknięcia zakładu,
q prowadzenie monitoringu funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja
niebezpieczna, umożliwiającego podejmowanie działań korekcyjnych w przypadku wystąpienia
zjawisk stanowiących odstępstwo od normalnej eksploatacji instalacji,
q stała weryfikacja źródeł zagrożeń związanych z funkcjonowaniem zakładu i wystąpieniem
sytuacji awaryjnych, będących wynikiem błędu człowieka, wadliwych części lub materiałów,
zdarzeń zewnętrznych (w tym zagrożeń naturalnych - np. nieprzeciętnie wysokie temperatury,
pożary, powodzie, huragany), itp.,
18
q dokonywanie systematycznej oceny programu zapobiegania awariom i systemu bezpieczeństwa
pod kątem ich skuteczności i aktualności, w szczególności w zakresie zapobiegania i
ograniczania skutków awarii przemysłowej dla ludzi i środowiska,
q testowanie co najmniej raz na 3 lata funkcjonowania wewnętrznego planu operacyjnoratowniczego (w tym procedur prowadzenia na terenie zakładu działań ratowniczych, możliwych
do zastosowania metod i środków będących w dyspozycji) w celu jego aktualizacji zgodnie z
istniejącymi warunkami w zakładzie, stanem wiedzy i dokonującym się postępem naukowotechnicznym w zakresie zapobiegania, zwalczania i usuwania skutków awarii,
q prowadzenie okresowych wspólnych ćwiczeń dla pracowników zakładu i zewnętrznych
jednostek ratowniczych.
Na terenie województwa lubuskiego szczególne znaczenie ma przeciwdziałanie wyciekom substancji
ropopochodnych z przebiegającego przez województwo odcinka rurociągu „Przyjaźń” [3]. Konieczne
jest stałe prowadzenie kontroli szczelności rurociągu w PERN „Przyjaźń” poprzez:
q badanie grubości ścianek na całej trasie przebiegu rurociągu wykonywane tzw. tłokiem
inteligentnym,
q badanie szczelności rurociągu tłokami czyszczącymi z zainstalowanymi mikrofonami,
q ciągłe pomiary ciśnienia na całej trasie rurociągu, prowadzone przy pomocy zainstalowanego
czujnika na każdej stacji zasuw, umożliwiające głównemu dyspozytorowi w Płocku bieżące
śledzenie przebiegu krzywej ciśnień i podejmowanie stosownych decyzji w przypadku awarii,
q prowadzenie oględzin rurociągu z powietrza,
q okresowe badanie przejść rurociągu pod rzekami.
Finansowanie: środki własne zakładów i środki unijne w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko
na lata 2007-2013; łącznych nakładów na realizację działania nie szacowano ze względu na brak
danych odnośnie planowanych działań w zakładach.
Priorytet II.
Gotowość na zdarzenia awaryjne
Skuteczna ochrona ludności i środowiska przed skutkami zdarzeń awaryjnych zależy od wielu
czynników, w tym od:
q efektywności systemu wczesnego wykrywania i alarmowania oraz systemu łączności,
q poziomu wyszkolenia i wyposażenia służb włączonych w reagowanie na awarie przemysłowe,
q rozpoznania źródeł zagrożeń oraz potencjalnych skutków awarii dla ludzi i środowiska.
Na terenie województwa lubuskiego zakończono projekt dotyczący uruchomienia w województwie
numeru ratunkowego 112. Zgłoszenia kierowane na nr 112 z telefonów komórkowych są odbierane
przez jednostki powiatowe PSP, a z telefonów stacjonarnych - przez komendy powiatowe Policji.
Dotychczasowe numery alarmowe (np. 997, 998, 999) również działają.
19
Ustanowiono10 system wczesnego ostrzegania (SWO) - funkcjonujący w czasie pokoju oraz system
wykrywania i alarmowania (SWA) - działający w stanie kryzysu i stanie wojny. Zadaniem tych systemów
jest:
q wykrywanie, rozpoznawanie i monitorowanie zagrożeń, umożliwiające natychmiastowe
stwierdzenie zwiększenie poziomu zagrożenia w oparciu o przyjęte normy i standardy;
q powiadamianie właściwych organów administracji o zagrożeniach;
q ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach oraz informowanie o zasadach zachowania
się przed i w trakcie ich wystąpienia;
q zabezpieczenie obiegu informacji za pośrednictwem dostępnych środków łączności;
q opracowywanie ocen eksperckich stanu zagrożenia i przygotowywanie zaleceń odnośnie
rekomendowanego postępowania.
Organy, jednostki organizacyjne i instytucje wchodzące w skład SWO są zobowiązane do wzajemnej
wymiany informacji uzyskanych w toku swojej działalności statutowej, mających bezpośredni lub
pośredni związek z wystąpieniem zagrożeń ludności lub środowiska.
W województwie działają także odpowiednie struktury włączone w Krajowy System RatowniczoGaśniczy (KSRG), zorganizowany w całym kraju przez Państwową Straż Pożarną, realizujący zadania
w zakresie walki z pożarami i klęskami żywiołowymi, ratownictwa technicznego, ratownictwa
chemicznego, a od 1997 roku także ratownictwa ekologicznego i medycznego. Poziom wojewódzki
KSRG spełnia rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków
spoza powiatu, w którym ma miejsce dane zdarzenie. Jego podstawowe siły i środki to wojewódzki
odwód operacyjny z grupami specjalistycznymi (wydzielone siły i środki z poziomów powiatowych) oraz
krajowa baza sprzętu specjalistycznego. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych
oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się przez wojewódzkie stanowisko koordynacji
ratownictwa PSP, współdziałające z Wojewódzkim Centrum Zarządzania Kryzysowego, zlokalizowanym
w Wydziale Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz
administracją zespoloną (np. Komendantem Wojewódzkim Policji, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony
Środowiska, Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego, Wojewódzkim Państwowym
Inspektorem Sanitarnym) i niezespoloną (np. Zarządem Gospodarki Wodnej, Urzędem Żeglugi
Śródlądowej, Oddziałem Straży Granicznej).
W wojewódzkim planie ratowniczym, opracowanym przez Komendanta Wojewódzkiego PSP i
zatwierdzonym przez Wojewodę, zostały określone m.in. procedury działania i uruchamiania systemu
ratowniczo-gaśniczego na poziomie województwa lubuskiego w odniesieniu do poszczególnych typów
zagrożeń oraz organizacyjno-techniczne sposoby likwidacji zagrożeń wymagających zaangażowania w
działaniach ratowniczych znacznych sił i środków (np. klęski żywiołowe) oraz zagrożeń, które mogą
powstać na granicy powiatów lub województwa. W zakresie działań ratowniczych podejmowanych przez
Państwową Straż Pożarną koordynację pomiędzy Powiatowymi Komendami PSP zapewnia Komenda
Wojewódzka PSP poprzez Wojewódzkie Stanowisko Koordynacji Ratownictwa. W przypadku działań
ratowniczych, w których udział bierze wiele służb jednocześnie, a ich skala ma charakter wojewódzki
(co najmniej dwa powiaty), koordynację pomiędzy działającymi służbami zapewnia Wojewoda, przy
10
zarządzeniem nr 25 Wojewody Lubuskiego z dnia 7 lutego 2008 r. w sprawie zasad przygotowania i zapewnienia działania
Wojewódzkiego Systemu Wczesnego Ostrzegania o zagrożeniach oraz Wojewódzkiego Systemu Wykrywania i
Alarmowania w województwie lubuskim
20
pomocy Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Obsługę kancelaryjną WZZK zapewnia
Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego w WBiZK LUW.
Na terenie województwa lubuskiego od lat funkcjonuje Specjalistyczna Grupy Ratownictwa
Chemicznego „Gorzów – Chemik” w Jednostce Ratowniczo-Gaśniczej Nr 2 podległej KM PSP w
Gorzowie Wlkp., wyposażona w specjalistyczny sprzęt ratownictwa chemicznego (np. skimery,
dyspergenty, sorbenty, separatory, środki ochrony osobistej, kabinę dekontaminacyjną), obsługiwany
przez wysokokwalifikowanych strażaków.
W ramach priorytetu „nadzwyczajne zagrożenia” Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Gospodarki
Wodnej w Zielonej Górze systematycznie dofinansowuje zakup specjalistycznego sprzętu (np. pojazdy
ratownictwa wodno-ekologicznego, samochody ratowniczo-gaśnicze) na potrzeby jednostek i komend
PSP oraz OSP.
Bieżące działania Państwowej Straży Pożarnej w zakresie utrzymywania jej stałej gotowości do
realizacji ustawowych obowiązków dotyczących zwalczania skutków poważnych awarii, w tym w
szczególności awarii zagrażających jakości wód [3], obejmują:
q utrzymanie gotowości grup specjalistycznych, w tym sprawności sprzętu ratowniczego,
q prowadzenie ćwiczeń i manewrów (przede wszystkim na wodach płynących),
q monitorowanie stanu stałych punktów stawiania zapór,
q nadzór nad przestrzeganiem przepisów w zakładach objętych dyrektywą Seveso II oraz innych
wykorzystujących w procesie technologicznym substancje niebezpieczne, zlokalizowanych przy
rzekach,
q pozyskiwanie informacji o stanie obiektów hydrotechnicznych,
q wymianę informacji ze stroną niemiecką,
q udział w szkoleniach i konferencjach.
Ważnym elementem rozpoznawania w województwie zagrożeń dla środowiska związanych z
poważnymi awariami jest wiedza gromadzona w ramach działalności kontrolnej prowadzonej przez
WIOŚ i organy PSP, a także wiedza pozyskiwana w wyniku wymiany informacji pomiędzy WIOŚ i PSP
oraz innymi organami i służbami - Policją, Państwową Inspekcją Sanitarną, Strażą Graniczną,
Wojewodą, Marszałkiem, urzędami gmin i starostwami.
Instrumentem porządkującym i podsumowującym stan identyfikacji wszystkich źródeł zagrożeń
poważnymi awariami na terenie województwa, w tym zagrożeń dla jakości wód, jest katalog zagrożeń
województwa lubuskiego. Obejmuje on nie tylko instalacje procesowe, ale także:
q miejsca wydobycia kopalin,
q szlaki żeglugi śródlądowej,
q rurociągi zlokalizowane w obrębie cieków,
q przeprawy przez rzeki,
q trasy komunikacyjne zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie rzek,
q tereny zurbanizowane.
21
Dla przeciwdziałania poważnym awariom na terenie województwa lubuskiego istotne znaczenie ma jego
położenie przy granicy z Niemcami. Sprawia ono, że niezbędnym elementem takiego przeciwdziałania
jest współpraca bilateralna pomiędzy Polską a Niemcami w dziedzinie awarii transgranicznych, która
jest rozwijana od wielu lat i którą należy kontynuować. Układa się ona bardzo dobrze na poziomie
gminnym i powiatowym, a na szczeblu wojewódzkim wymaga wzmocnienia. W ramach obowiązujących
unormowań prawnych wojewodowie nie mają prerogatyw w zakresie podpisywania porozumień i
uzgodnień ze stroną niemiecką. Wynika to także z faktu, iż po niemieckiej stronie,
w przeciwieństwie do wójtów i starostów, wojewodowie nie mają swoich odpowiedników. Ministrowie
krajów związkowych, landów, mogą zawierać porozumienia ze swoimi odpowiednikami w Polsce na
szczeblu centralnym. W ramach współpracy samorządowej organizowane są między innymi wspólne
spotkania robocze, seminaria, warsztaty, szkolenia, ćwiczenia, itp., które ułatwiają wymianę informacji i
doświadczeń oraz nawiązywanie kontaktów personalnych i zawodowych. Niektóre jednostki
organizacyjne z terenu województwa lubuskiego uzyskały też od strony niemieckiej wsparcie techniczne
(sprzętowe). W ramach projektu „Transgraniczna działalność w zakresie zwalczania powodzi”,
współfinansowanego przez Komisję Europejską, zebrano informacje na temat sił i środków oraz
procedur działania jednostek PSP i Federalnej Służby Pomocy Technicznej (THW), które zostaną
upowszechnione w polsko-niemieckiej strefie przygranicznej w celu polepszenia współpracy obu
formacji w przypadku prowadzenia wspólnych akcji przeciwpowodziowych.
Działanie II.1.
Ustanowienie Centrum Powiadamiania Ratunkowego w Gorzowie
Wielkopolskim
Cel: pełne wdrożenie w województwie lubuskim przed 2011 r. systemu powiadamiania ratunkowego i
Europejskiego Numeru Alarmowego 112.
Opis: działanie ma zapewnić efektywne funkcjonowanie regionalnego centrum powiadamiania w
ramach zintegrowanego, ogólnokrajowego systemu opartego na jednolitych rozwiązaniach technicznych
i organizacyjnych z centralnym systemem gromadzenia danych teleadresowych i lokalizacyjnych osób
dokonujących zgłoszeń na numer 112 oraz z centralnym systemem szkolenia operatorów systemu.
Będzie ono obejmować między innymi połączenie jednostek organizacyjnych wszystkich
zaangażowanych służb wojewódzkich jedną siecią LAN z transmisją danych i głosu, a także połączenie
tej sieci z urządzeniami zewnętrznymi (np. wyświetlaczami alarmowymi, radiowym selektywnym
wywoływaniem OSP, radiowymi terminalami statusowymi, odbiornikami GPS, sterownikami bram
garażowych, programami EWID oraz Katalogiem Sił i Środków w dyspozycji w PSP, itp.). Dzięki tym
połączeniom dyspozytorzy będą mogli szybciej i efektywniej koordynować działania wszystkich służb
ratowniczych w zależności od rodzaju zgłoszenia.
Wdrażane rozwiązania teleinformatyczne muszą zapewniać wysoki stopień bezpieczeństwa
gromadzonych i przesyłanych informacji, niezawodność i ciągłość pracy systemu, integrację łączności i
wymiany danych na poziomie regionalnym i krajowym, pełną archiwizację danych oraz możliwość
rekonfiguracji i rozbudowy aplikacji w miarę pojawiających się nowocześniejszych rozwiązań i
standardów. Planowane jest zatrudnienie w Centrum ok. 45 osób, przejmie ono numer 112 obsługiwany
obecnie przez komendy powiatowe policji i PSP.
Termin realizacji: zadanie ciągłe od roku 2011 (ustanowienia centrum).
Finansowanie: ok. 22 000 tys. PLN budżet państwa i województwa (w tym na ustanowienie centrum ok.
2 mln tys. PLN refundowane w 85% ze środków UE i na zapewnienie jego funkcjonowania do 2017 r. –
20 mln PLN).
22
Działanie II.2.
Dalsza rozbudowa systemu łączności, alarmowania
i ostrzegania ludności
Cel: zapewnienie harmonijnego współdziałania systemów łączności różnych służb i instytucji
włączonych w system reagowania na awarie oraz ochrony życia i zdrowia ludzi.
Opis: W 2008 r. uruchomiono sieć współdziałania, łączącą ze sobą wszystkie służby ratownicze w
województwie lubuskim. Bezpośrednią łączność radiową mają ze sobą stanowiska kierowania Policji,
Pogotowia Ratunkowego, Straży Pożarnej, Dyżurnego Technicznego Miasta, Centrum Zarządzania
Kryzysowego Wojewody, a także pracujący w terenie policjanci, strażacy i strażnicy miejscy. W krótkim
czasie z jednego stanowiska dowodzenia można łączyć się ze Strażą Graniczną, Wojskiem Polskim,
powiatowymi stanowiskami zarządzania kryzysowego województwa lubuskiego, czy policją niemiecką.
Wdrożenie tej sieci zarówno uprościło przekazywanie informacji, jak i skróciło czas reakcji na
zagrożenia wywołane awariami, katastrofami, klęskami żywiołowymi lub atakami terrorystycznymi.
Ponadto należy:
q wydzielić kanał łączności bezprzewodowej dla służb ratowniczych, co wymaga zgody Urzędu
Regulacji Telekomunikacji w Warszawie, oraz zakupić sprzęt do jego obsługi i przeprowadzić
szkolenie w zakresie jego użytkowania;
q wdrożyć stały system monitorowania wód i ostrzegania ludności o zagrożeniach
spowodowanych ich zanieczyszczeniem z docelowym wyposażeniem wszystkich miejscowości
położonych nad wodami w sprzęt alarmowy oraz wybudowaniem systemu obserwacji miejsc
newralgicznych takich, jak: przeprawy rzeczne i zakłady stosujące w procesie technologicznym
niebezpieczne substancje chemiczne;
q organizować cykliczne ćwiczenie z zakresu alarmowania i ostrzegania ludności, podnoszące
umiejętności zaangażowanych służb oraz świadomość i zdolność do działania potencjalnie
narażonych mieszkańców.
Okres realizacji: sukcesywnie w latach 2010-2013.
Finansowanie: ok. 10 000 tys. PLN budżet województwa i samorządów oraz środki UE.
Działanie II.3.
Szkolenia i ćwiczenia w zakresie reagowania na awarie (działanie
kluczowe)
Cel: zapewnienie wysokiego poziomu gotowości zaangażowanych służb i zainteresowanych
mieszkańców poprzez praktyczną weryfikację i podnoszenie poziomu posiadanych umiejętności i
zdolności do działania.
Opis: 1) organizowanie i prowadzenie ćwiczeń w zakresie reagowania na awarie z udziałem substancji
niebezpiecznych, pod kątem testowania efektywności działania włączonych służb i koordynacji działań
na różnych poziomach zarządzania, a także pod kątem bliższego zapoznania się z zakładami i
instalacjami stwarzającymi ryzyko awarii oraz wypracowania najbardziej optymalnych sposobów
działania, z uwzględnieniem właściwego zabezpieczenia samych ratowników;
2) przeprowadzanie okresowych ćwiczeń usuwania zanieczyszczeń z wód i gleby, przede wszystkim w
celu:
23
q sprawdzenia gotowości bojowej oraz stanu wyszkolenia wyspecjalizowanych w takich
działaniach jednostek PSP, w tym Specjalistycznej Grupy Ratownictwa Chemicznego „Gorzów
– Chemik”, w zakresie identyfikacji substancji niebezpiecznej, usunięcia zagrożenia,
zabezpieczenia miejsca wycieku oraz podjęcia działań ratowniczych w odniesieniu do osób
poszkodowanych lub zagrożonych,
q sprawdzenia efektywności łączności radiowej pomiędzy terenem akcji i stanowiskiem
kierowania PSP,
q ulepszania metod wspierających podejmowanie szybkich i trafnych decyzji przez Kierującego
Działaniami Ratowniczymi (KDR) na szczeblach dowodzenia interwencyjnego oraz
taktycznego,
q usprawniania współdziałania sił PSP z Kierownictwem i pracownikami zakładów operujących
substancjami niebezpiecznymi oraz z innymi służbami i instytucjami;
3) organizowanie szkoleń dla strażaków z zakresu obsługi nowo zakupionego sprzętu ratowniczego;
4) organizowanie przez samorządy szkoleń z zakresu rozpoznawania awaryjnych zanieczyszczeń wód
dla osób, których charakter pracy, zainteresowania lub miejsce zamieszkania powodują, że często
przebywają w pobliżu rzek i zbiorników wodnych;
5) upowszechnienie Wytycznych dobrej praktyki, opracowanych w ramach projektu CIVILARCH [13],
wśród pracowników samorządowych i załóg zakładów, w których awarie mogą skutkować
zanieczyszczeniem wód.
Okres realizacji: systematycznie w latach 2010-2017.
Finansowanie: ok. 1 000 tys. PLN budżet województwa i samorządów, WIOŚ, środki UE (nie
uwzględniono środków własnych zakładów).
Działanie II.4.
Wzmocnienie zaplecza badawczego wspierającego system
reagowania na awarie (działanie kluczowe)
Cel: lepsze rozpoznanie wszystkich potencjalnych źródeł zagrożeń awaryjnych dla wód oraz
zwiększenie skuteczności przeciwdziałania tym zagrożeniom poprzez poszerzenie dostępu
zaangażowanych służb do specjalistycznej wiedzy oraz rozwój współpracy między tymi służbami a sferą
badawczo-rozwojową.
Opis: 1) nawiązanie przez KWPSP „instytucjonalnej” współpracy ze specjalistami z zakresu ratownictwa
chemiczno-ekologicznego, hydrologii, hydrochemii, itp. poprzez powołanie specjalistów z tych dziedzin
na specjalistów wojewódzkich i zawarcie z nimi odpowiednich umów/ porozumień; osoby te będą
stanowić wsparcie merytoryczne jednostek PSP podczas likwidacji skutków zaistniałych zdarzeń, a ich
dane zostaną zapisane w Systemie Wspomagania Dowodzenia w Wojewódzkim Stanowisku
Koordynacji Ratownictwa w Gorzowie Wlkp. - właściwy do danych zagrożeń specjalista powiadamiany
będzie o zdarzeniu w przypadku potrzeby zasięgnięcia jego opinii;
2) weryfikacja i uzupełnienie, z wykorzystaniem wiedzy współpracujących ekspertów oraz informacji
będących w posiadaniu jednostek organizacyjnych nieuczestniczących bezpośrednio w systemie
reagowania na awarie, danych dotyczących zidentyfikowanych źródeł zagrożeń dla wód – obecna baza
24
danych o miejscach, w których używane są w procesie technologicznym substancje mogące
powodować takie zagrożenia jest niepełna, między innymi z powodu braku odpowiednich narzędzi
prawnych11 do rozbudowy istniejących wykazów takich miejsc. Posiadanie pełnego wykazu
potencjalnych źródeł emisji substancji niebezpiecznych, wraz z możliwością ich wizualizacji na mapie,
może w znaczący sposób ułatwić identyfikację i lokalizację danego zdarzenia oraz skrócić czas
potrzebny na odpowiednią reakcję na to zdarzenie, a tym samym zmniejszyć czas i skutki jego
negatywnego oddziaływania na środowisko;
3) na podstawie zweryfikowanych i uzupełnionych danych wymienionych wyżej w p. 2 - aktualizacja
katalogu zagrożeń województwa lubuskiego prowadzonego przez PSP, na potrzeby własne oraz
wynikające ze współpracy ze stroną niemiecką;
4) zakup cyfrowych map ogólnogeograficznych i tematycznych województwa lubuskiego i województw
sąsiednich, w tym map kilometrażowych głównych rzek dorzecza Odry, wraz ze stosownym
oprogramowaniem, a także przeprowadzanie certyfikowanych szkoleń w zakresie ich wykorzystania;
5) zakup oprogramowania do modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń chemicznych w
środowisku dla potrzeb prognozowania skutków poważnych awarii przez WIOŚ.
Finansowanie: ok. 100 tys. PLN budżet województwa i środki na działalność statutową PSP i WIOŚ.
Działanie II.5.
Kontynuowanie współpracy bilateralnej z Niemcami
w dziedzinie awarii transgranicznych
Cel: zwiększenie skuteczności przeciwdziałania poważnym awariom na terenie województwa
lubuskiego oraz w sąsiednich rejonach przygranicznych po stronie niemieckiej, poprzez objęcie
działaniami z tego zakresu awarii powstających po drugiej stronie granicy oraz łączenie potencjałów
współpracujących partnerów w ramach działań wspólnych lub wspierających.
Opis: 1) kontynuowanie i usprawnianie wzajemnej wymiany informacji o potencjalnych zagrożeniach po
obu stronach granicy;
2) cykliczne organizowanie wspólnych ćwiczeń polskich i niemieckich służb ratowniczych, w celu
usprawnienia przeprowadzania wspólnych akcji na rzekach transgranicznych w przypadku wystąpienia
awarii z udziałem substancji niebezpiecznych, po którejkolwiek ze stron,
3) opracowanie wspólnego, polsko-niemieckiego planu ratowniczego dla terenów przygranicznych i
wypracowanie wspólnego mechanizmu reagowania na zagrożenia transgraniczne,
4) uzgodnienie polsko-niemieckiego programu działań na rzecz ochrony przeciwpowodziowej,
5) rozwijanie kontaktów między regionami, miastami, instytucjami i służbami w zakresie zapobiegania i
reagowania na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych oraz ochrony transgranicznych wód Odry
i Nysy Łużyckiej.
11
obowiązujące przepisy ustawy - Prawo ochrony środowiska ograniczają prowadzenie takiej bazy do zakładów
zwiększonego i dużego ryzyka dużej awarii przemysłowej posiadającej niebezpieczne substancje w znaczących ilościach
25
Finansowanie: 1500 tys. PLN środki budżetowe strony polskiej i niemieckiej.
Priorytet III.
Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych
Zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom jest priorytetowym zadaniem dla wszystkich szczebli
administracji samorządowej i rządowej. Wojewoda12 zapewnia współdziałanie wszystkich organów
administracji rządowej i samorządowej działających w województwie lubuskim i kieruje ich działalnością
w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska na
zasadach określonych w ustawach.
Wojewoda Lubuski powołał13 i określił zasady funkcjonowania Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania
Kryzysowego14 (WZZK), który stanowi jego organ pomocniczy w zapewnieniu wykonywania zadań z
wymienionego zakresu.
Na podstawie Wojewódzkiego Planu Reagowania Kryzysowego15, aktualizowanego na bieżąco i
rutynowo co pół roku, w działania ratownicze włączane są kompetentne służby i instytucje w zależności
od rodzaju zagrożenia – w przypadku awaryjnych zagrożeń wód w skład Zespołu Zarządzania
Kryzysowego wchodzi Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska oraz zaproszeni specjaliści, jeżeli
zajdzie taka potrzeba.
W przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej przewodniczący Zespołu – Wojewoda Lubuski zwołuje
posiedzenie Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Powiadamianiem członków WZZK
zajmuje się Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego, wykorzystując dostępne środki łączności.
Jednym z nich jest aplikacja internetowa do zbiorowego przekazywania wiadomości tekstowych SMS
(SSAPIK). Po posiedzeniu Zespołu, w zależności od zaistniałej sytuacji oraz wypracowanych ustaleń,
następuje:
q podjęcie czynnej koordynacji działań ratowniczych i porządkowo-ochronnych prowadzonych
przez jednostki organizacyjne zaangażowane w reagowanie kryzysowe na obszarze
województwa,
q zabezpieczenie procesu stałej, całodobowej wymiany informacji dotyczących zagrożeń i
podejmowanych działań (między innymi z marszałkiem województwa) oraz podjęcie
współdziałania ze służbami (zespołami) innych organów administracji publicznej i organizacjami
pozarządowymi,
q uruchomienie systematycznego monitorowania zagrożenia i jego skutków oraz prognozowania
dalszego rozwoju zdarzeń,
działając na podstawie ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U.
z 2009 r. Nr 31, poz. 206)
13 na mocy ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, zarządzeniem z dnia 6 września 2007 r. (Dz.U.
z 2007 r. nr 89, poz. 590)
14 struktura WZZK jest dostępna na portalu http://www.obronacywilna.gorzow.pl/index.php?k=wzrk
15 zatwierdzony przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji we wrześniu 2008 r.
12
26
q wypracowanie propozycji decyzji i rozwiązań operacyjno-taktycznych zapewniających właściwe
i skuteczne wykorzystanie dostępnych na szczeblu wojewódzkim sił i środków ratowniczych
(np. zasobów Wojewódzkiego Magazynu OC takich jak odzież ochronna lub sprzęt pływający,
czy też w przypadkach szczególnych Lotnicza Formacja Obrony Cywilnej sformowana z
członków Aeroklubu Ziemi Lubuskiej, stacjonująca na lotnisku w Przylepie),
q koordynacja procedur związanych z dysponowaniem na potrzeby akcji ratowniczych sił i
środków ze szczebla centralnego, w tym sił i środków znajdujących się w dyspozycji Ministra
Obrony Narodowej (np. Jednostki Ratownictwa Chemicznego Sił Zbrojnych) oraz
pochodzących z pomocy zagranicznej.
W sytuacjach kryzysowych związanych z wystąpieniem awarii z udziałem niebezpiecznych substancji,
Wojewoda, poprzez Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego
Inspektora Ochrony Środowiska, podejmuje działania i stosuje środki niezbędne do usunięcia awarii i jej
skutków, określając w szczególności związane z tym obowiązki organów administracji i podmiotów
korzystających ze środowiska.
W przypadku zagrożenia awarią przemysłową lub w przypadku jej wystąpienia w zakładzie
nieposiadającym zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, PSP realizuje zadania statutowe16.
W przeciwnym wypadku Komendant Wojewódzki niezwłocznie przystępuje do realizacji zewnętrznego
planu operacyjno-ratowniczego.
Po zakończeniu działań operacyjno-ratowniczych właściwe jednostki Państwowej Straży Pożarnej, we
współpracy z prowadzącym zakład, są zobowiązane do:
q zebrania i przeanalizowania informacji dotyczących zaistniałej awarii,
q sprawdzenia, czy prowadzący zakład podjął wszystkie konieczne środki zaradcze,
q opracowania zaleceń dla prowadzącego zakład, dotyczących zastosowania w przyszłości
określonych środków zapobiegawczych,
q sprawdzenia, czy prowadzący zakład wdrożył ww. zalecenia.
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska sprawuje nadzór nad usuwaniem skutków poważnej awarii,
powstających w środowisku. Może między innymi zarządzić, w drodze decyzji, przeprowadzenie badań
dotyczących przyczyn, przebiegu i skutków awarii, a także wydać zakazy lub ograniczenia w
korzystaniu ze środowiska. W przypadku awaryjnych zanieczyszczeń wód, zwłaszcza zanieczyszczeń
rozlewami substancji ropopochodnych, istotnym zadaniem WIOŚ jest określenie charakteru oraz
rozmiarów zanieczyszczenia, zarówno w sensie określenia zanieczyszczonej powierzchni zwierciadła
wody lub długości rzeki, jak też stężenia zanieczyszczenia w wodzie. Wymaga to odpowiedniego
wyposażenia w środki transportu i aparaturę badawczą. Obecnie na wyposażeniu WIOŚ znajdują się 2
samochody terenowe, stacjonujące w Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze, które są wykorzystywane do
realizacji różnych zadań Inspekcji. WIOŚ posiada także 2 łodzie motorowe, nieprzystosowane jednak do
działań na wodach płynących o wartkim nurcie (są to łodzie używane w monitoringu jezior). Z 2
laboratoriów WIOŚ (w Zielonej Górze i Gorzowie Wlkp.) jedynie w Laboratorium w Zielonej Górze
znajduje się kompletna aparatura do oznaczania zawartości ropopochodnych zgodnie z metodą
referencyjną, jaką jest chromatografia gazowa. Sprzęt ten jest jednak w dużym stopniu
wyeksploatowany.
16
wynikające z odrębnych przepisów, tj. ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.j. Dz.U. z 2006 r.
nr 96, poz. 667 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2002 r. nr 147,
poz. 1229 późn. zm.)
27
Jeżeli charakter awarii uzasadnia konieczność podjęcia szybkich działań, a w szczególności, gdy ich
zaniechanie mogłoby spowodować zwiększenie zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub bezpośrednie
zagrożenie pogorszeniem stanu środowiska w znacznych rozmiarach, decyzje WIOŚ dotyczące
usuwania skutków awarii mogą być ogłoszone ustnie, a informacja o tym zaprotokołowana.
Jeśli po przeprowadzonej akcji ratowniczej stan środowiska odbiega od stanu wyjściowego, WIOŚ:
q występuje do sprawcy zanieczyszczenia o przeprowadzenie badań dotyczących przyczyn,
przebiegu i skutków awarii,
q zgłasza17 Wojewodzie Lubuskiemu wystąpienie bezpośredniego zagrożenia szkodą
w środowisku,
q kontroluje działania sprawcy zanieczyszczenia mające na celu doprowadzenie środowiska do
stanu właściwego,
q informuje Wojewodę o przebiegu i zakończeniu działań naprawczych.
Stosownie do potrzeb WIOŚ także:
q nadzoruje działania mające na celu ograniczenie wtórnego skażenia środowiska,
q prowadzi badania stopnia zanieczyszczenia środowiska lub zarządza ich przeprowadzenie
przez sprawcę zanieczyszczenia (albo przez wyznaczone jednostki działające w imieniu tego
sprawcy),
q dokonuje analizy przyczyn powstania i sposobów likwidacji skutków awarii, a także oceny szkód
zaistniałych w środowisku,
q współpracuje z organami ścigania w zakresie wnioskowania o ukaranie sprawców awarii,
q w uzasadnionych przypadkach prowadzi nadzór nad doprowadzeniem środowiska do stanu
właściwego we współpracy z innymi organami administracji publicznej.
Awaryjne zanieczyszczenie wód województwa lubuskiego stanowiących granicę państwową wymaga
powiadomienia również strony niemieckiej o zaistniałym zdarzeniu. Tryb współpracy międzynarodowej i
powiadamiania w tej kwestii określa ustawa - Prawo ochrony środowiska7.
Ponadto obszar województwa jest objęty „Międzynarodowym planem ostrzegawczo-alarmowym dla
Odry” [7], przyjętym w 2006 r. przez Międzynarodową Komisję Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem.
Umożliwia on bezzwłocznie przekazywane zgłoszenia alarmowego do właściwych urzędów i instytucji
przy jednoczesnym informowaniu o zagrożeniu użytkowników wód. W ramach planu:
q określono plan łączności,
q ustalono zadania dla międzynarodowych głównych centrali ostrzegawczych (MGOC) i określono
wymagania odnośnie ich wyposażenia,
q przyjęto wykaz MGOC ustanowionych w RP (w tym w województwie lubuskim), RFN i RCz,
q wypracowano procedurę i format zgłaszania ostrzeżenia i informacji o awarii,
q zatwierdzono kanały zgłaszania awarii w zainteresowanych krajach.
17
na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U.
z 2007 r. nr 75, poz.495)
28
Podstawę prawną do zapewnienia pomocy medycznej każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego
zagrożenia zdrowotnego, w tym w wyniku awarii przemysłowej z udziałem substancji niebezpiecznych,
stanowi ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. z 2006r., nr
191, poz. 1410 z późn. zm.) wraz ze szczegółowymi aktami wykonawczymi18. Wojewoda Lubuski
opracował19 w 2007 r. Wojewódzki Plan Działania Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne20, który
jest corocznie aktualizowany. Plan obejmuje m.in.:
q siły i środki, będące w dyspozycji jednostek ratownictwa medycznego i przedmedycznego,
q system powiadamiania ratunkowego wraz z wdrożeniem numeru 112,
q koordynację działań ratownictwa medycznego,
q procedury wzajemnego komunikowania i współpracy podmiotów uczestniczących w akcji
ratowniczej, w tym także podczas awarii chemicznych,
q propozycje uruchomienia nowych jednostek w latach 2010-2011.
Działanie III.1.
Wzmocnienie możliwości technicznych służb włączonych w akcję
ratowniczą (działanie kluczowe)
Cel: zapewnienie efektywnego reagowania na awaryjne zanieczyszczenie środowiska wodnego w
województwie lubuskim poprzez stworzenie technicznych warunków sprzyjających minimalizacji czasu
potrzebnego na reakcję oraz osiąganiu wysokiego poziomu skuteczności działań ratowniczych i
wysokiego poziomu bezpieczeństwa ratowników.
Opis: dokonanie zakupów najbardziej niezbędnego sprzętu na potrzeby PSP, WIOŚ oraz OC i OSP, a
także zapewnienie jego prawidłowej obsługi.
PSP:
1) zakup specjalistycznego ciężkiego samochodu dowodzenia i łączności (SCDł), umożliwiającego
pracę na miejscu zdarzenia do 13 osób: 10 osób obsady nieetatowej (sztabu) kompletowanej według
potrzeb i 3 osób obsady etatowej stałej (kierowca-operator i dwóch radiooperatorów). W zależności od
wyposażenia, mobilne stanowisko kierowania i dowodzenia będzie mogło służyć do utrzymania
łączności bezprzewodowej i przewodowej w działaniach stacjonarnych i mobilnych, a także do obróbki
danych teleinformatycznych oraz do przekazywania i odbioru informacji z różnych urządzeń
zewnętrznych.
Z uwagi na różnorodność wykonywanych działań pojazd SCDł powinien się składać z modułów
umożliwiających rozbudowę ich zestawu bądź zmianę konfiguracji. Podstawowe moduły to:
q telekomunikacyjny (zapewnienie łączności telefonicznej dla potrzeb poszczególnych zespołów
biorących udział w akcji ratowniczej),
q radiokomunikacyjny (zapewnienie łączności radiowej, zarówno na terenie działań – łączność
dowodzenia, jak i w relacjach dalekosiężnych z wykorzystaniem radioprzemiennika),
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowego zakresu medycznych czynności
ratunkowych, które mogą być podejmowane przez ratownika medycznego (Dz.U. z 2007r., nr 4, poz. 33), rozporządzenie
Ministra Zdrowia z dnia 15 marca 2007r. w sprawie szpitalnego oddziału ratunkowego (Dz.U. z 2007 r., nr 55, poz. 365) i
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 maja 2007r. w sprawie ramowych procedur przyjmowania wezwań przez
dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego (Dz.U. z 2007 r., nr 90, poz. 605)
19 zgodnie z wytycznymi zawartymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 czerwca 2008r. (Dz.U. z 2008r. Nr 142,
poz. 893)
20 http://www.bip.luw.pl/dwn/news/WPDS_PRM_11_2009.PDF
18
29
q lokalizacji pojazdów (określanie położenia ratowników bądź samochodów biorących udział w
działaniach),
q urządzeń i aplikacji informatycznych (zapewnienie działania sieci Internet, zarówno LAN (Local
Area Network – sieć wewnętrzna), jak i WAN (Wide Area Network – sieć zewnętrzna) oraz
aplikacji ułatwiających podejmowanie decyzji bądź wizualizację dostarczonych danych),
q zasilania i klimatyzacji (zapewnienie nieprzerwanego działania pracujących urządzeń zarówno
na zasilaniu podstawowym, jak i awaryjnym),
q integrujący urządzenia radiowe i telekomunikacyjne (umożliwienie obsługi przez jednego
operatora).
Istotną sprawą jest także zapewnienie całodobowej obsługi pojazdu SCDł pod względem technicznym
(rozwijanie samochodu i jego urządzeń na stanowisku dowodzenia) oraz obsługi dyspozytorskiej
(istnieje konieczność zwiększenia stanu etatowego KW PSP w Gorzowie Wlkp. o załogę tego pojazdu);
2) zakup nowego sprzętu dla grup ratownictwa wodnego i chemiczno-ekologicznego, w szczególności
siedmiu 9-osobowych łodzi motorowych dla komend powiatowych PSP zlokalizowanych nad rzekami,
dostosowanych do pływania po rzekach o szybkim i zmiennym nurcie (łodzie ze stopów metali lekkich z
silnikami zaburtowymi). Obsługę łodzi powinni stanowić ratownicy posiadający odpowiednie
uprawnienia. Dla potrzeb ratownictwa chemiczno-ekologicznego konieczny jest także zakup:
q sprzętu do oznaczania stężeń zanieczyszczeń w wodzie,
q środków ochrony osobistej (aparaty oddechowe, ubrania chemicznoodporne i gazoszczelne),
q zapór wraz z osprzętem,
q urządzeń do zbierania zanieczyszczeń z powierzchni wody,
q atestowanych środków wiążących oraz rozpraszających zanieczyszczenia,
q kontenerów, będących przewoźnymi magazynami na sprzęt,
q pakietu szkoleń z zakresu obsługi powyższego sprzętu;
3) przeprowadzenie przez jednostki PSP przeglądu i dokonanie wyboru miejsc dostępu do wód dla
służb prowadzących akcję ratowniczą oraz zapewnienie ich właściwego, bieżącego utrzymania przez
zarządców wód i terenów przyległych (systematyczne oczyszczanie brzegów, przejezdność dróg
dojazdu dla pojazdów ze specjalistycznym wyposażeniem).
WIOŚ:
1) zakup dwóch łodzi z silnikiem doczepnym, umożliwiającym pływanie po dużych rzekach: Warcie i
Odrze, wraz z przyczepą podłodziową i wyposażeniem do wstępnej analizy jakości wody, w tym
poborniki poboru próbek z dna i różnych głębokości nurtu rzek, mobilne analizatory podstawowych
parametrów fizyko-chemicznych wody z możliwością odczytania wyników w terenie, krążki Secchiego,
przyrządy do podstawowych pomiarów metrologicznych i meteorologicznych oraz systemy nawigacji
satelitarnej i systemy łączności bezprzewodowej.
2) zakup 2 samochodów terenowych, ułatwiających dojazd w trudno dostępne miejsca, w celu
transportu przyrządów i aparatury pomiarowej oraz poboru próbek (z możliwością utrzymania
wymaganych przez system jakości warunków transportu próbek do laboratorium);
30
3) zakup sprzętu informatycznego i wyposażenia dla inspektorów zajmujących się przeciwdziałaniem
poważnym awariom - m.in. 2 laptopów z drukarkami z opcją zasilania z akumulatorów, 2 aparatów
cyfrowych przeznaczonych do dokumentowania awarii na potrzeby dalszego postępowania
administracyjnego oraz 2 odbiorników GPS;
4) zakup nowych komputerów stacjonarnych z drukarkami, zastępujących zamortyzowane komputery
będące na aktualnym wyposażeniu WIOŚ (nowe komputery powinny posiadać zainstalowane, aktualne
mapy cyfrowe z naniesionymi obszarami chronionymi, ujęciami wody, oczyszczalniami ścieków,
składowiskami odpadów, obszarami zamieszkałymi, drogami, rzekami itp.).
5) zakup urządzeń przenośnych do badania składu próbek stałych i ciekłych (spektrometr pracujący w
podczerwieni i analizator chemiczny pracujący w technologii ramanowskiej), miernik poziomu wody,
miernik grubości węglowodorów.
OC i OSP:
Planowe zakupy specjalistycznego sprzętu i materiałów ratownictwa chemicznego do magazynów
Obrony Cywilnej (OC) i Ochotniczej Straży Pożarnej (OSP) (zwłaszcza magazynów zlokalizowanych w
rejonach, w których występują szczególnie duże możliwości pojawienia się awaryjnego
zanieczyszczenia wód), dokonywane przez samorządy gminne i powiatowe (np. sprzęt pływający,
odzież ochronna).
Finansowanie: ok. 30 000 tys. PLN budżet województwa i samorządów, WIOŚ/NFOŚiGW, środki UE.
Działanie III.2.
Sporządzenie wojewódzkiego planu zarządzania ryzykiem
Cel: podniesienie poziomu bezpieczeństwa w wyniku rozpoznania poziomu ryzyka na obszarze
województwa i opracowania strategii zarządzania ryzykiem, w tym generowanym przez awarie
przemysłowe.
Opis: wojewódzki plan zarządzania ryzykiem, powinien zawierać m.in.:
q bazy danych dotyczących analizowanego obszaru, w tym źródła zagrożeń związanych z
ciągłymi emisjami do powietrza i wód, składowaniem odpadów, potencjalnymi awariami
obiektów przemysłowych, wypadkami w transporcie materiałów niebezpiecznych oraz
informacje o kluczowych problemach ochrony środowiska i bezpieczeństwa prowadzonych
działalności,
q wyniki analiz ryzyka (w postaci stref zagrożeń) generowanego przez ww. źródła,
q wyniki oceny infrastruktury i rozwiązań organizacyjnych w zakresie bezpieczeństwa, w tym
wyniki analizy i oceny rozwiązań zastosowanych w planowaniu awaryjnym, włączając w to
środki w zakresie zapobiegania rozwojowi sytuacji awaryjnych i w zakresie ograniczania
skutków awarii; systemy monitoringu środowiska oraz obowiązujące rozwiązania
instytucjonalne i prawne,
q strategię zintegrowanego zarządzania ryzykiem w województwie i związane z tym plany
działań, wraz z oszacowaniem kosztów i korzyści związanych z redukcją różnych składowych
ryzyka oraz ustaleniem priorytetów we wdrażaniu niezbędnych środków dla osiągnięcia
postawionych celów.
31
Finansowanie: ok. 100 tys. PLN budżet województwa, środki UE.
Działanie III.3.
Wdrażanie Wojewódzkiego Planu Reagowania Kryzysowego
(działanie kluczowe)
Cel: podniesienie poziomu bezpieczeństwa na obszarze województwa lubuskiego w sytuacjach
zagrożenia poprzez stworzenie jednolitych ram organizacyjnych i wdrożenie rutynowych procedur dla
działań w takich sytuacjach, wspólnych dla wszystkich uczestniczących organów i instytucji.
Opis: uruchamianie w przypadku wystąpienia zagrożenia, np. awarii przemysłowej, stosownych
procedur przewidzianych w Wojewódzkim Planie Reagowania Kryzysowego21, w tym dysponowanie
niezbędnymi siłami i środkami w celu podjęcia akcji ratowniczej i ewakuacyjnej z obszarów zagrożonych
oraz ograniczania rozmiarów strat i usuwania skutków zagrożenia, a także informowanie ludności o
zagrożeniach i rekomendowanych sposobach postępowania oraz dokonywanie oceny zaistniałych
szkód.
Termin realizacji: doraźnie w przypadku wystąpienia awarii.
Finansowanie: z budżetu województwa i/lub samorządów oraz ze środków sprawcy awarii (nie
szacowano).
Działanie III.4.
Rozwój i utrzymanie Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne
(działanie kluczowe)
Cel: ochrona ludności na obszarze województwa lubuskiego w sytuacjach zagrożenia, w tym sytuacjach
spowodowanych awaryjnym uwolnieniem substancji niebezpiecznych oraz zapewnienie opieki
medycznej.
Opis: 1) utrzymanie efektywnego wykorzystania sił i środków będących w dyspozycji jednostek
ratownictwa medycznego i przedmedycznego, w tym uruchamianych w przypadku masowych zagrożeń
zdrowia i życia ludzi,
2) podnoszenie kwalifikacji personelu medycznego, w tym ratowników medycznych,
3) wdrożenie systemu powiadamiania ratunkowego z numeru 112,
4) zapewnienie koordynacji działań ratownictwa medycznego,
5) udoskonalanie procedur wzajemnego komunikowania i współpracy podmiotów uczestniczących w
akcji ratowniczej (PSP, policji, straży granicznej i wojska), w tym także podczas awarii chemicznych,
6) zapewnienie ciągłego rozwoju systemu wraz z możliwością uruchomienia nowych jednostek
ratowniczych.
21
opracowanym w 2008 r. na podstawie postanowień ustawy o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. nr 89, poz. 590)
32
Finansowanie: łączne nakłady do 2017 r. 600 000 tys. PLN (oszacowano jedynie koszty działania
zespołów ratownictwa medycznego w województwie lubuskim), środki z budżetu województwa i/lub
samorządów oraz ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia.
Priorytet IV.
Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej
Jednym z głównych wyzwań ochrony środowiska w województwie lubuskim jest poprawa jakości wód
powierzchniowych.
Monitoring jakości wód w dorzeczu Odry jest prowadzony od 2004 r. z uwzględnieniem wymagań
RDW. Badaniom o charakterze diagnostycznym poddano największe i zarazem najważniejsze z
gospodarczego punktu widzenia rzeki województwa oraz ich główne dopływy. Monitoringiem krajowym
objęte są wody Odry, Warty, Nysy Łużyckiej, Bobru, Noteci, Baryczy, Kwisy i Rowu Polskiego. W 4
punktach pomiarowych jakość wód uległa poprawie w roku 2007 w stosunku do roku 2004 (tab. 2.9 w
[5]). Dodatkowo kilkanaście mniejszych rzek objętych jest monitoringiem regionalnym i lokalnym. Jakość
tych wód nie spełnia wymagań określonych dla wód przeznaczonych do bytowania ryb – najczęściej ze
względu na zawartość substancji biogennych i okresowe niedobory tlenu rozpuszczonego.
Wyniki prowadzonych na obszarze województwa badań monitoringowych potwierdzają wysoką
zawartość w ich wodach związków biogennych, odpowiedzialnych za eutrofizację. Generalnie według
przyjętych kryteriów oceny o jakości wód i ich klasyfikacji decyduje przede wszystkim wskaźnik
zanieczyszczenia bakteriologicznego rzek, czyli liczba bakterii coli typu fekalnego.
Od 2004 r. WIOŚ wdraża też monitoring substancji priorytetowych22 w powierzchniowych wodach
płynących, który będzie kontynuowany w ramach monitoringu diagnostycznego w kolejnych latach z
częstotliwością 4 razy w roku. Do realizacji tego zadania dostosowywane są laboratoria WIOŚ w
Zielonej Górze i w Delegaturze w Gorzowie Wlkp. Trwa wdrażanie nowych metodyk, zakup wzorców i
innych niezbędnych materiałów oraz sukcesywne certyfikowanie wdrażanych metod. Obecnie
oznaczanych jest już ponad 20 substancji priorytetowych, a kilka kolejnych jest w trakcie wdrażania.
Objęcie badaniami wszystkich substancji z listy i kontynuacja monitoringu substancji niebezpiecznych w
kolejnych latach wymaga także doposażenia laboratoriów oraz dość pilnych zakupów restytucyjnych
aparatury i sprzętu pomiarowego.
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (WSSE) w Gorzowie Wlkp. m.in.:
q opracowuje i aktualizuje swój plan działania w dziedzinie obrony cywilnej,
q współdziała z Wydziałem Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu
Wojewódzkiego w ramach działań inspekcji sanitarnej w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń.
W strukturach wojewódzkich OC laboratorium WSSE pełni rolę laboratorium wiodącego w sytuacjach
kryzysowych, w tym w zakresie kontroli i oceny wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Do zadań
Działu Laboratoryjnego należy inicjowanie przedsięwzięć oraz wdrażanie i prowadzenie badań w celu
22
wyszczególnionych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 r. wdrażającym decyzję
2455/2001/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2001, zmieniaj ącą dyrektywę 2000/60/WE (RDW);
substancje uznane za priorytetowe zostały wybrane spośród tych, które przedstawiają znaczne ryzyko dla środowiska
wodnego, z uwagi na ich toksyczność, podatność na bioakumulację oraz odporność na biodegradację. Substancje
spełniające dwa spośród powyższych kryteriów zostały zakwalifikowane jako priorytetowe, zaś spełniające wszystkie trzy
kryteria – jako priorytetowe niebezpieczne
33
zapobiegania negatywnym wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na
zdrowie ludzi, w szczególności:
q wykonywanie badań i analiz laboratoryjnych oraz badań i pomiarów terenowych,
q nadzór nad działalnością merytoryczną pionów laboratoryjnych w powiatowych stacjach
sanitarno-epidemiologicznych.
Laboratorium WSSE posiada akredytację m.in. w zakresie:
1) badań środowiskowych (pobór próbek wody, ocena mikrobiologiczna wody, oznaczanie w wodzie
pestycydów chlorowcopochodnych, WWA, metali, chlorowcopochodnych metanu i innych właściwości
fizykochemicznych wody),
2) badań radiacyjnych (aktywność cezu-137 w żywności i wodzie).
Gospodarka ściekowa. Głównymi źródłami zanieczyszczeń wód w województwie lubuskim są ścieki
odprowadzane ze źródeł punktowych, przestrzenne zanieczyszczenia pochodzące z terenów
rolniczych, a także depozycja z opadów atmosferycznych. Na stan jakości głównych rzek wywierają
również wpływ źródła zanieczyszczeń położone poza granicami województwa, w górnym biegu Odry i
jej dopływów. Stąd konieczność wdrażania dla całego dorzecza Odry Krajowego programu wodnośrodowiskowego, wymaganego przepisami art. 113a ustawy - Prawo wodne1 i RDW, którego celem jest
osiągniecie dobrego stanu wód do roku 2015. Zakłada się, że wdrożenie wszystkich działań ujętych w
tym programie powinno nastąpić do 22 grudnia 2012 roku.
W województwie lubuskim odprowadzono do wód powierzchniowych w 2009 roku ogółem 36 mln m³
ścieków (w 2004 roku - 38,2 mln m³): w tym bezpośrednio z zakładów przemysłowych 5,3 mln m³
ścieków (w tym 0,5 mln m³ wód chłodniczych) i siecią kanalizacyjną 30,7 mln m³ ścieków. Ścieki
wymagające oczyszczenia stanowiły 34,5 mln m³, z czego oczyszczono 95% [8].
Na 106 zakładów z województwa lubuskiego, objętych sprawozdawczością US, 36 oczyszcza swoje
ścieki w oczyszczalniach zakładowych o wystarczającej przepustowości, a jedynie 3 odprowadzają
ścieki bezpośrednio do wód. Pozostałe zakłady przemysłowe odprowadzają ścieki za pośrednictwem
komunalnych zbiorczych systemów kanalizacyjnych. Na 87 oczyszczalni, obsługujących miasta i wsie w
województwie lubuskim, aż 59 to oczyszczalnie biologiczne i 27 z podwyższonym usuwaniem
biogenów.
Zapobieganie i ograniczenie zanieczyszczenia wód ze źródeł komunalnych, w tym ze źródeł
przemysłowych odprowadzających ścieki do komunalnych systemów kanalizacyjnych23, ma być
osiągnięte w wyniku realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK)24.
Zgodnie z KPOŚK w województwie lubuskim założono:
q rozbudowę i modernizację sieci kanalizacyjnej (ok. 4 tys. km),
q budowę, modernizację lub rozbudowę oczyszczalni ścieków (39 projektów).
Zaplanowano inwestycje w stosunku do 65 aglomeracji powyżej 2000 RLM, w tym 21 aglomeracji ≥
15000 RLM, w których wymagane jest podwyższone – jak dla obszarów wrażliwych – usuwanie
rozporządzenie Ministra Infrastruktury w z dnia 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców
ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz.U. z 2002 r. nr 129,
poz.1108)
24 opracowanego zgodnie z wymaganiami art. 43 ustawy Prawo wodne 23 i zaakceptowanego w 2005 r. przez Radę Ministrów
23
34
substancji biogennych25. Jedynie w 7 aglomeracjach ≥ 15000 RLM udział ścieków przemysłowych
stanowi więcej niż 15% wszystkich oczyszczanych ścieków [5].
Konieczne jest kontynuowanie działań inwestycyjnych ukierunkowanych na obniżenie ilości ładunków
odprowadzanych do rzek w kontekście spełniania przez region wymagań RDW i dyrektywy
91/271/EWG26, tj. w kontekście stopniowego ograniczania zrzutów, emisji i strat substancji
priorytetowych w celu utrzymania lub poprawy stanu środowiska wodnego dla osiągnięcia dobrego
stanu wód najpóźniej do 2015 r.
Działanie IV.1.
Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WIOŚ (działanie
kluczowe)
Cel: efektywne prowadzenie rutynowego monitoringu wód powierzchniowych w sposób spełniający
wymagania RDW oraz zwiększenie możliwości wykonywania dodatkowych analiz jakości wód w
przypadku wystąpienia zanieczyszczeń awaryjnych, zwłaszcza zanieczyszczeń substancjami
ropopochodnymi.
Opis: zakup sprzętu i wyposażenia laboratoryjnego na potrzeby monitoringu jakości wód i zwalczania
skutków poważnych awarii z udziałem substancji ropopochodnych, umożliwiający wymianę tej części
podstawowej aparatury stosowanej w analizie instrumentalnej (spektrometry absorpcji atomowej i
chromatografy gazowe), która pochodzi z początku lat 90. Zakupy powinny dotyczyć:
q 2 chromatografów gazowych ze spektrometrami masowymi GC-MS dla Laboratorium WIOŚ w
Zielonej Górze,
q chromatografu cieczowego dla Laboratorium Delegatury WIOŚ w Gorzowie Wlkp. (niezbędnego
do analizy niektórych związków organicznych, w tym WWA),
q 2 spektrometrów absorpcji atomowej z kuwetą grafitową,
q 2 laboratoriów mobilnych do poboru prób wody i ścieków wyposażonych w automatyczne
poborniki prób i ich analizę w terenie,
q nebulizatora ultradźwiękowego do spektrometru ICP dla Laboratorium WIOŚ w Zielonej Górze,
q 2 mikroskopów (odwrócony i stereoskopowy) do badań biologicznych wód powierzchniowych
płynących,
q 2 stacjonarnych, automatycznych agregatów prądotwórczych, wraz z infrastrukturą
przyłączeniową, umożliwiających prowadzenie oznaczeń w laboratoriach WIOŚ niezależnie od
dostaw energii.
Finansowanie: Łącznie 3 300 tys. PLN, a tym środki Unii Europejskiej, NFOŚiGW i WFOŚiGW ok. 2,5
mln PLN oraz środki budżetowe ok. 800 tys. PLN.
obszar całej Polski został uznany jako wrażliwy w kontekście wymagań dyrektywy 91/271/EWG, art. 45 ust.4 ustawy
Prawo wodne
26 dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (O.J. L 135
03/05/1991)
25
35
Działanie IV.2.
Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WSSE (działanie
kluczowe)
Cel: zapewnienie efektywnego funkcjonowania laboratorium WSSE w sytuacji kryzysowej, w tym
wystąpienia zagrożenia jakości wód.
Opis: priorytetowe potrzeby techniczne Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie
Wlkp. obejmują zakup następującego sprzętu laboratoryjnego na potrzeby monitoringu jakości wody
przeznaczonej do picia:
q ekstraktora SPE-DEX ® 4790 (firmy HORIZON TECHNOLOGY) przeznaczonego do
przygotowania próbek wody i ścieków do oznaczania pestycydów, wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych oraz organicznych związków chlorowcopochodnych,
q mineralizatora mikrofalowego Speedware Four (firmy Berghof) przeznaczonego do
przygotowania próbek środowiskowych (woda, ścieki, gleba, osady ściekowe) celem
oznaczania azotu ogólnego, fosforu ogólnego i metali szkodliwych dla zdrowia,
q agregatu prądotwórczego o mocy 80 kW.
Finansowanie: środki budżetowe ok. 350 tys. PLN.
Działanie IV.3.
w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM
Cel: wyposażenie do końca 2015 r. wszystkich aglomeracji należących do tej kategorii w systemy
kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków, zdolne do przyjęcia ze ściekami także zrzutów zanieczyszczeń
będących skutkiem wystąpienia poważnych awarii.
Opis: realizacja projektów dotyczących:
q budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych, w tym projektów
związanych z zagospodarowaniem osadów,
q budowy i modernizacji systemów kanalizacji zbiorczej i deszczowej w 19 aglomeracjach
województwa lubuskiego.
Termin realizacji: do końca 2015 r.
Beneficjenci: jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi wodnościekowe w ramach obowiązków własnych gmin.
Finansowanie: budżet państwa i jednostek samorządu terytorialnego, środki krajowe: kredyty i dotacje
z NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki zagraniczne, w tym środki UE (np. Fundusz Spójności, Europejski
Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), program INTERREG III A, ZPORR), środki Funduszu
Szwajcarskiego oraz środki MŚ RFN. Ze względu na brak danych nie oszacowano kosztów działania w
latach 2010-2015.
36
Działanie IV.4.
w aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM
Cel: wyposażenie do końca 2015 r. wszystkich aglomeracji należących do tej kategorii w systemy
kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków, zdolne do przyjęcia ze ściekami także zrzutów zanieczyszczeń
będących skutkiem wystąpienia poważnych awarii.
Opis: realizacja grupy projektów indywidualnych dotyczących budowy, rozbudowy i modernizacji
oczyszczalni i/lub systemu kanalizacyjnego.
Beneficjenci: jednostki samorządu terytorialnego, dla których podmiotem odpowiedzialnym za
koordynację w województwie lubuskim jest WFOŚiGW.
Finansowanie: budżet państwa i jednostek samorządu terytorialnego, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki UE
(EFRR, SPO, ZPORR) i środki Funduszu Norweskiego. Ze względu na brak danych nie oszacowano
kosztów działania w latach 2010-2015.
Łączne koszty związane z realizacją szczegółowych zadań objętych działaniem IV.3 i IV.4 w latach
2007-2015 oszacowano na ponad 2 mld PLN. Szczegółowe dane zestawiono w zał. 7 w [5].
Działanie IV.5.
Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zakładach
przemysłowych
Cel: ograniczenie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych ze ściekami w sytuacjach awaryjnych z
zakładów, w których wystąpiła awaria, poprzez ich skuteczniejsze zatrzymanie i zneutralizowanie na
terenie tych zakładów.
Opis: 1) budowa lub modernizacja oczyszczalni lub podczyszczalni ścieków przemysłowych (budowa w
zakładach, które nie posiadają oczyszczalni oraz modernizacja w zakładach, w których istniejące
obiekty są przestarzałe lub w wysokim stopniu zdekapitalizowane);
2) realizacja inwestycji mających na celu zmniejszenie zużycia wody oraz ilości substancji
niebezpiecznych odprowadzanych ze ściekami do wód lub do urządzeń kanalizacyjnych.
Finansowanie: środki własne zakładu oraz środki WIOŚ i UE (nie szacowano).
Priorytet V.
Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu
świadomości społecznej
Z punktu widzenia zapobiegania poważnym awariom i ograniczania ich negatywnych skutków, w tym
skutków dla środowiska wodnego, istotną kwestią jest zapewnienie dostępu społeczeństwa do
37
informacji o stanie środowiska i źródłach zagrożeń w pobliżu miejsc ich zamieszkania. Ważne jest także
zwiększanie poziomu świadomości ludności w zakresie ochrony wód, w celu:
q wyeliminowania lub ograniczenia negatywnych zachowań, których efektem jest lokalne
pogarszanie się jakości wód (np. spuszczania z barek transportowych zaolejonych wód
zęzowych do rzeki),
q wsparcia zachowań sprzyjających poprawie jakości wód (budowa przydomowych oczyszczalni
ścieków, zgłaszanie zdarzeń awaryjnych zagrażających jakości wód itp.).
Szczególne znaczenie dla zmniejszenia poziomu zagrożenia ze strony potencjalnych awarii zarówno w
odniesieniu do własnej osoby, jaki i bliższego oraz dalszego otoczenia (rodziny, domu, społeczności
lokalnej, miejsca pracy) ma znajomość:
q potencjalnych źródeł zagrożenia,
q negatywnych skutków, jakie mogą one wywołać,
q sposobów unikania ich wywołania,
q sposobów ograniczenia ich niepożądanych skutków w sytuacji, gdy awaria wystąpi.
Za najbardziej istotne należy uznać:
q zwiększanie świadomości decydentów mających wpływ na kształtowanie życia społecznego i
gospodarczego w województwie lubuskim (politycy, kadra kierownicza urzędów państwowych i
samorządowych, właściciele i kadra kierownicza przedsiębiorstw);
q przekazywanie wszelkich informacji na temat potencjalnych zagrożeń do publicznej wiadomości
(poprzez Internet, środki masowego przekazu i z wykorzystaniem innych sposobów
zwyczajowo przyjętych na danym terenie);
q opracowanie i realizację zróżnicowanych programów informacyjnych i szkoleniowych
dotyczących zapobiegania, gotowości i reagowania na poważne awarie, adresowanych i
dostosowanych do potrzeb i możliwości różnych grup odbiorców (oprócz już wymienionych grup
decydenckich także do społeczności lokalnych, potencjalnie zagrożonych skutkami awarii,
personelu technicznego przedsiębiorstw, pracowników organów administracji rządowej i
samorządowej, a także pracowników innych zainteresowanych służb i instytucji);
q uwzględnianie treści związanych z przeciwdziałaniem poważnym awariom w różnorodnych
działaniach edukacyjnych, zarówno w ramach edukacji nieformalnej, jak i formalnej (w
szkołach).
Stosownie do pozytywnych, praktycznych doświadczeń oraz zaleceń wynikających z obowiązującego
prawa, polskiego i międzynarodowego, za uzasadnione należy uznać szerokie włączenie organizacji
pozarządowych aktywnych w województwie lubuskim do działań na rzecz zmniejszania zagrożenia ze
strony poważnych awarii oraz podnoszenia świadomości społecznej w tej dziedzinie, m.in. poprzez:
q kontraktowanie przez administrację publiczną usług takich organizacji, zgodnie z
postanowieniami ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
q włączanie organizacji pozarządowych w proces przygotowywania i uzgadniania programów
ochrony środowiska przed skutkami awarii przemysłowych na poziomie wojewódzkim,
powiatowym i gminnym;
38
q inicjowanie i wspieranie opracowania oraz realizacji przez te organizacje programów i kampanii
ekologicznych, w tym pomoc w poszukiwaniu na ich realizację środków z bezzwrotnej pomocy
krajowej i zagranicznej.
Działanie V.1.
Wdrożenie programów szkoleniowych
i informacyjnych dla zainteresowanych grup docelowych (działanie
kluczowe)
Cel: podniesienie poziomu świadomości dotyczącej poważnych awarii w grupach szczególnej troski
(osoby najbardziej narażone i/ lub mające największy wpływ na możliwość wystąpienia awarii oraz na
skuteczność ograniczania jej negatywnych skutków).
Opis: przygotowanie i systematyczne organizowanie zróżnicowanych tematycznie szkoleń, a także
przygotowanie i upowszechnianie stosownych informacji w zakresie zapobiegania powstawaniu awarii
oraz postępowania w przypadku ich wystąpienia dla:
q kadry kierowniczej i pracowników zakładów przemysłowych,
q służb ratowniczych (szkolenia podnoszące kwalifikacje, uaktualniające wiedzę z zakresu
ratownictwa w nawiązaniu do dokonującego się podstępu technicznego, a także szkolenia
dotyczące zasad bezpieczeństwa),
q przedstawicieli instytucji zaangażowanych w zapewnienie bezpieczeństwa, w tym pracowników
administracji rządowej i samorządowej, w tym formacji OC,
q lokalnej społeczności na terenach najbardziej narażonych,
q decydentów i przedstawicieli instytucji finansujących i ubezpieczających.
Finansowanie: ok. 240 tys. PLN środki własne zakładów, środki budżetowe przyznawane służbom
ratowniczym, środki na działalność OC, budżety samorządów, środki unijne (np. w zakresie wsparcia
popularyzatorskiej i edukacyjnej działalności organizacji pozarządowych).
Działanie V.2.
Prowadzenie powszechnej edukacji społeczeństwa
w zakresie zagrożeń oraz ochrony ludności i wód
w ramach edukacji nieformalnej i formalnej (działanie kluczowe)
Cel: podniesienie poziomu świadomości dotyczącej poważnych awarii u jak największej liczby
mieszkańców województwa, co powinno sprzyjać zarówno zmniejszaniu ich osobistego narażenia na
negatywne skutki ewentualnej awarii, jak i poprawie skuteczności zapobiegania awariom oraz
likwidowania bądź ograniczania ich skutków przez właściwe służby.
Opis: 1) upowszechnianie informacji o ryzyku generowanym przez zakłady typu Seveso i przez inne
zakłady użytkujące substancje niebezpieczne, a także o pożądanych zachowaniach w przypadku
wystąpienia faktycznego zagrożenia z udziałem substancji niebezpiecznych oraz o sygnałach
powszechnego alarmowania w takich sytuacjach, w ramach działań i imprez adresowanych do odbiorcy
masowego (pokazy sprzętu i konkursy sprawnościowe na dożynkach, festynach i innych imprezach
plenerowych, coroczne spotkania we wszystkich sołectwach, regionalne i lokalne konkursy wiedzy oraz
39
konkursy plastyczne i fotograficzne, itp.), ze szczególnym uwzględnieniem odbiorców mieszkających w
pobliżu wymienionych wcześniej zakładów będących źródłem zagrożenia oraz w pobliżu wód;
2) rozszerzenie zakresu zainteresowania pozarządowych organizacji ekologicznych działających na
obszarze województwa lubuskiego o problematykę poważnych awarii i promowanie pożądanych
zachowań ludności na wypadek zagrożenia;
3) włączenie zagadnień dotyczących poważnych awarii do zakresu zajęć związanych ze środowiskiem
naturalnym i jego praktycznym poznawaniem (przyroda, biologia, geografia, wycieczki terenowe),
realizowanych w przedszkolach i szkołach.
Finansowanie: ok. 450 tys. PLN budżet województwa i samorządów, środki unijne i NFOŚiGW (np. w
zakresie wsparcia popularyzatorskiej i edukacyjnej działalności organizacji pozarządowych).
Działanie V.3.
Upowszechnianie wyników projektu CIVILARCH
Cel: wsparcie podnoszenia poziomu świadomości społecznej w województwie lubuskim, dotyczącej
problematyki poważnych awarii poprzez zapewnienie szerokiego dostępu mieszkańców do
zgromadzonych informacji oraz do sformułowanych praktycznych zaleceń i wskazówek będących
efektem realizacji ww. projektu
Opis: zapewnienie bezpośredniego dostępu do opracowanych dokumentów, raportów i materiałów
szkoleniowych,
zamieszczonych
na
stronie
dedykowanej
projektowi
CIVILARCH
(http://civilarch.ios.edu.pl/). Szczególnie istotne jest rozpropagowanie wśród pracowników
samorządowych (gminy i starostwa) oraz wśród operatorów zidentyfikowanych instalacji
niebezpiecznych Wytycznych dobrej praktyki [13], dotyczących m.in. zasad postępowania w przypadku
wystąpienia awaryjnego zanieczyszczenia wód.
Finansowanie: ok. 100 tys. PLN środki własne Instytutu Ochrony Środowiska (w zakresie utrzymania
strony WWW dedykowanej projektowi CIVILARCH); środki budżetowe zakładów i budżet samorządów
(upowszechnianie).
Działanie V.4.
Udostępnianie społeczeństwu aktualnej informacji
o stanie środowiska i jego zagrożeniach (zadanie kluczowe)
Cel: zmniejszenie narażenia ludności województwa na negatywne skutki ewentualnych zdarzeń
awaryjnych poprzez zapewnienie szerokiego dostępu do informacji, ułatwiających mieszkańcom
przygotowanie się na ewentualne wystąpienie takich zdarzeń.
Opis: 1) utrzymanie i aktualizacja na portalach internetowych m.in.: UW, KWPSP, WIOŚ, GIOŚ i RZGW
informacji z zakresu poważnych awarii przemysłowych i ochrony środowiska wodnego, obejmujących
między innymi:
40
q wyniki badań z monitoringu wód powierzchniowych (rzeki i jeziora) i podziemnych oraz raporty o
stanie środowiska, dotyczące także poważnych awarii (http://zgora.pios.gov.pl/),
q ostrzeżenia o wysokich stanach wód w rzekach, informacje o sposobach ogłaszania alarmu o
klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska, informacje o zasadach postępowania podczas
katastrofy drogowej z uwolnieniem substancji niebezpiecznej, informacje o występujących na
terenie województwa zakładach dużego ryzyka (http://www.obronacywilna.gorzow.pl/),
q informacje o zakładach typu Seveso i porady z zakresu postępowania w sytuacjach awaryjnych
mieszczących się w obszarze zainteresowania PSP, dostępne na portalu KWPSP w Gorzowie
Wlkp. (http://www.straz.gorzow.pl/),
q zbiorcze raporty o występowaniu poważnych awarii, opracowane przez Departament
Przeciwdziałania Poważnym Awariom GIOŚ w Gdańsku (http://www.gios.gov.pl),
q informacje związane z ochroną przeciwpowodziową (w tym mapy zagrożeń) oraz dane o stanach
wód i aktualnych warunkach żeglugowych na obszarze województwa lubuskiego
(http://www.rzgw.poznan.pl; http://www.rzgw.wroc.pl; http://www.rzgw.szczecin.pl);
2) zapewnienie dostępu do danych zawartych w katastrze wodnym, prowadzonym przez RZGW
zgodnie ustawą Prawo wodne (w przypadku wód województwa lubuskiego dotyczy to trzech RZGW – w
Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie), dotyczących m.in.:
q sieci hydrograficznej oraz hydrologicznych i meteorologicznych posterunków obserwacyjnopomiarowych,
q ilości i jakości zasobów wód powierzchniowych oraz podziemnych,
q źródeł i charakterystyki zanieczyszczeń punktowych oraz obszarowych,
q stanu biologicznego środowiska wodnego oraz terenów zalewowych,
q ilości i rodzaju substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego określonych w
pozwoleniach wodnoprawnych i zintegrowanych,
q stref i obszarów ochronnych oraz obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi,
q programu wodno-środowiskowego kraju.
Finansowanie: ok. 500 tys. PLN w ramach działalności statutowej zainteresowanych instytucji.
Działanie V.5.
Doskonalenie systemu komunikowania się
ze społeczeństwem w sytuacji wystąpienia poważnej awarii
Cel: zmniejszenie zagrożenia negatywnymi skutkami zaistniałej awarii poprzez zapewnienie
odpowiednio szybkiego i szerokiego rozpowszechnienia informacji o fakcie i miejscu jej wystąpienia
oraz o jej dalszych konsekwencjach, a także poprzez zapewnienie równie szybkiego i szerokiego
dostępu do instrukcji dotyczących zalecanych sposobów zachowania się/postępowania, co powinno
sprzyjać eliminowaniu lub ograniczaniu zjawisk paniki i braku porządku.
41
Opis: 1) zaplanowanie i wdrożenie sposobów upowszechniania informacji wśród ludności w przypadku
wystąpienia awarii chemicznej, zapewniających ostrzeżenie potencjalnie narażonych osób, że dane
zagrożenie może wkrótce wystąpić lub że już wystąpiło oraz zapewniających dostarczenie tym osobom
informacji dotyczących możliwych i zalecanych sposobów ograniczenia niekorzystnych skutków
powstałego zdarzenia (w tym wyznaczenie osób odpowiedzialnych za przekazanie ww. informacji
bezpośrednio lub za pośrednictwem mediów);
2) włączenie do ogólnych planów awaryjnych planów współpracy z mediami, które powinny zapewnić,
że społeczne oddziaływanie mediów zostanie wykorzystane w sytuacji awaryjnej do stymulowania i
wspierania współpracy osób narażonych z instytucjami i służbami prowadzącymi akcję ratowniczą oraz
do eliminowania zjawisk paniki i anarchii. Opracowaniu takiego planu powinno towarzyszyć nawiązanie
bezpośrednich kontaktów pomiędzy przedstawicielami mediów i przedstawicielami służb ratowniczych
odpowiedzialnymi za współpracę z mediami, a także, w miarę potrzeb, zawarcie stosownych
porozumień o współpracy.
Finansowanie: ok. 20 tys. PLN w ramach działalności statutowej PSP oraz Wydziału Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego.
Działanie V.6.
Funkcjonowanie Lubuskiego Klasteru Regionalnego CIVILARCH
Cel: zwiększenie zasięgu i skuteczności działań na rzecz podnoszenia w województwie poziomu
świadomości społecznej w dziedzinie poważnych awarii poprzez podtrzymanie i rozwój aktywności
wyspecjalizowanej w tym zakresie inicjatywy obywatelskiej.
Opis: kontynuowanie działalności Lubuskiego Klasteru Regionalnego, który został zorganizowany w
ramach projektu CIVILARCH,27 jako inicjatywa obywatelska, mająca za zadanie propagowanie w
województwie lubuskim działań na rzecz wzmocnienia gotowości i reagowania na awarie przemysłowe,
podniesienie poziomu świadomości społecznej na wypadek awarii z udziałem substancji
niebezpiecznych i promocję zachowań proekologicznych w społeczeństwie, jak również lobbowanie za
realizacją przedsięwzięć podejmowanych w regionie ukierunkowanych na podnoszenie poziomu
bezpieczeństwa (ze szczególnym uwzględnieniem projektów przyczyniających się do wdrażania działań
zaproponowanych podczas realizacji projektu CIVILARCH).
Finansowanie: brak (działalność społeczna).
4.
Harmonogram realizacji działań
Wszystkie działania objęte niniejszym planem będą realizowane w latach 2010-2017, przy czym czas
trwania 13 z nich został przewidziany na cały ten okres (8 lat). W tabeli 4 zamieszczono bardziej
szczegółowy harmonogram realizacji tych działań.
27
skład polskiego klasteru CIVILARCH dostępny na portalu http://civilarch.ios.edu.pl/?q=node/8
42
Tabela 4. Harmonogram realizacji działań i planowane nakłady na ich realizację w latach 2010-2017
L.p.
Nr
działania1/
2010
2011
Realizacja działania w roku
2012
2013
2014
2015
2016
2017
Priorytet I. Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków
1.
2.
3.
4.
5.
I.1
I.2
I.3
I.4
I.5
6500
230
450
3/
3/
Priorytet II. Gotowość na zdarzenia awaryjne
6.
7.
8.
9.
10.
34600
II.1
II.2
II.3
II.4
II.5
22000
10000
1000
100
1500
Priorytet III. Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych
11.
12.
13.
14.
III.1
III.2
III.3
III.4
Doraźnie w przypadku wystąpienia awarii
IV.1
IV.2
IV.3
IV.4
IV.5
3/
600000
3650
3300
350
4/
3/
Priorytet V. Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej
20.
21.
22.
23.
24.
25.
630100
30000
100
Priorytet IV. Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej
15.
16.
17.
18.
19.
Nakłady2/
(tys. PLN)
7180
V.1
V.2
V.3
V.4
V.5
V.6
RAZEM
1310
240
450
100
500
20
0
676 840
1/
numer działań zaliczonych do kategorii działania kluczowe został zapisany w niniejszej tabeli czcionką pogrubioną
2/
oszacowane na podstawie oceny eksperckiej
3/
nie oszacowano nakładów
4/
nie oszacowano nakładów w latach 2010-2017; łączne nakłady na realizację zadań ramach działania IV.3 i IV.4 w latach 2007-2015
zaplanowano na 2042529 tys. PLN
5.
Niezbędne środki
Oszacowania kosztów związanych z realizacją większości działań zaproponowanych w priorytetach
od I do V dokonano na podstawie oceny eksperckiej. Nie oszacowano nakładów, jakie:
q poniosą zakłady, zlokalizowane w województwie lubuskim, w zakresie zwiększania poziomu
bezpieczeństwa w zakładzie, w szczególności w odniesieniu do awarii przemysłowych z udziałem
substancji niebezpiecznych oraz do gospodarki ściekowej (np. działanie I.5 i IV.5),
q będą wiązać się z wdrażaniem WPRK w przypadku wystąpienia awarii (działanie III.3),
43
q wiążą się z zapobieganiem wtórnym zanieczyszczeniom wód w wyniku zagrożeń powodziowych
(działanie I.4),
q zostaną poniesione w latach 2010-2015 na uregulowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach
(działanie IV.3 i IV.4).
Ponadto, zgodnie z przyjętymi założeniami odnośnie funkcjonowania Lubuskiego Klasteru
Regionalnego, zorganizowanego w ramach projektu CIVILARCH, wdrożenie działania V.6 nie pociąga
za sobą nakładów finansowych.
Łączne nakłady na wdrożenie planu działania i niezbędnych inwestycji w województwie lubuskim
wynoszą 676,84 mln PLN, w tym na realizację działań kluczowych ok. 642,67 mln PLN (tab. 4).
Problem zabezpieczenia środków finansowych na realizację proponowanych działań jest
najtrudniejszym wyzwaniem z punktu widzenia efektywności zaproponowanego Planu działania w
zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w województwie lubuskim. Ograniczone możliwości
finansowe województwa oraz samorządów na poziomie województwa, powiatu i gminy uniemożliwiają
samodzielną realizację działań i inwestycji objętych planem na poziomie regionalnym i lokalnym,
dlatego konieczne jest zaangażowanie środków budżetu państwa oraz uzyskanie wsparcia instytucji
finansowych, które podejmą się finansowania poszczególnych projektów, m.in. przez zobowiązania
kapitałowe (kredyty, pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje, udziały w spółkach) i
dotacje.
Finansowaniem ochrony środowiska interesuje się również coraz więcej banków i funduszy
inwestycyjnych, rozwija się także pomoc zagraniczna, w tym wzrasta wielkość alokowanych w Polsce
środków UE. Można zakładać, że system finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną
środowiska w Polsce nadal będzie się rozwijał, oferując coraz bardziej atrakcyjne formy finansowania i
coraz większe środki finansowe.
Trzeba przy tym pamiętać, że tylko inwestycje i działania uwzględnione w programach ochrony
środowiska oraz spełniające cele założone w Regionalnych Programach Operacyjnych 2007-2013 będą
mogły liczyć na pozyskanie takich środków publicznych, w tym środków zagranicznych (np. EFRR, FS).
Dlatego najbardziej pożądanym kierunkiem działań w sferze zabezpieczenia źródeł finansowania
programu jest efektywne ubieganie się o dofinansowanie zadań ze źródeł pomocowych i strukturalnych
Unii Europejskiej, udostępnianych Polsce za pośrednictwem programów objętych Narodową Strategią
Spójności (programy regionalne i sektorowe, np. Program Infrastruktura i Środowisko, oraz tzw.
inicjatywy wspólnotowe).
Z uwagi na specyfikę poszczególnych działań objętych planem działania należy wyróżnić 4 źródła ich
finansowania: budżet państwa, fundusze (Narodowy Fundusz Zdrowia, Krajowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej), budżety samorządów i pomoc zagraniczną, a zwłaszcza fundusze strukturalne i Fundusz
Spójności UE.
Założoną strukturę finansowania wdrażania planu działania w latach 2010-2017 przedstawiono na
poniższym rysunku. Na rysunku 1 nie uwzględniono środków własnych zakładów przemysłowych i
kredytów bankowych.
44
Środki własne przedsiębiorstw oraz UE powinny być również zaangażowane w przedsięwzięcia,
skutkujące podniesieniem poziomu bezpieczeństwa w zakładach stosujących substancje niebezpieczne
i ograniczeniem skutków uwolnień substancji niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia ludzi.
3
4
1
2
Rys. 1. Symulacja udziału poszczególnych źródeł w finansowaniu planu działania
1 - 5% budżet państwa i województwa
2 - 70% NFZ, NFOŚiGW i WFOŚiGW
3 - 5% budżet samorządów
4 - 20% fundusze zagraniczne, w tym z UE
Zaproponowany udział poszczególnych źródeł finansowania w realizacji niniejszego planu ma charakter
orientacyjny i zależy od aktywności władz województwa, samorządów i zakładów w pozyskiwaniu
środków unijnych na realizację przedsięwzięć oraz możliwości finansowania zadań z ich własnych
budżetów i/lub ww. funduszy. Według danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego [12] województwo
lubuskie znajduje się w ścisłej czołówce pod względem wykorzystania środków w ramach ZPORR i
INTERREG IIIA. Należy podkreślić, że doświadczenie zdobyte w trakcie pozyskiwania i realizacji
programów przedakcesyjnych oraz programów finansowanych z funduszy strukturalnych wpłynie na
skuteczność pozyskiwania środków unijnych i efektywność realizowanych przedsięwzięć w dalszej
perspektywie.
6.
Podsumowanie
Od 1999 r. w obecnym układzie administracyjnym w województwie lubuskim działa spójny system
gotowości i reagowania na różnego rodzaju zagrożenia. W sprawach zwalczania poważnych awarii
istnieje wieloletnia, kompleksowa i efektywna współpraca pomiędzy organami administracji rządowej i
samorządowej a specjalistycznymi służbami i instytucjami (Państwową Strażą Pożarną, Policją,
Państwową Inspekcją Sanitarną, Inspekcją Transportu Drogowego, Organami Nadzoru Budowlanego,
Urzędem Dozoru Technicznego i Inspekcją Ochrony Środowiska), a także rozwijana jest współpraca ze
stroną niemiecką. W usuwaniu awarii lub innych miejscowych zagrożeń biorą udział przede wszystkim
jednostki PSP przy wsparciu ratownictwa medycznego (udzielanie pomocy, hospitalizacja), Policji
(zapewnienie porządku i bezpieczeństwa), służb zarządzania kryzysowego (ewakuacja), WIOŚ (nadzór
i kontrola stanu środowiska, w tym kontrola usuwania skutków zdarzenia). Za koordynację realizacji
45
zadań, których skala lub ilość zaangażowanych sił i środków ma charakter ponadpowiatowy, odpowiada
Wojewoda, wspomagany przez Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego.
Dlatego w niniejszym planie działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w
województwie lubuskim generalnie wskazano - w kontekście uzyskanych w ramach projektu RIVER
SHIELD i projektu CIVILARCH rezultatów - na konieczność kontynuacji podejmowanych w regionie
działań na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa ludności i środowiska w przypadku wystąpienia
poważnych awarii, a także szerzej omówiono te rodzaje działań, które w świetle wyników projektu
CIVILARCH należy uznać za szczególnie istotne.
Efektem wdrożenia planu działań i realizacji niezbędnych inwestycji będzie:
q zmniejszenie ryzyka występowania poważnych awarii oraz nadzwyczajnych zagrożeń dla
środowiska w wyniku zwiększenia poziomu prewencji i częściowej eliminacji przyczyn
powodujących takie zdarzenia,
q wzrost poziomu świadomości społecznej w dziedzinie poważnych awarii i w ślad za tym
ograniczenie ryzyka wystąpienia zagrożeń awaryjnych spowodowanych błędem człowieka lub
jego nieświadomym działaniem,
q wzrost bezpieczeństwa środowiskowego, zarówno poprzez zmniejszenie ryzyka awarii, jak i
poprzez zwiększenie zdolności do działania w obszarze reagowania na awarie,
q zmniejszenie strat, wymiernych i niewymiernych (ekonomicznych, materialnych i społecznych),
powstających w wyniku wystąpienia poważnych awarii przemysłowych i transportowych.
Piśmiennictwo
1. Borysiewicz M. Wytyczne w zakresie planowania przestrzennego w kontekście postanowień
dyrektywy Seveso II. Projekt RIVER SHIELD, IOŚ, Warszawa 2008
2. Lewicki Z., Tonder J. Uchman A. Analiza ryzyka poważnych awarii w województwie lubuskim, jako
element dokumentacji z zakresu planowania przestrzennego Projekt RIVER SHIELD Gorzów
Wielkopolski, 2007
3. Demidowicz M., Parada T., Śliwiński J., Zajdlic Z. Propozycje dalszych działań i niezbędnych
inwestycji w województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu
RIVER SHIELD, Projekt RIVER SHIELD Gorzów Wielkopolski, 2008
4. Borysiewcz M., Kacprzyk W., Rymwid-Mickiewicz K. Plan dalszych działań i niezbędnych inwestycji
w województwie lubuskim. Projekt RIVER SHIELD, IOŚ, Warszawa 2008
5. Borysiewcz M., Kacprzyk W., Rymwid-Mickiewicz K., Szewczuk-Krowicka A. Potencjalne źródła
zagrożeń wód powierzchniowych w województwie lubuskim. Projekt CIVILARCH, IOŚ, Warszawa
2009
6. Projekt Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, opracowanego w IOŚ w 2008 r.
(maszynopis)
7. Międzynarodowy plan ostrzegawczo-alarmowy dla Odry, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry
przed zanieczyszczeniem, Wrocław 2006
46
8. Ochrona środowiska w województwie lubuskim w latach 2002-2009. Publikacja elektroniczna US w
Zielonej Górze (http://www.stat.gov.pl/zg/51_PLK_HTML.htm)
9. Stan środowiska w województwie lubuskim w 2008 roku (http://zgora.pios.gov.pl)
10. Prace i wyniki PMŚ/GIOŚ (http://www.gios.gov.pl/index7.php?temat=7)
11. Program dla Odry 2006 (http://www.programodra.pl)
12. Wstępna ocena pierwszych efektów europejskiej polityki spójności w Polsce 2004-2005 MRR, 2006
13. Borysiewcz M., Kacprzyk W., Rymwid-Mickiewicz K., Grosset R., Szewczuk-Krowicka A. Wytyczne
dobrej praktyki projektu CIVILARCH, IOŚ, Warszawa 2010
14. Uwagi i komentarze członków Lubukiego klasteru CIVILARCH
47
Wykaz skrótów
INTERREG
Inicjatywa Wspólnoty ukierunkowana na pobudzenie współpracy
transeuropejskiej
EFRR
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
EWG
Europejska Wspólnota Gospodarcza
FS
Fundusz Spójności
GIOŚ
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
GPS
system nawigacji satelitarnej (Global Positioning System)
KDR
Kierujący Działaniami Ratowniczymi
KM PSP
Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej
KPOŚK
Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych
KSRG
Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy
KW PSP
Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej
LAN
sieć lokalna (Local Area Network)
LUW
Lubuski Urząd Wojewódzki
MGOC
międzynarodowe główne centrum ostrzegawcze
MKOOpZ
Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem
MŚ
Ministerstwo Środowiska
NFOŚiGW
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
NFZ
Narodowy Fundusz Zdrowia
OC
Obrona Cywilna
OSP
Ochotnicza Straż Pożarna
PERN
Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych
PMŚ
Państwowy Monitoring Środowiska
PSP
Państwowa Straż Pożarna
RCz
Republika Czeska
RDW
Ramowa Dyrektywa Wodna
RFN
Republika Federalna Niemiec
RLM
równoważna liczba mieszkańców
RP
Rzeczpospolita Polska
RZGW
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej
SCDł
specjalistyczny ciężki samochód dowodzenia i łączności
SPO
Sektorowy Program Operacyjny
SSAPIK
SMS-owy System Automatycznego Powiadamiania i Koordynacji do
wspierania działań służb reagowania i zarządzania sytuacjami kryzysowymi
SWA
system wykrywania i alarmowania, działający w stanie kryzysu
i w stanie wojny
SWO
system wczesnego ostrzegania, funkcjonujący w czasie pokoju
UE
Unia Europejska
UW
Urząd Wojewódzki
US
Urząd Statystyczny
WAN
sieć rozległa (Wide Area Network)
WBiZK
Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego
WCZK
Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego
WE
Wspólnota Europejska
WPRK
Wojewódzki Plan Reagowania Kryzysowego
WIOŚ
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
WRI
wskaźnik ryzyka dla wód
WSSE
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
WWA
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne
WZZK
Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego
ZDR
zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii
ZPORR
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
ZZR
zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii
49

Plan działania w Polsce - CivilArch

Transkrypt

Podobne dokumenty

ocena stanu wiedzy i poglądów

Starter Auto to realna pomoc na drodze – w przypadku awarii

Szczegółowy program szkolenia: - definicja katastrofy i awarii

karta zgłoszenia serwisowego

741304 Synteza: Lokalizuje i usuwa przyczyny uszkodzeń i awarii w

Spółdzielnia Mieszkaniowa "Przy Metrze" w

Formularz zgłoszenia awarii