8. Rodzaje konkurencji

8. Rodzaje konkurencji
Konkurencyjność dotyczy stopnia, w jakim pojedyncze firmy mają władzę nad
rynkiem. Oznacza ona wpływ na cenę lub inne warunki według których sprzedawany jest produkt. Na jednym krańcu znajdują się firmy, które nie mają władzy
rynkowej, działające w warunkach konkurencji doskonałej. Istotą konkurencji doskonałej jest istnienie wielu firm, w których każda musi akceptować cenę dyktowaną przez rynek. Firmy te są cenobiorcami. Zupełnie przeciwną sytuację reprezentuje monopol. Sytuacja monopolistyczna występuje, gdy cały rynek jest kontrolowany przez jednego dostawcę, który dyktuje cenę. Konkurencja doskonała i czysty monopol są stanami ekstremalnymi. W rzeczywistości istnieją sytuacje pośrednie: konkurencja monopolistyczna i oligopol. Monopol, konkurencję monopolistyczną i oligopol można zaliczyć do stanów w których mamy do czynienia z konkurencją niedoskonałą. Tabela 8.1 zawiera zestawienie różnych form konkurencji.
Tabela 8.1. Formy konkurencji
Struktura
Doskonała konkurencja
Liczba producentów i stopień
zróżnicowania
produktu
Gałąź, w której dana
struktura najczęściej
występuje
Stopień
Metody markekontroli nad
tingu
ceną
Wielu producentów, identyczne
produkty
Niektóre nieprzetwo- Żaden
rzone produkty rolne,
(np. pszenica)
Wymiana rynkowa lub aukcja
Wielu zróżnicowanych sprzedawców (konkurencja monopolistyczna)
Wielu producentów, wiele rzeczywistych lub
postrzeganych
zróżnicowań
produktu
Handel detaliczny
(żywność, benzyna)
Pewien
Reklama, konkurencja jakościowa, ceny
administrowane
Oligopol
Niewielu produSamochody osobocentów, zróżniwe, maszyny
cowanie produktu
niewielkie lub
żadne
Pewien
Reklama, konkurencja jakościowa, ceny
administrowane
Całkowity monopol
Pojedynczy producent, unikalny
produkt bez bliskich substytutów
Stopień
kontroli nad
ceną znaczny lecz
regulowany
Reklama i promocja usług
Niedoskonała
konkurencja:
Źródło: Samuelson 1995, s. 771.
100
Lokalne linie telefoniczne, usługi użyteczności publicznej
(elektryczność, gaz,
monopole naturalne)
Prześledzimy teraz istotę każdej z wymienionych form konkurencji począwszy
od sytuacji skrajnych, takich jak konkurencja doskonała i monopol, a następnie
stany pośrednie, takie jak konkurencja monopolistyczna i oligopol.
Konkurencja doskonała
Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne to takie które nie ma żadnego wpływu na
cenę. Oznacza to, że firma stoi wobec całkowicie poziomej krzywej popytu. Posuwając się wzdłuż krzywej popytu, może sprzedać tyle ile chce przy narzuconej cenie.
Podstawowe założenia modelu konkurencji doskonałej brzmią43:
1. Istnieje duża liczba małych, niezależnych przedsiębiorstw oraz duża liczba nabywców.
2. Produkt wytwarzany przez wszystkich producentów jest jednorodny.
3. Pojedyncze firmy nie mają kontroli nad kształtowaniem się ceny wyrobu. Producent jest cenobiorcą, nie może wpłynąć na cenę wyrobu. Może się jedynie
do niej dostosowywać. Na rynku doskonale konkurencyjnym konkurencja cenowa wypiera z rynku firmy produkujące za drogo.
4. Wszystkie zasoby są w pełni mobilne. Istnieje swoboda wejścia i wyjścia
z danego rynku. Istnieje pełna swoboda przepływu czynników produkcji między branżami.
5. Ponieważ wszystkie firmy na rynku doskonale konkurencyjnym produkują
identyczny produkt, nie ma miejsca konkurencja niecenowa oparta na reklamie
czy też różnicowaniu jakości produktu.
6. Wszyscy uczestnicy rynku posiadają doskonałą wiedzę o danych ekonomicznych i technologicznych.
Omawiając model konkurencji doskonałej można podać przykład internetowego serwisu aukcyjnego. Najpopularniejsza w Polsce witryna aukcyjna Allegro posiada cechy upodobniające ją do modelu konkurencji doskonałej44.
W warunkach konkurencji doskonałej krzywa popytu na wyroby pojedynczego
przedsiębiorstwa jest doskonale elastyczna. Wynika to z bardzo małego udziału
firmy w rynku. Zmiany wielkości produkcji mają bardzo nikły wpływ na cenę.
Cena jest narzucona przedsiębiorstwu przez rynek.
Istnieje zależność między utargiem krańcowym (UK), ceną (P) i elastycznością
cenową popytu (Ep). Utarg krańcowy jest to zmiana utargu całkowitego w wyniku
sprzedaży dodatkowej jednostki produktu.
∆UC
UK =
∆Q
43
44
Z. Dach, Mikroekonomia. Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Kraków 1995, s. 170.
M. Wójcik, Internetowy serwis aukcyjny a mikroekonomiczny model konkurencji doskonałej, w: Nowa Ekonomia a społeczeństwo, S. Partycki (red.), Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2006, t. 1, s. 277-280.
101
Zmianę utargu całkowitego możemy zapisać jako różnicę między utargiem całkowitym końcowym i utargiem całkowitym początkowym:
∆UC = UC2 – UC1
Pierwotny utarg całkowity ze sprzedaży równa się: UC1 = Q*P.
Późniejszy utarg całkowity można zapisać jako: UC2 = (Q + ∆Q)*(P + ∆P).
Zmiana utargu całkowitego wynosi: ∆UC = (Q + ∆Q)*(P + ∆P) - Q*P.
∆UC = Q*P + Q*∆P + ∆Q*P + ∆Q*∆P – Q*P
∆UC = Q*∆P + ∆Q*P + ∆Q*∆P
Jeżeli zmiana utargu całkowitego nastąpiła w wyniku spadku ceny (∆P<0),
wtedy spadkowi ceny towarzyszył wzrost ilości nabywanych dóbr (∆Q>0). Natomiast jeżeli zmiana utargu całkowitego nastąpiła w wyniku wzrostu ceny (∆P>0),
wtedy wzrostowi ceny towarzyszył spadek ilości nabywanych dóbr (∆Q<0). Iloczyn zmiany ceny oraz zmiany ilości nabywanej (∆Q*∆P) traktujemy jako wartość
niewielką, którą możemy pominąć. Zatem zmiana utargu całkowitego równa się:
∆UC = Q*∆P + ∆Q*P
Aby obliczyć zmianę wielkości utargu całkowitego w wyniku sprzedaży dodatkowej jednostki produktu dzielimy obie strony równania przez zmianę wielkości
sprzedaży (∆Q):
∆UC Q * ∆P ∆Q * P
+
=
∆Q
∆Q
∆Q
∆UC
Q * ∆P
= P * (1 +
)
∆Q
∆Q * P
1
)
Ep
W przypadku przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej Ep = ∞.
Zatem UK = P(1+1/∞):
UK = P
UK = P * (1 +
Cena jest zawsze równa utargowi przeciętnemu:
UP = P
Krzywa popytu na wyroby przedsiębiorstwa (D), która jest doskonale elastyczna pokazuje, że przy danej cenie firma może sprzedać całą wyprodukowaną ilość.
Zmiany wielkości jej produkcji będą miały bardzo nikły wpływ na cenę. Na rynku
konkurencji doskonałej krzywa popytu (D) pokrywa się z krzywą utargu krańcowego (UK), utargu przeciętnego (UP) oraz poziomem ceny (P):
102
D = UP = P = UK
Ilustracja 8.1. przedstawia krzywą popytu na wyroby przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej. Gdy początkowa cena zmieni się z P1
na P2, wówczas krzywa popytu przesunie się równolegle w górę z poziomu P1 do
poziomu P2.
P
P2
P1
D2=P2=UP2=UK2
D1=P1=UP1=UK1
Q
Il. 8.1. Krzywa popytu na wyroby przedsiębiorstwa działającego w warunkach
konkurencji doskonałej
Celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku lub minimalizacja straty. Gdy uda się to osiągnąć, przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi. Przez pojęcie krótkookresowej równowagi firmy należy rozumieć sytuację,
w której przedsiębiorstwo przy danych kosztach i cenie wytwarza taką wielkość
produkcji, że żadna jej zmiana nie może wpłynąć na poprawę wyniku finansowego
przedsiębiorstwa. To znaczy, nie może zwiększyć zysku lub zmniejszyć straty. Pojawia się pytanie, przy jakiej wielkości produkcji przedsiębiorstwo maksymalizuje
zysk lub minimalizuje stratę. Wynik finansowy jest różnicą między utargiem całkowitym a kosztem całkowitym. Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji
doskonałej nie ma wpływu na cenę. W celu określenia wyniku finansowego przedsiębiorstwa, który jest różnicą między utargiem całkowitym i kosztem całkowitym na
krzywą ceny nakładamy krzywe kosztów. Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk lub
minimalizuje stratę, jeżeli produkuje wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy,
równa się kosztowi krańcowemu. Jeżeli utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy
oznacza to, że przyrost utargu całkowitego ze sprzedaży dodatkowej jednostki produktu jest większy niż wzrost kosztu całkowitego spowodowany produkcją dodatkowej jednostki produktu. Wówczas firma może powiększyć swoje zyski dostarczając większą ilość produkcji. Jeżeli zaś koszt krańcowy zaczyna przewyższać utarg
krańcowy, oznacza to, że przyrost utargu całkowitego ze sprzedaży dodatkowej jed103
nostki produktu jest mniejszy niż przyrost kosztu całkowitego spowodowany produkcją dodatkowej jednostki produktu. Wówczas należy ograniczyć sprzedaż tak,
aby zmiana utargu całkowitego spowodowana zmianą wielkości sprzedaży była taka
sama jak zmiana kosztu całkowitego wywołana zmianą wielkości produkcji. Wówczas utarg krańcowy równa się kosztowi krańcowemu. Gdy ten warunek jest osiągnięty przedsiębiorstwo osiąga optimum ekonomiczne i nie opłaca mu się zmieniać
rozmiarów produkcji. Warunek ten obowiązuje niezależnie od tego na jakim rodzaju
rynku działa przedsiębiorstwo. W warunkach konkurencji doskonałej zysk maksymalny oznacza powierzchnia znajdująca się między krzywą utargu krańcowego
i kosztu krańcowego. Ilustracja 8.2 przedstawia równowagę przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej. W punkcie E utarg krańcowy zrównuje
się z kosztem krańcowym. Przedsiębiorstwo osiąga zysk, ponieważ utarg całkowity
przewyższa koszt całkowity.
Na ilustracji 8.2 pole 0QeEP1 oznacza utarg całkowity. Natomiast pole 0QeGA
oznacza koszt całkowity. Prostokąt AGEP1 oznacza zysk przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej.
Niekiedy zdarza się, że koszty całkowite przewyższają utarg całkowity. Przedsiębiorstwo wtedy osiąga stratę. Pojawia się wtedy pytanie, kiedy należy zaniechać
produkcję? Gdzie znajduje się punkt graniczny, do którego przedsiębiorstwo może
tolerować stratę?
P
KP
KK
P1
A
UP=UK
E
ZYSK
G
Q
Qe
Il. 8.2. Zysk przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej
Ilustracja 8.3 przedstawia dwa punkty graniczne rentowności przedsiębiorstwa
działającego w warunkach konkurencji doskonałej.
104
Cena
koszty
KK
KP
E
P
D1=P1=UP1=UK1
KZP
E1
P1
D=P=UP=UK
Q
Il. 8.3. Punkty graniczne rentowności przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej
W punkcie E utarg całkowity równa się kosztowi całkowitemu. Przedsiębiorstwo osiąga zysk zerowy. Jest to punkt graniczny rentowności przedsiębiorstwa.
Każda cena powyżej P oznacza, że P>KP. Przedsiębiorstwo osiąga wtedy zysk
dodatni. Jeżeli cena spadnie poniżej P, wówczas produkcja jest jeszcze dopuszczalna w krótkim czasie, mimo że przedsiębiorstwo ponosi straty. Cena jest niższa
od kosztu przeciętnego, na który składa się koszt stały przeciętny oraz koszt
zmienny przeciętny. Przedsiębiorstwo nie pokrywa kosztów stałych, natomiast
w dalszym ciągu odtwarza majątek obrotowy. Może utrzymać produkcję i przeczekać trudny czas, aż zmieni się cena lub przedsiębiorstwo podejmie inny rodzaj
produkcji. Punkt E1 jest to drugi próg, który z kolei określa moment zaprzestania
produkcji i zamknięcia przedsiębiorstwa. Produkcja staje się całkowicie nieopłacalna, jeżeli cena spadnie poniżej P1. Cena nie pokrywa wtedy kosztu zmiennego
przeciętnego. Firma nie pokrywa nawet kosztów zakupu materiałów zużywanych
bezpośrednio do produkcji wyrobów. Punkt zamknięcia przedsiębiorstwa charakteryzuje się tym, że koszt zmienny przeciętny, który przecina się z krzywą kosztu
krańcowego, równa się cenie.
Zadanie 23
Funkcja kosztów całkowitych przedsiębiorstwa działającego w warunkach
konkurencji doskonałej dana jest wzorem:
KC = Q2 – 3Q + 40
Cena rynkowa dobra X wynosi 10 jednostek.
Przy jakiej wielkości produkcji przedsiębiorstwo osiąga próg rentowności?
105
Rozwiązanie:
Przedsiębiorstwo osiąga próg rentowności kiedy UC = KC
UC = Q*P
UC = 10*Q
10*Q = Q2 –3Q + 40
Q2 – 13Q + 40 = 0
Obliczamy wielkość produkcji, przy której przedsiębiorstwo osiąga próg rentowności rozwiązując powyższe równanie kwadratowe.
Obliczamy współczynnik ∆ = b2 – 4ac:
∆=169-4*1*40
∆=9
√∆=3
Obliczamy pierwiastki równania kwadratowego ze wzorów:
Q1 = (–b–√∆)2a oraz Q2 = (–b + √∆)2a
Q1 = 5 ∨ Q2 = 8
Przedsiębiorstwo osiąga próg rentowności produkując 5 lub 8 sztuk produktu.
Dla tych wielkości produkcji cena jest równa kosztowi przeciętnemu. Punkty graniczne rentowności przedsiębiorstwa dla produkcji 5 i 8 sztuk produktu zostały
przedstawione na ilustracji 8.4.
P
UK
UP
KP
KP
D=P=UP=UK
10
5
8
Q
Il. 8.4. Punkty graniczne rentowności przedsiębiorstwa działającego w warunkach
konkurencji doskonałej dla produkcji w wysokości 5 i 8 sztuk produktu
106
Zadanie 24
Mając poniższe dane, oblicz zysk lub stratę przedsiębiorstwa. Czy
przedsiębiorstwo znajduje się w równowadze? Czy należy zamknąć
przedsiębiorstwo?
P = 10
Q = 100
KC = 1000
KK = 10
KP jest dla wyżej podanej wielkości produkcji minimalny.
Rozwiązanie:
Obliczamy wynik finansowy jako różnicę między utargiem całkowitym i kosztem całkowitym. Wynik finansowy oznaczamy jako Wf. Utarg całkowity, który nie
został podany w zadaniu, można obliczyć jako iloczyn ceny i ilości sprzedanych
jednostek.
UC = Q*P
UC = 10000
Wf = UC – KC
Wf = 1000 – 1000
Wf = 0
Przedsiębiorstwo nie osiąga ani zysków, ani strat. Krzywa kosztu przeciętnego
osiąga minimum, zatem w tym punkcie przecina się z krzywą kosztu krańcowego.
KP w punkcie przecięcia się z KK osiąga wartość 10.
Cena także wynosi 10. Przedsiębiorstwo znajduje się w równowadze, ponieważ
UK = KK. Każda zmiana wielkości produkcji będzie powodować pogorszenie
wyniku finansowego. Dlatego nie ma bodźców, aby zmieniać wielkość produkcji.
Ponieważ cena jest wyższa niż KZP, nie należy zamykać przedsiębiorstwa.
Równowagę przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej obrazuje ilustracja 8.5.
107
P
UK
KK
UP
KP
KK
KP
10
min
Q
Il. 8.5. Równowaga przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji
doskonałej
Zadanie 25
Dysponując poniższymi danymi, co można powiedzieć o sytuacji przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej? Czy osiąga zysk,
czy stratę oraz czy należy zamknąć przedsiębiorstwo?
Q = 1000
P=5
KS = 2000
KK = 5
KZP = 5,5
Rozwiązanie:
UC = Q*P
UC = 5000
KZP = KZ/Q
KZ = KZP*Q
KZ = 5,5*1000
KZ = 5500
KC = KS + KZ
KC = 2000 + 5500
KC = 7500
Wf = UC – KC
108
Wf = 5000 – 7500
Wf = –2500
W celu wyznaczenia wyniku finansowego przedsiębiorstwa w sposób graficzny
musimy obliczyć koszt przeciętny:
KP = KC/Q
KP = 7,5
Strata przedsiębiorstwa została przedstawiona w sposób graficzny na ilustracji
8.6. Przedsiębiorstwo ponosi stratę w wysokości 2500 jednostek pieniężnych. Jednocześnie cena nie pokrywa KZP. Zatem z ekonomicznego punktu widzenia należy
zamknąć przedsiębiorstwo.
Il. 8.6. Strata przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej
Zadanie 26
Dysponując poniższymi danymi oblicz zysk lub stratę przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej. Czy przy istniejących cenach
oraz wysokości kosztów należy kontynuować produkcję?
Q = 1000
P = 7,5
KS = 3000
KK = 7,5
KZ = 8000
109
Rozwiązanie:
UC = Q*P
UC = 7500
KC = KS + KZ
KC = 11000
Wf = UC – KC
Wf = –3500
Obliczamy KP i KZP w celu ustalenia, czy należy zamknąć przedsiębiorstwo.
KP = KC/Q
KP = 11
KZP = KZ/Q
KZP = 8
Wynik przedsiębiorstwa został przedstawiony w sposób graficzny na ilustracji 8.7.
Przedsiębiorstwo ponosi stratę w wysokości 3500 jednostek pieniężnych. Jednocześnie cena nie pokrywa KZP. Zatem należy zamknąć to przedsiębiorstwo.
Il. 8.7. Strata przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej
Monopol
Monopol jest jednym ze stanów konkurencji niedoskonałej. Konkurencja niedoskonała występuje w takiej gałęzi lub grupie gałęzi, w których pojedynczy sprzedawca stoi wobec opadającej krzywej popytu na swój produkt i tym samym ma
110
jakiś stopień kontroli nad ceną44. Z sytuacją monopolistyczną mamy do czynienia,
kiedy cały rynek danego wyrobu jest kontrolowany przez jednego producenta.
Podstawowe założenia monopolu brzmią45:
1. Produkowany jest odrębny produkt nie posiadający bliskich substytutów.
2. Istnieje wyłączność produkcji i sprzedaży.
3. Producent posiada doskonałą wiedzę o rynku.
4. Wejście na rynek dla innych sprzedawców jest ograniczone.
5. Odbiorcy nie mają wpływu na cenę. Przedsiębiorstwo jest cenodawcą.
6. Celem działania przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku.
Istotą monopolu jest jego siła rynkowa, pozwalająca panować nad ceną wyrobu.
Czasem produkt monopolu ma dalsze substytuty. Ograniczenie wejścia na rynek
często wynika z opanowania źródeł surowców. Czynnikiem ograniczającym jest
także zapotrzebowanie na wysoki kapitał początkowy konieczny dla uruchomienia
produkcji.
Przedsiębiorstwo monopolistyczne często także ma opanowane kanały dystrybucji. Często ograniczeniem wejścia na rynek są licencje rządowe i koncesje.
Krzywa popytu monopolu jest ujemnie nachylona. Posiada określoną elastyczność
w przeciwieństwie do modelu konkurencji doskonałej, gdzie krzywa popytu jest
doskonale elastyczna. Zwiększenie rozmiarów sprzedaży wiąże się ze zmniejszeniem ceny, natomiast mniejsza ilość może być sprzedawana po wyższej cenie.
Ujemne nachylenie krzywej popytu powoduje, że utarg krańcowy przestaje być
równy utargowi przeciętnemu. W przypadku monopolu krzywa utargu krańcowego
nie pokrywa się z krzywą popytu. Utarg całkowity nie rośnie w nieskończoność,
tak jak ma to miejsce w przypadku konkurencji doskonałej. Na początku rośnie on
wraz ze wzrostem produkcji, następnie osiąga ekstremum typu maksimum i zaczyna spadać. W punkcie, w którym utarg całkowity osiąga swoje maksimum utarg
krańcowy równa się zero. W dalszym ciągu monopolista nie będzie zainteresowany
zwiększaniem produkcji, ponieważ utarg całkowity zacznie spadać. Na odcinku, na
którym krzywa popytu jest nieelastyczna zwiększenie sprzedaży o dodatkową jednostkę przy niższej cenie spowoduje zmniejszenie się utargu całkowitego. Utarg
krańcowy będzie mniejszy od zera. Zależność między krzywą popytu przedsiębiorstwa działającego w warunkach monopolu a wielkością utargu całkowitego przedstawia ilustracja 8.8.
44
45
P.A. Samuelson, Ekonomia. t.1, PWN, Warszawa 1995, s. 760.
Z. Wiszniewski, Mikroekonomia współczesna..., op. cit., s. 121.
111
Il. 8.8. Krzywa popytu przedsiębiorstwa działającego w warunkach monopolu
i jej wpływ na wielkość utargu całkowitego
Przedsiębiorstwo monopolistyczne działa w celu maksymalizacji zysku lub minimalizacji straty. Dlatego ustali wielkość produkcji na poziomie, przy jakim utarg
krańcowy równy jest kosztowi krańcowemu. Punkt, w którym utarg krańcowy
równa się kosztowi krańcowemu nazywa się punktem równowagi monopolu lub
punktem Cournota. W tym punkcie znajduje się optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa monopolistycznego. Cena wyznaczona w punkcie przecięcia krzywej
popytu z wielkością produkcji maksymalizującej zysk lub minimalizującej stratę
monopolu nosi nazwę ceny monopolowej. Cena monopolowa Pm oraz wielkość
produkcji maksymalizująca zysk Qm została przestawiona na ilustracji 8.9.
112
P
Pm
D
UK
Qm
Q
Il. 8.9. Wyznaczanie ceny monopolowej
Zysk i strata monopolu
W celu przedstawienia zysku monopolu na krzywą ceny nakładamy krzywą
całkowitych kosztów przeciętnych oraz krzywą kosztu krańcowego. Zysk monopolu odpowiada różnicy między utargiem całkowitym a kosztem całkowitym. Utarg
całkowity przedsiębiorstwa jest iloczynem ceny i ilości sprzedanych jednostek. Na
ilustracji 8.10 obrazującej zysk monopolu utargowi całkowitemu odpowiada pole
prostokąta 0QCPM. Kosztowi całkowitemu odpowiada pole prostokąta 0QBA. Jest
to obszar poniżej krzywej kosztu przeciętnego przedsiębiorstwa. Koszt całkowity
jest ilorazem Kosztu przeciętnego i ilości sprzedanych jednostek produktu. Zysk
monopolu to obszar APmCB.
KK
P
C
Pm
KP
ZYSK
B
A
D
Q
UK
Q
Il. 8.10. Zysk monopolu
113
Pozycja monopolistyczna nie gwarantuje osiągania zysku. Monopol może być
nierentowny i przynosić straty. Na ilustracji 8.11 utarg całkowity przedsiębiorstwa
przedstawia obszar PmBQ0. Koszt całkowity przedstawia obszar 0ACQ. Prostokąt
odpowiadający kosztowi całkowitemu jest większy niż prostokąt odpowiadający
utargowi całkowitemu. Ujemną różnicę między utargiem całkowitym a kosztem
całkowitym przedstawia obszar PmACB. Obszar ten to strata monopolu.
KK
P
KP
C
A
STRATA
B
Pm
D
Q
UK
Q
Il. 8.11. Strata monopolu
Zadanie 27
Funkcja ceny monopolu dana jest wzorem: P = 300 – Q
Funkcja kosztu całkowitego dana jest wzorem: KC = 300 + Q2
Czy przedsiębiorstwo osiąga zysk czy stratę? Ile wynosi cena monopolowa?
Rozwiązanie:
UC = Q*P
Jeżeli P=300-Q, to UC = 300Q – Q2
UK = 300 – 2Q
2
Jeżeli KC = 300 + Q , to KK = 2Q
Obliczamy wielkość produkcji maksymalizującej zysk lub minimalizującej stratę, przyrównując utarg krańcowy z kosztem krańcowym:
300 – 2Q = 2Q
300 = 4Q
Q = 75
Następnie obliczamy cenę monopolową.
114
P = 300 – 75
P = 225
Wf = UC – KC
Wf = 300Q – Q2 – (300 + Q2)
Wynik finansowy dla wielkości produkcji wynoszącej 75 jednostek wynosi
10950. Przedsiębiorstwo osiąga zysk w wysokości 10950 jednostek pieniężnych.
W celu wyznaczenia wyniku finansowego monopolu w sposób graficzny musimy obliczyć, ile wynosi koszt przeciętny dla wielkości produkcji maksymalizującej
zysk. Koszt całkowity przeciętny otrzymujemy dzieląc koszt całkowity przez wielkość Q:
KP = KC/Q
KP = 300/Q + Q
Ponieważ przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk produkując 75 jednostek produktu, obliczamy, ile wynosi koszt przeciętny dla tej wielkości produkcji.
Dla wielkości produkcji wynoszącej 75 jednostek koszt przeciętny wynosi 79
(KP = 300/75 + 75). Ilustracja 8.12 przedstawia zysk monopolu.
P
300
KK
225
ZYSK
KP
79
D
Q
75
150
UK
300
Il. 8.12. Zysk monopolu
Zysk możemy również obliczyć jako pole prostokąta (225-79)*75 = 10950.
115
Zadanie 28
Czy dla poniższych warunków przedsiębiorstwo osiąga zysk czy stratę?
P =-2Q + 100
KC = 1050 + 10Q + Q2
Rozwiązanie:
UC = Q*P
Jeżeli P = –2Q = 100, to UC = –2Q2 + 100Q
UK =- 4Q + 100
KK = 10 + 2Q
Przedsiębiorstwo wytwarza wielkość produkcji maksymalizującej zysk lub minimalizującej stratę, gdy UK = KK:
–4Q + 100 = 10 + 2Q
Wielkość produkcji maksymalizującej zysk, lub minimalizującej stratę wynosi:
Q = 15
Następnie obliczamy cenę monopolową.
P = –2*15 + 100
Dla produkcji Q = 15 cena monopolowa P = 70.
Obliczamy wynik finansowy przedsiębiorstwa:
Wf = UC – KC
Wf = –2Q2 + 100Q – (1050 + 10Q + Q2)
Wynik finansowy dla wielkości produkcji wynoszącej 15 sztuk wynosi –375. Przedsiębiorstwo osiąga stratę w wysokości 375 jednostek pieniężnych. W celu przedstawienia straty przedsiębiorstwa w sposób graficzny musimy obliczyć, ile wynosi
koszt przeciętny dla wielkości produkcji minimalizującej stratę. Dzielimy funkcję
kosztu całkowitego przez wielkość Q i otrzymujemy funkcję kosztu przeciętnego:
KP = KC/Q
KP = 1050/Q + 10 + Q
Dla wielkości produkcji minimalizującej stratę Q = 15 koszt przeciętny wynosi
95. Strata przedsiębiorstwa została przedstawiona w sposób graficzny na ilustracji
8.13.
116
P
KK
KP
100
95
STRATA
70
10
D
Q
15
25
UK
50
Il. 8.13. Strata monopolu
Stratę można również obliczyć jako pole prostokąta (95 – 70)*15 = 375.
Model monopolu, który leży na przeciwległym krańcu do modelu konkurencji
doskonałej jest pewną abstrakcją. Pomiędzy konkurencją doskonałą a monopolem
istnieją pośrednie formy konkurencji, takie jak konkurencja monopolistyczna oraz
oligopol.
Konkurencja monopolistyczna
Konkurencja monopolistyczna istnieje na rynkach, gdzie firmy wytwarzają produkty, które są bliskimi, ale nie doskonałymi substytutami. Oferowane produkty są
bardzo podobne do siebie pod względem fizycznym, ale są zróżnicowane pod
względem ekonomicznym. Różnią się wyglądem, marką, opakowaniem, obsługą
posprzedażną. Zdaniem E. Chamberlaina, należy grupować firmy wytwarzające
podobne produkty w ramach grup produktowych46.
1. W każdej grupie produktowej istnieje na tyle duża ilość firm, że każda może
prowadzić swoją politykę.
2. Istnieje duża swoboda wejścia i wyjścia z grupy produktowej.
3. Krzywe popytu i kosztów są takie same dla wszystkich firm w grupie produktowej.
4. Krzywe kosztów firm w grupie nie przesuwają się wraz ze zmianami rozmiarów
grupy i jej łącznej produkcji.
46
Z. Wiszniewski, Mikroekonomia współczesna.., op. cit., s. 134.
117