Analiza obciążeń treningowych stosowanych w

Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki
sportowej. T.5, AWF, Warszawa 2008: 64-69.
Marcin Siewierski1, Paweł Słomiński2, Robert Białecki2
Zakład Teorii Sportu1, Zakład Pływania i Ratownictwa Wodnego2
Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie
Analiza obciążeń treningowych stosowanych w okresie przygotowawczym u wysoko
kwalifikowanych pływaków 1
Roczny cykl szkolenia pływaków wysokiej klasy wymaga uwzględnienia
specyficznych aspektów przygotowania w tej dyscyplinie podporządkowanym zasadom
kształtowania głównych składowych mistrzostwa sportowego.
Według W. N. Płatonowa i H. Sozańskiego metodyka budowy makrocykli
treningowych na tym etapie posiada konkretny często indywidualny charakter i jest
uwarunkowana wieloma czynnikami. Wśród nich można wyróżnić m.in.: specyficzne
właściwości danej dyscypliny, przygotowanie zawodnika do udziału w zawodach, indywidualne
możliwości adaptacyjne zawodnika, poziom i strukturę jego wytrenowania [Płatonow, Sozański
1991].
Zdaniem T.O. Bompa [1988] konstruowanie rocznego planu szkolenia pozwala
odpowiednio podzielić poszczególne zadania szkoleniowe i rozmieścić je w całym sezonie
szkoleniowym w taki sposób, aby rozwój umiejętności, cech motorycznych i psychicznych
przebiegał w logicznej i metodycznej kolejności. Zatem w metodyce treningu jednym
z podstawowych problemów jest takie rozłożenie metod, form i środków w czasie, aby
najwyższy poziom formy sportowej, rozumianej jako stan optymalnej gotowości do
uzyskiwania wysokich wyników sportowych przypadł na okres startów głównych [Naglak
1999, Sozański 1999].
J. Sterkel [2001] prezentuje podobne poglądy. Zaleca, aby szczegółowo planować
poszczególne zadania, które będą realizowane sukcesywnie zbliżając się do zawodów
głównych. Należy je odpowiednio określić dla każdego z cykli. Dzięki temu unika się
przypadkowości, a proces treningu przebiega w sposób zorganizowany – takie podejście
zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu.
1
Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach projektu DS. 102, finansowana
z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
1
Roczny cykl szkolenia (makrocykl) jako podstawowy cykl długi składa się
z trzech okresów: przygotowawczego, startowego i przejściowego [Bompa 1988, Sozański
1999].
Z uwagi na odmienność celów pośrednich - uwzględniających m.in. charakter
prowadzenia polityki startowej - roczny cykl szkolenia może przyjmować różnorodne
warianty. W dyscyplinach sportu, w których występuje jeden okres startowy makrocykl
szkolenia będzie posiadał strukturę jednocyklową (jeden okres przygotowawczy, startowy
i przejściowy). Badani pływacy realizują trzy lub więcej startów głównych w sezonie, dlatego
realizują szkolenie w oparciu o strukturę dwu lub trójcyklową (dwa lub trzy okresy
przygotowawcze, startowe i przejściowe). Jednak specyficzne wymogi szkoleniowe
sprawiają, iż istnieje potrzeba dodatkowej modyfikacji zaproponowanej struktury (dwu lub
trójcyklowej) rezygnując najczęściej z jednego lub dwóch okresów przejściowych (z reguły
przypadających w środku makrocyklu).
Jako przykład może posłużyć struktura rocznego planu szkolenia polskich pływaków
najwyższej klasy uczestniczących w szkoleniu centralnym. Ich makrocykl treningowy
najczęściej posiada strukturę dwu lub trójcyklową z jednym lub dwoma okresami
przejściowymi. Jest to uwarunkowane prowadzoną polityką startową. Wspomniani zawodnicy
startują średnio kilkadziesiąt razy w sezonie szkoleniowym w ok. 13 zawodach różnej rangi
[Siewierski 2007 b].
Oczywiście należy wśród nich wyróżnić starty priorytetowe, selekcyjne czy
kontrolne jednak potrzeba gotowości startowej w każdym z nich wymaga realizacji przez
zawodnika odpowiedniego planu przygotowań.
W pierwszym okresie przygotowawczym, który rozpoczyna się we wrześniu,
głównym zadaniem jest uzyskanie wysokich dyspozycji na czas zimowych mistrzostw kraju,
które są zawodami kwalifikacyjnymi do ME (grudzień) na krótkim basenie.
Drugi okres przygotowawczy rozpoczyna się na przełomie grudnia i stycznia,
a kończy przed letnimi mistrzostwami kraju na długim basenie (maj/czerwiec). Jego zadaniem
jest przygotowanie do mistrzostw kraju, które są zawodami kwalifikacyjnymi do Mistrzostw
Europy lub świata na długim basenie (lipiec/sierpień).
Po mistrzostwach kraju zawodnicy, którzy uzyskali minimum kwalifikacyjne
uczestniczą w przygotowaniach do zawodów międzynarodowych (ME lub MŚ – długi basen)
w bezpośrednim przygotowaniu startowym (BPS).
Wielkość i struktura obciążeń treningowych w tym okresie znacznie wpływa na
poziom wyników uzyskanych podczas imprezy głównej w sezonie. Zatem jakość pracy
2
w tym okresie i systematyczność zawodników stanowi podłoże przyszłych wyników
i osiągnięć.
Wobec powyższego celem pracy była analiza obciążeń treningowych stosowanych
przez pływaków polskiej kadry olimpijskiej w okresach przygotowawczych, poprzedzających
imprezy główne trzech kolejnych sezonów szkolenia.
Badaniami objęto 3 pływaków (1 kobietę i 2 mężczyzn), prezentujących mistrzowski
poziom sportowy. Badani od wielu lat przynależą do Kadry Olimpijskiej. Są rekordzistami
kraju, finalistami i medalistami mistrzostw Europy, mistrzostw świata, a dwoje z nich
również Igrzysk Olimpijskich. Posiadają klasę mistrzowską międzynarodową (MM). Wiek
badanych zawierał się w przedziale od 22 do 24 lat, zaś staż treningowy od 10 do 16 lat.
Wielkość i strukturę obciążeń treningowych analizowano w oparciu o stworzony
w tym celu arkusz, który podzielono na dwie części (strefy). W pierwszej z nich w sposób
analityczny rejestrowano udział poszczególnych grup środków treningu (np. pływanie na RR,
NN, z zatrzymanym oddechem, w łapkach, płetwach, w pełnej koordynacji stylowej).
W drugiej zaś – energetycznej - określono poziom intensywności realizowanych ćwiczeń
(wskazanych w części pierwszej) na podstawie stężenia kwasu mlekowego we krwi.
W tym celu przyporządkowano poszczególne zadania z każdej jednostki treningowej do
odpowiednich zakresów intensywności (tj. do 2; 2-3, 3-5; 5-… mmol/l), kierując się przy tym
m.in. prędkością pływania, charakterem zadania oraz aktualnym poziomem wytrenowania
zawodników.
Analizie poddano wielkość i strukturę obciążeń treningowych. Ponadto wskazano liczbę
starów ogółem oraz liczbę zajmowanych miejsc 1-3.
W okresach przygotowawczych do imprezy głównej w kolejnych sezonach
szkoleniowych O.J. wykonała największą objętość pracy w zakresach tlenowych
przepływając odpowiednio przed MŚ w Montrealu – 765 km, ME w Budapeszcie - 524,3 km,
MŚ w Melbourne – 310,8 km (ryc.1). Z pośród analizowanych okresów największą objętość
treningu w poszczególnych zakresach intensywności zawodniczka zrealizowała podczas
okresu przygotowawczego do MŚ w Montrealu (124 dni treningowe).
Na rycinie 2 przedstawiono liczbę startów i zajmowanych miejsc 1-3 w zawodach
odbytych podczas okresów przygotowawczych w kolejnych sezonach szkoleniowych. Przed
MŚ w Montrealu (2005) O.J. wystartowała 24 razy, zajmując 22 pierwsze miejsca
i dwa drugie. Prawie połowę mniej startów odbyła w okresie przygotowawczym do MŚ
w Melbourne (2007) – tj. wystartowała 13 razy, zajmując 12 razy - pierwsze miejsce i raz drugie. Przed ME w Budapeszcie (2006) wystartowała 5 razy, z czego cztery razy zajęła
3
pierwszą lokatę i raz drugą. Mniejsza liczba startów w tym okresie wynikała m. in. ze zmiany
programu treningu i polityki startowej, co było uwarunkowane problemami zdrowotnymi
zawodniczki.
[km]
700
629,8
(57,9 %)
650
600
550
462,8
(58,3%)
500
450
400
294,6
(73,2%)
350
300
250
269,7
(24,8%) 234,9
(29,6%)
135,7
(12,5%)
200
150
61,5
(7,7%)
100
50
87,6
(21,8%)
16,2
(4%)
27,5
24,6
27,7
(3,5%)
1,5 (2,3%) 7,6
2,4
(2,5%)
(1%) (0,6%)
(0,4%)
0
[mmol/l]
do 2
2-3
3-5
MŚ Montreal (27.12.2004-19.05.2005)
5-…
Sprint
ME Budapeszt (6.02-17.05.2006)
MŚ Melbourne (11.12.2006-28.I.2007)
Ryc. 1. Porównanie objętości pływania [km] O.J. w poszczególnych zakresach
intensywności w okresach przygotowawczych do imprez głównych w trzech
sezonach szkolenia.
26
24
22
24
20
22
18
16
14
12
10
13
12
8
6
2
4
2
5
4
Liczba startów
I Miejsce
1
1
0
MŚ Montreal (27.12.2004-19.05.2005)
II Miejsce
ME Budapeszt (6.02-17.05.2006)
MŚ Melbourne (11.12.2006-28.01.2007)
Ryc. 2. Liczba startów i zajmowanych miejsc 1-3
przygotowawczych do imprez głównych sezonu.
O.J.
w
trzech
okresach
4
P.K. największą objętość pracy wykonał w okresie przygotowawczym do MŚ (2005)
przepływając 1217,2 km (124 dni treningowe), przed ME (2006) – 878,9 km (101 dni
treningowych), zaś najmniejszą przed MŚ (2007) 482,9 km z tym, że okres ten trwał
najkrócej – tj. 42 dni treningowe (ryc.3).
[km]
800
727,4
(59,8%)
750
700
650
600
494,6
(56,3%)
550
500
450
347,2
(71,9%)
400
350
300
290
(23,8%) 265,8
(30,2%)
250
200
150
139,1
(11,4%)
100
50
113,0
(23,4%)
74,6
(8,5%) 18,3
(3,8%)
31,6 30,8
(2,6%) (3,5%)
29,1
1,9 (2,4%) 13,1 2,5
(1,5%) (0,5%)
(0,4%)
0
[mmol/l]
do 2
2-3
3-5
MŚ Montreal (27.12.2004-19.05.2005)
5-…
Sprint
ME Budapeszt (6.02-17.05.2006)
MŚ Melbourne (11.12.2006-28.I.2007)
Ryc.3. Porównanie objętości pływania [km] P.K. w poszczególnych zakresach
intensywności w okresach przygotowawczych do imprez głównych w trzech
sezonach szkolenia.
Jak wynika z ryciny 3 u P.K. dominowały wysiłki o charakterze tlenowym, które
stanowiły 71,2 % - do MŚ (2005), 64,8 % - do ME (2006), 75,7 % - do MŚ (2007) ogólnej
objętości pracy. Ponadto dostrzegamy, iż objętość pracy wykonana w zakresie beztlenowym
kwasomlekowym
(>5
mmol/l)
przed
MŚ
(2005)
i
ME
(2006)
była
podobna
i wynosiła odpowiednio 31,6 km (co stanowiło 2,6 % ogólnej objętości pracy) i 30,8 km
(3,5%).
W analizowanych okresach przygotowawczych P.K. odbył zróżnicowaną liczbą startów
(ryc. 4). Przed MŚ w Montrealu wystartował 34 razy (zajmując 28 razy pierwszą lokatę, dwa
razy drugą i cztery razy trzecią) przed ME (2006) – 31 razy (24 razy był pierwszy, cztery razy
– drugi i raz - trzeci, co pozwoliło mu uzyskać 93,5 % skuteczność startową) zaś przed MŚ w
5
Melbourne odbył 15 startów (osiem razy był pierwszy, trzy razy – drugi i dwa razy trzeci, co
zapewniło mu 86,7 % skuteczność startową).
36
34
32
30
28
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
34
28
31
24
15
2
8
3
Liczba startów
I Miejsce
4
2
1
4
II Miejsce
MŚ Montreal (27.12.2004-19.05.2005)
III Miejsce
ME Budapeszt (6.02-17.05.2006)
MŚ Melbourne (11.12.2006-28.01.2007)
Ryc.4. Liczba startów i zajmowanych miejsc 1-3
przygotowawczych do imprez głównych sezonu.
P.K.
w
trzech
okresach
Badany S.K. (ryc. 5) największą objętość pracy wykonał przed MŚ (2005) – 1224,5 km
(124 dni treningowe). W tym okresie dominowała praca o charakterze tlenowym (72,8 %
ogólnej objętości pracy). Równorzędnie lecz o mniejszej objętości realizował wysiłki
o
charakterze
mieszanym
(22,7
%)
oraz
beztlenowym
kwasomlekowym
i niekwasomlekowym (2,2 %). Porównując objętość pracy wykonaną w zakresach:
mieszanym (3-5 mmol/l) i beztlenowym kwasomlekowym (LA>5 mmol/l) przez S.K.
w analizowanych okresach widzimy, iż jest ona zbliżona i wynosi odpowiednio 278,1 km
przed MŚ (2005) i 279,3 przed ME (2006) oraz 27 km przed MŚ (2005) i 28,6 km przed ME
(2006). Szczegółowe dane dotyczące rozkładu objętości pływania w poszczególnych
zakresach intensywności w każdym z okresów przedstawia rycina 5.
Największą liczbę startów S.K. odbył w okresie przygotowawczym do MŚ (2005) tj.
18, zajmując 15 razy pierwsze miejsce, raz – drugie i dwa razy – trzecie. Przed ME
w Budapeszcie wystartował 13 razy (zajmując osiem razy pierwsze miejsce, dwa razy drugie i raz – trzecie). Najmniejszą liczbę startów, tj. 7, S.K. odbył podczas okresu
przygotowawczego do MŚ (2007). Uzyskał tu 85,7 % efektywność startową zajmując cztery
razy pierwszą lokatę, raz – drugą i trzecią. Szczegółowe dane zamieszczono na rycinie 6.
6
[km]
850
780,4
(63,7%)
800
750
700
650
600
550
455,0
(53,4%)
500
450
400
303,2
279,3
(72,1%) 278,1
(22,7%) (32,8%)
350
300
250
200
150
100
111,7
(9,1%) 75,2
(8,8 %)
50
96,7
(23,0%)
27,0 28,6
(2,2%) (3,4%)
16,7
(4%)
0
[mmol/l]
do 2
2-3
3-5
MŚ Montreal (27.12.2004-19.05.2005)
27,3 13,6
1,7
(2,2%) (1,6%) 2,5
(0,4%)
(0,6%)
5-…
Sprint
ME Budapeszt (6.02-17.05.2006)
MŚ Melbourne (11.12.2006-28.I.2007)
Ryc.5. Porównanie objętości pływania [km] S.K. w poszczególnych zakresach
intensywności w okresach przygotowawczych do imprez głównych w trzech
sezonach szkolenia.
20
18
18
15
16
14
12
13
10
8
6
8
7
4
1
0
Liczba startów
I Miejsce
MŚ Montreal (27.12.2004-19.05.2005)
2
1
4
2
1
1
2
II Miejsce
III Miejsce
ME Budapeszt (6.02-17.05.2006)
MŚ Melbourne (11.12.2006-28.01.2007)
Ryc. 6. Liczba startów i zajmowanych miejsc 1-3
przygotowawczych do imprez głównych sezonu.
S.K.
w
trzech
okresach
7
Największą liczbę jednostek treningowych zawodnicy zrealizowali podczas okresu
przygotowawczego do MŚ w Montrealu (O.J- 185, P.K.- 213, S.K. – 212) co przedstawiono na
rycinie 7.
Mimo, iż w kolejnych okresach obserwujemy zmniejszenie liczby odbytych treningów,
to ich stosunek do liczby dni treningowych był podobny i wyniósł u P.K i S.K średnio ok. 1,6
zaś O.J - średnio ok. 1,4.
225
200
Liczba treningów
175
213
(1,72)
150
212
(1,71)
153
(1,51)
125
100
185
(1,49)
147
(1,46)
138
(1,37)
75
68
65
58
(1,62) (1,55)
(1,38)
50
25
0
Montreal
(27.12.2004-19.05.2005)
Budapeszt
(6.02-17.05.2006)
O.J.
P.K.
Melbourne
(11.12.2006-28.I.2007)
S.K.
Ryc.7. Liczba jednostek treningowych (oraz średnia na dzień treningowy)
zrealizowanych podczas okresów przygotowawczych do imprez głównych w
kolejnych sezonach szkolenia.
Przedstawione rozważania pokazują, iż stosowane programy szkolenia (pozwalające
uzyskiwać zawodnikom wysokie wyniki) wymagają nieustannych modyfikacji wynikających
z indywidualnych zmian dyspozycji zawodników. Wybór polityki startowej warunkuje zatem
czas trwania poszczególnych okresów oraz wyznacza kierunek przygotowań.
Prowadzone
badania
nad
obciążeniami
treningowymi
pływaków
najwyższej
kwalifikacji pokazały, że pomimo zmieniających się wartości bezwzględnych objętości
pływania [km] w poszczególnych zakresach intensywności to procentowy rozkład ogólnej
objętości pływania między poszczególnymi zakresami nie różni się istotnie statystycznie
[Siewierski 2007 a, Siewierski i wsp. 2007].
Podobną
sytuację
dostrzegamy
w
grupie
badanych
zawodników,
gdzie
%
zrealizowanych obciążeń w poszczególnych zakresach intensywności różni się nie znacznie,
mimo, iż w wartości bezwzględne objętości pływania różnią się nawet o 100 km (ryc. 1, 3 i 5).
W zakresie tlenowym (2-3 mmol/l) O.J. przepłynęła 629,8 km, co stanowiło 57,9 % ogólnej
8
objętości pracy, P.K. w tym zakresie przepłynął 727,4 km, tj. 59,8 % ogólnej objętości, zaś
S.K. 780,4 km (63,7%).
W oparciu o przeprowadzone badania, literaturę przedmiotu oraz doświadczenia
praktyki można sformułować następujące wnioski:
1. Największą objętość pracy oraz liczba startów zawodnicy wykonali w okresie
przygotowawczym do MŚ w Montrealu (124 dni treningowe).
2. W treningu dominowały wysiłki o charakterze tlenowym, których udział w ogólnej
objętości pracy wynosił średnio u każdego z badanych ponad 70 % - MŚ (2005), ok.
65 % - ME (2006), ponad 75 % - MŚ (2007).
3. Mimo, iż wartości bezwzględne objętości pływania [km] są zróżnicowane
w analizowanych okresach przygotowawczych to procentowy rozkład ogólnej
objętości pływania między poszczególnymi zakresami nie różni się istotnie.
Piśmiennictwo
1.
Bompa T.O. [1988]: Teoria planowania treningu. RCMSzKFiS, Warszawa.
2.
Naglak Z. [1999]: Metodyka trenowania sportowca. AWF, Wrocław.
3.
Płatonow W.N., Sozański H. [1991]: Optymalizacja struktury treningu sportowego.
RCMSzKFiS, Warszawa.
4.
Siewierski M. [2007a]: Size and structure of the Olympic Team members training load
in swimming in 2004/2005 training period. [w:] Kobrinsky M.E.: Współczesny Sport
Olimpijski I Sport dla Wszystkich. Materiały XI Międzynarodowego Kongresu
Naukowego. Belarusian State University of Physical Culture, Ministry of Sport and
Tourism of Belarus Republic, Minsk.
5.
Siewierski M. [2007b]: Skuteczność startowa pływaków najwyższej klasy a liczba
startów w makrocyklu rocznym. Sport Wyczynowy, nr 1-3: 26-37.
6.
Siewierski M., Słomiński P., Białecki R. [2007]: Analiza obciążeń treningowych
i startowych w dwóch sezonach przygotowań do imprez najwyższej rangi rekordzistki
i mistrzyni świata w pływaniu. [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.)
Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej – Diagnostyka. T. 4. PTNKF,
Warszawa: 43-48.
7.
Sozański H. [1999]: Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa.
8.
Sterkel J. [2001]: Long – and short – Range Planning. [w:] Hannula D., Thornton N.
(red.): The Swim Coaching Bible. Human Kinetics. Champaign: 99-110.
9