Agencja nieruchomości praca

Sygn. akt III AUa 3/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 października 2014 r.
Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Michał Bober (spr.)
Sędziowie:
SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń
SSO del. Renata Żywicka
Protokolant:
stażysta Agnieszka Makowska
po rozpoznaniu w dniu 9 października 2014 r. w Gdańsku
sprawy W. D.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.
o emeryturę
na skutek apelacji W. D.
od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu- IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 października 2013
r., sygn. akt IV U 1783/13
oddala apelację.
UZASADNIENIE
W. D. odwołał się od decyzji organu rentowego, którą odmówiono prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy
w szczególnych warunkach.
W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy odwołanie oddalił opierając rozstrzygniecie na następujących ustaleniach i
rozważaniach:
W. D. urodził się w dniu (...), zatem w dniu (...) ukończył wiek 60 lat. W dniu 2.07.2013r. skarżący złożył pozwanemu
organowi rentowemu wniosek o ustalenie uprawnień do emerytury. Z oświadczenia wnioskodawcy wynikało, iż
nie jest on członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Do wniosku skarżący dołączył między innymi świadectwo
wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 19.06.2013r. wystawione przez Agencję Nieruchomości Rolnych
Oddział Terenowy w O., z którego to świadectwa wynikało, iż skarżący w okresie od 5.02.1980r. do 31.03.1994r. był
zatrudniony w (...) w P. i w tym okresie jako kierownik budowy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał
dozór inżynieryjno-techniczny nad pracami wymienionymi w wykazie A, prace wymienione tj w dziale XIV, poz.
24. Ubezpieczony przedłożył również świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 1.07.2013r.
wystawione przez Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Budownictwa (...) w O., z którego wynikało, iż skarżący
w okresie od 4.05.1994r. do 14.02.1997r był zatrudniony w wyżej wym. przedsiębiorstwie jako kierownik budowy
wykonując stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych w wykazie
– kontrola i dozór inżynieryjno-techniczy nad pracami wymienionymi w wykazie A,/ prace wymienione tj w dziale
XIV, poz. 24./
Na podstawie przedłożonych dokumentów organ rentowy ustalił na dzień 1.01.1999r staż ubezpieczenia skarżącego w
wymiarze ponad 25 lat – 28 lat 1 miesiąc i 8 dni i nie uznał żadnego okresu jako pracy wykonywanej w szczególnych
warunkach .
Zaskarżoną decyzją z dnia 26.07.2013r. pozwany odmówił wnioskodawcy prawa do świadczenia z uwagi na
niespełnienie przez niego przesłanki posiadania 15 letniego okresu wykonywania prac w szczególnych warunkach.
Z uzasadnienia decyzji wynikało, że pozwany nie uwzględnił jako pracy w szczególnych warunkach okresu
zatrudnienia skarżącego okresie od 5.02.1980r. do 31.03.1994r. w (...) w P. na stanowisku kierownika budowy i
w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Usługowe Budownictwa (...) w O. na stanowisku kierownika budowy w okresie
od 4.05.1994r. do 14.02.1997r bowiem wśród prac objętych przepisami rozporządzenia RM z dnia 07.02.1983r. nie
wymieniono prac na stanowiskach kierowniczych. Nadto w decyzji wskazano, iż prace świadczone na stanowiskach
kierowniczych są obligatoryjnie związane z wykonywaniem prac o charakterze administracyjno – biurowym i nie
można stwierdzić czy nadzór wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy bezpośrednio przy stanowiskach
objętych przepisami w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, uprawniającymi do obniżenia wieku
emerytalnego.
(dowód: wniosek k. 1-6, świadectwa pracy k. 4,5, decyzja k. 13 – plik emerytalny, akta ZUS)
Skarżący nie zgodził się z powyższą decyzją wnosząc odwołanie, w którym domagał się przyznania prawa do
świadczenia.
W ocenie Sądu odwołanie skarżącego nie zasługiwało na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U.Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura
po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z
zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.
W myśl art. 184 ust. 1 ww. ustawy ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po
osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:
1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach
dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz
2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.
Ust. 2 Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu
emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu
emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w
przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Stosownie do § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.Nr 8, poz. 43) pracownik, który
wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia
łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma
wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.
Zgodnie zaś z § 3 rozporządzenia za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym
okresem zatrudnienia”, uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami
równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.
W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych
w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest
wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.
Z powyższego wynika, iż skarżący nabyłby prawo do wcześniejszej emerytury w przypadku łącznego spełnienia
przesłanek:
- ukończenia wieku 60 lat
- legitymowania się łącznym okresem ubezpieczenia w wymiarze co najmniej 25 lat, przypadającym na dzień
01.01.1999r.;
- legitymowania się 15 letnim okresem pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, przypadających na dzień
01.01.1999r.;
- nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego;
Poza sporem w sprawie było, iż skarżący W. D. ma ukończony wiek 60 lat, na dzień 01.01.1999r. legitymował się ponad
25 letnim okresem ubezpieczenia, nie był członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Spornym pozostawało czy
skarżący na dzień 01.01.1999r. legitymuje się 15 letnim okresem pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.
Zdaniem pozwanego organu rentowego skarżący nie wykazał żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach.
Skarżący co prawda przedłożył pozwanemu świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach . w (...) w
Pieniężnie i Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Usługowe Budownictwa (...) w O. , jednakże na jego podstawie nie można
było stwierdzić czy skarżyscy wykonywał nadzór nad stanowiskami pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy.
Faktem jest, iż rozporządzenie RM z 07.02.1983r. w § 2 ust. 2 wymaga by okresy pracy w szczególnych warunkach
zostały potwierdzone przez zakład pracy w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub też w
„zwykłym” świadectwie pracy z odpowiednią adnotacją. Niemniej jednak należy zauważyć, iż świadectwo pracy nie ma
mocy wiążącej zarówno dla pozwanego, jak i dla Sądu. Nie jest ono bowiem dokumentem urzędowym w rozumieniu
art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym
zadania z zakresu administracji państwowej, a tylko dokumenty wydane przez te organy stanowią dowód tego, co
zostało w nich urzędowo poświadczone. W postępowaniu sądowym świadectwo pracy traktuje się jako dokument
prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła
oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w
nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej. Tak więc pozwany posiadał uprawnienie do
weryfikacji takiego świadectwa, wnioskodawca posiada zaś uprawnienie do wykazania innymi dowodami, iż stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach, tym bardziej, iż zgodnie z utrwalonym w
judykaturze poglądem, w sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie okresów zatrudnienia także
w oparciu o inne dowody niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy. (uchwała SN z dnia 21.09.1984r. III UZP 48/84
LEX nr 14630, uchwała SN z dnia 10.03.1984r. III UZP 6/84 LEX nr 14625).
W świadectwach wykonywania przez skarżącego pracy w szczególnych warunkach jako podstawę wpisano wykaz
A dział XIV rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 ze zm.). Rozporządzenie
wymienia tu kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno techniczny na
oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.
Z takiego zapisu wynika wiec, że dla oceny czy dany pracownik sprawuje dozór inżynieryjno – techniczny istotne
jest jakie czynności i w jaki sposób wykonuje. Nie wystarczy więc sam fakt zajmowania określonego stanowiska
– kierownika budowy lub podobnego. Nie oznacza to bowiem automatycznie, że taka osoba sprawuje nadzór
inżynieryjno – techniczny w zakładzie, którym kieruje. O tym czy zaistniały przesłanki wymienione w wykazie A dział
XIV poz. 24 rozporządzenia RM z 1983r. decyduje także charakter pracy pracowników, nad którymi wykonywany jest
nadzór. Pracownicy ci muszą wykonywać stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach. Nadto nadzór
nad takimi pracownikami musi być wykonywany w sposób ciągły i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Skarżący domagając się uwzględnienia jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach okresu jego zatrudnienia
w (...) w P. na stanowisku kierownika. Budował wówczas budynki mieszkalne z grupą 36 pracowników. Byli to
cieśle zbrojarze, betoniarze, murarze, montażyści, malarze, tynkarze . Skarżący sprawował nadzór techniczny nad
tymi pracownikami, którzy wykonywali wykonywał na budowie wszystkie roboty na budowach osiedli min w O. dla
Spółdzielni (...) . Skarżący wyjaśnił, że przy budynkach wykonywane były wszystkie prace - wykopy fundamentów
budynku, szalowanie ,wylewanie fundamentów, stawianie murów, montaż drzwi i okien, tynkowanie i malowanie,
wykonywanie podłóg z płytek PCV, wykonywanie dachów. Codziennie był na każdej prowadzonej budowie. Skarżący
nadzorował wykonanie budynku od rozpoczęcia budowy do odbioru kluczy. Skarżący był także obecny przy
wykonywaniu prac przez firmy zewnętrzne, które wykonywały prace elektryczne i hydrauliczne ,dokonywał odbiorów
tych prac. Skarżący wyjaśnił również, iż do jego obowiązków należało dopilnowanie żeby były przestrzegane przepisy
BHP.
W okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Usługowe Budownictwa (...) w O. na stanowisku kierownika
budowy ubezpieczony pracował jako kierownik budowy na budowach budynków min w E. przy ul (...), w D. ,O.
,Budynku (...) w O. . Przedsiębiorstwo wykonywało prace jako podwykonawca B. w B.. Skarżący nadzorował
wykonanie budynku od rozpoczęcia budowy do odbioru kluczy nadzorując prace grupy od 20 do 70 osób. Byli to
cieśle, zbrojarze, betoniarze, murarze, izolatorzy, montażyści, malarze, tynkarze. Ubezpieczony wskazał, że około
¼ składu załogi stanowili murarze. Montażyści montowali min rusztowania ,ale też pomagali przy szalunkach. W.
D. odpowiedzialny był za wykonanie wszystkich prac .Pracownicy podzieleni byli na brygady, na czele których stali
brygadziści .Na budowach nie było majstra.
Już na podstawie samych wyjaśnień wnioskodawcy należało jednak dojść do wniosku, że mimo, iż sprawował on
nadzór nad pewnymi stanowiskami pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, to nie czynił tego jednak stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy albowiem sprawował nadzór również nad wydziałami, których stanowiska pracy nie
są stanowiskami pracy w szczególnych warunkach.
Jak słusznie zauważył organ rentowy, w budownictwie do prac wykonywanych w warunkach szczególnych zalicza
się stanowiska wymienione enumeratywnie w rozp.RM z 7.02.1983r /które pozwany przywołał w odpowiedzi na
odwołanie/.Za prace w warunkach szczególnych nie uważa się prac tynkarzy murarzy, cieśli/jeśli nie są wykonywane
na wysokości lub w głębokich wykopach/,elektryków, prac przy montażu okien i drzwi ,wykładaniu podłóg.
Biorąc pod uwagę fakt ,że ubezpieczony nadzorował budowy budynków od wykonania wykopów, do ostatecznego
oddania budynków ,to brak podstaw do przyjęcia, że nadzorował jedynie prace na stanowiskach wymienionych w
dziale A rozporządzenia z 7.02.1983r Zgodnie ze sztuką budowlaną przy budowie uczestniczą pracownicy budowlani
różnych specjalności i tylko część tych prac może być uznana za wykonujących prace w warunkach szczególnych/
np. dekarze, zbrojarze, betonarze/ Brak jest ,już nawet w oparciu o wyjaśnienia ubezpieczonego/, do uznania, że
na budowach jako podstawowe wykonywane są prace w warunkach szczególnych. Ubezpieczony sam przyznał, że
np. murarze stanowili ok ¼ załogi. Obok murarzy na budowie pracowali inni pracownicy np. malarze, tynkarze,
montażyści drzwi, okien i podłóg .W świetle powyższego Sąd uznał, iż brak było podstaw do uwzględnienia spornego
okresu jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.
Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca zarzucając rozstrzygnięciu naruszenie prawa procesowego poprzez brak
wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. W ocenie skarżącego, uznanie
stanowiska kierowniczego za stanowisko administracyjno-biurowe jest niewłaściwe i odbiegające od rzeczywistej
pracy wykonywanej przez wnioskodawcę. Praca kierownika budowy wiąże się nadzorem i dozorem technicznym
przewidzianym Prawem Budowlanym i przepisami bhp. Kierownik budowy nie musi stale przebywać na stanowisku
gdzie jest wykonywana praca w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze, ale musi być związany
stale z prowadzeniem odpowiedniej dokumentacji dla bezpiecznego jej wykonania jak również swoim podpisem
gwarantować jakość jej wykonania, co na to, że ma prawo korzystać z pomieszczeń biurowych znajdujących się
na budowie pomocne w jego pracy co zawsze stanowi zaplecze budowy przeważnie zwykły barakowóz budowla
tymczasowa o prymitywnych warunkach sanitarnych.
W konsekwencji wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie mu prawa do emerytury.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja – jako nieuzasadniona – podlegała oddaleniu. Sąd Apelacyjny w całej rozciągłości aprobuje i przyjmuje
jako podstawę własnych rozważań zarówno ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji jak i rozważania
poczynione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Mając na względzie pełna aprobatę dla podniesionej tam
argumentacji nie zachodzi potrzeba ponownego jej powielania.
Oczywiście z gruntu nieprawidłowy i nie znajdujący uzasadnienia tak w zasadach logiki jak też w poglądach
judykatury jest pogląd, że wylegitymowanie się przez osobę starającą się o emeryturę świadectwem pracy w warunkach
szczególnych jest dowodem, który nie może podlegać ocenie i weryfikacji w toku postępowania dowodowego. W tej
materii Sąd I instancji naprowadził wystarczające rozważania i właściwie odwołał się do orzecznictwa. Marginalnie
tylko – na podstawie własnych obserwacji czynionych przy okazji rozpoznawania podobnych spraw - Sąd Apelacyjny
zwraca uwagę na coraz częściej pojawiające się jako dowód w postępowaniach przed Sądem świadectwa pracy
wystawiane przez inne podmioty niż pracodawcy (następcy prawni, archiwa, podmioty przechowujące dokumentację
osobową), których treść nie pokrywa się z faktycznym charakterem pracy osób, którym te świadectwa wystawiono
tudzież wadliwie kwalifikuje stanowiska pracy jako stanowiska pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu
przepisów rozporządzenia z 1983r. w sytuacji, gdy praca na tych stanowiskach w sposób oczywisty takiego przymiotu
nie ma. Niezależnie od tego, czy motywacją przyświecającą wystawianiu takich świadectw jest udzielenie pomocy przy
uzyskaniu nienależnych świadczeń emerytalnych czy też zwykłe niechlujstwo lub brak kompetencji, wydaje się, że
zachowanie takie powinno być zbadane pod kątem znamion przestępstwa z art.271 §1 k.k. (poświadczenia nieprawdy w
dokumencie). Nie jest to też pierwsza sprawa, w której wystawcą wątpliwego dokumentu jest Agencja Nieruchomości
Rolnych Oddział Terenowy w O..
Przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jt.:
Dz.U. z 13r. poz. 1440 ze zm.) ustanawiają zasadę, wedle której emerytura przysługuje mężczyźnie po ukończeniu
(w przypadku wnioskodawcy) 66 lat i 3 miesięcy życia (art.24 ust.1b pkt 11), co słusznie zauważył Sąd I instancji.
Prawo do emerytury w wieku obniżonym (w tym związane z pracą w warunkach szczególnych) jest więc wyjątkiem
od ww. reguły. W konsekwencji obowiązek udowodnienia wszystkich przesłanek do ziszczenia się tego wyjątku
spoczywa na ubezpieczonym. Co więcej, wszelkie istotne wątpliwości, które pojawią się w toku postępowania
dowodowego muszą skutkować przyjęciem, że przesłanki uzyskania prawa do wyjątkowego wszak świadczenia
nie zostały wykazane. Nie budzi wątpliwości, iż głównym motywem przyświecającym ustawodawcy w stworzeniu
instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS a następnie jej zachowaniu w kształcie
wynikającym z obwiązujących przepisów było założenie, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku przyczynia się do szybszego obniżenia
wydolności organizmu. Osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Służy
to swoistemu „wyrównaniu szans” na skorzystanie z prawa do emerytury. W przypadku osób wykonujących prace
szczególnie wyniszczające organizm, obniżenie wieku jest skutkiem uzasadnionego medycznie wniosku, iż organizm
wcześniej traci wydolność umożliwiającą dalszą aktywność zawodową. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach uważa się więc pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o
znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo
własne lub otoczenia. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w znaczny sposób jest narażony
na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykład takiej pracy można wskazać na prace w narażeniu na hałas
przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych
warunkach atmosferycznych itp. W tym też kontekście oceniane są również prace związane z nadzorem czy dozorem
inżynieryjno – technicznym wykonywanym stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na oddziałach i wydziałach, w
których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Osoba sprawująca stały dozór przebywająca
w tym samym środowisku zawodowym, w którym przebywają podlegający jej pracownicy narażona jest na analogiczne
czynniki środowiskowe jak osoby wykonujące poszczególne prace fizyczne. O ile podstawowymi pracami są prace
wykonywane w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów rozporządzenia z 1983r., warunki te oddziaływają
w równym stopniu na osoby sprawujące nadzór.
Wszystkie obowiązki dowodowe w zakresie wykazania, że wykonywana praca w spornym okresie miała charakter
pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz.43, ze zm.) obciążają wnioskodawcę a nie organ rentowy. To więc nie organ rentowy ma obowiązek
wykazania, że praca wykonywana przez wnioskodawcę nie miała charakteru pracy w warunkach szczególnych, lecz
wnioskodawca ma obowiązek udowodnić, że taki charakter miała.
Ponieważ zatem wnioskodawca odwołuje się do przepisów Prawa budowlanego oraz przepisów bhp normujących
obowiązki kierownika budowy, wypada przybliżyć te obowiązki sięgając do właściwych przepisów. Regulacje
normatywne zadań oraz umiejscowienia w procesie budowlanym kierownika budowy były zbliżone zarówno pod
rządami przepisów nadal obowiązującej ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (j.t.: Dz.U. z 2013r., poz.1409
ze zm.) jak i pod rządami poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo budowlane
(Dz.U. Nr 38, poz.229 ze zm.) były zbliżone, więc dla ułatwienia wystarczy przybliżyć bardziej precyzyjne regulacje
obowiązujące od 1994r. Tak też stosownie do art.17 ust.4 ustawy kierownik budowy zaliczany jest i był do uczestników
procesu budowlanego, zaś jego funkcja definiowana jest jako samodzielna funkcja techniczna w budownictwie tj.
funkcja uprawniająca do prowadzenia działalności związanej z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych
lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych (art.12
ust.1 pkt 2 ustawy) Art. 22 ustawy w jej pierwotnym brzmieniu przewidywał następujące podstawowe obowiązki
kierownika budowy:
1) protokolarne przejęcie od inwestora i odpowiednie zabezpieczenie terenu budowy wraz ze znajdującymi się na
nim obiektami budowlanymi, urządzeniami technicznymi i stałymi punktami osnowy geodezyjnej oraz podlegającymi
ochronie elementami środowiska przyrodniczego i kulturowego,
2) prowadzenie dokumentacji budowy,
3) zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu oraz zorganizowanie i kierowanie budową obiektu budowlanego
w sposób zgodny z projektem i pozwoleniem na budowę, przepisami i obowiązującymi Polskimi Normami oraz
przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) wstrzymanie robót budowlanych w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłoczne
zawiadomienie o tym właściwego organu,
5) zawiadomienie inwestora o wpisie do dziennika budowy dotyczącym wstrzymania robót budowlanych z powodu
wykonywania ich niezgodnie z projektem,
6) realizacja zaleceń wpisanych do dziennika budowy,
7) zgłaszanie inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanych robót ulegających zakryciu bądź zanikających
oraz zapewnienie dokonania wymaganych przepisami lub ustalonych w umowie prób i sprawdzeń instalacji, urządzeń
technicznych i przewodów kominowych przed zgłoszeniem obiektu budowlanego do odbioru,
8) przygotowanie dokumentacji powykonawczej obiektu budowlanego,
9) zgłoszenie obiektu budowlanego do odbioru odpowiednim wpisem do dziennika budowy oraz uczestniczenie w
czynnościach odbioru i zapewnienie usunięcia stwierdzonych wad, a także przekazanie inwestorowi oświadczenia, o
którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 2.
Jak widać, nadzoru bezpośrednio wykonywanego na stanowiskach gdzie praca wykonywana jest w warunkach
szczególnych ustawodawca w ogóle nie wymienia. Nadzór taki nie jest wymieniany także w zakresie innych
obowiązków wskazanych ustawą, co oczywiście nie oznacza, że kierownik budowy również takiego nadzoru nie
sprawował. Bezpośredni jednak nadzór i konieczność stałego przebywania w środowisku zawodowym właściwym dla
pracy danej grupy pracowników (w warunkach szczególnych lub nie) sprawowany jest poprzez brygadzistów i innych
pracowników. Oczywiście nie sposób kwestionować, że warunki pracy w barakowozach, gdzie kierownik budowy
zwykle spędza znamienitą część czasu nie należały do komfortowych zwłaszcza w okresie przed 1990r. a często nie
należą do komfortowych także i w czasach obecnych. Nie sposób też kwestionować stawianej przez wnioskodawcę
tezy, że warunki te mogą być określane mianem „prymitywnych warunków sanitarnych”. Tyle jednak, że racjonalny
prawodawca wiąże możliwość uzyskania prawa do świadczenia emerytalnego w obniżonym wieku ze stałą ekspozycją
na czynniki wyniszczające organizm na enumeratywnie wymienionych stanowiskach pracy i nie wymienił wśród tych
stanowisk i miejsc pracy „pracy w barakowozach budowlanych w prymitywnych warunkach sanitarnych”.
Oczywiście prawodawca zawsze kwalifikował stanowisko kierownika budowy do szeroko rozumianego nadzoru
technicznego obok brygadzisty, majstra budowlanego, kierownika robót oraz personelu inżynieryjno-technicznego
wykonawcy robót budowlano-montażowych (por.: §2 ust.3 rozporządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu
Materiałów Budowlanych z dnia 28 marca 1972 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu
robót budowlano-montażowych i rozbiórkowych. (Dz.U. Nr 13,poz.93) To jednak do brygadzistów a nie kierownika
budowy należały takie obowiązki jak obowiązek organizowania, przygotowania i kierowania pracami brygady
danej specjalności budowlanej w sposób zabezpieczający przed wypadkiem, zgodnie z obowiązującymi przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy i wytycznymi udzielonymi przez przełożonego (§5 pkt1 ww. rozporządzenia).
System prawny zawsze kwalifikował stanowisko kierownika budowy jako osoby sprawującej funkcje administracyjno
– zarządzające na budowie. W efekcie więc nadzór techniczny kierownika budowy nie jest związany z bezpośrednim
nadzorowaniem procesu budowlanego na poszczególnych stanowiskach pracy a z zarządzaniem całym procesem
budowlanym Z tego też założenia wyszedł prawodawca umieszczając stanowisko kierownika budowy w wykazie
C do rozporządzenia z 1983r. uprawniającym do wzrostu emerytury stosownie do przepisów rozdziału 3 § 16-18
rozporządzenia według stanu prawnego obowiązującego do 06 czerwca 1996r.) – w dziale III pod poz. 6. Byłoby
oczywistym zaprzeczeniem racjonalności prawodawcy konstruowanie poglądu, wedle którego prace na określonym
stanowisku miałyby być kwalifikowane zarówno z wykazu A (dział XIV poz.24) jak i z wykazu C (dział III poz.6).
Takiej kwalifikacji zdecydowanie sprzeciwia się kształt przepisów jak i cel ich ustanowienia – o czym niżej. Właściwe
zakwalifikowanie stanowiska pracy rodzi określony zakres uprawnień, które są względem siebie rozdzielne. Właściwej
kwalifikacji stanowiska pracy kierownika budowy pomaga także sięgnięcie do stanu prawnego sprzed wejścia w życie
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.) oraz wydanego na jej podstawie rozporządzenia z 1983r. oraz wgląd w treść przepisów tej ostatniej ustawy.
Tak też w stanie prawnym obowiązującym do dnia 31.12.1982r. obowiązywały przepisy ustawy z dnia 23 stycznia 1968
r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.) i wydanego na
podstawie jej art. 11 ust. 4 przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii
zatrudnienia. (Dz.U. Nr 13 poz.86) i poprzednio rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie
zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia (Dz. U. Nr 39, poz. 176 ze zm.) Stosownie do przepisów wskazanej
ustawy (art.11) ustalone były dwie kategorie zatrudnienia pracowników.
2. Pierwsza kategoria zatrudnienia obejmuje pracowników zatrudnionych:
1) pod ziemią,
2) w warunkach szkodliwych dla zdrowia,
3) na statkach żeglugi powietrznej,
4) na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym,
5) w stoczniach morskich na niektórych stanowiskach pracy bezpośrednio przy budowie i remoncie statków morskich,
6) w charakterze nauczycieli podlegających przepisom ustawy z dnia 27 kwietnia 1956 r. o prawach i obowiązkach
nauczycieli (Dz. U. Nr 12, poz. 63),
7) w zespołach formujących szkło (art. 54 ust. 1).
3. Druga kategoria zatrudnienia obejmuje pracowników nie wymienionych w ust. 2.
Wydane na podstawie przepisów ustawy rozporządzenie z 1979r. wprowadziło do prac zaliczanych do pierwszej
kategorii zatrudnienia prace przy kontroli międzyoperacyjnej i dozorze inżynieryjno-technicznym (brygadziści,
mistrzowie, kierownicy zmian, kierownicy oddziałów i wydziałów oraz ich zastępcy) w oddziałach, w których jako
podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (dział XI poz.35). Przepisy rozporządzenia wiązały pierwszą
kategorię zatrudnienia zarówno (1) z występowaniem czynników szkodliwych dla zdrowia lub (2) z uciążliwymi
warunkami pracy (por.: §4 oraz art.11 ustawy jw.) Oczywiście rozporządzenie nie wymieniało wśród tych stanowisk
kierowników budowy.
Dopiero ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym… wprowadziła w dziale III rozdział 1 podział na:
- pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (tj. pracowników stale zatrudnionych przy pracach o
znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia) w tym (art.53 ust.2 pkt 11) pracowników
zatrudnionych na niektórych stanowiskach w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych oraz
- pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze w tym (art.53 ust.3 pkt 5) pracowników zatrudnionych
niektórych pracowników budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych nie objętych przepisem ust. 2 pkt
11. W tej grupie pracowników wymieniony jest kierownik budowy (wykaz C dział III poz.6), co oznacza, że nie
został on wymieniony wśród pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (a więc objęty wykazem A do
rozporządzenia z 1983r.).
Powyższe reguły zostały odzwierciedlone w przepisach przywołanego wyżej rozporządzenia wykonawczego z 1983r. w
sprawie wieku emerytalnego… Rozporządzenie w pierwotnej treści zawierało trzy załączniki – wykazy stanowisk:
- wykazy A i B (nadal obowiązujące) określające prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do
niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty Inwalidzkiej;
- wykaz C (nieobowiązujący) określający prace w szczególnych warunkach i na stanowiskach pracy o szczególnym
charakterze, na których zatrudnienie uprawnia do wzrostu emerytury lub renty.
Z brzmienia przywołanych powyżej przepisów ustawy (art. 53 ust.2 pkt 11 oraz ust.3 pkt 5) oraz z konstrukcji
rozporządzenia wykonawczego wynika wprost, że w wykazie C (a konkretnie w dziale III) umieszczone zostały te tylko
prace (stanowiska), które nie są „niektórymi” stanowiskami w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych
enumeratywnie wymienionymi w wykazie A. Wykaz zaś A do prac wykonywanych w warunkach szczególnych w
budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych zaliczył (Dział V)
1. Roboty wodnokanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach
2. Budowę oraz remont chłodni kominowych i kominów przemysłowych
3. Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych
4. Prace zbrojarskie i betoniarskie
5. Prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości
6. Prace malarskie konstrukcji na wysokości
7. Prace przy wykonywaniu konstrukcji nadbrzeży, falochronów oraz innych budowli hydrotechnicznych w
nawodnionych wykopach lub na styku woda - ląd
8. Prace cykliniarskie
9. Prace dekarskie
10. Prace kamieniarskie
11. Prace przy produkcji materiałów ogniotrwałych oraz wyrobów ceramicznych
12. Prace przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych
13. Prace przy produkcji wyrobów z włókien mineralnych z zastosowaniem klejów zawierających rozpuszczalniki
organiczne
14. Prace przy produkcji cementu
15. Prace przy produkcji betonu kruszywowego
16. Prace przy produkcji wapna
17. Prace przy produkcji gipsu półmokrego
18. Prace palaczy pieców do wypalania i palaczy suszarń
19. Prace przy produkcji wyrobów ze szkła kryształowego
20. Wypalanie, ściąganie i mielenie dolomitu oraz przygotowanie masy dolomitowej
21. Produkcję elementów budowlanych z pyłów dymnicowych.
ale także – (Dział XIV)
24. Kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach
i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie
25. Bieżącą konserwację agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na
oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.
Wykaz C (dział III) grupował natomiast następujące prace (stanowiska):
1. Stanowiska pracy określone w taryfikatorze kwalifikacyjnym robotników budowlanych
2. Stanowiska pracy określone w taryfikatorze kwalifikacyjnym robotników przemysłu materiałów budowlanych
3. Majster, mistrz, brygadzista
4. Kierownik zmiany
5. Kierownik wydziału (oddziału) produkcyjnego w przedsiębiorstwach (zakładach) przemysłowych
6. Kierownik wielkiej budowy, zespołu budów, grupy robót, dużego zakładu produkcyjnego, kierownik budowy, robót,
obiektu, bazy sprzętu, transportu, zakładu produkcyjnego, kierownik warsztatu
7. Kontroler jakości
8. Inżynier lub technik zatrudniony na budowie lub bezpośrednio w zakładzie produkcyjnym na stanowisku pracy,
na którym zgodnie z obowiązującym taryfikatorem kwalifikacyjnym wymagane jest posiadanie kwalifikacji inżyniera
lub technika.
Jak więc wskazano wyżej – wszystkie wymienione powyżej stanowiska grupujące niektórych pracowników
budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych nie są stanowiskami wymienionymi w wykazie A. Stanowisko
kierownika budowy jest oczywiście stanowiskiem pracy, na którym praca wykonywana ma przymiot pracy „w
szczególnym charakterze” a nie „w szczególnych warunkach”. O ile bowiem warunki pracy np. spawacza zbrojarza betoniarza czy cieśli budowlanego są do siebie zbliżone niezależnie od rodzaju i miejsca budowy, o tyle warunki pracy
kierownika budowy na każdej budowie są porównywalne. Szczególny natomiast charakter stanowiska kierownika
budowy wyraża się właśnie w szczególnej odpowiedzialności, jaką ponosi w ramach procesu budowlanego. Szczególny
charakter tego stanowiska nie ma jednak nic wspólnego z bezpośrednim oddziaływaniem czynników szkodliwych
dla zdrowia i obniżających wydolność organizmu, co przekładałoby się na uprawienie do skorzystania ze świadczeń
emerytalnych w wieku obniżonym w stosunku do powszechnego wieku emerytalnego.
Sądowi Apelacyjnemu nieobce są oczywiście rozstrzygnięcia sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego, które mogą
sugerować zacieranie się powyższych reguł w odniesieniu do niektórych stanowisk pracy oraz pewną dowolność w
kwalifikowaniu niektórych prac czy to z wykazu C, czy to z wykazu A. Typowym przykładem jest przeważająca w
judykaturze akceptacja dla kwalifikowania do prac w warunkach szczególnych - pracy na stanowisku tzw. „brygadzisty
(podobnie majstra czy mistrza) pracującego” - również w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych. Nie
jest rzeczą Sądu prowadzenie w ramach niniejszego uzasadnienia rozważań i ocen, czy taka linia orzecznicza ma
uzasadnione podstawy w treści obowiązujących przepisów, czy też jest wyrazem niemającego oparcia w przepisach
prawa materialnego poszerzania kręgu osób uzyskujących prawo do świadczeń emerytalnych w obniżonym wieku,
wbrew oczywistym zamierzeniom ustawodawcy dążącego do ograniczenia kręgu tych osób, które wszak uzyskują
przywileje emerytalne kosztem wydłużania wieku emerytalnego ogółu osób zatrudnionych. Godzi się bowiem w tym
miejscu przywołać stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 maja 2004 r. w sprawie
II UK 344/03 ( na stronie http://www.sn.pl ), gdzie Sąd Najwyższy w odniesieniu właśnie do stanowisk majstra,
mistrza i brygadzisty w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych wyraził ocenę, że praca na stanowiskach
wymienionych w wykazie C załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr
8, poz. 43 ze zm.), uprawnia jedynie do wzrostu emerytury, a nie stanowi przesłanki nabycia prawa do emerytury
określonej w art.32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).O ile jednak dyskusyjne (a więc również akceptowalne)
może być kwalifikowanie brygadzisty wymienionego w nieobowiązującym wykazie C do wykazu A gdy wykaże on,
że w rzeczywistości mimo nominalnej funkcji brygadzisty wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
czynności odpowiadające pracom wymienionym w wykazie A, o tyle próba podobnego odniesienia w przypadku
kierownika budowy byłaby pozbawiona jakichkolwiek logicznych podstaw. W takim też kontekście stanowisko
kierownika budowy postrzegane jest w judykaturze (por. np.: rozważania zaprezentowane w uzasadnieniu wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2011 r. w sprawie II UK 326/10 ( na stronie http://www.sn.pl )
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny oddalił apelację stosownie do art.385 k.p.c.