INFORMACJA NA TEMAT SAMOLOTU TS

INFORMACJA NA TEMAT SAMOLOTU TS-11 ISKRA.
TS-11 Iskra – samolot szkolno-treningowy, produkowany przez 25 lat w WSK "PZL Mielec"
(obecnie Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o. w Mielcu), zaprojektowany przez zespół pod
kierunkiem Tadeusza Sołtyka Pierwsza polska konstrukcja lotnicza napędzana silnikiem
odrzutowym.
GŁÓWNY KONSTRUKTOR TADEUSZ SOŁTYK 1909 - 2004
Urodził się 1909 .08.30 Radom
1934 ukończył Politechnikę Warszawską . Wydział Mechaniczny
Praca w PZL - konstruktor do 1939
1944-1949 praca w LWD Lublin , Łódź
1949-1967 praca w IL i WSK Okęcie Gł. Konstruktor
1967 do 1992 pracuje w Przemysłowym Instytucie Automatyki 
1981 ponowne włączenie się do lotniczej działalności – konsultant PZl Warszawa-Okęcie
1989-1992 konsultant naukowy Instytutu Lotnictwa
od 1990 członek Krajowej Rady Lotnictwa
HISTORORIA POWSTANIA SAMOLOTU TS-11 ISKRA I JEGO ROZWOJ
Przejście lotnictwa myśliwskiego w latach 1950-tych na samoloty odrzutowe wytworzyło
zapotrzebowanie na odrzutowe samoloty szkolno-treningowe . PZL TS-11 ”Iskra” był
pierwszym polskim samolotem odrzutowcem przeznaczonym do zaawansowanego szkolenia
pilotów wojskowym . W 1957 r. zespół kierowany przez inż. Tadeusza Sołtyka rozpoczął
opracowanie w Instytucie Lotnictwa projektu samolotu .W Zakładzie Produkcji Doświadczalnej
IL wykonano drewnianą makietę o naturalnej wielkości dla oceny celowości rozmieszczenia
wyposażenia oraz wygody pracy załogi i obsługi naziemnej. Dalsze prace nad projektem
konstrukcyjnym kontynuowano już w Ośrodku Konstrukcji Lotniczych (OKL) przy WSK Okęcie,
gdzie została przeniesiona grupa doc. mgr. inż. Tadeusza Sołtyka.
W 1958 r. WSK-Okęcie rozpoczęło budowę czterech prototypów. Pierwszy latający prototyp (nr
02), wyposażony w silnik Rolls-Royce ”Viper-8” i bez uzbrojenia, został oblatany 5.02.1960 r.
Uzbrojone prototypy nr 03 i nr 04, wyposażone w silniki HO-10, oblatano w marcu i lipcu 1961 r.
Próby w locie potwierdziły łatwość w pilotażu, dużą zwrotność i stateczność samolotu.
Projekt TS-11 ”Iskra” powstawał w czasie trwania nieformalnego konkursu na podstawowy
szkolno-bojowy samolot dla państw Układu Warszawskiego. W sierpniu 1961 r. prototyp TS-11
nr 03 był poddany na moskiewskim lotnisku Monino próbom porównawczym z samolotami Jak30 konstrukcji A.S. Jakowlewa i Aero L-29 ”Delfin” konstrukcji Jana Vicke z Czechosłowacji .
”Iskra” otrzymała wysoką ocenę w opinii komisji prowadzącej te badania ,jednakże przyjęto ,że
lotnicy Układu Warszawskiego będą szkolić się na samolotach L-29 . Tylko dzięki decyzji
dowódcy wojsk lotniczych Polski gen .pilotowi Frey Bieleckiemu uruchomiono seryjną
produkcję tego samolotu w WSK- Mielec.
Po wprowadzeniu szeregu zmian konstrukcyjnych, po technicznym przygotowaniu produkcji
seryjnej rozpoczęto ją w 1962 r. Pierwszy seryjny samolot oblatano w 1963 r. Pierwsze seryjne
samoloty otrzymały w silniki HO-10. W 1964 r. pierwsza partia samolotów ”Iskra bis” została
przekazana użytkownikowi do prób eksploatacyjnych. Wykryte przy tym usterki były
niezwłocznie analizowane przez zespół konstrukcyjny i usuwane przez wytwórnię. Samoloty
następnej serii, pozbawione wykrytych wad, wprowadzono w 1964 r. do szerokiej eksploatacji w
WOSL, prowadząc na nich normalne szkolenie.
W kwietniu 1964 r. rozpoczęto badania w locie prototypu nr 03, wyposażonego w silnik SO-1.
Na prototypie samolotu PZL TS-11 nr 03 z silnikiem SO-1, przystosowanym do pobicia
rekordów przez samoloty o masie 1750-3000 kg, ustanowieni zostały cztery rekordy świata:
2.09.1964 r.- lot po obwodzie zamkniętymi 100 km- prędkość 715,7 km/h, pil. inż. Andrzej
Abłamowicz, 24.09.1964 r.- lot po obwodzie zamkniętym 500 km- prędkość 730,7 km/h, pil. inż. Ludwik
Natkaniec,
- 24.09.1964 r.- odległości w obwodzie zamkniętym- 510 km, pil. inż. Ludwik Natkaniec,
- 26.09.1964 r.- lot na trasie krótkiej 15-25 km- prędkość 839 km/h, pil. inż. Ludwik Natkaniec.
Od samego początku ”Iskry” były podstawowym samolotem szkolno-treningowym w polskim
lotnictwie wojskowym. Próbna eksploatacja umożliwiła wprowadzenie wielu poprawek
konstrukcyjnych w kolejnych seriach produkcyjnych. W 1966 r. oblatano pierwszą seryjną
”Iskrę” z silnikiem SO-1, a w 1967 r. uruchomiono produkcję seryjną tych silników w WSK
Rzeszów. Prace nad rozwojem silnika trwały nadal. Opracowano projekt wersji z dopalaczem.
Następnie opracowano nową wersję, która otrzymała oznaczenie SO-3. Odmiana SO-3B
posiadała zwiększony ciąg do 10,8 kN (1100 kG). Opracowano szereg wersji rozwojowych: - w
1968 r. powstała wersja ”Iskra bis B” (prototypem jej była ”Iskra 100”, oblatana 26.06.1968 r.)
uzbrojona w bomby i pociski rakietowe, W 1969 w PSP powietrzne zgłosiły do WSK Mielec jako seryjnego producenta potrzebę
gruntownej modernizacji Iskry. Do prowadzenia prac badawczo rozwojowych dla potrzeb WSK
Mielec decyzją MPM został powołany w 1969 r Zakład Doświadczalny, przekształcony później
bo w 1972 r w Ośrodek Badawczo- Rozwojowy Sprzętu Komunikacyjnego. To pierwsze
zlecenie. było zadaniem trudnym, bo równolegle z naborem kadry specjalistów , a tych nie było
zbyt wielu- bo nadal byli potrzebni w WSK specjaliści do obsługi produkcji seryjnej.
Również rozmowy z Głównym Konstruktorem T.Sołtykiem- który w okresie planów likwidacji
polskiego lotnictwa odszedł dwa lata wcześniej do przemysłowej automatyki, zakończyły się
tylko zgodą na pełną modernizację tego samolotu –ale prowadzoną we własnym zakresie. Trzeba
było zaproponować w odpowiedzi na postawione zadanie PSP , trzy nowe wersje oznaczane od
tego czasu jako Iskra 200 . Były to: 200Art.,200 SB, i200 BR
”Iskra 200 Art. wariant szkolno-rozpoznawczy, do kierowania ogniem artylerii, mająca
dodatkowo trzy aparaty fotograficzne AFA-39, - powstała jako pierwsza . oblot w 1971 W tej
wersji drugą kabinę przeznaczono dla nawigatora. Samolot ma uzbrojenie takie jak ”Iskra bis B”
Seria Art. wykonana w 1972r liczyła 5 sztuk.
W 1973 r. powstała wersja szkolno-bojowa ”Iskra 200SB”, oblatana 19.09.1973 r. Samolot miał
możliwość stosowania dowolnej kombinacji dodatkowego uzbrojenia o zestawie podobnym jak w
poprzedniej wersji. Napęd stanowił zmodernizowany silnik SO-3 o większej żywotności.
Odmiany seryjne noszą oznaczenia: ”Iskra bis D” (szkolno-bojowa) W 1975 r. został podpisany
kontrakt na dostawę 50 samolotów PZL TS-11 wersji SB dla Indyjskich Sił Powietrznych.
Pierwsza partia samolotów została odesłana do Indii w końcu września 1975 r. Łącznie
samolotów tej wersji wykonano 86 sztuk
Jednomiejscowa szturmowo-rozpoznawcza ”Iskra 200BR”. Jej przeznaczeniem byt trening
operacyjny i zastosowania taktyczne. Oblot tej wersji miał miejsce w 1974r. W miejscu drugiej
kabiny zamontowano dodatkowy zbiornik paliwa, a pod spodem aparat fotograficzny. Pod
skrzydłami można było podwiesić rozszerzony zestaw uzbrojenia, składający się z dowolnej
kombinacji: bomb o masie do 100 kg, dwóch wyrzutni rakietowych dla 8 npr i zasobników z
karabinami maszynowymi. Samolot posiadał większy zasięg lotu, a napęd stanowił
zmodernizowany silnik SO-3B o ciągu 10,8 kN (1100 kG). Wersja ta nie weszła do produkcji
seryjnej
Od roku 1975 do 1987 produkowano na zamówienie PSP Iskry zawierające sprawdzone w
eksploatacji, dobre rozwiązania z wymienionych modernizacji. Oznaczano te samoloty jako
Iskra bis DF Łącznie wykonano ich 122 egzemplarze.
. Samolot ISKRA bis DF o numerze fabrycznym 3H 2015 zakończył 23.09. 1987 roku
trwającą 25 lat produkcję Iskier w Mielcu. W sumie w PZL Mielec wykonano 423 Iskry
Dla celów reklamowych przeznaczono jeden egzemplarz seryjny ”Iskry bis DF” (SP-DOF).
Maszyna była eksponowana kolejno: we wrześniu 1976 r. na Międzynarodowej Wystawie
Lotniczej w Farnborough, w 1977 r. na Salonie Lotniczym w Paryżu i w 1978 r. ponownie w
Farnborough. ”Iskra” była również kilkakrotnie wystawiana na Międzynarodowych Targach
Poznańskich.
Produkcję seryjną ”Iskier” zakończono w 1987 r. Samolot ISKRA bis DF o numerze
fabrycznym 3H 2015 zakończył 23.09. 1987 roku trwającą 25 lat produkcję Iskier w Mielcu.
W sumie w PZL Mielec wykonano 423 Iskry
PRODUKCJA W MIELCU SAMOLOTU TS- 11 ISKRA
1962- 69r. „Iskra 100
bis A”
76 szt
69 – 73
„Iskra 100
bis B”
134
72
“Iskra 200 Art. bis C”
5
73 - 76
„Iskra 200 SB bis D”
86
75 - 87
„Iskra 200
bis DF”
122
RAZEM w latach 1962-1987
423
HISTORIA POWSTANIA POMNIKA EKSPOZYCJI ISKRY W MIELCU
W 1998 r Stowarzyszenie Promocji Polskiego Lotnictwa zapoczątkowało społeczną dyskusję
na temat lotniczego wizerunku miasta. W tym roku, utworzono z fragmentu WSK Mielec zakład
lotniczy o nazwie Polskie Zakłady Lotnicze. Wprawdzie
zakład ten był planowany dla
produkcji wyrobów na rynek krajowy i zagraniczne, poza wschodnim , to jednak perspektywa
jego działania nie była świetlana.
W związku z tym organizacja społeczna PROMLOT chciała uświadomić społeczeństwu, ze o
rozwoju Mielca do tej pory decydowało lotnictwo. Mówiąc konkretniej – ludzie, którzy mieli
pasję i wiązali rozwój tej dziedziny z rozwojem społeczeństwa. W lokalnej prasie –tygodniku
KORSO rozpoczęto wyminę poglądów na ten temat. Większość chciała ustawienia jako
pomnika - samolotu . Były propozycje samolotów : An-2, TS-8 Bies , IRYDY, i TS-11 ISKRY .
Problemem było pozyskanie samolotu. W tym uzyskaliśmy pomoc z Wojskowych Zakładów
Remontowych nr 2 w Bydgoszczy które bezpłatnie przekazały nam samolot 18. 05.2000.
Następnie znany miłośnik lotnictwa ówczesny dyr. ZUA Mielec Józef Roguz zabezpieczył
bezpłatny transport samolotu z Bydoszczy do Mielca. Malowanie wykonały Zakłady PZL Mielec.
Dużo starań wymagało opracowanie koncepcji cokołu i wykonanie niezbędnych obliczeń
wytrzymałościowych i budowlanych. Ogromnie duży wkład w takie prace wniósł konstruktorplastyk Jan Drews. Znany rzemieślnik A. Bielec –wykonał model jednej z koncepcji takiego
pomnika. Przyśpieszenie opracowania i zatwierdzenia niezbędnych formalnych dokumentów
nastąpiło po podpisaniu 31.03. 2003 odpowiedniego porozumienia między Prezydentem miasta
J. Chodorowskim, Starostą powiatu J. Smacznym i Prezesem PROMLOTU K. Szaniawskim.
Wykonawcą została wybrana firma MECHANIKA D. A. Leśniak. Uroczyste odsłonięcie
pomnika nastąpiło w roku 100 lecia lotnictwa, w dniu 03.05 2003 . Ta pierwsza ekspozycja dała
doświadczenie jak rozwiązywać problemy ekonomiczne , dokumentacyjne i formalne, związane
z takim przedsięwzięciem. Samoloty An-2 i IRYDA zostały ustawione w znacznie krótszym
czasie…
W 2009 roku w 100 lecie głównego Konstruktora ustanowiliśmy przy tym pomniku Tablicę
podającą, że aż 4 samoloty , które zaprojektował ten konstruktor były seryjnie produkowane w
Mielcu.
7.11.2013 minęło 50 lat od oblotu pierwszej seryjnej ISKRY , wyprodukowanej w Mielcu. O
potrzebie upamiętnienia takiego faktu zadecydowaliśmy na seminarium poświęconym temu
wydarzeniu. w 2013 r. . Podczas odbywających się aktualnie IV SPOTKAŃ LOTNICZYCH
POKOLEŃ MIELEC 2014 realizujemy to zobowiązanie.
Mielec 28.08.2014
Opracowanie PROMLOT W. Błaszczak
K. Szaniawski