pobierz plik

POWIATOWY URZĄD PRACY W SZCZECINIE
Joanna Buczma
Kierownik Działu
Pośrednictwa Pracy i Poradnictwa Zawodowego
Realia rynku pracy osób niepełnosprawnych –
na podstawie doświadczeń Powiatowego Urzędu Pracy w Szczecinie
Praca to istotny element życia człowieka. Dla wielu stanowi nie tylko źródło dochodu
a co za tym idzie utrzymania siebie i członków własnej rodziny, ale też możliwość
realizowania potrzeb związanych z nawiązywaniem i utrzymywaniem kontaktów społecznych
czy potrzeb samorealizacji i rozwoju osobistego. Dla osób niepełnosprawnych praca to także
istotny etap rehabilitacji społecznej. Niestety brak równowagi między popytem i podażą na
pracę na polskim rynku pracy powoduje, że nie wszystkie osoby chcące pracować znajdują
dla siebie miejsce zatrudnienia.
Wśród osób bezrobotnych znajdują się ludzie niepełnosprawni, którzy mogliby
z powodzeniem wykonywać pracę zawodową, co jest zresztą postulatem właściwie
przebiegającego procesu rehabilitacyjnego. Dobre przygotowanie do pracy i zatrudnienie
zapewnia ludziom m.in. niezależność osobistą i materialną, jednak dla osób
niepełnosprawnych ma dodatkową wartość – kompensuje ograniczenia wynikające
z niepełnosprawności. Z tego powodu wiele osób niepełnosprawnych przypisuje pracy
ogromne znaczenie. Zajmuje ona bardzo wysoką pozycję w ich systemie wartości. Brak pracy
powoduje podejmowanie różnorodnych kroków w celu jej zdobycia, np. poszukiwanie pracy
za pośrednictwem urzędu pracy.
Powiatowy Urząd Pracy w Szczecinie świadczy usługi dla swoich bezrobotnych
klientów, osób pozostających w zatrudnieniu ale poszukujących nowej pracy oraz
pracodawców poszukujących pracowników. Wśród bezrobotnych i poszukujących pracy są
również osoby, których stan zdrowia nie pozwala na podjęcie każdej pracy. Osoby
niepełnosprawne nie pozostające w zatrudnieniu stanowią pewien zauważalny procent ogółu
zarejestrowanych klientów Powiatowego Urzędu Pracy. Na koniec 2002r. było ich 761 osób
z czego 54 osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, 149 osób z umiarkowanym
stopniem niepełnosprawności, 547 osób z lekkim stopniem niepełnosprawności. W tym
samym czasie liczba wszystkich osób bezrobotnych oraz poszukujących pracy nie
pozostających w zatrudnieniu wyniosła 28 989 osób.
Szacunkowo przyjmuje się, że osoby niepełnosprawne stanowią około 10% ogółu
społeczeństwa. Rozwój chorób społecznych i cywilizacyjnych oraz stale wzrastająca liczba
wypadków komunikacyjnych powoduje, że liczba ta będzie wzrastać. Ponadto rozwój
medycyny zwiększa możliwości ratowania zdrowia i życia ludzi, choć niekoniecznie pełnego
ich powrotu do zdrowia. Nie wszystkie dorosłe osoby niepełnosprawne mogą podejmować
zatrudnienie, nie wszystkie także pozostają w rejestrach urzędów pracy.
Warto zapewne w tym miejscu przyjrzeć się liczbie zarejestrowanych w PUP
w Szczecinie osób niepełnosprawnych nie pozostających w zatrudnieniu pod względem
rodzajów niepełnosprawności. Na koniec 2002 roku według danych PUP w Szczecinie bez
pracy pozostawało:
• 26 osób z chorobami psychicznymi,
• 38 osób z zaburzeniami głosu, mowy i chorobami słuchu,
• 59 osób z chorobami wzroku,
• 53 osoby z chorobami układu krążenia,
• 3 osoby z chorobami układu pokarmowego,
• 55 osób z chorobami neurologicznymi,
• 152 osoby z chorobami narządu ruchu,
• 171 osób z chorobami z grupy schorzeń endokrynologicznych, metabolicznych,
zaburzeń enzymatycznych, chorób zakaźnych i odzwierzęcych oraz zeszpeceń,
• 203 osoby z nieokreśloną w dokumencie przedstawionym w czasie rejestracji
w urzędzie niepełnosprawnością
Poniższa tabela wskazuje na zróżnicowanie omawianej grupy osób niepełnosprawnych
pod względem wieku i poziomu wykształcenia.
Osoby niepełnosprawne pozostające w rejestrach Powiatowego Urzędu Pracy
w Szczecinie – stan na koniec 2002 roku
15-17 lat
0
Niepełnosprawni
poszukujący pracy
nie pozostający
w zatrudnieniu
0
18-24
29
25
25-34
42
43
35-44
60
75
45-54
151
226
55-59
38
56
60 i więcej
6
10
Wyższe
6
28
Policealne i średnie zawodowe
34
103
Średnie ogólnokształcące
13
38
Zasadnicze zawodowe
86
116
Gimnazjalne i poniżej
187
150
WYKSZTAŁCENIE
WIEK
Kategoria
Wyszczególnienie
Niepełnosprawni
bezrobotni
Większość osób niepełnosprawnych z wskazanej powyżej tabeli to osoby o niskich
kwalifikacjach zawodowych powyżej 45 roku życia. W ogólnej tendencji zatrudniania przez
pracodawców osób o wysokich kwalifikacjach, pozostających w dobrym zdrowiu i kondycji
psychofizycznej niepełnosprawni borykają się częściej z problemem podjęcia pracy.
Dodatkowo dla wielu niepełnosprawność to skutek utraty zdrowia w czasie już podjętej
aktywności zawodowej. Rozpoczęta i z powodzeniem realizowana praca zawodowa musi
nagle znacząco zmienić swój charakter co w zestawieniu z akceptacją nowej sytuacji
życiowej z pewnością nie jest łatwe. Gdy okazuje się, że niepełnosprawność uniemożliwia
wykonywanie dotychczasowej pracy rodzi się konieczność zdobycia nowych kwalifikacji
zawodowych np. poprzez ukończenie kursu. PUP kieruje rocznie ok. 50 osób na szkolenia
finansowane ze środków PFRON. W 2000r. było to 45 osób, w 2001r. – 53 osoby, w 2002r. –
45 osób. Skierowanie na szkolenie poprzedzone jest rozmową doradczą, w wyniku której
zainteresowana osoba wspólnie z doradcą zawodowym określa dotychczasowy przebieg
kariery zawodowej, posiadane umiejętności a następnie w zestawieniu zainteresowań
zawodowych do ograniczeń zdrowotnych oraz realiów obecnego rynku pracy ustala zakres
tematyczny kursu.
Zmiana kwalifikacji zawodowych nie jest procesem łatwym. Chodzi tu bowiem nie
tylko o wybór tematyki szkolenia i zdobycie wiedzy oraz umiejętności w tym zakresie. Dla
osób niepełnosprawnych istotne jest także środowisko pracy. Niektóre rodzaje schorzeń
powodują, że niepełnosprawny pracownik nie czuje się pewnie w swoim miejscu pracy.
Tymczasem ilość zakładów pracy chronionej czy zakładów aktywności zawodowej nie
wykazuje tendencji wzrostowej. Duża grupa osób niepełnosprawnych jest jednak
zainteresowana podjęciem zatrudnienia w środowisku zawodowym osób pełnosprawnych.
Jest to tym bardziej oczywiste i zasadne, że wychodzi naprzeciw postulatom integracji
zawodowej osób niepełnosprawnych. Ponadto spory rodzaj schorzeń nie ogranicza w sposób
bardzo znaczący możliwości wykonywania zadań zawodowych.
Rosnące bezrobocie powoduje spadek ilości wolnych miejsc pracy. Tendencje te są
widoczne w ilości ofert pracy zgłaszanych do Powiatowego Urzędu Pracy w Szczecinie, gdzie
liczba ofert, które wpłynęły w 2002r. jest prawie o połowie niższa niż w roku 2000r.
Tendencja ta nie odnosi się jednak do ofert, które są adresowane do osób niepełnosprawnych.
Tutaj obserwuje się równowagę. Oferty pracy kierowane do niepełnosprawnych klientów
PUP w Szczecinie to najczęściej stanowiska wymagające wykształcenia zasadniczego
zawodowego. W 2002 roku wśród ofert pracy dla omawianej grupy znajdowały się
najczęściej niżej wymienione oferty:
• monter maszyn czyszczących,
• monter okien PCV,
• monter nawijacz,
• operator maszyny folii,
• szwaczka.
Ogólna ilość ofert pracy,
Oferty pracy dla osób
którymi dysponował PUP
niepełnosprawnych
2000
4 129
351
2001
4 379
365
2002
2 694
354
ROK
Do końca lutego 2003r. PUP dysponował 482 ofertami pracy w tym 78 ofertami
zatrudnienia dla osób niepełnosprawnych.
Niektóre
rodzaje
niepełnosprawności
wymagają
uwzględnienia
barier
architektonicznych, ograniczeń w zakresie swobodnego korzystania ze środków komunikacji
miejskiej itp.
Osoby niepełnosprawne to nie tylko te, które powracają na rynek pracy ale także
absolwenci szkół po raz pierwszy podejmujący zatrudnienie. W okresie utrudnionego statusu
zawodowego osób w wieku 18-24 lata, niepełnosprawni absolwenci borykają się także
z problemem podjęcia pierwszej pracy.
Istnieje także problem niedostatecznej świadomości rodzajów niepełnosprawności
i ograniczeń z nich wynikających wśród pracodawców. Zatrudnienie osób niepełnosprawnych
staje się bardziej realne w obliczu możliwości korzystania ze środków PFRON. Powiatowy
Urząd Pracy wydaje opinie dotyczące możliwości skierowania do pracy zarejestrowanych
osób niepełnosprawnych. Dotyczy to tworzenia miejsc pracy ze środków PFRON. Takie
opinie w roku 2002 wydano 24- krotnie na 74 miejsca pracy. Pracodawcy niechętnie
zatrudniają osoby o widocznym rodzaju niepełnosprawności a osoby upośledzone umysłowo
bądź cierpiące na choroby psychiczne podejmują zatrudnienie zdecydowanie najrzadziej.
Wzrost świadomości społecznej rzeczywistych ograniczeń w pracy zawodowej
wynikającej z niepełnosprawności mógłby pomóc przełamać bariery w dostępie do rynku
pracy osób niepełnosprawnych i lepiej zrozumieć ich potrzeby w tym względzie.