http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982 Przykładowy rozdział książki

http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
204
Jerzy Strzelczyk, Szkice wczesnośredniowieczne, Poznań 1988.
Karl Uhlirz, Jahrbiicher des Deutschen Reiches unter Ono 11 und Otto
Jll, Leipzig 1902.
Georg Weitz, Jahrbiicher des Deutschen Reichs unter Konig Heinrich
/, Leipzig 1885.
Friedrich Wigger, Mecklenburgische Annalen bis zum Jahre /066. Eine
chronologisch geordnete Quellensammlung mit Anmerkungen und
Abhandlungen, Schwerin 1860, British Library 2011.
lan Wood, Królestwa Merowingów, przeł. Mateusz Wilk, Warszawa
2012.
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze
http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
SPISTREŚCI
Wstęp ............................................ 7
Rozwój sytuacji w południowej Italii do początków
drugiej połowy X wieku ............................. 15
Liudolfingowie - polityka saskiej dynastii w Italii ....... 52
Ono II- trudny spadek po ojcu ...................... 95
Kalbidzi- muzułmańska dynastia na Sycylii .......... 120
Organizacja sił zbrojnych, uzbrojenie, taktyka .......... 123
Przebieg kampanii wojennej Ottona II w Kalabrii
981-982 ........................................ 151
Bitwa pod Crotone, l S lipca 982 r. . .................. 166
Skutki bitwy pod Crotone .......................... 179
Bibliografia ..................................... 201
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze
http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
WSTęP
Niniejsza publikacja omawia wydarzenia zachodzące w Eu­
ropie w okresie od końca IX do drugiej połowy X wieku,
będące tłem historycznym tytułowej bitwy pod Crotone,
stoczonej w dniu 15 lipca 982 roku. W epoce tej, zwanej
również ottońską, rozmaite plemiona formowały się w orga­
nizmy państwowe, w przybliżeniu odpowiadające geopoli­
tycznie dzisiejszym. W Europie Środkowej ksztahują ikon­
solidują się dwie organizacje polityczne będące zalążkami
nowych królestw: Polski i Węgier. Na zachodzie Europy
powstają. po rozpadzie i upadku monarchii karolińskich,
Niemcy i Francja. Ekspansja wikingów i Waregów zaczęła
powoli dochodzić do punktu przesilenia. Od jej początków,
czyli mniej więcej od VIII wieku, wikingowie odcisnęli
swe piętno w całej Europie. Podbili cały obszar północno­
-wschodniej Anglii, Irlandię, organizowali wyprawy przez
Atlantyk, stawiając stopę w Ameryce Północnej. Spustoszy­
li większość obszarów Niemiec i Francji, w 841 roku spalili
Rouen, a potem Paryż, Nantes i Tours. Wszędzie tworzyli
samodzielne organizmy polityczne, księstwa- w Irlandii,
Anglii, Normandii, na Rusi. Na północy wyodrębniają się
niezależne królestwa wikingów: Dania, Szwecja, Norwe­
gia. W X wieku wikingowie dotarli do wybrzeży Morza
Śródziemnego, gdzie stworzyli kolejne państwa. Spośród
Waregów i wikingów cesarze bizantyjscy rekrutowali swoją
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze
http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
8
przyboczną straż, zwaną "strażą wareską". wysoko ceniąc
zalety bojowe wojowników z północy.
Od końca X wieku widoczne są oznaki poprawy poło­
żenia Kościoła katolickiego. unaoczniają się wysiłki dą­
żące do odbudowy prestiżu papiestwa. Następuje rozpo­
wszechnienie klasztorów, ze szczególnym uwzględnieniem
wpływów klasztoru w Cluny. założonego już w 910 roku
w Akwitanii dla zakonu benedyktynów. Przeprowadzone
w nim reformy stały się słynne na całą Europę.
Również od końca X wieku zaczyna się upowszech­
niać architektura i sztuka romańska, co prawda bardzo
zróżnicowana w zależności od regionu Europy. w którym
występowała. Jej rozwojowi sprzyjali władcy świeccy.
przede wszystkim poprzez darowizny na rzecz Kościoła.
jak również ogólna poprawa sytuacji gospodarczej Europy
Zachodniej. Pierwsze ośrodki sztuki romańskiej znajdowały
się w cesarstwie Ottonów (Saksonia. Nadrenia. północna
Italia) oraz we Francji (Reims).
Na tym tle doszło pod miejscowością Crotone na po­
łudniu Półwyspu Apenińskiego do walnej i niezwykle
wyniszczającej bitwy pomiędzy zastępami rycerstwa za­
chodnioeuropejskiego, poprowadzonymi do boju przez
niemieckiego cesarza Ottona II (955-983\, a muzułmań­
ską kawalerią emiratu Sycylii i kalifatu Fatymidów z Kairu
pod dowództwem emira Abu al-Kasima C?-982\. Byłaro
największa bitwa stoczona na obszarze Europy Zachodniej
w X wieku pod względem liczebności obydwu armii i strat
po obu stronach.
Dlatego zdumiewa brak jakichkolwiek niemalż.e opra­
cowań na temat przyczyn. przebiegu i skutków tej bitwy.
zarówno w literaturze popularnonaukowej. jak i w opraco­
waniach akademickich. A szkoda, ponieważ wydanenia te
obfitowały w interesujące szczegóły i miały duży wpływ
na przebieg historii nie tylko Italii, lecz również Europy
Zachodniej jako całości, nie mówiąc już o tym, że fascy-
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze
http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
9
nująca złożoność
dynamiki i dramaturgii tej bitwy mogły­
by śmiało posłużyć za kanwę porywającej powieści histo­
ryczneJ.
W publikacji wykorzystałem przede wszystkim i w głów­
nej mierze dostępne mi źródła historyczne, zapisane ów­
czesnymi językami: starogreckim, arabskim i po łacinie,
opracowane współcześnie po niemiecku, polsku lub włosku.
Różne są rodzaje tych źródeł: kroniki, księgi klasztorne,
roczniki (annales). życiorysy świętych i władców, inwenta­
rze dokumentów (świadectwa. nadania, przywileje) zebrane
w regestach. relacje podróżnicze, korespondencja listowna,
opisy wydarzeń. Do najważniejszych źródeł i opracowań.
zaw·ierających fragmenty dotyczące samej bitwy pod Cro­
tone oraz związanych z nią wydarzeń X wieku, zaliczam:
Ibn ai-Athir. Historia pows~echna (Kamil at-Tawarich);
Thietmar z Merseburga. Kronika (Thietmari merseburgien­
sis episcopi chronicon); Roc~niki klasztoru Sankt Gallen
(Anna/es Sangallenses maiores); Ibn Chaldun, WsttUJ do
historii (a/-Muqaddima); Karl Uhlirz, Roczniki Cesarstwa
:a Ottona 11 i Ottona III (Jahresbiicher des Deutschen Re­
iches unter Otto 11 und Otto III); Ekkehard Eickhoff, Wojna
morska (Seekrieg). Oprócz źródeł czysto literackich, ważną
rolę odgrywają ilustracje zawarte w rękopisach powstałych
w okresie średniowiecza. Te najczęściej barwne miniatury
malarskie są wielką. a nierzadko jedyną kopalnią wiedzy na
temat wyglądu i funkcji uzbrojenia i oręża w średniowieczu.
Źródłem owych ilustracji są zarówno księgi sakralne, np.
psałterze, śpiewniki, ewangeliarze, modlitewniki czy ko­
deksy, jak również księgi świeckie. Inną formą artystyczną
pozwalającą na zwizualizowanie wojskowości średniowie­
cza są rzeźby i reliefy.
Dostępny materiał nie jest co prawda na tyle obszerny,
żeby z niego powstał wieJostronicowy i szczegółowy zapis
poszczególnych faz bitwy, ale wystarczający na rzetelny
opis jej przebiegu. Dlatego interesujące jest nakreślenie
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze
http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
10
całego tła wydarzeń:
przyczyny, które doprowadziły do
wojny, strony biorące udział w konflikcie, przygotowania
do kampanii w południowej Italii i jej przebieg, jak rów­
nież skutki samej bitwy. Interesujący jest również aspekt
ponadczasowy - pewne konflikty współczesne są pod
niektórymi względami odbiciem i kontynuacją tamtych
czasów. Poza wstępnym nakreśleniem ogólnej sytuacji
i rozwoju wydarzeń na Półwyspie Apenińskim. zaszłych
na przestrzeni wieków i kumulujących się ostatecznie w ty­
tułowej bitwie, przeważającą część publikacji poświęci­
łem szczegółowemu opisowi narodzin i rozwoju saskiej
dynastii Ottonów (919-1002 a. 1024). by czytełnik lepiej
mógł zrozumieć otoczkę historyczną związaną zarówno
z Ottonem II, jak i z procesami powodującymi wmieszanie
się Niemców do walki o supremację w Italii.
Z bitwą pod Crotone związane są trzy zasadnicze nie­
jasności: dokładny dzień bitwy. liczebność wojsk po obu
stronach oraz miejsce, w którym walkę stoczono.
W różnych źródłach podane są nieco rozbieżne prze­
kazy dotyczące dnia, w którym doszło do starcia pod Cro­
tone. Otóż wiele źródeł podaje datę bitwy. opierając się
na zanotowanej dacie śmierci któregoś z jej uczestników.
W bitwie zginęło kilku książąt, a do tego całe mnóstwo
biskupów, opatów i grafów, a zgon każdego z nich został
odpowiednio zanotowany. czy to w klasztornych zapiskach.
czy w nekrologach łub w rodzinnych rocznikach i kroni­
kach. Mamy tu do czynienia z całym wachlarzem podanych
dat, począwszy od 12, a kończąc na 16lipca. Bardzo często
podawaną datą jest 13 lipca. Ponieważ wszyscy ci ludzie
zginęli w tej samej bitwie, tego samego dnia. rozbieżność
dat jest raczej nie do przyjęcia. W tym momencie przyszedł
z pomocą kronikarz arabski Ibn al-Athir (1160--1233). który
bezbłędnie podaje szczegółowy opis i datę śmierci emira
Abu ał-Kasima, dowodzącego muzułmanami, który zgi­
nął na samym początku bitwy w dniu 15 lipca 982. Abu
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze
http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
11
al-Kasim został po bitwie ogłoszony wielkim męczennikiem
w świętej wojnie przeciwko niewiemym i można przyjąć,
że kronikarze arabscy poprawnie podają datę jego śmierci.
Trzeba przy tym dodać, że Arabowie opisali tę bitwę nieja­
ko na podstawie własnych obserwacji, a nie z relacji osób
trzecich, na które byli zdani kronikarze europejscy. Data
15 lipca wymieniona jest również w niektórych zachodnich
przekazach,jak chociażby w życiorysie biskupa Meinwerka
z Paderbomu (975-1036), \lita Meinwerci episcopi Pather­
brunnensis, którego tekst stanowi ważne źródło o latach
rządów ostatnich władców z dynastii Ottonów.
Liczebność armii zachodniej Europy określa się, prawie
bez rozbieżności, na 2100 rycerzy, o siłach muzułmańskich
w ogóle przy tym nie wspominając. Podstawą tej oceny jest
dokument z tamtych czasów, "wykaz kontyngentu kawalerii
pancernej" - Indiculus /oricatorum. Błędem podstawo­
wym tej oceny jest nieuwzględnienie tego, że wspomniany
dokument wymienia wyłącznie liczbę rycerstwa w jednym
z wielu kontyngentów z 981 roku, które przez parę miesięcy
ściągały z całej Europy na mobilizację armii Ottona II, naj­
pierw do środkowej, a później do południowej Italii. Przed­
tem, w 980 roku, ściągnął już tam cesarz Otto II osobiście,
prowadząc ze sobą wielką armię ciężkozbrojnej kawalerii
złożoną z rycerstwa Saksonii i l 000 jeźdźców ze ~owiań­
skiego plemienia Obodrytów. Do tego dołączały później
potężne korpusy z Bawarii, Szwabii, Lotaryngii; Turyngii,
Frankonii, Królestwa Italii i księstw longobardzkich na
południu Półwyspu Apenińskiego. Wielkość i liczebność
sił Saracenów jest wystarczająco dokładnie opisana w kro­
nikach arabskich. W sumie po stronie cesarstwa Ottonów
walczyło około 18 000 do 20 000 kawalerii, w tym 6000
do 8000 jazdy ciężkozbrojnej (pancernej). Muzułmanie wy­
stawili dwa korpusy pierwszorzędnej kawalerii i piechoty:
pierwszy w sile 20 000 brał udział w bezpośrednim starciu,
korpus rezerwowy złożony z samej kawalerii w sile 5000
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze
http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
12
wszedł do bitwy w drugiej fazie. W wyniku bitwy obie
strony poniosły olbrzymie straty, przy czym w wypadku
wojsk Ottona II można śmiało mówić o masakrze. Większej
bitwy w Europie Zachodniej w X wieku nie było.
Dłuższy czas dyskutowano również na temat miejsca.
w którym bitwę stoczono. Początkowo przeważał pogląd.
że być może odbyła się ona niedaleko miejscowości Stilo,
położonej parędziesiąt kilometrów na południe od Crotone.
Punktem wyjścia dla tego założenia okazała się notatka
kronikarza Romualda z Salemo (1115-1181 l. który błędnie
zinterpretował podaną mu wiadomość. Obecnie stworzono
kolejną hipotezę.jakoby stoczono bitwę na północ od mia­
sta Reggio di Calabria nad Cieśniną Mesyńską.
Dla niektórych występujących w publikacji pojęć uży­
zamiennie synonimów:
-Muzułmanie, Saraceni
- Bizancjum. Cesarstwo Bizantyjskie. Cesarstwo
Wschodnie.
- Italia, Półwysep Apeniński
- Królestwo Franków Zachodnich. państwo zachodniofrankijskie, Francja
- Królestwo Franków Wschodnich. państwo wschod­
niofrankijskie, Niemcy. Królestwo Niemieckie.
- pancerni. kawaleria pancerna. jazda ciężkozbrojna.
rycerze ciężkozbrojni.
łem
Użycie pojęcia "Niemcy": Obecnie często zamiast na­
zwy "Królestwo Franków Wschodnich" używa się pojęcia
"Królestwo Niemieckie"lub .. Niemcy". co jest anachroni­
zmem, ponieważ nazwa ta aż do XI wieku nie była znana.
Również tak chętne używane pojęcie Regnum Teutonico­
rum - które zresztą po raz pierwszy pojawia się dopiero
w XI wieku! -jako "Królestwo Niemieckie" oznaczało
ówcześnie "królestwo mówiących po niemiecku - nie fran-
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze
http://grzbiet.pl/ksiazki/crotone-982
Przykładowy rozdział książki: Crotone 982
13
kijsku i nie słowiańsku- Bawarczyków". Ponieważjednak
Królestwo Franków Wschodnich obejmowało terytorialnie
wszystkie zachodnie plemiona germańskie pomiędzy Re­
nem a Łabą. zjednoczone pod zwierzchnią władząjednego
króla, można śmiało mówić o królestwie .,Niemców". Tym
bardziej od roku 919. gdy królem tym został pochodzący
z plemienia Sasów Henryk I Ptasznik (876--936). Podobnie
miała się sytuacja w Polsce - o Mieszku I Piaście (?-992)
także mówi się. że zjednoczył plemiona słowiańskie, two­
rząc podwaliny państwa polskiego. We Francji - Hugo
Wielki Kapel (940--996) złączył jako pierwszy niekaroliń­
ski władca Franków i Gałłów pod swoim berłem, tworząc
państwo zwane dzisiaj Francją. Zaś Henryk I zjednoczył
plemiona germańskie. tworząc podwaliny państwa niemiec­
kiego. Przy okazji. nazwa Polski została po raz pierwszy
oficjalnie użyta podczas koronacji Bolesława I Chrobrego
na króla Polski w l 024 roku - jako Regnum Poloniae,
Królestwo Polski.
Książki historyczne, wydawnictwo: Bellona Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
waga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inacze