słów hebrajskich. nastręczał wiele problemów terminologicznych. W

http://grzbiet.pl/ksiazki/encyklopedia-tradycji-i-legend-zydowskich
Przykładowy rozdział książki: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich
OD TŁUMACZKI
Przekład
angielskiej książki poświęconej judaizmowi, a więc operującej mnogością
hebrajskich. nastręczał wiele problemów terminologicznych. W piśmiennictwie
polskim traktującym o tematyce żydowskiej panuje duża dowolność i bardzo często
mechanicznie powiela się wzory angielskie. W oparciu o istniejące źródła polskie, jak
i korzystając z pomocy konsultantów, starałam się usystematyzować zasady przenoszenia
na język polski terminów i nazw własnych hebrajskich. Ogółnie zastosowałam nieco
uproszczone zasady fonetycznej transkrypcji wyrazów hebrajskich, możliwie najwierniej
oddającej ich brzmienie w ustach czytelnika polskiego.
Zrezygnowałam z uwzględniania w zapisie polskim podwojonych spółgłosek he­
brajskich. Poszłam tu za radą hebraistów, przede wszystkim pani Magdy Bendowskiej,
która przekonała mnie o zgodności takiego posunięcia z zasadą zapisu fonetycznego,
owe podwojone spółgłoski bowiem, jak w słowach rabi (rabbi) czy Sukot (Sukkot), nie
znajdują odbicia w wymowie hebrajskiej. W większości przypadków pominęłam e krót­
kie. tzw. szwa, szczegółnie jeśli występowało w przedostatniej sylabie wyrazu. Jest to
głoska praktycznie niesłyszalna i transkrybowanie jej w sylabie przez Polaków akcen­
towanej całkowicie wypaczałoby prawidłową wymowę. l tak najważniejszą modlitwę
żydowską należy nazywać Szma, a nie Szema, sefirot zaś to sfirot. W kilku wypadkach
dodałam odsyłacze od nieprawidłowej, ale spotykanej w polskim piśmiennictwie pisowni
do formy właściwej. Zgodnie z regułą przyjętą przez autora hasła hebrajskie występują
w odpowiadającym obecnej wymowie izraelskiej brzmieniu sefardyjskim. Pozwoliłam
sobie jedynie na cztery wyjątki, wymuszone niejako utrwaloną już w pisowni polskiej
formą. W słowach tych (cadyk, dybuk, mykwa i jidysz) pojawia się głoska y, zasad­
niczo w transliteracji niestosowana. Dzięki bezcennej pomocy pana Michała Friedmana
w wielu wypadkach uzupełniłam sefardyjskie brzmienie terminów hebrajskich ich asz­
kenazyjskimi, a zatem spotykanymi na naszych terenach, odpowiednikami, podanymi
w nawiasie kwadratowym zaraz po haśle głównym, np.: cicit [aszk. cyces]. Unikatowej
wiedzy pana Friedmana zawdzięcza też polskie wydanie Encyklopedii właściwe brzmie­
nie nielicznych haseł pochodzących z języka jidysz.
Kilka haseł hebrajskich występuje w fonnie odpowiadającej liczbie mnogiej rze­
czownika hebrajskiego (np. kinot, kaparot, sfirot), co wynika zarówno z wierności
zamysłowi autora, jak z uwarunkowań frazeologicznych czy konotacyjnych. W pozo­
stałych przypadkach rzeczowniki pojawiają się w liczbie pojedynczej i odmieniam je
w miarę możliwości zgodnie z zasadami gramatyki polskiej.
Starałam się nie ingerować w ustalone zasady pisowni imion biblijnych czy naz­
wisk postaci historycznych. Oczywiście nie sposób uniknąć przy tym pewnych niekonse­
kwencji, np. pojawiania się w tekście dwóch różnych form tego samego imienia he­
brajskiego. Jedna z nich wywodzi się zwykle z polskiej tradycji biblistycznej (Juda, Josłów
5
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Książki historyczne, wydawnictwo: Książka i Wiedza
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/encyklopedia-tradycji-i-legend-zydowskich
Przykładowy rozdział książki: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich
zue, Elizeusz), druga (Jehuda, Jehoszua, Elisza) odpowiada wymowie hebrajskiej, także
spopularyzowanej już za sprawą książek o tematyce judaistycznej i tłumaczeń literatury
żydowskiej. Postacie biblijne zachowały więc przyjęte spolszczone brzmienie ich imion,
ewentualnie uzupełnione przeze mnie oryginalną, hebrajską formą. Odtwarzając imiona
innych osób, korzystałam z licznych źródeł, jak: WEP. poświęcone Talmudowi prace Szy­
mona Datnera, Anny Kamieńskiej i Witolda Tylocha, czy inna praca Alana Untermana
Żydzi: wiara i życie w przekładzie Janusza Zabierowskiego.
Większość cytatów biblijnych pochodzi z III wyd. Biblii Tysiąclecia, czyli Pisma
Świętego Starego i Nowego Testamentu, niektóre z nowego przekładu Pisma Świętego
opublikowanego w 1991 roku przez Brytyjskie Zagraniczne Towarzystwo Biblijne.
Uzupełnienia, które wprowadziłam, podaję w nawiasach kwadratowych.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Książki historyczne, wydawnictwo: Książka i Wiedza
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/encyklopedia-tradycji-i-legend-zydowskich
Przykładowy rozdział książki: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich
WPROWADZENIE
Od czasów Oświecenia, kiedy zaczęły się wykruszać mury getta, a Żydzi przyjmowali
ich religię w kategoriach jej najbardziej
racjonalnych przejawów. Judaizm wyłaniający się z kart pism uczonych Żydów XIX
i XX stulecia to religia etycznego monoteizmu, której obrzędowość służy wpajaniu
wartości teologicznych i moralnych opartych na wierze w boskiego Stwórcę, pana histo­
rii ludzkości i autora Tory.
Zarys takiego właśnie obrazu judaizmu odnaleźć można już w dziełach filozofów
Złotego Wieku w średniowiecznej Hiszpanii, ale odbiega on znacznie od religii pra­
ktykowanej przez zwykłego Żyda. W tej zracjonalizowanej wersji, łatwej do zaakcep­
towania dla współczesnych intelektualistów, trudno jednak rozpoznać barwny świat
wierzeń i obyczajów większości Żydów. Ci bowiem dopisywali się do kompleksu legend,
tradycji ludowych i przesądów. które można by określić mianem zbioru agadycznego (od
talmudycznego terminu ,.agada" oznaczającego opowieść). Wzmianki o mroczniejszej
stronie tego zespołu agadycznego, o ile w ogóle pojawiają się w pracach poświęconych
judaizmowi. alegoryzują ją łub też tłumaczą się z niej jako z dziwacznych zaułków
mentalności gettowej, zamiast ujmować ją raczej jako zasadniczy element żydowskiej
świadomości narodowej. A przecież te tak zwane zaułki są równie istotne dla rozumie­
nia Żydów i judaizmu jak wysublimowana wiara myślicieli. Do dziś sytuacja nie uległa
zasadniczej zmianie. W przeciwieństwie do zawodowych teologów wielu zwykłych
Żydów albo przyjmuje dosłownie znaczną część tego zespołu wierzeń, albo po prostu nie
kwestionuje tych pierwiastków. Owa bajeczna tradycja, która współcześnie tak bardzo
przyczyniła się do odrodzenia życia społeczności żydowskich, przezwyciężających
pamięć zetknięcia z Holocaustem, nadal budzi zażenowanie żydowskich zwolenników
nowoczesności w myśleniu. Uprawiają oni teologię nakazową, pisząc o swej wierze
w duchu polemicznym w celu zaprezentowania judaizmu, z dawien dawna pariasa dla
chrześcijaństwa, w formie możliwej do przyjęcia przez świat nieżydowski.
Ta książka jest próbą uzdrowienia sytuacji poprzez pełniejsze oddanie tej irracjonalnej
strony judaizmu, znajdującej swoje odzwierciedlenie w naukach i legendach utrwalonych
w samym sercu religii, jaką żyją zarówno uczeni w Piśmie, jak i świeccy tradycjonaliści.
Nie każdy przywiązany do tradycji Żyd wierzy, rzecz jasna, we wszystkie zawarte w tym
słowniku treści, wielu bowiem wręcz może nie zdawać sobie sprawy z istnienia bardziej
ukrytych wątków i pojęć. Jednak każdy z nich traktuje poważnie czynniki przez outside­
rów czy nawet żydowskich nowatorów uważane za cudaczne. Im bardziej tradycjona­
listyczna będzie wyznawana przez niego wiara, im bardziej ortodoksyjny sposób jej prak­
tykowania, tym większe prawdopodobieństwo, że Żyd mieszka w świecie podzielonym
na ,jidn" (Żydów) i "goim" (nie-Żydów) oraz zaludnionym postaciami przeniesionymi
przezeń żywcem ze stron hebrajskiej Biblii. Wielu wyczynów tych biblijnych bohaterów
kułturę zachodnią, przywykliśmy przedstawiać
7
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Książki historyczne, wydawnictwo: Książka i Wiedza
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/encyklopedia-tradycji-i-legend-zydowskich
Przykładowy rozdział książki: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich
czy łotrów próżno by zresztą szukać wjej tekście, opisane zaś zostały w przypowieściach
midraszowych, klasycznych komentarzach czy też historiach opowiadanych dzieciom
przez rodziców lub nauczycieli w chederze.
Naukowe widzenie przyrody, począwszy od subatomowego świata mezonów i kwar­
ków, poprzez biologiczny- wirusów i bakterii, aż po astronomię czarnych dziur i gwiazd
typu supernowa, na tyle, na ile w ogóle jest żydowskim tradycjonalistom znane, rywalizu­
je z agadycznym światem aniołów i demonów; dusz wcielających się ponownie w ramach
reinkarnacji lub nawiedzających ludzi i domy; czyniących cuda mędrców i kabalistów;
przedziwnych stworzeń nieznanych zoologom, a tak wielkich, że zasłaniają słońce, lub
też małych, lecz tak mocarnych, że potrafią najlżejszym muśnięciem rozłupywać skały;
magicznych substancji, które chronią przed pożarem lub złym urokiem; lekarstw, których
skuteczność zasadza się na modlitwie, zamawianiu i amuletach; i wreszcie dobrych i złych
dni i liczb, od których zależy szczęście i życie Żyda. To świat nadziei na przyjście Mes­
jasza, w którego erze nastąpi zmartwychwstanie ciałem, narody zaprzestaną zbrojnych
zmagań, natura zatraci swą wrogość, ludzie będą żyć w zgodzie z dzikimi zwierzętami.
a drzewa zapewnią obfitość owoców przez cały rok.
Trudno pogodzić tę legendarną materię ze światopoglądem naukowym. Porninąwszy
już wszystko inne, naukowe pomiary wieku świata, rozwoju człowieka od czasów jego
najdawniejszych praprzodków czy też skali historii ludzkości mówią o milionach lat.
natomiast agadyczna skala czasu obejmuje zaledwie 5750 lat, liczonych od momentu
stworzenia Adama i Ewy przez Boga szóstego dnia Stworzenia świata. Dla żydowskiego
tradycjonalisty teorie naukowe pozbawione są integralności: można je pominąć jako
przejściowe koncepcje, ulegające zmianie wraz z nowymi odkryciami; można je po­
szufladkować i trzymać z dala od ich agadycznych odpowiedników; albo można je
w ogóle całkowicie zignorować.
Poważnej kolizji tym łatwiej uniknąć, że sam judaizm nigdy nie wysuwał jednej.
zwartej doktryny agadycznej. Agada poddawana jest ciągle reinterpretacji. przy czym
dopuszcza się istnienie obok siebie elementów sprzecznych nawet ze sobą. co będzie
wyraźnie widać na niektórych przykładach przedstawionych w tej książce. Jest przecież
w legendach jakaś "prawda", mimo że nie mówią prawdy.
Materiał do tej pracy czerpałem głównie ze źródeł pisanych. Sięgnąłem do tekstów
midraszowych, talmudycznych, zoharycznych, kabalistycznych. chasydzkich. halachi­
cznych i magicznych, a także do bogactwa folkloru lokalnego, życiodajnego krwio­
biegu kultury aszkenazyjskiej i sefardyjskiej. W obliczu tak bogatej, wielowątkowej
i starodawnej tradycji z równą trudnością przychodziły mi decyzje, co włączyć do książki.
jak i co pominąć.
Zastosowano uproszczoną transliterację słów hebrajskich, aramejskich czy jidysz. łly
czytelnikowi łatwo było rozpoznać je w brzmieniu praktycznie używanym. Zachowano
też niekiedy tradycyjną pisownię terminów związanych z kulturą aszkenazyjską, aczkol­
wiek w przypadku wyrazów hebrajskich przyjęto obecnie używaną wymowę izraelską.
Do minimum ograniczyłem przypisy, z wyjątkiem wersetów czy ustępów z Biblii.
Alan Unterman
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Książki historyczne, wydawnictwo: Książka i Wiedza
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/encyklopedia-tradycji-i-legend-zydowskich
Przykładowy rozdział książki: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich
SKRÓTY
W tekście występują następujące skróty ksiąg biblijnych:
Rdz Wj Kpł
Lb
Pwt Joz Sdz
Rt
Sm
Krl
Księga
Rodzaju (Genesis)
Wyjścia (Exodus)
Kapłańska (Leviticus)
Liczb (Numeri)
" Powtórzonego Prawa (Deuteronomium)
" Jozuego
" Sędziów
Rut
" Samuela
" Królewska
" Kronik
" Ezdrasza
" Estery
Hioba
" Psalmów
"
Km
Ezd
Est Hi
Ps
Przysłów
Prz
Izajasza
lz
Jeremiasza
Jr
Lm - Lamentacje
Ez - Księga Ezechiela
Daniela
Dn
" Ozeasza
Oz
" Amosa
Am
Za
" Zachariasza
MI
" Malachiasza
..
.
.
Inne skróty:
amhar. - amharskie; aram. -aramejskie; aszk.- aszkenazyjskie; gr. -greckie; hebr. hebrajskie; hiszp. -hiszpańskie; jid. -jidysz; portug. -portugalskie; tur. -tureckie.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Książki historyczne, wydawnictwo: Książka i Wiedza
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.