Wst´p

Wst´p
D
obrze pami´tam pierwszy kontakt z ideà stosowania uwa˝noÊci w codziennym ˝yciu. By∏am pracujàcà samotnà matkà, opiekowa∏am si´ ma∏à
córeczkà, jednoczeÊnie mierzàc si´ z wymogami bycia niezale˝nà dziennikarkà. I có˝ za ironia – pisa∏am wtedy o zachowaniu równowagi mi´dzy pracà
a ˝yciem, o zarzàdzaniu stresem, a sama szarpa∏am si´ ka˝dego dnia. Wszystkie dotychczasowe remedia na stres, w tym joga, medytacja, spotkania w pubie i podró˝e, wydawa∏y si´ wtedy niedost´pne. Pami´tam szczególnie jeden
dzieƒ. Wraca∏am od opiekunki, stojàc w Brighton w ogromnym korku, mia∏am z kimÊ przeprowadziç wywiad przez telefon i by∏am ju˝ spóêniona. Molly
mia∏a napad z∏oÊci, by∏am u kresu wytrzyma∏oÊci nerwowej i sporo energii
mnie kosztowa∏o, ˝eby nie krzyknàç na moje dziecko, by si´ zamkn´∏o.
Kiedy póêniej wpad∏a do mnie przyjació∏ka, coÊ we mnie p´k∏o – wybuchn´∏am p∏aczem. I to by∏ moment prze∏omowy: przyjació∏ka poradzi∏a mi,
˝ebym wypróbowa∏a metod´, którà w∏aÊnie pozna∏a. Zamiast w poÊpiechu
wykonywaç poszczególne zadania od A do B, powinnam skoncentrowaç si´
na tym, co robi´ w danym momencie, cieszyç si´ wszystkimi niuansami, nie oceniajàc niczego i nie myÊlàc, co musz´ zrobiç potem. Judy zacz´∏a stosowaç t´ metod´ zarówno w swojej pracy doradcy, jak te˝ podczas wykonywania prac domowych. Na przyk∏ad, zamiast Êcieliç ∏ó˝ko najszybciej, jak si´ da (˝eby potem
móc zajàç si´ czym innym), rozkoszowa∏a si´ dotykiem bawe∏ny pod palcami,
g∏adkoÊcià narzuty, promieniami s∏oƒca oÊwietlajàcymi drobinki kurzu fruwajàce
w powietrzu. JeÊli zauwa˝y∏a uczucie frustracji, stara∏a si´ nim nie zajmowaç,
ale traktowaç je jako cz´Êç procesu. I wtedy mnie olÊni∏o! Poj´∏am t´ ogromnà
ró˝nic´ mi´dzy tym, co robi∏a przyjació∏ka, a tym, co ja robi∏am do tej pory. W tej
metodzie robi∏o si´ te same rzeczy, ale w inny sposób. Chodzi∏o o inny sposób
bycia. O bycie uwa˝nym.
Zacz´∏am Êwiadomie koncentrowaç si´ na tym, co robi´, na przyk∏ad wtedy, gdy czyta∏am córce bajk´ na dobranoc lub kiedy prowadzi∏am samochód.
Czasem nie wiedzia∏am, co robiç, ale zacz´∏am si´ cz´Êciej Êmiaç. Pojawi∏o si´
wi´cej dzieci, wi´cej pracy, wi´cej ˝ycia, ale kiedy o tym pami´ta∏am, wdra˝a∏am nowe podejÊcie do ka˝dego dzia∏ania. I znów mia∏am czas na medytacj´
i jog´.
Mia∏am ju˝ doÊwiadczenie w praktyce medytacji i uwa˝noÊci, zanim zacz´∏am prac´ jako coach, ale zachowywa∏am to dla siebie. Niech´tnie mówi∏am
18
Wst´p
o tym w Êrodowisku zawodowym. Mimo pracy Jona Kabat-Zinna i wielu innych, czu∏am, ˝e dla wielu osób uwa˝noÊç czy medytacja ca∏y czas jest domenà buddyjskich mnichów w szafranowych szatach, szukajàcych nirwany poÊród palàcych si´ kadzide∏. Mnie takie skojarzenie nie zniech´ci∏o ani troch´ –
studiowa∏am ide´ uwa˝noÊci w kontekÊcie buddyjskim – ale czu∏am, ˝e opowiadanie o tym, jak siedzenie na poduszce i obserwowanie swojego oddechu
czy kontemplacja wzajemnego po∏àczenia pomaga mi w ˝yciu i pracy, mo˝e
zagroziç mojej zawodowej reputacji. Tak wi´c przez d∏ugi czas medytowa∏am
„w ukryciu”.
Jednak˝e zacz´∏am sobie uÊwiadamiaç, ˝e coaching i uwa˝noÊç w naturalny sposób mo˝na by po∏àczyç. Wszak oba podejÊcia pomagajà ludziom wykorzystywaç i rozwijaç wewn´trzne zasoby. Oba pomagajà poszerzaç samoÊwiadomoÊç i ÊwiadomoÊç innych, a tak˝e zwi´kszaç odpornoÊç na stres,
z∏agodziç go lub mu zapobiec. Lista jest d∏uga. Poczu∏am, ˝e trzymam wielki skarb
tylko dla siebie. Kiedy poznawa∏am podejÊcia takie, jak coaching poznawczo-behawioralny, coaching transpersonalny i somatyk´, dostrzega∏am w nich aspekty uwa˝noÊci. Elementy uk∏adanki zacz´∏y do siebie pasowaç i tworzyç obraz,
którego nie mog∏am zignorowaç. Kiedy otwarcie zacz´∏am mówiç o swojej
praktyce uwa˝noÊci, pojawili si´ wokó∏ mnie ludzie, którzy robili to samo.
Teraz, oczywiÊcie, uwa˝noÊç sta∏a si´ „modna”. W ró˝nych krajach, takich jak Wielka Brytania i Stany Zjednoczone, zosta∏a w∏àczona do wielu programów ochrony zdrowia. Zdoby∏a uznanie g∏ównie dzi´ki Kabat-Zinnowi
i jego programom redukcji stresu opartej na uwa˝noÊci (Mindfulness-Based Stress
Reduction – MBSR). Jego przekonanie, ˝e medycyna i opieka zdrowotna sà
najbardziej ˝yznym polem dla wprowadzenia medytacji i praktyki uwa˝noÊci,
by∏o w pe∏ni uzasadnione. Program MBSR zosta∏ rozpowszechniony w szpitalach, klinikach i laboratoriach na ca∏ym Êwiecie, jest poddawany badaniom
i wykorzystywany w eksperymentach, co 30 lat temu by∏oby nie do pomyÊlenia. Dzi´ki temu mogliÊmy zebraç liczne dowody i stworzyç s∏ownictwo, by móc
teraz mówiç, co oznacza bycie cz∏owiekiem. MogliÊmy tak˝e u∏atwiç dost´p
do transformacyjnego i uzdrawiajàcego potencja∏u uwa˝noÊci wi´kszemu gronu odbiorców.
W tym samym czasie profesor psychologii klinicznej na Uniwersytecie w Oksfordzie, Mark Williams, opracowa∏ terapi´ poznawczà opartà na uwa˝noÊci (Mindfulness-Based Cognitive Therapy – MBCT) jako lek na depresj´. Terapia ta
jest teraz polecana w klinicznych wytycznych Narodowego Instytutu Zdrowia
i Doskona∏oÊci Klinicznej w Wielkiej Brytanii jako podstawowa interwencja
psychologiczna w przypadku osób cierpiàcych z powodu depresji.
Uwa˝noÊç zakorzenia si´ równie˝ w innych Êrodowiskach: w szkolnictwie,
zawodach prawniczych, polityce, a nawet w wojsku. Na przyk∏ad projekt
Uwa˝noÊç w szko∏ach (The Mindfulness in Schools Project) zdobywa coraz
wi´kszà popularnoÊç w Wielkiej Brytanii, anga˝ujà si´ w niego zarówno
Wst´p
coachowie, jak i nauczyciele. Kursy te przynoszà uczniom ogromne korzyÊci.
Przyk∏adem wykorzystania uwa˝noÊci w polityce jest kongresmen partii demokratycznej z Ohio, Tim Ryan, który osobiÊcie doÊwiadczy∏ korzyÊci p∏ynàcych z regularnej praktyki i sta∏ si´ jednym z najbardziej znanych mistrzów
uwa˝noÊci. A przedstawiciele si∏ zbrojnych, którzy praktykujà medytacj´ w domu, przejawiajà mniej negatywnych, a wi´cej pozytywnych emocji, jak te˝ zwi´ksza si´ u nich pami´ç robocza (Jha i inni, 2010).
Obecnie coraz cz´Êciej praktyka uwa˝noÊci jest stosowana w miejscu pracy.
Coraz wi´cej organizacji, w tym Google, General Mills, PricewaterhouseCoopers,
Deutsche Bank, Procter&Gamble, Transport for London, AstraZeneca, Apple,
Credit Suisse, KPMG, Innocent, Reuters and GlaxoSmithKline, doÊwiadczywszy wielu korzyÊci zawodowych, rozwin´∏o programy szkoleniowe dla
swoich pracowników. O „uwa˝nym przywództwie” (ang. mindful leadership) mówi m.in. Richard Boyatzis, a Michael Chaskalson szkoli w Wielkiej Brytanii
coachów w zakresie uwa˝noÊci – obaj pomagajà liderom staç si´ uwa˝nymi przywódcami. Praktyk´ uwa˝noÊci w∏àcza si´ w programy rozwoju przywództwa
na ró˝ne sposoby. Pojawi∏o si´ równie˝ wiele kursów i instytucji poÊwi´conych „uwa˝nemu przywództwu”.
Skàd bierze si´ to coraz wi´ksze zainteresowanie uwa˝noÊcià? Wydaje mi
si´, ˝e po cz´Êci wià˝e si´ to z wyzwaniami, z∏o˝onoÊcià i niejednoznacznoÊcià
czasów, w których ˝yjemy. Wi´kszoÊç z nas ˝yje w spo∏eczeƒstwie, które stale
podsuwa nam nowe opcje do wyboru i zalewa mnóstwem informacji. Mo˝liwoÊç wyboru jest oczywiÊcie dobrodziejstwem, a jednà ze wspania∏ych cech
coachingu jest to, ˝e dzi´ki niemu ludzie wyraêniej mogà zobaczyç swoje mo˝liwoÊci. Ale ogrom danych mo˝e nas przyt∏oczyç. Cz´sto oczekuje si´ od nas,
˝e b´dziemy dost´pni 24 h na dob´, 7 dni w tygodniu, nieustannie bombarduje si´ nas nowymi informacjami, a tempo zmian w naszym Êwiecie jest
szybsze ni˝ kiedykolwiek.
JednoczeÊnie, nie doÊç, ˝e musimy przetworzyç o wiele wi´cej, cz´sto czujemy, ˝e musimy robiç wi´cej ni˝ kiedykolwiek. Wielu z nas t´skni za chwilami, by po prostu byç, zwolniç tempo. Coachowie cz´sto s∏yszà od klientów,
˝e jednà z najwa˝niejszych dla nich rzeczy jest mo˝liwoÊç zatrzymania si´, by
mieç czas na refleksj´. Wi´kszoÊç z nas dawno wysz∏a z wprawy i coraz cz´Êciej
zdarzajà si´ klienci, którzy wo∏ajà o pomoc, pragnàc odzyskaç swojà przestrzeƒ i osiàgnàç równowag´ mi´dzy pracà a ˝yciem.
Nie tylko szukamy antidotum na dzia∏anie, którego si´ od nas oczekuje
(lub myÊlimy, ˝e si´ oczekuje), szukamy te˝ skuteczniejszych strategii, dzi´ki którym poradzimy sobie z tymi trudnymi czasami, odnajdziemy w nich sens
i b´dziemy si´ dzi´ki nim rozwijaç. Pojawiajà si´ ró˝ne kryzysy – w tym gospodarcze i Êrodowiskowe. Wielu z nas czuje potrzeb´ Êwiadomego reagowania zamiast odruchowego, myÊlenia perspektywicznego, nie tylko krótkofalowego, myÊlenia jasnego, twórczego, odpowiedzialnego. Dowód na to, ˝e jesteÊmy
19
20
Wst´p
po∏àczeni ze sobà przejawia si´ w wielu kryzysach, a nauka to potwierdza.
Jednak wielu z nas zdaje sobie spraw´, ˝e ju˝ nie czujemy ze sobà po∏àczenia,
lecz jesteÊmy od siebie odizolowani.
Pojawia si´ równie˝ coraz wi´cej problemów psychicznych. W 2011 roku
stres by∏ g∏ównym powodem d∏ugotrwa∏ych urlopów chorobowych (CIPD 2011).
Wed∏ug Office for National Statistics (2011) statystyki w 2001 roku przewidywa∏y, ˝e w Wielkiej Brytanii w ciàgu roku jedna osoba na cztery b´dzie
cierpia∏a na któryÊ z problemów psychicznych, i w tym samym roku u 450
milionów ludzi stwierdzono problemy psychiczne (World Health Organization
2001). Wielu klientów decyduje si´ na coaching, gdy˝ po prostu nie potrafi
sobie z tym poradziç.
Praktyka uwa˝noÊci stosowana w coachingu pomaga poradziç sobie z takim w∏aÊnie wyzwaniami i coraz wyraêniej widaç, ˝e nie jest to podejÊcie
oderwane od rzeczywistoÊci. Nie jest ono tak˝e nowe – jest mniej lub bardziej
znane od 2500 lat, przynajmniej od czasów Ksi´cia Siddhartha (póêniej znanego jako Budda) z Nepalu. Na temat uwa˝noÊci istnieje zbiór twardych dowodów, jako ˝e sta∏a si´ ona przedmiotem tysiàca badaƒ, z których wi´kszoÊç
dotyczy∏a wp∏ywu i dzia∏ania MBSR, a cz´Êç zajmowa∏a si´ praktykà uwa˝noÊci w miejscu pracy i w coachingu. Niektórym z tych badaƒ przyjrzymy si´ szczegó∏owo póêniej, teraz przytaczamy kilka korzyÊci wynikajàcych z praktyki
uwa˝noÊci:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wi´ksza koncentracja i uwaga
lepsza umiej´tnoÊç podejmowania decyzji
wi´ksza samoÊwiadomoÊç i ÊwiadomoÊç innych
wy˝szy poziom odpornoÊci i inteligencji emocjonalnej
wi´ksza efektywnoÊç poznawcza
lepsze wyniki
wi´ksza umiej´tnoÊç radzenia sobie ze stresem i zapobiegania stresowi
lepsze samopoczucie
wi´ksza kreatywnoÊç.
Jako ˝e sama doÊwiadczy∏am korzyÊci wynikajàcych ze stosowania tego
podejÊcia i by∏am Êwiadkiem korzyÊci doÊwiadczanych przez innych, ciesz´
si´, ˝e zainteresowanie uwa˝noÊcià znajduje swoje odzwierciedlenie w coachingu. Ostatnimi czasy, zarówno w mojej pracy coacha, jak i redaktora
czasopisma „Coaching at Work”, zauwa˝y∏am faktyczny wzrost tego zainteresowania – na spotkania poÊwi´cone uwa˝noÊci podczas konferencji przychodzi wiele osób. Ludzie pragnà wiedzieç wi´cej na ten temat oraz odkryç,
jak uwa˝noÊç mogà wprowadziç do swojej praktyki coachingowej. Niektórzy
majà ju˝ doÊwiadczenie w stosowaniu tej metody i, tak jak ja, nie wiedzà,
jak jà po∏àczyç z pracà coacha. Inni nie wiedzà, czym jest uwa˝noÊç i chcà
Wst´p
zdobyç wi´cej informacji na ten temat. Jeszcze inni sà ju˝ zafascynowani wp∏ywem
uwa˝noÊci w swojej pracy – nawet jeÊli nazywajà jà inaczej – i chcà poznaç
innych, którzy czujà podobnie.
Uwa˝noÊç i medytacja sà tematem wielu ksià˝ek i tysi´cy prac naukowych. Osobom zainteresowanym tymi dziedzinami poleci∏abym zapoznanie
si´ z tymi pozycjami. Niektóre z nich zawar∏am w bibliografii i materia∏ach
do dalszej lektury na koƒcu ksià˝ki. Jednak˝e wcià˝ dochodzà do mnie g∏osy,
˝e nadal brakuje êróde∏ na temat uwa˝noÊci w coachingu i zawodach pokrewnych. Piszàc t´ ksià˝k´, chcia∏am wype∏niç t´ luk´, bazujàc na istniejàcych
materia∏ach i wykorzystujàc je do przyjrzenia si´, w jaki sposób uwa˝noÊç
mo˝e wesprzeç – a nawet zmieniç – coaching i mentoring. Chcia∏am równie˝ podzieliç si´ pytaniami, które pojawi∏y si´ podczas tej podró˝y, nawet jeÊli (lub
zw∏aszcza) nie mam na nie odpowiedzi.
Przyznaj´ si´, ˝e nie jestem fankà s∏owa „uwa˝noÊç” (ang. mindfulness).
Uwa˝am je za mylàce, gdy˝ sugeruje, ˝e mówimy jedynie o umyÊle lub mózgu.
Wol´ na przyk∏ad wyra˝enie „ÊwiadomoÊç chwili obecnej”. Jednak˝e zdecydowa∏am si´ zachowaç w ksià˝ce s∏owo „uwa˝noÊç” ze wzgl´du na jego powszechne u˝ycie.
Ksià˝ka ta skierowana jest nie tylko do zawodowych coachów i mentorów,
ale te˝ do wszystkich, którzy wykorzystujà umiej´tnoÊci coachingowe i mentoringowe w swojej pracy – byç mo˝e jako mened˝erowie lub nauczyciele
mentorujàcy reszt´ personelu. Skierowana jest do life coachów i coachów osobistych, coachów sportowych, coachów w zakresie zdrowia i dobrego samopoczucia – wszystkich, którzy przyjmujà styl coachingowy lub mentorujàcy.
Ka˝demu zainteresowanemu przyda si´ tak˝e wykorzystywanie stylu coachingowego w niektórych rozmowach. U˝ywam czasem tego stylu w rozmowach
ze swoimi dzieçmi. Kluczowe umiej´tnoÊci coachingu, czyli s∏uchanie i pomaganie drugiej osobie w samodzielnym odkrywaniu, mogà byç wykorzystane
w wielu naszych interakcjach. A uwa˝noÊç mo˝e je wzbogaciç, poprawiç i cz´sto
zmieniç.
21