docPobierz PDF
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz PDF
Krakowskie Studia Małopolskie 2014, nr 19 Anna Rachwał SYTUACJA ROLNICTWA W WOJEWÓDZTWIE KRAKOWSKIM W 1935 R. W ŚWIETLE SPRAWOZDANIA KRAKOWSKIEGO ODDZIAŁU PAŃSTWOWEGO BANKU ROLNEGO Publikacja niniejszego źródła jest kolejnym działaniem mającym na celu udostępnienie materiałów archiwalnych, odnoszących się do dziejów Państwowego Banku Rolnego (PBR). Do obecnej chwili ukazały się dwa tomy materiałów archiwalnych oraz trzy dokumenty źródłowe dotyczących działalności PBR, w opracowaniu Mirosława Kłuska. W wydanym w 2009 r. tomie pierwszym, obejmującym lata 1938–1944, zostały zamieszczone dokumenty odnoszące się do okresu poprzedzającego wybuch II wojny światowej oraz okupacji niemieckiej1. Tom ten w przeważającej części zawiera materiały do okresu okupacji niemieckiej, stanowiące znakomitą podstawę zarówno do badań nad działalnością PBR i bankowości polskiej w tym okresie, jak i nad polityką okupanta w Generalnym Gubernatorstwie, zwłaszcza w odniesieniu do rolnictwa. W tomie drugim znalazły się roczne sprawozdania z działalności PBR za lata 1945–19482. W sprawozdaniach tych możemy znaleźć wiadomości na temat: sytuacji gospodarczej Polski w pierwszych latach po II wojnie światowej oraz funkcjonowania Państwowego Banku Rolnego w nowej rzeczywistości politycznej. Natomiast trzy dokumenty źródłowe zostały opublikowane w „Krakowskich Studiach Małopolskich”3. Znajdują się w nich przede wszystkim 1 M. Kłusek, Dokumenty do dziejów Państwowego Banku Rolnego. Tom I. 1938–1944, Łódź 2009. 2 M. Kłusek, Dokumenty do dziejów Państwowego Banku Rolnego. Tom II. Sprawozdania Państwowego Banku Rolnego za lata 1945–1948, Kraków 2013. 3 M. Kłusek, Sprawozdanie Ekonomiczne Oddziału krakowskiego Państwowego Banku Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... 269 informacje na temat: sytuacji społeczno-ekonomicznej województwa krakowskiego w 1945 r. z uwypukleniem aspektów rolniczych; położenia rolnictwa w sierpniu 1946 r.; sytuacji finansowej i kredytowej PBR; przystosowywania się gospodarki narodowej do nowych form organizacyjnych; odbudowy przemysłu rolnego; reformy rolnej; osadnictwa na terenach przyłączonych do Polski po II wojnie światowej. Publikowany dokument Sprawozdanie krakowskiego oddziału Państwowego Banku Rolnego za rok 1935 pochodzi z Archiwum Akt Nowych w Warszawie, zespół Państwowy Bank Rolny, sygn. 28. Sprawozdanie zostało podzielone na dwie części, ogólną i szczegółową. Część ogólna zawiera następujące pozycje odnoszące się do sytuacji rolnictwa w województwie krakowskim w 1935 r.: 1. Ogólna charakterystyka sytuacji rolnictwa w roku 1935. 2. Położenie finansowe wsi. 3. Akcja obniżania ciężarów finansowych rolnictwa. 4. Stan finansowy lokalnych instytucji współpracujących z rolnictwem. W części drugiej znajdują się informacje na temat działalności kredytowej krakowskiego oddziału PBR w zakresie kredytu krótko i średnioterminowego oraz długoterminowego i emisyjnego. Publikowany dokument może być pomocny w badaniach poświęconych dziejom gospodarczym województwa krakowskiego w międzywojniu. Zawarte w nim informacje są szczególnie cenne dla osób zajmujących się bankowością oraz dziejami rolnictwa. I. Sytuacja rolnictwa w 1935 r. 1. Ogólna charakterystyka sytuacji rolnictwa w roku 1935 Rok 1935, jako rok dzielący nas zaledwie kilkoma miesiącami od ostatniej powodzi, dźwigał jeszcze wszystkie następstwa tej wielkiej klęski; zwłaszcza pierwsza połowa bieżącego roku, to znaczy okres tzw. przednówka, dał się we Rolnego za rok 1945, „Krakowskie Studia Małopolskie” 2008, nr 12, s. 371–384; Stan rolnictwa polskiego latem 1946 roku według Sprawozdania Państwowego Banku Rolnego, „Krakowskie Studia Małopolskie” 2009, nr 13, s. 293–323; Stan rolnictwa polskiego wkrótce po zakończeniu II wojnie światowej według sprawozdania z działalności Państwowego Banku Rolnego od dnia 1 czerwca do dnia 1 września 1945 roku, „Krakowskie Studia Małopolskie” 2010, nr 14, s. 317–346. 270 Anna Rachwał znaki zwłaszcza drobnym rolnikom i to zarówno nawiedzonym klęską powodzi, jako też i tym, którzy wprawdzie bezpośrednio powodzi nie zaznali, lecz wskutek długotrwałych deszczów mieli plony mniej lub bardziej zniszczone. Rolnictwo z trudem przetrwało do nowych zbiorów – i to głównie dzięki wysiłkom Wojewódzkiego Komitetu Pomocy dla Powodzian, który obok na wielką skalę zakrojonej pomocy żywnościowej uruchomił z wiosną br. roboty publiczne, zatrudniając przy nich najbardziej potrzebujących rolników i wynagradzając ich bądź pieniędzmi bądź też – w większości wypadków – zapłatą w postaci żyta. W związku z tym należy podkreślić, co Dyrekcja Oddziału wielokrotnie miała możność osobiście stwierdzić przy objazdach terenu, że ludność nawiedzonych powodzią okolic traktowała możność zarobienia sobie kilku kilogramów żyta dziennie przy robotach publicznych za prawdziwe dobrodziejstwo i nader licznie zgłaszała się do tych robót. Zjawisko to jest wymownym dowodem, jak dalece wszelkie teorie, propagujące zmniejszenie obszaru zasiewów gwoli rzekomemu podniesieniu cen produktów rolnych – nie wytrzymują próby życia na wsi polskiej i jak, przeciwnie, drobny rolnik dezawuuje owe hasła, wciąż pomnażając przez siebie ilość używanych dla wzrostu plonów nawozów sztucznych – jakkolwiek kredyt na te nawozy jest dzisiaj wielce utrudniony i trzeba je raczej nabywać za gotówkę. Druga połowa roku 1935 była już korzystniejsza – głównie dzięki temu, iż zbiór pierwszych pasz był na ogół bardzo pomyślny, co przede wszystkim pozwoliło wykarmić wynędzniałe bydło. Również i zbiory zbóż wypadły na ogół dobrze. Ten stan rzeczy umożliwił rolnikom wzmożenie produkcji mleka i wykorzystanie koniunktury w postaci eksportu masła do Anglii po cenach wyższych niż dotychczas. Produkcja roślinna Obszar zasiewów – dzięki pomocy w ziarnie i sadzeniakach ze strony wszystkich Izb Rolniczych kraju – utrzymał się na dość wysokim poziomie – w każdym jednak razie pomniejszył się o te wszystkie grunty, których w tej chwili statystycznie nie da się jeszcze określić, a które wypadły z produkcji, czy to wskutek zaszutrowania przez powódź, czy też zabrania przez wodę podglebia. Zbiory są na ogół niezłe, należy wszakże zaznaczyć, że wyraziły się nie tyle w wydajności ziarna, co raczej w obfitości słomy. Lecz nawet ten stan rzeczy, zważywszy zwłaszcza na obfity zbiór pasz naturalnych, które dla naszego województwa mają decydujące znaczenie, umocnił egzystencję gospodarczą drob- Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... 271 nego rolnictwa i pozwolił mu wyjść z tej nędzy, jaka rzucała się w oczy aż do lata bieżącego roku. Zbiór okopowych wypadł znacznie lepiej, niż w roku ubiegłym, a niektóre powiaty posiadały nawet dość znaczne nadwyżki, wskutek czego mogły część produkcji przeznaczyć na sprzedaż, która odbywała się przeważnie za pośrednictwem dźwigających się powoli powiatowych spółdzielni rolniczo-handlowych. Produkcja zwierzęca Może też dobry na ogół zapas siana i słomy przyczyni się w tym roku do częściowego bodaj skompensowania ubytku inwentarza żywego, którego ludność wiejska nagminnie wyzbywała się bezpośrednio po powodzi. Ceny na bydło i trzodę chlewną wobec dobrego urodzaju pasz kształtowały się w drugiej połowie roku nieco zwyżkowo; zwłaszcza w miesiącu wrześniu obserwowało się znaczniejszą zwyżkę na trzodę chlewną. Wywóz bekonów z Państwowych Przetwórni Mięsnych w Dębicy – tak ze względu na brak /po powodzi/ surowca jak i wiadome ograniczenia kontyngentowe – ukształtował się ujemniej niż w roku 1934 i wyniósł tylko 684 tysięcy kilogramów. Miesięczne wahania tego wywozu obrazuje poniżej zamieszczone zestawienie: 1934 r. 1935 r. Styczeń 94 975 kg 68 738 kg Luty 70 793 kg 41 258 kg Marzec 63 915 kg 50 112 kg Kwiecień 85 026 kg 79 520 kg Maj 83 355 kg 55 785 kg Czerwiec 67 116 kg 86 289 kg Lipiec 47 676 kg 61 347 kg Sierpień 75 745 kg 60 985 kg Wrzesień 55 002 kg 61 055 kg Październik 76 609 kg 70 451 kg Listopad 57 846 kg 48 770 kg Grudzień Razem 54 001 kg – 832 059 kg 684 310 kg Anna Rachwał 272 2. Położenie finansowe wsi Zdolność płatnicza Zdolność płatnicza rolnictwa nie mogła oczywiście w obliczu popowodziowego wyniszczenia ujawnić poprawy w stosunku do poprzedniego roku; można wszakże żywić nadzieję, że druga połowa roku, że poprawiająca się nieco koniunktura hodowlana, a wreszcie dość daleko idące ulgi ze strony Rządu, jak przepisy oddłużeniowe, jak wreszcie zniesienie opłat targowych i myta jarmarcznego, wpłynie dodatnio i stworzy lepsze perspektywy na rok następny. Wielkie znaczenie będzie tu miała oczywiście postępująca zniżka produktów fabrycznych. Ciężary i zobowiązania Jak dotąd ciężary i zobowiązania finansowe wsi, zaciągnięte w poprzednich latach dobrej koniunktury, wciąż jeszcze wywierają swój depresyjny wpływ i częstokroć nie pozwalają rolnikowi regulować nawet tych wielce ograniczonych płatności, jakie wypadły dlań z układów konwersyjnych. 3. Akcja obniżania ciężarów finansowych rolnictwa Do Powiatowych Urzędów Rozjemczych od chwili ich powstania do dnia 31go Października 1935 r.: wpłynęło /w bież. roku załatwiono/ w bieżącym roku pozostaje do załatwienia 33.771 wniosków w 57.461 sprawach na Zł 22,589.931 11.125 „ „ 15.287 „ „ „ 9,280.643 / 52.755 spraw „ „ 18,642.676 13.813 „ „ „ 7,896.082 / 4.706 „ „ „ 3,947.255. Do Wojewódzkiego Urzędu Rozjemczego od chwili jego utworzenia do dnia 31-go Października 1935 r.: wpłynęło / w bieżącym roku załatwiono/ w bieżącym roku pozostaje do załatwienia 144 wnioski w 468 sprawach na Zł 2,929.330 55 „ „ 73 „ „ „ 467.760 / 339 spraw „ „ 2,117.410 62 „ „ „ 365.800 / 129 „ „ „ 811.920. Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... 273 4. Stan finansowy lokalnych instytucji współpracujących z rolnictwem Spółdzielczość kredytowa Kasy Stefczyka i Banki Ludowe utrzymują się – z niewielkimi wyjątkami – w dość dobrym stanie, jednakże obecnie odczuwają coraz więcej brak płynnej gotówki z powodu silnie rozwiniętej akcji układowo-konwersyjnej. Zwłaszcza dotkliwie daje się im odczuwać niemożność upłynnienia w żadnej instytucji kredytowej otrzymanych trat Banku Akceptacyjnego. To również odbija się na wypłacie wkładek oszczędnościowych. Komunalne Kasy Oszczędności Organizacje te na ogół są na naszym terenie znacznie silniejsze, niż gdzie indziej, lecz ostatnio i one – z powodu obaw, wywołanych nastrojami wojennymi w Europie – musiały masowo mobilizować gotówkę na wypłatę wkładek oszczędnościowych. W ostatnim miesiącu nastąpiło znaczne uspokojenie i już nawet w sporadycznych wypadkach oszczędności zaczęły z powrotem napływać do Kas. Spółdzielczość rolniczo-handlowa Sytuacja spółdzielni rolniczo-handlowych cokolwiek się poprawiła, a to w znacznej mierze dzięki wzięciu przez nie udziału w akcji handlowej Komitetu Powodziowego. Powoli zaczyna się też przejawiać powrotna tendencja rolników do czynienia zakupów w swoich spółdzielniach. W każdym razie stan spółdzielczości rolniczo-handlowej jest w dalszym ciągu ciężki, zwłaszcza że spółdzielnie te z oczywistą krzywdą dla siebie zostały wyeliminowane z dobrodziejstw dekretów oddłużeniowych, przez co rolnicy mogą je pociągać do Urzędów Rozjemczych, jak również przy gotówkowym regulowaniu swych długów korzystać z ustawowych bonifikat w stosunku 100 za 150. Rozwojowi spółdzielni rolniczo-handlowych najwięcej przeszkadza powolna likwidacja upadłych spółdzielni. W bieżącym roku zaznaczyła się dość silna współpraca powiatowych organizacji rolniczych z nową centralą spółdzielczą – Syndykatem Spółdzielni Rolniczych w Krakowie i we Lwowie głównie w zakresie artykułów rolniczych i nawozów. Obroty dokonane przez Syndykat Spółdzielni Rolniczych w okresie od 1. stycznia do 30. Listopada b.r. wykazują następujące cyfry: Anna Rachwał 274 nawozy sztuczne nasiona ziemiopłody maszyny i narzędzia rolnicze materiały opałowe materiały budowlane Razem za Zł 989.638.91 „ „299.212.30 „ „490.887.16 „ „106.352.76 „ „265.797.91 „ „158.247.66 za Zł 2991.421.40 Oddział Lwowski Syndykatu rozprowadził ponadto różnych artykułów na sumę 1,809.806.28 zł, zatem łączny obrót Syndykatu wynosi 4,801.227.68 zł. Z ogólnej sumy obrotu wyżej podanego sprzedano samym członkom za gotówkę 1,631.994.75 zł, na kredyt i składy konsygnacyjne 769.937.05 zł, zakupiono od członków artykułów za 619.255.42 zł, czyli obrót z członkami wynosił ogółem 3,021.187.22 zł. Syndykat Spółdzielni Rolniczych, jedyna zresztą dzisiaj na racjonalnych zasadach spółdzielczych oparta centrala handlowa, rozwija się dobrze i można jej rokować poważne stanowisko w dalszym rozwoju spółdzielczości handlowej na terenie Małopolski. Spółdzielczość mleczarska Szczególne znaczenie na terenie krakowskim, jako wybitnie hodowlanym, ma spółdzielczość mleczarska, jako jedna z główniejszych podstaw dochodowości gospodarstw rolnych. Na dzień 1. Stycznia 1935 r. było zrzeszonych na terenie Województwa Krakowskiego około 130 mleczarń czynnych, które dostarczyły masła do Małopolskiego Związku Mleczarskiego w ciągu 10 miesięcy 1,218.625 kg, za które płacono przeciętnie 2.40 zł za 1 kg. Eksport do Anglii za 10 miesięcy wyniósł 369.875 kg, zaś za 7 miesięcy do Niemiec 80.423 kg /wobec ogólnego eksportu zeszłorocznego w ilości 263.886 kg/. Sprzedaż za 9 miesięcy w Oddziałach zachodnich Małopolskiego Związku Mleczarskiego wynosiła: w hurcie 513.105 kg przy przeciętnej cenie 2.72 zł w sklepach 121.200 „ „ „ „ 2.91 zł Należy zaznaczyć, że w stosunku do 1934 r. dostawa masła do Małopolskiego Związku Mleczarskiego wzrosła dość znacznie dzięki wzmożeniu eksportu i dzięki daniu Małopolskiemu Związkowi Mleczarskiemu przez zastosowanie premii eksportowej możności płacenia spółdzielniom wyższych cen za dostarczone masło. Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... 275 Małopolski Związek Mleczarski jako centrala handlowa w roku sprawozdawczym wykazał w ogóle dużą ruchliwość, gdyż w dążeniu do skoordynowania handlu przetworami mleczarskimi, jak również celem opanowania nowych rynków, zakłada nowe oddziały, jak to miało miejsce w Bielsku, Katowicach, Zakopanem i Krynicy. Projektowane jest założenie oddziału w Sosnowcu. II. Działalność oddziału w roku 1935 1. Działalność w zakresie kredytu krótko i średnioterminowego Po kilkuletnim wstrzymaniu udzielania nowych kredytów na cele obrotowe Oddział w roku sprawozdawczym otrzymał znaczniejsze sumy na zasilenie rolnictwa krótkoterminowym kredytem, akcja ta wszakże rozwinęła się tylko w pewnej mierze, albowiem zapowiedź bezwarunkowo terminowego żądania przez nas spłaty kredytu wielu reflektujących nań odstraszyła. To samo też da się powiedzieć i o prowincjonalnych organizacjach kredytowych, przy pomocy których zazwyczaj rozprowadzano kredyt: organizacje te bądź redukowały znacznie swe żądania, bądź też w ogóle nie reflektowały na kredyt – jedne /Banki Ludowe/ z obawy doznania zawodu ze strony konsumentów kredytu, inne /Komunalne Kasy/ – wskutek obfitości własnych środków. Dla charakterystyki terenu należy powiedzieć, że pośredniczące organizacje kredytowe – zarówno pod wpływem rządowej akcji oddłużeniowej, jak i znacznego upadku moralności kredytowej wśród klienteli – ujawniają może zbyt daleko idącą ostrożność i stanowisko ich w obecnym życiu gospodarczym jest zdecydowanie bierne. Układy konwersyjne W roku bieżącym kontynuowano akcję zawierania układów konwersyjnych. Akcja ta wykazuje za okres sprawozdawczy: Okres Układy bezpośrednie ilość za cały okres konwersji za rok 1935 suma układy pośrednie ilość suma konwersja drogą dyskonta akc. B.A. suma 570 1 882 304 146 109 091 2 441 480 427 700 627 18 12 081 1 193 646 276 Anna Rachwał Poza Bankiem Akceptacyjnym zawarto 2 układy na sumę 22.574 zł. Spłacalność skonwertowanych kredytów wynosiła w kapitale 58,9%, w odsetkach 81%. Fundusz Oddłużenia Na Fundusz Oddłużenia przeznaczyła Instytucja Centralna dla Oddziału kwotę 1,347.290.01 zł, ponadto z Rku „Wątpliwi Dłużnicy” sumę 330.423.49 zł, czyli razem 1,677.713.50 zł. Akcję bonifikowania należności Wydziału Kredytu Krótkoterminowego rozpoczęto w dniu 1. Października 1935 r., a do dnia 10. Grudnia br. przeprowadzono następujące kwoty: rolnicy indywidualnie i grupowo z grupy „A” spółki wodne sekcje maszynowe spółdzielnie rolniczo-handlowe spółdzielnie mleczarskie /odpisanie na przyszłe odsetki/ 20 wypadków na Zł 28.223.49 1 wypadek „ „ 21.19 2 wypadki „ „ 65.02 5 wypadków „ „ 30.797.55 35 „ „ „ 17.319.07 Razem Zł 76.426.32 Z Rku „Wątpliwi Dłużnicy”: rolnicy indywidualnie grupy „A” spółdzielnie rolniczo-wytwórcze spółdzielnie rolniczo-handlowe /Związek Ekonomiczny/ 6 wypadków na Zł 8.682.70 1 wypadek „ „ 4.599.99 „ „ 300.251.Razem Zł 313.533.69 Stosunkowo niewielkie w tej chwili cyfry tej akcji nie mogą służyć do wyciągania jakichkolwiek wniosków, gdyż akcja ta weszła dopiero w stadium realizacji. Kredyt dla spółdzielni mleczarskich W roku sprawozdawczym spółdzielniom mleczarskim kredyty obrotowe nie były udzielane. Oddział przystąpił do sanacji spółdzielni mleczarskich mając na ten cel przeznaczone około 70.000 zł z Funduszu Oddłużenia, z czego na razie wyczerpał kwotę 17.319. – zł na obniżenie oprocentowania na cały czas trwania kredytów, rozterminowanych w latach ubiegłych. W obecnym roku zarówno Izba Rolnicza, jak i Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... 277 Gospodarczych oraz Małopolski Związek Mleczarski przystąpiły do ustalenia sieci spółdzielni mleczarskich, kierując się tą zasadą, że szereg mleczarń będzie bądź to całkiem zlikwidowanych, bądź też niektóre spółdzielnie mleczarskie, które dotąd były uważane za spółdzielnie rejonowe, będą przyłączone do innych spółdzielni w pobliskich miejscowościach. W związku z reorganizacją spółdzielczości mleczarskiej Oddział otrzymał na budowę i przebudowę odpowiednich pomieszczeń oraz na różne inwestycje akredytywę na 600.000 zł, która to suma była ustalona na podstawie wstępnych zgłoszeń, otrzymanych od poszczególnych spółdzielni mleczarskich. Udzielenie kredytów tego funduszu rozpocznie się dopiero w przyszłym roku, gdyż Izba Rolnicza, jak i Związek Rewizyjny zamierzają obecny okres zimowy wykorzystać na zbadanie warunków pracy oraz na ustalenie potrzeb poszczególnych spółdzielni mleczarskich. Sanacja spółdzielczości rolniczo-handlowej W roku sprawozdawczym Oddział w dalszym ciągu prowadził akcję sanacji spółdzielczości rolniczo-handlowej przez odpisywanie kredytu sanacyjnego poszczególnym spółdzielniom oraz przez rezerwowanie dla spółdzielń pewnych sum z Funduszu Oddłużenia. Zaznaczyć należy, że niektóre spółdzielnie rolniczo-handlowe, mające widoki dalszej egzystencji, stanęły na silniejszych podstawach wskutek wzmożonych obrotów towarowych i zmniejszenia swych kosztów handlowych oraz wskutek zaprzestania kredytowania swych odbiorców. O ile spółdzielnie rolniczo-handlowe będą mogły korzystać z ustawodawstwa oddłużeniowego i ze swymi dłużnikami zawarłyby układy na Bank Akceptacyjny, wtedy sytuacja finansowa spółdzielni ulegnie daleko idącej poprawie. Kredyt dla spółdzielń kredytowych W bieżącym roku Centralnej Kasie Spółek Rolniczych tutejszy Oddział nowych kredytów nie udzielał. Łączna suma kredytów, udzielonych tej instytucji wynosiła na dzień 1/I.1935 r. 2,903.683 zł, zaś na dzień 1/XII. br. 2.935.508.34 zł. Zadłużenie innych spółdzielń kredytowych /prócz Kas Stefczyka/, pozostających w bezpośrednim stosunku z Państwowym Bankiem Rolnym, przedstawia się następująco: stan na dzień 1/I.1935 r. Zł 594.849.49 „ „ „ 1/XII.1935 r. „ 622.193.94, w czym wypłacono w roku bieżącym nowych kredytów na 36.690.65 zł. 278 Anna Rachwał Komunalne Kasy Oszczędności Komunalne Kasy Oszczędności wykazują zadłużenie: na dzień 1. Stycznia 1935 r. Zł 516.064.17 „ „ 1. Grudnia 1935 r. „ 955.943.44, przy czym w roku sprawozdawczym wypłacono nowych kredytów: na łączną sumę 467.088.32 zł. Bieżąca akcja kredytowa Bieżąca akcja kredytowa Oddziału z punktu widzenia poszczególnych celów, na które kredyt został przyznany przedstawia się następująco: Cel kredytu Kredyt dla firm nasiennych na odbiór nasion ogrodowych Kredyt na najniezbędniejsze potrzeby rolnictwa Kredyt zaliczkowy pod dokumenty przewozowe i lombard ziemiopłodów Kredyt na eksport masła do Anglii i Niemiec Kredyt na zakup owiec Kredyt na zakup sadzeniaków rakoodpornych ziemniaków Kredyt średnioterminowy na cele obrotowe Kredyty na zakładanie sadów handlowych Kredyty na budowę wzorowych gnojowni Kredyty na cele powodziowe Kredyty na uruchomienie serowarni w pow. limanowskim Kredyt dla Związku Ekonomicznego Spółdzielni Kółek Rolniczych w likwidacji na spłatę długu hipotecznego Razem Przyznano [zł] Zrealizowano [zł] 32.000.30.000.438.800.263.053.60 80.000.- 26.201.63 300.000.13.500.10.000.3.000.31.350.37.220.530.613.80 10.000.- 241.049.22 13.500.10.000.3.000.26.366.20 37.115.512..90* 10.000.- 20.000.- 20.000.- 1,505.638.80 1,193.051.55 * liczba częściowo nieczytelna Kredyt pod rejestrowy zestaw. W tym dziale Oddział przeprowadził w roku sprawozdawczym następującą akcję kredytową: a) pożyczki pod rejestrowy zestaw zboża: Z pożyczek z sezonu 1934/35 pozostało na dzień 1. Sierpnia br. niespłaconych 91.286. – zł, z czego spłacono gotówką w międzyczasie 13.985. – zł, zaś skonwertowano na nowy kredyt 77.023. – zł. W bieżącym roku przyznano 75 pożyczek na z czego wypłacono 72 pożyczki na zrezygnowali z pozostaje do realizacji Zł 556.950 „ 530.950 „ 15.000 „ 1.000 /w r. ub. 60 poż. na sumę 540.279 zł/ Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... 279 a) kredyt zaliczkowy dla drobnego rolnictwa za pośrednictwem instytucji kredytowych: Przyznano 14 pożyczek na zrealizowano 14 pożyczek /z tego 8 częściowo/ pozostaje do realizacji Zł 327.600 „ 178.520 „ 149.080 /w roku ubiegłym 21.995 zł/ Akcja nawozowa Tegoroczna akcja nawozowa Oddziału stoi pod znakiem daleko idącej poprawy, albowiem sprzedano nawozów 12.167.7 ton – wobec 6.766.5 ton z roku 1934-go. Jest to zatem wzrost prawie dwukrotny, co z tym większą otuchą należy podkreślić, że sprzedaż odbywała się zaledwie w drobnej części na kredyt. W szczególności rozprowadzono w roku 1935: –– w sezonie wiosennym 4.005.9 ton wartości 425.651.62 zł, z czego na kredyt za 91.361.36 zł. –– w sezonie jesiennym 8.161.8 ton wartości 854.719.89, z czego na kredyt za 64.894.38 zł. Spłacalność kredytów towarowych w nawozach sztucznych w 1935 r. odzwierciedlają następujące cyfry: z prolongat nawozowych kredytów, realizowanych w latach 1935 i 1934, a wynoszących w dniu 1. Stycznia br. 98.557.62 zł – spłacono do dnia dzisiejszego 83.875.66 zł, resztę tj. 14.681.96 zł sprolongowano na 3 miesiące, z kredytów nawozowych zrealizowanych w sezonie wiosennym br. w sumie 91.361.36 zł – spłacono w pierwszym terminie płatności 59.688.80 zł, resztę 31.672.56 zł sprolongowano do dnia 15. Lutego 1936 r. Spłacalność Wszystkie podane wyżej cyfry wskazywałyby na wysoką dyscyplinę kredytową tej klienteli, która pomimo niskich cen artykułów rolnych poczuwała się do obowiązku regulowania swych zobowiązań i tylko w ramach niezbędnej konieczności korzystała z prolongat. Zapadające raty z tegorocznego kredytu rejestrowego są regulowane terminowo. Kredyt powodziowy, udzielony większej własności, został w zdecydowanej większości zapłacony, a tylko nieliczne jednostki skorzystały z krótkich prolongat. Na ogół regulują również terminowo swe zobowiązania i instytucje pośredniczące. Anna Rachwał 280 Akcja egzekucyjna W zakresie kredytu krótko i średnioterminowego prowadzono na dzień 1. Grudnia 1934 r. 1263 sprawy; od tego czasu do chwili obecnej przybyło 70 spraw, umorzono 336, a więc stan na dzień 1. Grudnia b.r. wynosi 997 spraw. Egzekucje na ogół nie dawały bezpośredniego skutku w postaci ściągnięcia wierzytelności, środek ten jednak przyczynił się w wielu wypadkach do częściowej bodaj spłaty i wymiany weksli lub też do skorzystania z ulg oddłużeniowych i rozłożenia długu na raty przez Bank Akceptacyjny. Weksle zaprotestowane Protesty weksli według miesięcy przedstawiają się następująco: Grudzień 1934 r. 40 sztuk na zł 26.182.22 Styczeń 1935 r. 26 „ „ „ 19.562.22 Luty „ 15 „ „ „ 9.143.35 Marzec „ 18 „ „ „ 9.406.35 Kwiecień „ 39 „ „ „ 21.326.04 Maj „ 28 „ „ „ 29.018.60 Czerwiec „ 27 „ „ „ 20.876.27 Lipiec „ 18 „ „ „ 6.650.37 Sierpień „ 9 „ „ „ 3.274.87 Wrzesień „ 11 „ „ „ 6.380.59 Październik „ 5 „ „ „ 2.356.35 6 „ „ „ 3.429.75 Listopad „ ============================ Razem 242 sztuk na zł 157.606.98 / w roku ubiegłym 530 „ „ „ 539.601.66 Wkłady oszczędnościowe. Kształtowanie się wkładów oszczędnościowych w poszczególnych miesiącach roku 1935 ilustruje poniższe zestawienie: na 1. Stycznia 1935 r. na 1. Lutego „ na 1. Marca „ na 1. Kwietnia „ na 1. Maja „ na 1. Czerwca „ na 1. Lipca „ Zł 121.924.63 133.841.73 391.237.78 529.224.42 529.248.57 522.658.68 524.110.09 Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... na 1. Sierpnia na 1. Września na 1. Października na 1. Listopada na 1. Grudnia „ „ „ „ „ 281 543.657.29 550.512.98 550.142.77 115.736.51 107.995.47 Jak widać z powyższego zestawienia, miesiące Listopad i Grudzień wykazują znaczne obniżenie się wkładów. Było to następstwem pewnej paniki jaka się ujawniła na tle międzynarodowych stosunków politycznych. Dziś obserwujemy już znaczne uspokojenie i wkłady powoli zaczynają wracać z ukrycia. 2. Działalność w zakresie kredytu długoterminowego i emisyjnego Wykonanie akcji konwersyjno oddłużeniowej i jej rezultaty cyfrowe W roku sprawozdawczym dokończono ujawnienia w księgach hipotecznych konwersji pożyczek długoterminowych oraz adnotacji o pierwszeństwie hipotecznym na równi z kapitałem wszystkich zaległości od tych pożyczek po dzień 29/X. 1932 r. Ostateczny wynik cyfrowy konwersji wszystkich pożyczek długoterminowych przedstawia się w ten sposób, że stan ich na dzień 1. Stycznia 1933 r. wynosił dla 1654 pożyczek skonwertowaną sumę zł w zł 7,930.817.Akcja oddłużeniowa 1. W myśl Rozp. z dnia 24/X.1934 r. /D.U.R.P.Nr.94. z dn. 28/X.1934 poz. 839 art. 7. ust. 1. p. 2.a,b,c przeniesiono do Funduszu Obrotowego Ref. Rol. 57 pożyczek długoterminowych na sumę zł w zł 80.884.50. 2. W myśl Rozp. z dn. 12/XII.1934 r. /D.U.R.P.Nr.109.poz.968/ art. 4. ust. 1.a część kapitału pożyczkowego stanowiącą nadwyżkę ponad 50% oszacowania umorzono dla 54 pożyczek sumę zł w zł 40.383.3. W myśl tegoż rozp. art. 4. ust.1.b. 379 dłużnikom, których gospodarstwa zostały dotknięte klęską powodzi 1934 r. umorzono raty począwszy od 1.X.1934 r. łącznie do 1. Kwietnia 1937 r. na ogólną sumę 202.625.80 zł, którą to sumę przeniesiono w ciężar Funduszu Oddłużeniowego. Spłacalność kredytów w wyniku udzielonych ulg Po zastosowaniu wszystkich ulg, spłacalność rat począwszy od 1.X.1934 r. według stanu na dzień 1. Grudnia br. przedstawiała się następująco: 282 Anna Rachwał Pełna rata Dopłata Skarbu Państwa i Funduszu Oddłużenia Do zapłaty gotówką Wypłacono do 1/XII.1935 Stanowi to zredukowanej raty Pełnej raty Rata 1 X 1934 213 192,62 94 389,28 118 803,34 82 230,46 69% 38,5% Rata 1 IV 1935 210 311,31 92 226,42 118 084,89 63 941,75 54% 30,5% Rata 1 XII 1935 209 477,34 78 278,50 131 198,84 45 277,42 34,5% 21,5% Powyżej zobrazowany stan pokrycia 3-ch ostatnich chronologicznie rat od pożyczek w listach zastawnych jest oczywiście wysoce niezadawalający – zwłaszcza, jeżeli się uwzględni, że wiosenna rata 1934 r., nie korzystająca z żadnych ulg i obniżek, była pokryta w tej samej porze roku w 36,5%. Świadczyłoby to, że położenie gospodarcze wsi wciąż jeszcze jest ciężkie i że poniesione ofiary przez Skarb Państwa i Państwowy Bank Rolny przez przyznanie obniżek w kapitale i ulg w ratach, nie wpłynęło na polepszenie się zdolności płatniczej dłużników. Akcja egzekucyjna Z powodu zalegania z ratami prowadzono egzekucję do nieruchomości: Wstrzymano i umorzono Kupiono na licytacji przez P.B.R. Pozostawiono w egzekucji We własnym zakresie: 214 124 1 89 W eg. sądowej: 9 2 2 5 Prowadzone egzekucje od nieruchomości dały dotychczas bardzo dobre wyniki, gdyż dłużnicy w czasie postępowania egzekucyjnego czynili zadość minimalnym żądaniom Oddziału i przez zapłatę bieżących rat od 1 X 1934 r. i kosztów egzekucyjnych uzyskali wstrzymanie lub umorzenie egzekucji. Jedynie tylko w 3. wypadkach był Oddział zmuszony nabyć na licytacji nieruchomości, których właściciele nie są zresztą zawodowymi rolnikami. Prowadzenie egzekucji do nieruchomości za pośrednictwem Władz Skarbowych okazało się w praktyce znacznie korzystniejsze od egzekucji, prowadzonej dawniej za pośrednictwem Władz Administracyjnych. Segregacje i zwolnienia W bieżącym roku wydano 46 zezwoleń na segregację oraz zwolnień od pożyczek. W porównaniu z latami ubiegłymi ilość tych zezwoleń zmniejszyła się. Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... 283 Świadczy również o złym stanie gospodarczym wsi, że nabywanie gruntów nie tylko z parcelacji ale nawet sąsiedzkich, a więc o obszarach minimalnych dochodzi do skutku jedynie w wypadkach sporadycznych. Bieżąca akcja kredytowa Pożyczek 42% L.z. w roku sprawozdawczym nie udzielono żadnych z powodu zupełnego zastoju parcelacyjnego. 3. Działalność parcelacyjna Wydział Agrarny w myśl odnośnych zarządzeń oddłużeniowych zmniejszył nabywcom gruntów z 2-ch rozparcelowanych majątków Ba4 zadłużenie ich w łącznej sumie 842.642.46 zł do sumy 377.338.69, czyli o 55%. Mimo to trzeba było wdrożyć egzekucję o zaległe raty przeciwko 152 nabywcom. Jak widać z powyższych danych dokonane oddłużenie niewiele wpłynęło na terminową spłatę rat. W roku 1935 Oddział żadnej parcelacji nie prowadził. Od połowy roku daje się zauważyć większe zainteresowanie się kupnem ziemi, przy czym ceny ziemi nie podlegają dalszej zniżce. W Województwie Krakowskim waha się cena ziemi zależnie od jakości i położenia od 500 do 1.200 zł za morgę. 4. Działalność w zakresie Funduszów Administrowanych W dziale Funduszów Administrowanych operacje Oddziału przedstawiały się następująco: I. Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych a) Fundusz Obrotowy Reformy Rolnej Stan na 1. Stycznia 1935 r. 2204 pożyczek na sumę dopisano tyt. Niezapłaconych rat, procentów, dodatku admin. i wydatków zwrotnych przyjęto z Wydziału Kred. Długotermin. 57 pożyczek na sumę wypłacono względnie przyjęto do administrowania 38 poż. na 4 dalsza część słowa nieczytelna. Zł 2,793.318.49 92.516.05 80.884.50 28.473.83 Anna Rachwał 284 przeniesiono na Rk. rat przedterminowych O g ó ł e m 2299 pożyczek na sumę W wyniku oddłużenia odpisano kwotę: umorzono w związku z powodzią umorzono kapitału w racie pł. 1/X.1935 r. spłacono 27 pożyczek na sumę 3.760.96 Zł 2,998.953.83 Zł 1,457.024.80 900.26.378.29 9.605.32 1,493.908.41 Zł 1,505.045.42 Ilość pożyczek z F.O.R.R. zmniejszyła się o 69 wskutek zbiegów oraz 137 pożyczek wskutek umorzeń, powiększyła się natomiast o 131 wskutek segregacji. Stan zatem na dzień 1. Grudnia 1935 r. 2197 pożyczek na 1,505.045.42 zł. Spłacalność rat przypadających do uiszczenia w 1935 r. wynosiła 38,12%. b) Fundusz Hodowlany Stan na dzień 1. stycznia 1935 r. 19 pożyczek na dopisano z tyt. nowoobliczonego oprocent. i wydatków zwrotnych z przeniesienia W wyniku oddłużenia odpisano w kapitale w wyniku oddłużenia uznano za wpłacone do 1 IV 1935 r. odsetki spłacono Zł 332.780.10 26.930.95 Zł 359.711.05 Zł 359.711.05 Zł 33.364.51 35.829.56 2.628.01 71.822.08 Zł 287.888.97 Wskutek umorzeń ilość pożyczek zmniejszyła się o 12. Stan na 1. Grudnia 1935 r. 7 pożyczek na 287.888.97 zł. c) Fundusz na podniesienie wytwórczości roślinnej Stan na dzień 1. Stycznia 1935 r. 5 pożyczek na dopisano z tyt. nowoobliczonego oprocentowania W wyniku oddłużenia odpisano w kapitale w wyniku oddłużenia uznano za wpłacone do 1 IV 1935 r. odsetki spłacono Stan na 1. Grudnia 1935 r. 5 pożyczek na sumę Zł 175.630.90 20.258.45 Zł 195.889.35 Zł 87.815.46 8.487.01 7.096.31 103.398.78 Zł 92.490.57 Sytuacja rolnictwa w województwie krakowskim... 285 II. Ministerstwo Skarbu a) Pomoc państwowa na odbudowę budynków zniszczonych lub uszkodzonych wskutek działań wojennych. Stan na dzień 1. Stycznia 1935 r. umorzono spłacono Stan na 1. Grudnia 1935 r. 116 pożyczek na 67 „ „ 2 „ „ 47 pożyczek na Zł 123.605.27 83.085.28 593.75 Zł 39.926.24 b) Inwalidzki Kredytowy Fundusz Gospodarczy Stan na dzień 1. Kwietnia 1935 r. wypłacono spłacono Stan na 1. Grudnia 1935 r. 1293 pożyczek na sumę 715 „ „ „ 210 „ „ „ 1798 „ „ „ Zł 477.248.31 „282.700.„156.560.61 Zł 603.387.70 Zaznaczyć należy, że w mies. Grudniu zrealizowane zostanie 255 nowych pożyczek inwalidzkich na 80.310. – zł. Dotychczasowa spłacalność wyżej wspomnianego Funduszu wynosi 75– –80%. W egzekucji sądowej w dniu 1. Stycznia 1935 r. znajdowało się 69 spraw, oddano do egzekucji 3 sprawy, umorzono egzekucję odnośnie 10 spraw. W dniu 1. Grudnia 1935 r. Biuro Prawno-Egzekucyjne prowadzi egzekucję sądową przeciwko 62 dłużnikom Funduszów Administrowanych. Ponadto celem ściągnięcia należności z tytułu pożyczek inwalidzkich zajęto w Izbie Skarbowej 332 rent inwalidzkich na ca 5.500 zł miesięcznie. Summary The published document called The report of Kraków’s department of the National Land Bank in 1935 comes from the Archive of New Files in Warsaw, National Land Bank group, catalogue number 28. In the general part there are entries concerning the situation of agriculture in Kraków’s province in 1935. In the second part there is information on the subject of credit activity of Kraków’s National Land Bank department concerning short-term, medium-term and long-term credit, as well 286 Anna Rachwał as issue credit. The published document can be helpful for the research dedicated to the history of the economics in Kraków’s province during interwar period. Information included in this document are especially valuable for the people dealing with banking and the history of agriculture. Keywords: Kraków’s province, agriculture, banking, agricultural credit, interwar period, economic history
