Głos w dyskusji nt. najnowszych trendów w edukacji zdrowotnej

Wiśniewska-Śliwińska
LISTY
/ LETTers H. Głos w dyskusji nt. najnowszych trendów w edukacji zdrowotnej
335
Głos w dyskusji nt. najnowszych trendów w edukacji
zdrowotnej
The voice in the discussion on the latest trends in health education
Hanna Wiśniewska-Śliwińska
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 335-337
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
mgr Hanna Wiśniewska-Śliwińska
tel. 788449559, e-mail: [email protected]
W numerze 4/2009 PHiE zwraca uwagę artykuł
prof. Barbary Woynarowskiej pt. „Edukacja zdrowotna w szkole w Polsce. Zmiany w ostatnich dekadach
i nowa propozycja”.
W marcu 2008 r. zespół ekspertów zakresu nauk
medycznych i zdrowia publicznego zwrócił się do Ministra Edukacji Narodowej z postulatem włączenia do
podstawy programowej odrębnego przedmiotu o nazwie „zdrowie”, „edukacja zdrowotna” lub pokrewnej.
Opracowano projekt podstawy programowej (zakresu
wymagań) z zakresu edukacji zdrowotnej. Propozycji
zespołu nie przyjęto, ale jego przedstawicielka – prof.
Barbara Woynarowska – została zaproszona do udziału
w pracach, powołanej przez Ministerstwo Edukacji
Narodowej (MEN), grupy ekspertów przygotowujących podstawę programową. Wynikiem współpracy
z Zespołem wychowania fizycznego, pracującym
pod kierownictwem prof. Wojciecha Przybylskiego,
było podjęcie decyzji o włączeniu modułu „edukacja
zdrowotna” do podstawy programowej wychowania
fizycznego w gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych. Takie rozwiązanie zaakceptowało kierownictwo
MEN.
Nowym, cennym rozwiązaniem jest moduł
„edukacja zdrowotna” w podstawie programowej wychowania fizycznego. Poza wymienionym modułem,
cała podstawa programowa przedmiotu „wychowanie
fizyczne” jest wypełniona – poza dotychczasowymi
– treściami dotyczącymi różnych aspektów zdrowia znacznie bardziej, niż dotychczas. Ta nowa koncepcja
sprawia, że wychowanie fizyczne staje się wiodącym
przedmiotem w realizacji szkolnej edukacji zdrowotnej
w różnych etapach edukacyjnych. Oznacza spełnienie
postulatów, zgłaszanych przez przedstawicieli nauk
o kulturze fizycznej. Rozwiązanie to tworzy jeden
z modeli zalecanych przez WHO: wiodący przedmiot
(wychowanie fizyczne) i włączenie treści dotyczących
zdrowia do wielu przedmiotów [1].
Moduł „edukacja zdrowotna” ma być realizowany
w ramach puli zajęć wychowania fizycznego. Zajęcia
jako obowiązkowe prowadzone będą w każdym etapie
przez jeden semestr (ok. 30 godz.). O tym, w której
klasie będą realizowane, zdecyduje dyrekcja szkoły.
Podstawowymi treściami edukacji zdrowotnej są:
–higiena osobista,
–zasady żywienia i zdrowa dieta,
–zachowywanie zasad bezpieczeństwa,
–higiena otoczenia,
–udzielanie pierwszej pomocy,
–praca i odpoczynek,
–aktywność ruchowa,
–szkodliwość nałogów,
–życie w rodzinie,
–zdrowie psychospołeczne,
–edukacja seksualna.
Element „edukacja seksualna”, będzie nadal
realizowany w ramach przedmiotu „wychowanie do
życia w rodzinie” (w II, III i IV etapie edukacyjnym).
Zapis podstawy programowej tego przedmiotu nie
uległ zmianie.
Edukacja zdrowotna w szkole jest prawem każdego
dziecka. Obowiązkiem społeczeństwa jest jej organizowanie. Działanie organizacji wychowania, edukacji
winno być nie tylko celowe, ale i efektywne. Prof.
Maciej Demel podaje, że efektywność wychowania
zdrowotnego zależy od:
–ogólnego poziomu materialnego i kulturalno-społecznego,
–stanu przedmiotów i urządzeń służących zdrowiu,
336
–umiejętności korzystania z tych urządzeń,
–dojrzałości potrzeb – nie tylko ich realizacja, ale
także kreowanie nowych,
–powszechnej zgodności oddziaływania wychowawczo-zdrowotnego [2].
B. Woynarowska stwierdza, że promowanie zdrowia nie może istnieć bez wychowania zdrowotnego.
„Dzisiaj promocję zdrowia określa się jako jednolity
proces działań zmierzających do poprawy i utrzymania ludzkiego zdrowia, który składa się z trzech
nierozłącznych elementów, tj. edukacji zdrowotnej,
zapobiegania chorobom i ochrony zdrowia” [3].
Inwestycja w edukację zdrowotną we wszystkich
etapach – to długofalowa inwestycja w zdrowie tego
społeczeństwa. Jeśli nie będzie przemyślana, systematycznie prowadzona, być może nie będzie dochodziło
do tak kuriozalnych, skrajnych sytuacji, że dorosłe
osoby „zapominają” o codziennej higienie osobistej.
Dochodzi do tego, że „stan czystości” pacjenta jest
przeszkodą w badaniach lekarskich [4].
Jednak, obiektywnie patrząc, ani monitoring
dotyczący stricte sytuacji zdrowotnej Polaków, ani kolejne Narodowe Programy Zdrowia, ani opracowanie
reformy w zakresie ochrony zdrowia czy edukacji zdrowotnej nie rozwiąże problemu w całości. Problemem
pozostanie jeszcze zagadnienie „Kto ma to wdrażać,
realizować?” [5, 6, 7, 8, 9, 10, 11].
Problem kadr cały czas stanowi problem. Na
obecnym etapie nie mijałaby się z celem analiza programów studiów, zajęcie się problematyką przygotowania przyszłych nauczycieli do prowadzenia edukacji
zdrowotnej w trakcie swej pracy.
Aktualnie obowiązujące standardy kształcenie na
kierunku „wychowanie fizyczne” uwzględniają treści
dotyczące edukacji zdrowotnej [12]. Stwarza to szansę
przygotowania nauczycieli wychowania fizycznego do
realizacji tej edukacji w szkole, pod warunkiem opracowania odpowiedniego programu tego kształcenia, ze
zwróceniem szczególnej uwagi na metodykę edukacji
zdrowotnej oraz szeroki zakres treści, w tym zdrowia
psychicznego.
W nowej podstawie programowej wymagania
dotyczące edukacji zdrowotnej znajdują się w większości przedmiotów. Tymczasem projekt „Standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania
zawodu nauczyciela”, zamieszczony 15 lutego 2007 r.
na stronie internetowej Rady Głównej Szkolnictwa
Wyższego, nie uwzględnia treści dotyczących edukacji zdrowotnej [13]. Należy podjąć pilne działania,
mające na celu wprowadzenie niezbędnych zmian,
w zasadzie uzupełnień [14].
Uczelnie nie zawsze na bieżąco kontrolują zmiany
w programach nauczania. Poza tym nie przygotowują studentów do wdrażania założeń programowych
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 335-337
w praktyce; rzadko studenci są przygotowywani
do takiego czytania, posługiwania się podstawą
programową czy programem nauczania i tworzenia
notatek z tej lektury, by mogło to służyć czemuś, co
będą musieli robić do końca swego „nauczycielskiego
życia” – konstruowaniu rozkładów nauczania, opracowywaniu arkuszy pomiaru dydaktycznego, pisaniu
konspektów [15].
A więc – może czas wziąć się za kadry? Za to, czego
są uczeni przyszli nauczyciele i metodycy? Jeśli ktoś,
kto w przyszłości ma się zajmować edukacją zdrowotną, w trakcie studiów nie ma zajęć dotyczących
np. dietetyki, podstawowej wiedzy dotyczącej chorób
zakaźnych, to jak on ma wdrażać jakąkolwiek, choćby
najlepszą podstawę programową [16]?
Może warto zwrócić uwagę na „doszkolenie”
metodyków, opiekujących się aktywnymi zawodowo
nauczycielami? Może należy zająć się formami doszkalania nauczycieli – studiami podyplomowymi,
kursami – korelacją pomiędzy programami realizowanymi w czasie studiów, studiów podyplomowych czy
kursów, a założeniami podstawy programowej, która
ma być realizowana w szkole? Może w tym wszystkim
trzeba zająć się kwalifikacjami osób prowadzących zajęcia z nauczycielami i studentami? Osoby te powinny
być wyjątkowo dobrze wykształcone, rzutkie, zdolne
do szybkiego wyłapywania zmian i przekazywania swej
wiedzy innym [17].
Patrząc „z dołu”, okiem praktyka, przy każdej
lekturze propozycji zmian nasuwa się refleksja – po co
kolejne reformy, opracowywanie programów, podstaw
programowych, prace kolejnych komitetów, skoro
dalej, w praktyce, nie ma kto tego realizować?
Nauczycieli-praktyków męczą częste zmiany.
Pracownicy WOM-ów często nie są przygotowani
do wprowadzania zmian. (Kiedyś miałam wrażenie, że metodyk z WOM-u prowadzący zajęcia dot.
zmian programowych wprowadzanych w nauczaniu
zintegrowanym, to, o czym miał mówić, przeleciał
wzrokiem na 5 minut przed prowadzeniem zajęć.)
Czy osoby opracowujące zmiany zdają sobie sprawę
z tego, że 50% nauczycieli korzystających z różnych
form doskonalenia zawodowego:
•robi to, bo musi,
•„wyskakuje” z każdych zajęć,
•opuszcza zajęcia ile się tylko da, byle tylko otrzymać
dokument poświadczający
ukończenie,
•tylko opłaca kurs, a zgłasza się na pierwsze i ostatnie
zajęcia.
Czy wiedzą, że nauczyciele wychowania fizycznego zajmują się edukacją zdrowotną, ale tylko
w zakresie zachęcania do podejmowania różnych form
aktywności fizycznej, ewentualnie uświadamiania
konieczności zachowania odpowiednich proporcji
Wiśniewska-Śliwińska H. Głos w dyskusji nt. najnowszych trendów w edukacji zdrowotnej
pomiędzy wysiłkiem umysłowym a fizycznym? Nie ma
mowy o prowadzeniu przez nauczycieli wychowania
fizycznego niektórych zajęć w salach lekcyjnych – gdy
klasa idzie na salę gimnastyczną, to inna klasa korzysta
z sali lekcyjnej, nauczyciel wychowania fizycznego nie
ma wyboru co do miejsca prowadzenia zajęć (czasami
ma wybór: sala gimnastyczna czy boisko?).
A efekty? Dzieci nie wiedzą:
•jak należy się odżywiać,
•że ubieranie się wpływa na odporność organizmu,
337
•jakie czynniki/okoliczności wpływają na zagrożenie wypadkiem,
•jak i dlaczego warto unikać zarażenia się, choćby
żółtaczką zakaźną,
•co wpływa na nasze samopoczucie,
•nie znają podstawowych zasad, dotyczących higieny osobistej, higieny jamy ustnej, higieny wzroku,
unikania wad postawy, itd.
By ich uniknąć warto, poza podstawą programową,
popracować nad wykształceniem tych, którzy mają
zmiany wdrażać w życie.
Piśmiennictwo / References
1. ***WHO. Skills for health. Skills based health education
including life skills: A important component of child
friendly/health promoting school. Information Series
on School Health. Document 9, Geneva, World Health
Organization, 2003.
2. Demel M. O wychowaniu zdrowotnym. PZWS, Warszawa
1968.
3. Woynarowska B, Pułtorak M. Zachowania zdrowotne
i postrzeganie własnego zdrowia przez młodzież w wieku
11-16 lat w Polsce. Kultura Fizyczna 1991: 7-8.
4. * * * B r u d n y c h _ n i e _ b a d a m h t t p : / / w y b o r c z a . pl /
1,75478,6949234,Brudnych_nie_badam.html (pobrano
02.03.2010).
5. ***Sytuacja zdrowotna ludności Polski. Państwowy Zakład
Higieny, Warszawa 2003.
6. Wojtyniak B, Goryński P, Kuszewski K, Wysocki MJ. Sytuacja
zdrowotna ludności Polski w aspekcie oczekiwanych efektów
realizacji Narodowego Programu Zdrowia. Zdrowie Publiczne
2005, 115(2): 125-131.
7. ***Monitoring oczekiwanych efektów realizacji Narodowego
programu Zdrowia. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa
2004.
8. Goryński P, Wojtyniak B, Kuszewski K (red.). Monitoring
oczekiwanych efektów realizacji Narodowego Programu
Zdrowia. Cel operacyjny nr 6 „Zwiększenie skuteczności
edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań w zakresie
promocji zdrowia”. Koordynator: Maria Miller, PZH,
Warszawa 2004: 79.
9. Wojtyniak B, Goryński P (red.). Sytuacja zdrowotna ludności
Polski. PZH, Zakład Statystyki Medycznej, Warszawa
2003.
10. ***Narodowy Program Zdrowia 1996-2005. Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa 1996. http://www.
mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_urm_npz_90_
15052007p.pdf (Pobrano 02.03.2010)
11. ***Narodowy Program Zdrowia 2007-2015. Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej. Warszawa 2007. http://www.
mz.gov.pl/wwwfiles/ (pobrano 02.03.2010)
12. ***Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia
dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia,
a także trybu tworzenia warunków, jakie musi spełniać
uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki. Dz. U. 2007, Nr 164, poz. 1166.
13. ***Standardy kształcenia przygotowującego do wykonywania
zawodu nauczyciela – projekt. http://www.rgsw.edu.pl/
(pobrano 02.03.2010)
14. Minczakiewicz EM. Zdrowie jako wartość i jego miejsce
w kształceniu przyszłych pedagogów specjalnych w ich
autorefleksji. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny 2006,
supl: 47-52.
15. Lewandowski M, Antoszczuk G, Kiciński B, Surynt A.
Studenci III roku studiów Akademii Wychowania Fizycznego
we Wrocławiu o swoim przygotowaniu do pełnienia roli
nauczyciela zdrowia. Roczniki Państwowego Zakładu
Higieny 2006, supl: 65-69.
16. Jaworski Z. Zarys sylwetki zawodowej i koncepcji kształcenia
nauczycieli wychowania zdrowotnego. Wychowanie Fizyczne
i Zdrowotne 2003, 5: 20.
17. Bielski J. Nowatorstwo pedagogiczne w wychowaniu
fizycznym. Lider 2004; 2: 8-9.