Nowe koncepcje rozwoju obszarów wiejskich z wykorzystaniem

Nowe koncepcje rozwoju obszarów
wiejskich z wykorzystaniem środków UE
Prof. dr hab. K. Duczkowska-Małysz
POZNAŃ, 24 listopada 2009
„
Chcemy obszarów wiejskich, które mają zdrową
ekonomię, ekologię, tkankę społeczną i kulturową,
które są zdolne funkcjonować i w których warto Ŝyć”
Laendlicher Raum nr 1/1996
Europejski kontekst rozwoju obszarów
wiejskich•
•
•
•
Zmiana modelu europejskiego rolnictwa
Nowe oczekiwania konsumentów
Nowa sytuacja w Unii Europejskiej po rozszerzeniu
Wpływ globalizacji na rozwój sektora rolnoŜywnościowego
•
Zmiany priorytetów Wspólnej Polityki Rolnej UE
Projekty rozwoju obszarów wiejskich wsparte środkami
publicznymi z UE muszą uwzględniać kontekst
europejski
Cele ogólne integracji - art.. 2 TWE
„
Zadaniem Wspólnoty jest, poprzez ustanowienie
Wspólnego Rynku, Unii Gospodarczej i Walutowej oraz
poprzez prowadzenie wspólnych polityk lub działań
przyczynianie się w całej Wspólnocie do harmonijnego,
zrównowaŜonego i trwałego rozwoju, wysokiego
poziomu zatrudnienia i ochrony socjalnej, równości
męŜczyzn i kobiet, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu
gospodarczego, wysokiego stopnia konkurencyjności i
osiągnięć
gospodarczych,
wysokiego
zbieŜności
poziomu ochrony środowiska naturalnego i poprawy jego
jakości, podnoszenia poziomu i jakości Ŝycia, spójności
gospodarczej i społecznej oraz solidarności między
Państwami Członkowskimi”
Dlaczego obszary wiejskie wymagają
specjalnej polityki
•
We wszystkich krajach są najmniej gospodarczo
rozwiniętymi regionami
•
Gorszy dostęp do wielu dóbr i usług nie pozwala na
automatyczne łagodzenie dysparytetu cywilizacyjnego
• Silne, odmienne niŜ w mieście, więzi mieszkańców ze
środowiskiem naturalnym i społecznym utrwalają
tradycyjne postawy i niechęć do zmian
Istotą polityki wobec wsi są:
•
zewnętrzne, na ogół publiczne, źródła finansowania
• specjalne programy
•
duŜe zaangaŜowanie społeczności lokalnych
• budowa na szczeblu lokalnym partnerstwa dla rozwoju
• wybór własnej drogi i realizacja własnych pomysłów
Przyszłość wsi ma wyznaczone przez
CAP ramy:
•
zachowanie i pielęgnacja krajobrazu wiejskiego
• oszczędne gospodarowanie dobrami naturalnymi i
zrównowaŜony rozwój
• ochrona terenów przed wyludnianiem
• rozwój nowych funkcji wsi
• ochrona naturalnych gospodarstw rodzinnych,
• bardziej „zielony” model rolnictwa
Obszary wiejskie w Unii Europejskiej mają
zróŜnicowane
•
•
•
•
•
•
•
•
modele gospodarowania
modele gospodarstw rolnych
struktury społeczne i zawodowe
stopień urbanizacji
stopień uprzemysłowienia
wyposaŜenie w infrastrukturę
sieć osadniczą
typy społeczności lokalnych
RóŜnice te:
• są źródłem wielu problemów społecznych i
ekonomicznych wsi
• są siłą napędzającą rozwój
• dają podstawę do wyboru zróŜnicowanych strategii
dopasowanych do zróŜnicowanych warunków
W Polsce renta zapóźnienia (struktura gospodarki na
wsi, duŜe zasoby siły roboczej, bardziej naturalny
model rolnictwa) moŜe stać się dla wielu regionów
pomysłem na rozwój i źródłem korzyści
Przyszłość rolnictwa będzie określona
przez
• Światowe trendy, dotyczące miejsca i charakteru
samego rolnictwa w gospodarce
• Relatywnie coraz mniejsze dochody z konwencjonalnej
produkcji rolnej
• Zdecydowane preferencje w konsumpcji dla spędzania
czasu wolnego = inna oferta wsi
• Zmianę preferencji konsumentów w spoŜyciu Ŝywności
• Dalszą ewolucję WPR preferującą zielony model
rolnictwa
Zmiany na obszarach wiejskich będą przebiegać
pod wpływem dwóch, sprzecznych ze sobą tendencji:
•
globalizacji, której katalizatorem jest Unia
Europejska
• podtrzymywania specyfiki
narodowych struktur, cech i zjawisk
Włączaniu się wsi w nurt globalizacji sprzyja
•
•
•
•
mechanizm jednolitego rynku
wyzwania ze strony konkurencji
wymagania światowego handlu
ponadnarodowe porozumienia
gospodarcze
• partnerstwo regionów
Wzmacnianiu tendencji narodowych sprzyja:
•
chęć zachowania własnej toŜsamości
• mała społeczna mobilizacja i niechęć do zrzeszania się
•
tradycyjny typ społeczności lokalnej zorientowanej na działania
według tradycji a anie ogólnych praw i zaleceń
•
trudności w otwarciu się na sprawy, które nie dotyczą własnej
rodziny i gospodarstwa
• brak gotowości dostosowywania się do nowych warunków
Obawy przed zmianami będą główną przyczyną
trudności w wyborze drogi, która zapewni nowe,
lepsze perspektywy dla wsi
Zmiany Wspólnej Polityki Rolnej
• będą coraz trudniejsze dla rolników
• spowodują
nowe
problemy,
nowe
podziały i nowe zróŜnicowania
• będą
wymagać
jeszcze
większej
mobilizacji mieszkańców wsi
Zmiany Wspólnej Polityki Rolnej i nowa polityka
rozwoju obszarów wiejskich UE
•
Pokazują, Ŝe nie ma łatwych dróg rozwoju wsi
•
Włączają wieś w budowę gospodarki
konkurencyjnej, innowacyjnej, opartej na wiedzy
•
Nakreślają nowe perspektywy dla zmian
cywilizacyjnych
• Przyniosą „problemy nowej generacji”
Jak skorzystać z nowej szansy rozwojowej –
nowe funkcje wsi
• Tradycyjne: miejsce pracy i Ŝycia rodzin rolniczych,
produkcja surowców Ŝywnościowych
• Modernizacja rolnictwa – wielofunkcyjność wsi
• Nietradycyjne – postmodernizacyjne:
wielozawodowość, rekreacja, lecznictwo,rehabilitacja
spędzanie czasu wolnego, ochrona krajobrazu,
pielęgnacja dziedzictwa historycznego i kulturowego
W koncepcjach rozwoju obszarów wiejskich
trzeba w większym stopniu uwzględniać
•
•
•
•
Partnerstwo publiczno-prywatne
Usługi publiczne wsi
Ekonomię społeczną
Urządzanie obszarów wiejskich stosownie
do funkcji: wsie socjalne
Partnerstwo publiczno-prywatne
• Realizacja zadań publicznych przez jst i
odpowiedzialność za dostęp do usług
publicznych (cena, standard)
• Ekonomiczna efektywność wytworzenia usług
publicznych przez stronę prywatną
• Wyznacza obu stronom porozumienia (umowy)
zadania (obowiązki), które potrafią najlepiej
zrealizować i dla których zorganizowano
współpracę
Komisja Europejska wobec PPP
• Rola PPP w rozwoju nowych krajów członkowskich –
rozwój bez nadmiernego angaŜowania ograniczonych
środków budŜetowych
• Zapewnienie otwartego dostępu do rynku i konkurencji
• Ochrona interesu publicznego
• Zgodność z wymogami stawianymi pomocy publicznej
• Stopień w jakim KE moŜe współfinansować projekty PPP
Korzyści dla władz publicznych
•
•
•
•
•
•
•
Przyspieszenie inwestycji infrastrukturalnych
Szybsze wdroŜenie projektów
Redukcja całkowitych kosztów przedsięwzięcia
RozłoŜenie ryzyka pomiędzy obie strony
Polepszenie jakości usług
Motywacja stron do sprawnej realizacji zadań
Generowanie dodatkowych korzyści, które niesie
współpraca
• Polepszenie administracji publicznej
Styk interesów publicznych i prywatnych
• Spory w ramach realizacji PPP – sądy, rozjemcy
• Prawidłowość wykorzystania środków
publicznych
• Nieuczciwa konkurencja – uprzywilejowana
pozycja przedsiębiorstwa prywatnego (wkład korzyści)
• Korupcja – mechanizmy przeciwdziałania
korupcji
(transparentność na wszystkich etapach
postępowania)
Usługi publiczne – nowy priorytet dla polityki
obszarów wiejskich
Definicja publicznych funkcji wsi
• W znaczeniu węŜszym: zadania związane z
zapewnieniem mieszkańcom wsi warunków
pozwalających na rozwijanie działalności gospodarczej
oraz zapewnienie podstawowych usług publicznych
(usługi komunalne, opieka medyczna, edukacja, oświata,
kultura)
• W znaczeniu szerszym: dbałość o dziedzictwo
przyrodnicze i kulturowe obszarów wiejskich, związane z
koncepcją zrównowaŜonego rozwoju
(niekonwencjonalne funkcje wsi)
Publiczne funkcje wsi są związane z jakością
Ŝycia, do której zaliczamy
• Kapitał ekonomiczny: zasoby ekonomiczne,
zatrudnienie i warunki pracy, mieszkalnictwo, transport
• Kapitał społeczny: wiedza, edukacja, szkolenia,
rodzina i gospodarstwo domowe, Ŝycie wspólnoty i
społeczną partycypację, bezpieczeństwo publiczne,
zdrowie i słuŜbę zdrowia
• Kapitał kulturowy: rekreacja i czas wolny,
toŜsamość i kultura
• Kapitał ekologiczny: lokalne środowisko
przyrodnicze
Ekonomia społeczna
• Realizacja celów społecznych z moŜliwością
skutecznego działania na rynku
• Rozwój przedsiębiorstw zakorzenionych
społecznie
• MoŜliwość wsparcia środkami publicznymi, w
tym z UE
• Katalizator rozwoju lokalnego zwłaszcza na
obszarach zaniedbanych
Ekonomiczne kryteria przedsiębiorstw
społecznych
• Stała działalność – produkcja dóbr lub usług
• Wysoki stopień autonomii- dobrowolność, zarządzanie
przez grupę, prawo głosu udziałowców, prawo wyjścia z
organizacji
• Ponoszenie ryzyka w prowadzeniu działalności
• MoŜliwość korzystania z zasobów finansowych i niefinansowych z wykorzystaniem pracy płatnej i społecznej
Społeczne kryteria przedsiębiorstw
zakorzenionych
• Działalność nakierowana na wspieranie i rozwój
społeczności lokalnej oraz promowanie poczucia
odpowiedzialności na szczeblu lokalnym
• Lokalny charakter przedsiębiorstwa jako rezultat
zbiorowej działalności grupy obywateli z danej
społeczności, połączonej wspólnym celem i potrzebami
• Zarządzanie demokratyczne, nie podporządkowane
udziałom kapitałowym
• Odbiorcy usług lub produktów powinni być
reprezentowani w strukturze przedsiębiorstwa
• Nowe produkty, nowe metody organizacji produkcji,
nowa rola wolontariatu
Wsie socjalne – ekonomia społeczna na
obszarach wiejskich
• Polityka rozwoju obszarów wiejskich jest nakierowana na
zmianę funkcji wsi
• Szansa zaangaŜowania dla rozwoju lokalnych zasobów
przy wsparciu środkami publicznymi (UE)
• Wybór funkcji socjalnej zaleŜy od charakteru zasobów,
woli mieszkańców, lokalnych pomysłów
• Korzyści – budowa więzi społecznych, budowa
toŜsamości lokalnej (marki lokalnej), łagodzenie
bezrobocia, lepsze wykorzystanie zasobów poprawa
sytuacji dochodowej
• Renta zapóźnienia – korzyści dla obszarów
problemowych
Pokonywanie zapóźnień rozwojowych przez
obszary wiejskie
• Dokonywać się będzie dzięki polityce zorientowanej na
rozwój a nie wyrównującej dysparytety
• Zmiany dla obszarów wiejskich przychodzą spoza
gospodarstwa rolnego, spoza wsi, spoza rolnictwa
• Dla rozwoju główne znaczenie mieć będzie zdolność do
szybkiego dostosowywania się do zmian
• Główną osia tego rozwoju będzie innowacja, informacja,
wiedza – Strategia Lizbońska nie wyklucza obszarów
wiejskich