Lęk – na co należy zwrócid uwagę Lęk naturalnie towarzyszy

Lęk – na co należy zwrócid uwagę
Lęk naturalnie towarzyszy naszemu rozwojowi. Z jednej strony zabezpiecza nas
na ewentualnośd wydarzenia trudnego, ostrzega przed niebezpieczeostwem, motywuje
do podjęcia pracy. Z drugiej, po przekroczeniu pewnego poziomu, obniża sprawnośd
działania, a czasami powoduje całkowite wycofanie się z aktywności. Jest wewnętrznym
procesem wzbudzanym na skutek wyobrażania sobie czy oczekiwania zagrożenia. Nie jest
odpowiedzią na realne niebezpieczeostwo. Tworzy więc przekonanie o istnieniu zagrożenia
tam, gdzie go w rzeczywistości nie ma. Przed tym, co dzieje się tu i teraz, co spostrzegamy,
ostrzega nas bowiem strach. Zaś lęk jest pewnego rodzaju projekcją, prognozą, że zdarzy się
coś złego… Jest doznaniem bardzo nieprzyjemnych uczud niepokoju, obawy,
podenerwowania, przeżywanych zarówno w określonych sytuacjach społecznych,
jak i podczas myślenia o nich. Powoduje, że reakcje stają się nieadekwatne do sytuacji.
Dziecko przeżywa stan stałego napięcia, któremu towarzyszą zaburzenia wegetatywne
przyczyniające się do złego samopoczucia. Lęk przybiera wymiary patologiczne, gdy stale
dominuje w zachowaniu dziecka. Występuje w wielu sferach i może wywoływad szereg
niepokojących objawów. Niesie ze sobą określone reakcje ciała, m.in.: różnorodne bóle,
pocenie się, uczucie ciepła, „zimny pot”, ściśnięte gardło, przyspieszoną akcję serca,
trudności z oddychaniem, wzmożone napięcie mięśniowe. Towarzyszy mu określony sposób
myślenia, obniżający poczucie wartości i wiarę w możliwośd sukcesu. A to powoduje
wycofywanie się i unikanie szeregu sytuacji. Dziecko ma tendencję do prognozowania
swojego niepowodzenia, do nadmiernej koncentracji na sobie – analizuje co i kiedy powinno
powiedzied, jak się zachowad, czy zrobi to odpowiednio… aż w koocu zdarza się, że … nie robi
nic z powodu ogromnego leku, jaki mu towarzyszy. W sferze poznawczej zauważa się
zaburzenia koncentracji uwagi, chaos myślowy czy zapominanie. W zachowaniu zaś może
ujawniad się drżenie ciała, brak płynności wypowiedzi czy czynności nawykowe. W przypadku
mniej nasilonych lęków mogą to byd nawyki ruchowe mające za zadanie obniżenie napięcia
(np. obgryzanie paznokci, dłubanie w nosie, zabawa włosami, onanizowanie się). Dlatego
krytyka takich zachowao może doprowadzid do zwiększonej aktywności w tym zakresie
(uwagi dorosłych i koncentracja na problemie powodują wzrost niepokoju, a więc dziecko
ma większe napięcie do obniżenia). Niektóre dzieci będą się uskarżad na dolegliwości
bólowe, co w konsekwencji może powodowad możliwośd unikania sytuacji subiektywnie
ocenianych jako trudne. Inne zaś mogą mied tendencje do myślenia magicznego,
konfabulacji (tworzenie wyobrażeo lepszej rzeczywistości, myślowe odizolowywanie się), czy
ucieczki w jakieś zachowanie (jedzenie, gry). Bardziej utrwalone mechanizmy charakteryzują
zaburzenia lękowe.
Lęk może dotyczyd różnych pojedynczych sytuacji lub towarzyszyd przez większośd czasu,
różne może byd także jego nasilenie. Dyskomfort jaki niesie lęk dziecko, jak i osoba dorosła,
stara się pokonywad poprzez wytworzenie mechanizmów radzenia sobie. Problem ma
miejsce wtedy, gdy dziecko zmniejsza dyskomfort poprzez nieadekwatne i/lub ucieczkowe
sposoby reagowania. Ważne jest to, że mimo wytworzenia różnych mechanizmów radzenia
sobie z lękiem, nie zawsze zdajemy sobie sprawę z jego istnienia. Lęk nie zawsze jest
uświadamiany, co dodatkowo utrudnia konstruktywne radzenie sobie.
Osoby dotknięte tym zaburzeniem próbują przede wszystkim za wszelką cenę uniknąd
sytuacji budzących lęk, co powoduje, że nie wykształcają mechanizmu radzenia sobie
z określoną sytuacją. Powielane wielokrotnie strategie ucieczkowe dodatkowo mogą
utwierdzad w przekonaniu, że dana sytuacja rzeczywiście jest bardzo trudna, że brakuje nam
kompetencji na poradzenie sobie.
Czego nie należy robid, gdy dziecko czuje lęk?




krzyczed, zawstydzad ani zmuszad. Terapia szokowa czy „skok na głęboką wodę”
dosłownie i w przenośni nie przynosi zazwyczaj korzyści, a może dodatkowo obniżyd
poczucie bezpieczeostwa dziecka
ciągle dopytywad o to czy i czego się dziecko boi. To bowiem spowoduje
ukierunkowanie jego uwagi na niepokój. Gdy mamy tendencje do częstego
zastanawiania się nad tym, czy sytuacja jest bezpieczna, czy dziecko się nie boi, warto
zastanowid się, czy sami, jako dorośli, nie prezentujemy lękowej postawy. Może to
oznaczad, że rzutujemy ją także na dziecko. A ono uczy się również poprzez to, co
odczuwa i widzi w najbliższym otoczeniu
krytykowad postawy dziecka. Zniecierpliwienie rodzica może utrudniad radzenie sobie
z sytuacją
samodzielnie szukad winnego tej sytuacji, ponieważ to jej nie rozwiązuje, a może
niekorzystnie wpływad na wzajemne relacje.
Warto zaś:
 pamiętad, że częśd lęków jest charakterystycznych dla danego wieku i po pewnym
czasie minie lub znacznie zmniejszy intensywnośd
 rozmawiad o różnych uczuciach (nie tylko o lęku) celem lepszego ich poznania oraz
zrozumienia jak one wpływają na nasze zachowania
 towarzyszyd dziecku, wspierad je poprzez spokojną rozmowę na temat sytuacji,
poprzez wspólne czytanie bajek terapeutycznych, odgrywanie scenek
 zwracad uwagę na fakt, że ludzie są różni i różnie reagują – należy zaakceptowad
to, że dziecko ma prawo czud się inaczej niż my
 chwalid dziecko za odwagę (tzn. nazywad czynności, w których wykazało się odwagą)
 dzielid się własnymi doświadczeniami związanymi z lękiem i pozytywnymi sposobami
radzenia sobie (wskazując przykłady adekwatne do poziomu wieku dziecka – nie
informujemy o problemach dorosłych!!!)
 zwrócid uwagę na treści, które docierają do dziecka – uwaga na wiadomości
dotyczące katastrof, konfliktów zbrojnych, porwao czy innych niebezpieczeostw.
Najrozsądniej jest towarzyszyd dziecku (bez nadmiernego dopytywania), dad mu możliwośd
radzenia sobie z trudną sytuacją – nie zwalniad z obowiązków, nie reagowad nerwowo na
każde „boli brzuszek”, żeby nie wzmocnid ucieczkowych mechanizmów reagowania. Warto
powiedzied, że będziemy dwiczyd odwagę, że oczekujemy, że następnym razem dziecko
zachowa się w określony sposób. Gdy dziecko się boi, warto zaplanowad i uzgodnid z nim
kolejny krok, jaki musi wykonad, by poradzid sobie w danej sytuacji. Należy pamiętad
o tzw. polityce „małych kroków” tj. dad dziecku możliwośd stopniowego oswajania się
z nową sytuacją.
Jeżeli jednak lęk utrzymuje się od dłuższego czasu, jest silny, powoduje częste
wycofywanie się i mimo upływu czasu nie zmniejsza się, należy zwrócid się po pomoc
specjalistyczną.
Warto także sięgnąd po
 Książki o emocjach dla dzieci, np.:
- Garśd radości, szczypta złości. Tomaszewska, J., Kołyszko, W.
- Uczucia, co to takiego? Bloch, S., Brenifer, O.
- Mały Tomek, dzielmy jak lew. Endres, J., Paule, I.
- Chyba jestem nieśmiały. Cain, B., Pollak, M.
- książeczki z serii W głowie się nie mieści
 Książki dla rodziców
- Nie strach się bad. Cohen, L.
- Jak pomóc dziecku, które się boi? Last, C., G.
- Nie przydeptuj małych skrzydeł