Przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej

PRZYCZYNY ZABURZEŃ INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
Wśród dzieci w wieku przedszkolnymi i wczesnoszkolnym coraz częściej stwierdza
się dysfunkcje integracji sensorycznej . Mówiąc o przyczynach tych dysfunkcji,
wymienia się czynniki :
* genetyczne
* związane z powikłaniami okresu prenatalnego oraz okołoporodowego
* środowiskowo – cywilizacyjne
Zaburzenia SI częściej występują u dzieci urodzonych przedwcześnie, u dzieci z
niedotlenieniem, urodzonych przez cesarskie cięcie i tych, których mama musiała
leżeć w trakcie ciąży bądź zażywała podtrzymujące ciążę leki.
Problemy z rozwojem zmysłowo-ruchowym mogą mieć dzieci, które ze względu na
wady rozwojowe, np., dysplazję stawu biodrowego, złamania kończyn, pozostawały
długo unieruchomione.
Istotną rolę w pojawieniu się dysfunkcji w zakresie integracji sensorycznej odgrywa
również ubogie środowisko rozwojowo –wychowawcze niesprzyjające spontanicznej
aktywności dziecka i ograniczające mu dostęp do bodźców sensorycznych.
Rodzice nadopiekuńczy o postawie bardzo asekuracyjnej w stosunku do dziecka,
mogą w niezamierzony sposób przyczyniać się do powstania trudności dziecka w
zakresie prawidłowej integracji bodźców sensorycznych . Małe dzieci nie potrafią
bezpiecznie upadać i wstawać, gdyż rodzice ciągle je przytrzymują nie dając dzieciom
szans na wpracowanie przez nie własnych reakcji równoważnych oraz obronnych,
niezbędnych w osiąganiu przez nie coraz bardziej precyzyjnych zdolności ruchowych.
Ograniczają możliwości ruchowe dziecka skazując je na nosidełka, bujaczki i chodziki.
Urządzenia te są często wyposażone w dodatkową funkcje wibracji. Wibracja jest
techniką stosowana w rehabilitacji ruchowej, stosuje się ją jednak ręcznie,
adekwatnie do napięcia mięśniowego jakie chcemy uzyskać. W przypadku
niekontrolowanych wibracji mechanicznych, np. w huśtawkach niemowlęcych, może
dojść do zaburzeń mięśniowych o poważnych dla dziecka skutkach. Negatywne
efekty umieszczania dziecka w chodzikach są powszechnie znane , zamiast
prawidłowego dla rozwoju dziecka czworakowania, serwuje się mu konieczność
„chodzenia na palcach”.
Przeciwieństwem postawy nadopiekuńczej jest brak czasu poświęcanego dziecku
bądź znaczne jego ograniczanie i kompensowanie go środkami negatywnie
wpływającymi na jego rozwój czyli – pozwalanie dziecku od najmłodszych lat na
- 2 długotrwałe oglądanie telewizji, siedzenie przed komputerem zamiast np. wspólnego
przebywania na placu zabaw.
Kolejnym czynnikiem o charakterze cywilizacyjnym, mogącym niekorzystnie
wpływać na prawidłową integrację sensoryczną dzieci są paradoksalnie współczesne
zabawki – o bogatej kolorystyce ale bardzo ubogich właściwościach przydatnych do
stymulacji pozostałych zmysłów. Zdecydowana większość zabawek wykonana jest z
jednego materiału – plastiku, co czyni je identyczne pod względem faktury,
temperatury, ciężaru a nawet zapachu. Zabawki są od razu gotowe, są w całości, co
ogranicza pomysłowość dziecka i jego kreatywność w zabawie związanej z ich
wykorzystaniem, a przecież właśnie poprzez doświadczanie różnorodności a nie
powielanie schematów, dzieci dowiadują się coraz więcej o otaczającym je świecie.
Statyczny tryb życia dziecka, spowalniając jego możliwości poznawcze, ogranicza
również jego zasób słownictwa i ogólne zdolności językowe. Przyczyniają się do tego
także takie środki porozumiewania się jak telefony komórkowe z nadużywanymi
przez dzieci jego funkcjami oraz Internet jako narzędzie łatwego i szybkiego
wyszukiwania uproszczonych informacji.
W kontekście czynników cywilizacyjnych nie sposób również nie wspomnieć o
nieprawidłowym odżywianiu się naszych dzieci, którym przyszło rozwijać się w dobie
spożywczych konserwantów, półproduktów, oraz cukrów prostych. Szkodliwy wpływ
tych substancji na ludzki organizm został już udowodniony; następuje sukcesywny
wzrost zachorowań na nowotwory, cukrzycę, alergie , choroby serca oraz choroby
zwyrodnieniowe . Można więc zakładać, że dziecko, którego dieta nie zostanie
wzbogacona o niezbędne składniki odżywcze, będzie narażone na problemy w
prawidłowym rozwoju. Młodym matkom komercja oferuje nienaturalny styl
karmienia poprzez włączanie kubków „ niekapków”, patologicznie przedłużających
funkcję ssania . Zbyt często podawane zmiksowane dania ograniczają możliwości
nauki żucia i tym samym wzmacniania mięśni biorących udział w artykulacji, co w
konsekwencji może przyczyniać się do zaburzeń w rozwoju mowy.
Jak widać, przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci mogą mieć różnorodne
podłoże. Z problemów w zakresie integracji sensorycznej , dzieci niestety nie
wyrosną, problemy te będą „rosły” razem z nimi, dlatego tak ważne jest podjęcie
wczesnej interwencji stymulującej układ nerwowy dziecka tak, by mógł on
prawidłowo odbierać , interpretować i organizować napływające informacje
zmysłowe. Najkorzystniejsze jest podjęcie terapii w okresie 3 - 7 roku życia dziecka.
W wyniku terapii Si następują zmiany zachowania dziecka w sferze motorycznej i
emocjonalnej, poprawia się jego funkcjonowanie w życiu codziennym.
Na podst. D. Jodzis „Dysfunkcje integracji sensorycznej” opracowała Danuta Korolow
JAK POMÓC DZIECKU Z ZABURZENIAMI INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
Terapia SI ma na celu przybliżenie dziecku świata naturalnego rozwoju ruchowego,
bywa określana mianem „ naukowej zabawy”, gdyż odbywa się poprzez odpowiednio
ukierunkowaną zabawę i ruch w specjalnej sali SI, wyposażonej w sprzęty
stymulujące
zmysły , np. duże piłki; gumowe, , gładkie, z kolcami, wałki, małe trampoliny, hamaki,
drabinki, ławeczki, małe pochylnie, deskorolki, kołyski, schodki. basen z piłeczkami,
tablice świetlno- dźwiękowe, materiały o różnej fakturze pobudzające bodźce
dotykowe. Poprzez zabawę przyjemną i interesującą dla dziecka dokonuje się
integracja bodźców zmysłowych oraz doświadczeń płynących do ośrodkowego układu
nerwowego, co pozwala dziecku na lepszą organizację jego działań. Terapia SI nie jest
uczeniem konkretnych umiejętności ( np. jazdy na rowerze ) ale usprawnieniem
pracy systemów sensorycznych i procesów układu nerwowego które stanowią
podstawę rozwoju tychże umiejętności . Pracując tą metodą , terapeuta stymuluje
zmysły dziecka oraz usprawnia jego motorykę dużą i małą, koordynację ruchowowzrokową- słuchową , rozwija u dziecka świadomość własnego ciała i orientację
przestrzenną. Zadaniem terapeuty jest również , przy zastosowaniu odpowiednich
technik, eliminowanie, wyhamowywanie lub ograniczenie niepożądanych bodźców
obecnych przy nadwrażliwości sensorycznej lub dostarczanie silnych bodźców, co
jest konieczne przy podwrażliwości systemów sensorycznych.
Po wizycie u terapeuty SI, rodzice otrzymują indywidualne wskazówki i zestawy
ćwiczeń do wykonywania w domu. W procesie terapii, ważne jest, aby stymulować
zmysły dziecka również poprzez codzienne zabawy. Warto to robić również wtedy ,
gdy dziecko nie wymaga terapii, ale zauważamy że przejawia pewne trudności z
odbieraniem świata poprzez zmysły . Elementy SI mogą być wykonywane w
warunkach gabinetowych lub z grupą dzieci w sali przedszkolnej, wówczas nie
mówimy jednak o terapii SI, lecz o usprawnianiu psychomotorycznym dzieci z
elementami SI.
Rodzice również mogą pomóc swojemu dziecku przejawiającemu trudności w
zakresie prawidłowej integracji sensorycznej, najlepiej czynić to we współpracy z
nauczycielem przedszkola, który również chce pomóc dziecku i chce wspierać jego
rozwój. Proponowane nowe zabawy i formy aktywności należy dziecku proponować
i prezentować stopniowo , ostrożnie, wykorzystując mocne strony dziecka oraz
nawiązując z nim pozytywny kontakt emocjonalny. Najbardziej sprzyjają temu
wspólne zabawy w domu, w parku, na łące, w lesie, nad morzem, na placu zabaw.
Wprost idealnymi miejscami do prowadzenia stymulacji sensorycznej w warunkach
domowych jest kuchnia i łazienka.
-2–
Oto kilka pomysłów, jak wykorzystać do tego celu kuchnię :
*wkładanie przez dziecko rąk do pojemników ( miseczek ) z takimi artykułami
spożywczymi jak ryż, mąka pszenna i ziemniaczana, różnego rodzaju kasze, cukier
zwykły i cukier puder , bułka tarta, groch, fasola, herbata liściasta i granulowana –
przesypywanie produktów z pojemnika do pojemnika, dotykanie ich, rozgniatanie,
próbowanie ich smaku, przesypywanie przez sito. Zabawy te stymulują zmysł dotyku,
wzroku, smaku, ćwiczą koordynacje ruchowo-wzrokową. Wysypywanie tych
produktów na różne powierzchnie – na deskę, do szklanej, drewnianej miski, do
garnka, na talerz plastikowy, porcelanowy ( zmysł słuchu, dotyku )
*zabawy ciastem z mąki i wody, mąki i soli – dotykanie, ugniatanie, wałkowanie,
formowanie różnych kształtów, robienie placków, wykrawanie foremkami
( oddziaływanie na zmysł dotyku i wzroku ), dodawanie do ciast aromatów
zapachowych; próbowanie ich i wąchanie ( zmysł węchu, smaku )
*zabawy lodem – dotykanie lodu, pocieranie nim wybranych części ciała oraz okolic
ust
*eksperymentowanie z kisielem, galaretką , budyniem, krochmalem; dotykanie,
wąchanie tych produktów w różnych kolorach i różnej temperaturze, smarowanie
nimi rąk – masaż rąk, smarowanie innych części ciała ( zmysł smaku, węchu , dotyku )
*zabawy z zamkniętymi ( zasłoniętymi ) oczami polegające na odgadywaniu nazwy
produktu za pomocą smakowania go i wąchania ( np. musztardy. chrzanu, cebuli,
czosnku, gorzkiej herbaty, różnych owoców i warzyw ) – wcześniej dziecku
pokazujemy te produkty, dajemy je do posmakowania ( polizania ) i powąchania
*wydłubywanie pestek z owoców; arbuza, pomarańczy, cytryny, grejpfruta ,śliwki;
odczuwanie miąższu owoców, lepkości rąk ( rozwijanie zmysłu dotyku, wzroku,,
ćwiczenie chwytu )
*wspólne z dzieckiem przygotowywanie sałatek owocowych, surówek; ścieranie na
tarce, krojenie pod kontrolą , mieszanie, układanie, przyprawianie ( stymulowanie
zmysłu węchu, smaku, dotyku, koordynacji ruchowo- wzrokowej )
*zabawy torebkami foliowymi, papierowymi w różnych kolorach i różnej fakturze ;
dotykanie, gniecenie, „strzelanie „gniecenie przy uchu ( zmysł wzroku, słuchu,
dotyku)
*muzykowanie za pomocą garnków, patelni, słoików, butelek, puszek, łyżek,
łyżeczek, widelców – wydobywanie dźwięków o różnej wysokości i sile, wkładanie
naczyń jedno w drugie, potrząsanie, stukanie palcem ( stymulowanie zmysłu słuchu,
ćwiczenie koordynacji ruchowo- wzrokowej )
* rozpakowywanie zakupów; sortowanie przyniesionych produktów – do szafki, do
lodówki, do szuflady; ćwiczenie orientacji przestrzennej, czynności poznawczych
- 3 Jak do stymulacji sensorycznej wykorzystać łazienkę ? Oczywiście, głównym
„produktem” będzie tu woda, która ogólnie ma działanie relaksujące, wyciszające i
uspokajające oraz wszelkiego rodzaju szczotki, żele, mydła i ręczniki . Wykonujemy :
*masaż strumieniem wody z regulacją siły i rodzaju strumienia ( może być
hydromasaż); odczuwanie oporu wody ( zmysł dotyku, wibracji )
*polewanie wodą o różnej temperaturze ; odczuwanie ciepła, zimna, gorąca; można
zacząć od polewania rąk i nóg, polewanie prysznicem – słuchanie szumu wody ( zmysł
dotyku, słuchu )
*wyławianie z wody różnych przedmiotów ( ćwiczenie koordynacji ruchowowzrokowej )
*dotykanie glazury, odczuwanie jej gładkości, malowanie po niej pasta do zębów
(dotyk, ćwiczenie grafomotoryki i koordynacji ruchowo-wzrokowej )
* masaż gąbkami, myjkami, szczotkami, ręcznikami – pocieranie ciała z różną siłą i
materiałami o różnej fakturze ( gąbki i szczotki miękkie, szorstkie, ręczniki frotte,
bawełniane, jedwabne o zróżnicowanym zapachu) oraz kolorze,
* oswajanie z suszarką do włosów – odczuwanie różnej temperatury oraz siły
podmuchu suszarki do włosów na różnych częściach ciała, samodzielne trzymanie w
rekach suszarki; oswajanie się z nią i „słuchanie”, kształtowanie schematu ciała przez
„suszenie” wybranych części ciała ( zmysł dotyku, słuchu, wibracji )
* smarowanie ciała pianą – odczuwanie jej konsystencji i lekkości, dmuchanie na
pianę ( ćwiczenie wydłużonego wydechu ), wyławianie z piany różnych przedmiotów
( zmysł dotyku, wzroku )
* zabawy mydłami o różnych zapachach i kształtach, odczuwanie jego śliskości,
mydlenie ciała, wytwarzanie piany ( zmysł dotyku, wzroku, węchu )
*pocieranie ciała solą do kąpieli z różną siłą; odczuwanie porowatości i szorstkości
soli, wykorzystanie soli w różnych kolorach i o różnych zapachach ( zmysł dotyku,
węchu, wzroku )
*smarowanie twarzy oraz ciała kremem, balsamem, olejkami; możliwość wykonania
relaksującego masażu całego ciała, wywieranie zróżnicowanego ucisku na
poszczególne części ciała, wąchanie tych kosmetyków ( zmysł dotyku i węchu )
* mycie zębów szczotką – najlepsza jest szczotka wibrująca, która daje możliwość
wykonania masażu w jamie ustnej ( zmysł dotyku, wibracji isłuchu )
* czynności pielęgnacyjne przed lustrem – samodzielne smarowanie twarzy kremem,
malowanie palcem na zaparowanym lustrze,
* samodzielne rozbieranie, ubieranie się – nakładanie części ubrania wg określonej i
nazwanej komunikatem kolejności , sortowanie brudnej odzieży do kosza( zmysł
dotyku, wzroku, słuchu )
-4 Jeszcze kilka propozycji zabaw do stymulacji systemu przedsionkowego, które
można wykonywać w warunkach domowych :
*skoki w miejscu obunóż, na jednej nodze
*przeskakiwanie przez linę, skakankę rozciągniętą między np. krzesłami
*obracanie się wokół własnej osi, robienie dziecku „karuzeli”
*skoki na piłce z uchwytami ; w przód, w tył, w bok
*obroty na dywanie połaczone z koncentracja wzroku na wybranym przedmiocie
* huśtanie w kocu
* jeżdżenie na brzuchu po śliskiej powierzchni
*chodzenie stopa za stopa po wąskich ścieżkach, murkach,oprozłożonej na podłodze
linie
* tory przeszkód zbudowane z pudełek, kartonów, wycieraczek, deskorolki, stojaków,
koszy itp.
* obroty na krześle obrotowym
*chodzenie po „ wyspach” ( koła różnej wielkości, wycieraczki, gazety )
oraz do stymulacji systemu proprioceptywnego ( czucia głębokiego )
*rolowanie w koc, prześcieradło połączone z dociskaniem ciała
*przepychanie ciężkich przedmiotów
* „walki kogutów”
*uderzanie w wałek bokserski
*mocne, uciskowe masaże ciała
*rozciąganie sprężyny
* przeciąganie liny
Wykonywane z dziećmi zabawy i ćwiczenia powinny być stopniowane pod
względem trudności wykonania i ich odbierania ( odczuwania ) przez dziecko,
powinny być dla dziecka na tyle atrakcyjne, aby chciało je podjąć ( czasami wystarczy
dobra argumentacja, instrukcja czy dowcipny komentarz). Równie ważnym
czynnikiem motywującym dziecko do podejmowania i kontynuowania terapii jest
współudział rodzica; jego zaangażowanie, cierpliwość i wyrozumiałość .
Na podstawie M. Wiśniewska „ Wspomaganie zaburzonego rozwoju małego dziecka”
opracowała Danuta Korolow