kształcenie oficerów logistyki w aspekcie zmian społecznych oraz

II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
Jan MACIEJEWSKI*
Marek BODZIANY**
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN
SPO£ECZNYCH ORAZ WYZWAÑ WSPÓ£CZESNYCH
KONFLIKTÓW ZBROJNYCH. UJÊCIE SOCJOLOGICZNE
Obecnie, w dobie permanentnych zmian spo³ecznych i nowych wyzwañ z obszaru
bezpieczeñstwa globalnego, teoretycy wojskowi zadaj¹ sobie pytania dotycz¹ce kszta³tu
szkolnictwa wojskowego. Zachodz¹ca na ogromn¹ skalê ewolucja technologiczna we
wspó³czesnym œwiecie, a tym samych zmiany w pojmowaniu zagro¿eñ dla ³adu i porz¹dku
globalnego, wymusi³y ponowne zdefiniowanie obszarów kszta³cenia ¿o³nierzy zawodowych,
a tym samym kadry zawodowej w specjalnoœci logistyka. Nowe wyzwania dla polskiej
armii, rozpatrywane w kontekœcie operacji pokojowych i misji stabilizacyjnych, nada³y tej
dziedzinie wiedzy wojskowej nowy ciê¿ar gatunkowy, wymuszaj¹c tym samym koniecznoœæ
wprowadzenia zmian w programach kszta³cenia i szkolenia, adekwatnych do potrzeb
wspó³czesnych konfliktów zbrojnych.
Nowe uwarunkowania polityczno-militarne, w jakich znalaz³a siê Polska po przyst¹pieniu
w 1999 roku do NATO, wykreowa³y nowe kierunki rozwoju si³ zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
które w decyduj¹cy sposób wp³ynê³y na kszta³t szkolnictwa wojskowego. W konsekwencji,
powy¿sze uwarunkowania odegra³y równie¿ kluczow¹ rolê w kszta³ceniu ¿o³nierzy zawodowych
w specjalnoœci logistyka, które jest wpisane w system kszta³cenia zawodowego polskich si³ zbrojnych
i podlega takiej samej ewolucji, jak¹ obserwujemy w innych sferach edukacji doros³ych andragogice. Wed³ug J. Pó³turzyckiego, edukacja doros³ych jest dzia³alnoœci¹ w celu rozwijania
duchowych wartoœci cz³owieka, umacniania idei pokoju i zrozumienia miêdzynarodowego,
rozwiniêcia wspó³pracy i wyeliminowania wszelkich form dominacji miêdzy narodami1. Wspomniana
wczeœniej ewolucja w podejœciu do kszta³cenia doros³ych wywodzi siê bezpoœrednio ze zmian
spo³ecznych2 zachodz¹cych we wspó³czesnym œwiecie, maj¹cych wp³yw na kreowanie nowych
obszarów wiedzy niezbêdnej do funkcjonowania w nowoczesnym spo³eczeñstwie.
* Prof. Jan Maciejewski, Instytut Socjologii, Uniwersytet Wroc³awski.
**Mgr in¿. Marek Bodziany, Instytut Socjologii, Uniwersytet Wroc³awski.
1
J. Pó³turzycki, Tendencje rozwojowe edukacji doros³ych w XXI wieku, [w:] Nauczyciel andragog u progu
XXI wieku, W. Horyñ, J. Maciejewski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wroc³aw
2002, s. 11.
2
J. H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznañ 1994, s. 223227. Autor opisuje szczegó³owo ró¿norodne interpretacje zmian, z których godnymi uwagi s¹ ewolucyjno-konfliktowe oraz postindustrialne i postmodernistyczne modele zmian.
83
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
W zwi¹zku z dynamik¹ zmian spo³ecznych, kulturowych, politycznych i ekonomicznych,
jakie w ostatnich latach mia³y miejsce na œwiecie, dostrze¿ono równie¿ potrzebê weryfikacji
obszarów kszta³cenia oficerów, w tym równie¿ w specjalnoœci logistyka. Œwiadczyæ za tym mo¿e
wiele faktów, z których szczególne znaczenie posiada zmiana uk³adu si³ na naszym globie, a tym
samym zmiana w definiowaniu zagro¿eñ dla bezpieczeñstwa globalnego, stanowi¹cych podstawê
wykreowania nowego rodzaju zadañ realizowanych poza granicami krajów macierzystych
realizowanych w ramach operacji pokojowych i misji stabilizacyjnych.
Kszta³cenie w specjalnoœci logistyka jest funkcj¹ zmian zachodz¹cych od wieków w logistyce
wojskowej. Warto w tym miejscu podkreœliæ jej retrospektywny charakter. Logistyka wojskowa
jest dyscyplin¹ naukow¹ zidentyfikowan¹ obecnie na pograniczu dwóch nauk, po pierwsze - na
pograniczu ekonomii, po drugie - na pograniczu sztuki wojennej. Rodowód logistyki, jako
subdyscypliny obu wymienionych nauk, nale¿y rozpatrywaæ w ujêciu retrospektywnym, zag³êbiaj¹c
siê w historiê czasów staro¿ytnych. Etymologicznych podstaw tego¿ terminu nale¿y doszukiwaæ
siê w staro¿ytnej Grecji, za czym œwiadczyæ mog¹ nastêpuj¹ce s³owa: logos - liczenie, rozum;
logistike - sztuka kalkulowania; logismos - obliczanie, rachunek, rozwa¿anie, logisticos - sprawny
w kalkulowaniu i rachowaniu. Od nich wywodzi siê te¿ rodowód wspó³czesnego pojêcia logistique,
co w jêzyku francuskim oznacza: transport, kwaterowanie i zaopatrywanie wojsk3.
Równie¿ inne cywilizacje - zarówno staro¿ytne, jak i nowo¿ytne - logistykê postrzega³y jako
teoriê i praktykê z pogranicza sfer militarnych i gospodarczych. W staro¿ytnym Rzymie legiony
kontrolowane by³y przez tzw. logistas, czyli urzêdników kontroluj¹cych finanse i rozdzia³ ¿ywnoœci.
Dla zobrazowania znaczenia logistyki wojskowej omawianego okresu warto pos³u¿yæ siê
przyk³adem mówi¹cym o skali potrzeb logistycznych rzymskiej armii. Mianowicie, rzymski
legionista posiada³ ze sob¹ prowiant na 17 dni, nosz¹c oko³o 30 kg ³adunku, natomiast w taborach
znajdowa³ siê zapas na 30 dni. Dzienne potrzeby 65-tysiêcznej armii Aleksandra Macedoñskiego
siêga³y 9 tys. ton zbo¿a i oko³o 17 tys. ton fura¿u.
W wojskach staro¿ytnego Bizancjum logista pe³ni³ funkcjê administratora, wzglêdnie
intendenta. Cesarz bizantyjski Leontos VI (886 - 911) uwa¿a³, ¿e logistyka zajmuje siê
zaopatrywaniem wojsk, rozpoznaniem terenu oraz odpowiednim przygotowaniem przemieszczania
oraz dyslokacj¹ w³asnych. To w³aœnie Leontos VI nada³ logistyce ciê¿ar gatunkowy równy z taktyk¹
i strategi¹, wprowadzaj¹c j¹ jako dzia³ sztuki wojennej.
Mo¿na pokusiæ siê wiêc o nastêpuj¹c¹ tezê: logistyka wojskowa jest ekonomicznym narzêdziem
prowadzenia wojen, a w szerszym ujêciu mo¿na j¹ okreœliæ mianem ekonomicznego narzêdzia
obronnoœci pañstwa. Potwierdzenie powy¿szej myœli odnaleŸæ mo¿na w pierwszym znanym traktacie
O sztuce wojennej4, przypisywanym wielkiemu wodzowi chiñskiemu Sun Tzu (VI - V w. p.n.e.),
w którym przedstawiono bilans potrzeb logistycznych wojny oraz mo¿liwoœci ich zaspokojenia
przez gospodarkê w³asnego kraju i terytorium zdobytego. Sun Tzu postulowa³ planowanie dzia³añ
wojennych w taki sposób, aby nie zniszczyæ w³asnego potencja³u gospodarczego, a tak¿e wyodrêbni³
pewne zasady organizacji gospodarki wojskowej w czasie wojny (np. normy prowiantowania,
korzystania z zasobów miejscowych). Historyczne podstawy logistyki wojskowej œwiadcz¹ o fakcie,
i¿ by³a od wieków dziedzin¹ wojskowoœci, w której dynamika zmian i postêp organizacyjno-techniczny gwarantowa³ sukces lub klêskê w czasie wojny. Wymaga³a wiêc ona od dowódców
intelektu i zmys³u ekonomicznego, które gwarantowa³y sprawne gospodarowanie zapasami,
racjonalne wykorzystanie zasobów miejscowych i zdobyczy wojennej, pozyskiwanie nowych
rozwi¹zañ technicznych w uzbrojeniu i wyposa¿eniu ¿o³nierzy itd.
3
4
M. Brzeziñski, Logistyka wojsk l¹dowych. Zabezpieczenie logistyczne oddzia³ów i pododdzia³ów
w dzia³aniach taktycznych, WAT, Warszawa 1996, s. 8.
Sun Tzu, The art of war, Pekin 1997, s. 12. (T³umaczenie w oryginale z jêzyka chiñskiego na jêzyk
angielski).
84
II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
W erze nowo¿ytnej genera³ A. H. Jomini (1779 - 1869), w dziele Zarys sztuki wojennej
opublikowanym w 1837 roku w Pary¿u, zdefiniowa³ logistykê jako praktyczn¹ sztukê
przemieszczania wojsk, która obejmowa³a rozpoznanie, in¿ynieriê wojskow¹ i pracê sztabow¹.
Wskaza³ on, ¿e klêska Napoleona w kampanii rosyjskiej spowodowana by³a s³aboœci¹ systemu
zaopatrywania, zlekcewa¿eniem roli transportu oraz z³¹ organizacj¹ baz i s³u¿by sanitarnej. Obecnie
jest on uwa¿any za ojca logistyki wojskowej.
Wspó³czesna logistyka wojskowa znajduje siê w permanentnej ewolucji technologiczno-organizacyjnej. Jest to efektem przeobra¿eñ polityczno-militarnych zachodz¹cych we
wspó³czesnym œwiecie, a w szczególnoœci zmian w podejœciu do teorii i praktyki prowadzenia
konfliktów zbrojnych, których Ÿróde³ powstania doszukiwaæ siê nale¿y w rozpadzie Uk³adu
Warszawskiego, a tym samym w braku mo¿liwoœci zidentyfikowania przeciwnika dla NATO.
Pojawienie siê nowych zagro¿eñ dla wspó³czesnego œwiata - zagro¿eñ asymetrycznych5, innych
ni¿ konwencjonalne, wykreowa³o ekspedycyjny charakter wspó³czesnych operacji, które wykraczaj¹
poza artyku³ 5. Traktatu Waszyngtoñskiego6.
Wraz ze zmian¹ w podejœciu do teorii i praktyki prowadzenia konfliktów zbrojnych, pojawi³y
siê nowe wyzwania dla logistyki - logistyki mobilnej, nowoczesnej, inteligentnej, kompleksowej i
interoperacyjnej7. Zasadnym zdaje siê wiêc byæ stwierdzenie, i¿ oprócz funkcjonowania logistyki
w uk³adzie narodowym, dominuj¹c¹ rolê odgrywa i zapewne odegra w przysz³oœci logistyka
funkcjonuj¹ca w uk³adzie wielonarodowym, czego odzwierciedleniem jest obszar funkcjonowania
logistyki znajduj¹cy siê na pograniczu obu tych uk³adów. W zwi¹zku z tym, wymagane jest
podniesienie rangi logistyki wojskowej jako kategorii adekwatnej do wyzwañ wspó³czesnych
konfliktów zbrojnych. Aby jednak by³o to mo¿liwe, wymagane jest dostosowanie systemu
kszta³cenia i szkolenia ¿o³nierzy zawodowych do potrzeb operacji wojskowych prowadzonych
poza granicami kraju.
Ekspedycyjny wymiar wspó³czesnych operacji wojskowych spowodowa³ pojawienie siê
obszaru o nazwie Logistyka Wielonarodowa8 (ang. Multinational Logisics - MNL), tworz¹ca wraz
ze Wsparciem przez Pañstwo Gospodarza - HNS (ang. Host Nation Suport) wspóln¹ p³aszczyznê
5
6
7
8
P. Gawliczek, J. Paw³owski, Zagro¿enia asymetryczne, AON, Warszawa 2003, s. 19. Zagro¿enie
asymetryczne - sytuacja, gdzie jedna ze stron zainteresowana konfrontacj¹ nie jest zdolna przeciwstawiæ
siê przeciwnikowi w sposób symetryczny, z u¿yciem tych samych lub podobnych œrodków walki. Powy¿szy
charakter dzia³añ definiowany jest mianem dzia³añ asymetrycznych, charakteryzuj¹cych siê uderzeniami
w s³aby punkt, walk¹ informacyjn¹ w sferze opinii publicznej oraz zagro¿eniem u¿ycia broni¹ masowego
ra¿enia.
K. Pi¹tkowski, Informator dla ¿o³nierzy NATO, MON, Departament Spo³eczno-Wychowawczy, Warszawa
1997, s. 9-10. Traktat Pó³nocnoatlantycki zwany te¿ Traktatem Waszyngtoñskim, jest porozumieniem,
na mocy którego powsta³o NATO. Zosta³ on zawarty 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie, pomiêdzy
Belgi¹, Dani¹, Francj¹, Holandi¹, Islandi¹, Kanad¹, Luksemburgiem, Norwegi¹, Portugali¹, Stanami
Zjednoczonymi, Wielk¹ Brytani¹ i W³ochami. Traktat Waszyngtoñski sk³ada siê z czternastu artyku³ów.
Jego kluczowym elementem jest artyku³ pi¹ty, który mówi o tym, i¿ ka¿dy atak na któregoœ z cz³onków
NATO powinien byæ interpretowany przez pozosta³e pañstwa cz³onkowskie jako atak na nie same. Pomimo
faktu, ¿e artyku³ ten obowi¹zywa³ przez okres zimnej wojny, kiedy pañstwa NATO spodziewa³y siê ataku
ze strony Zwi¹zku Radzieckiego, nie zosta³ on wówczas zastosowany. Pierwszy raz artyku³ zosta³
wprowadzony przez Stany Zjednoczone po atakach z 11 wrzeœnia 2001r. (zamach na World Trade Center
i Pentagon).
Interoperacyjnoœæ - zdolnoœæ systemów, jednostek lub wojsk do œwiadczenia us³ug dla pañstw
sojuszniczych oraz przyjmowania us³ug od innych systemów, jednostek lub wojsk i wykorzystania w ten
sposób wymienionych us³ug dla skutecznego wspólnego dzia³ania. NATO - Poradnik Logistyki, MON,
Warszawa 1997, s. 22.
Logistyka Wielonarodowa (ang. Multinational Logisics MNL), to ró¿nego rodzaju sposoby dzia³añ
w zakresie zabezpieczenia logistycznego, inne ni¿ czysto narodowe, takie jak: wielonarodowe zintegrowane
jednostki logistyczne, specjalizacja funkcji i zabezpieczenie logistyczne przez pañstwo wiod¹ce.
85
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
funkcjonowania9. Logistyka Wielonarodowa stanowi najwy¿sz¹ formê integracji narodowych
elementów logistycznych, a jej korzeni nale¿y doszukiwaæ siê ju¿ w pocz¹tkowym okresie zimnej
wojny. Wtedy to, w odpowiedzi na doœæ jednolity system logistyczny pañstw Bloku Wschodniego,
poczyniono pewne kroki w kierunku ujednolicenia logistyki pañstw Sojuszu Pó³nocnoatlantyckiego
w zakresie niektórych procedur i zasadniczego uzbrojenia oraz wyposa¿enia wojskowego. By³a to
jednak tylko namiastka dziœ funkcjonuj¹cej Logistyki Wielonarodowej, która w czystej formie
pojawi³a siê wraz z zanikiem dwubiegunowoœci œwiata.
Omawiaj¹c problematykê kszta³cenia oficerów i kandydatów na oficerów, nie sposób pomin¹æ
tak wa¿nej kwestii, jak system kszta³cenia. Mianowicie, kszta³cenie i szkolenie w zakresie logistyki
(podobnie jak w innych specjalnoœciach wojskowych) podzieliæ mo¿na na trzy zasadnicze
p³aszczyzny.
Pierwsz¹ p³aszczyznê stanowi¹ kandydaci na oficerów - s³uchacze rocznego studium
oficerskiego Wy¿szej Szko³y Oficerskiej Wojsk L¹dowych we Wroc³awiu (WSOWL¹d), którzy
posiadaj¹ dyplom ukoñczenia studiów drugiego stopnia - magistra10. Do podstawowym kryteriów
przyjêcia absolwenta do uczelni zaliczyæ nale¿y predyspozycje zarówno psychiczne, jak i fizyczne,
znajomoœæ jêzyka angielskiego na poziomie daj¹cym podstawy do zaliczenia egzaminów
resortowych (szerzej w dalszej czêœci artyku³u) oraz, co wa¿ne, kierunek ukoñczonych studiów
adekwatny do specjalnoœci wojskowej. W zwi¹zku z takimi wymaganiami stawianymi kandydatom,
przysz³ych logistyków wybiera siê spoœród absolwentów uczelni ekonomicznych o ró¿nych
specjalnoœciach. Trwaj¹cy od czterech lat nabór na specjalnoœæ logistyka pokazuje, ¿e jest to
najbardziej oblegany kierunek i zwykle nie wszyscy kandydaci o wymaganej specjalnoœci znajduj¹
miejsce w grupach logistycznych. Do tej pory nie dostrzegano tak wielkiej potrzeby kszta³cenia na
studium oficerskim wiêkszej liczby logistyków. Przyk³adem jest fakt, i¿ spoœród trzech roczników,
które ukoñczy³y studium oficerskie, tylko jeden raz w 2004 roku zorganizowano grupê o specjalnoœci
logistyka w liczbie 9 s³uchaczy, w tym 3 kobiety.
Sytuacja diametralnie uleg³a zmianie w roku 2006, kiedy to przyjêto 44 osoby na kierunek
logistyka, w tym 10 kobiet. Prawdopodobnie zmiana w podejœciu do kszta³cenia logistyków wynika
z potrzeby posiadania oficerów - decydentów o wysokich kwalifikacjach zawodowych,
przygotowanych merytorycznie do funkcjonowania w strukturach wielonarodowych. Wspomniane
wczeœniej potrzeby personalne wynikaj¹ce z zadañ realizowanych w kraju i poza jego granicami
spowodowa³y sytuacjê, ¿e w lutym 2007 roku, na studium oficerskie o kierunku logistyka przyjêci
zostan¹ podoficerowie zawodowi i chor¹¿owie z dyplomem magistra o specjalnoœci ekonomicznej
lub pokrewnych na skrócony cykl kszta³cenia. Podczas studiów s³uchacze nie tylko zdobywaj¹
wiedzê z zakresu logistyki wojskowej i dziedzin jej pokrewnych, ale równie¿ nabywaj¹ wiedzê i
umiejêtnoœci niezbêdne w zawodzie ¿o³nierza zawodowego.
Wsparcie przez Pañstwo Gospodarza HNS - cywilna i wojskowa pomoc, udzielana przez pañstwo
gospodarza w czasie pokoju, kryzysu i wojny wojskom sojuszniczym i organizacjom, które s¹
rozmieszczone na terytorium pañstwa gospodarza, prowadz¹ dzia³ania na nim lub przemieszczaj¹ siê
przez nie. Podstawê takiej pomocy stanowi¹ porozumienia zawarte pomiêdzy w³aœciwymi w³adzami
pañstwa gospodarza (pañstw gospodarzy) i pañstwa wysy³aj¹cego (pañstw wysy³aj¹cych) i/lub w³adzami
NATO. Szerzej w: Doktryna Wsparcia przez Pañstwo Gospodarza DD/ 4.5, Szt. Gen. 1587/2005.
10
Oprócz s³uchaczy studium oficerskiego kszta³ci siê równie¿ kandydatów na oficerów w ramach
magisterskich studiów 5-letnich, jednak, w zwi¹zku z brakiem specjalnoœci logistyka na tego rodzaju
studiach, celowo je zmarginalizowano.
9
86
II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
Druga p³aszczyzna dotyczy szkolenia ¿o³nierzy zawodowych - oficerów na kolejny stopieñ
wojskowy. We wszystkich specjalnoœciach sytuacja wygl¹da podobnie, poniewa¿ awans ze stopnia
podporucznika na porucznika uzale¿niony jest od zaliczenia kursu specjalistycznego w WSOWL¹d
trwaj¹cego dwa miesi¹ce. Podobnie jest z awansem na stopieñ kapitana. Wy¿sze stopnie wojskowe
otrzymuje siê po ukoñczeniu kolejnych studiów w Akademii Obrony Narodowej w Warszawie.
Maj¹c na uwadze powy¿sze ogólne uwarunkowania kszta³cenia kadr zawodowych, warto rozszerzyæ
nieco zakres kszta³cenia na poszczególnych kursach. Wszystkie kursy specjalistyczne realizowane
przez Zak³ad Logistyki WSOWL¹d konkretnie profilowane s¹ pod specjalnoœæ, w jakiej bêdzie
s³u¿y³ dany oficer (transport, materia³owa, techniczna, ogólnologistyczna).
Na wy¿szych szczeblach kszta³cenia przewidziana jest integracja specjalnoœci
w poszczególnych grupach s³uchaczy w celu doskonalenia wspó³pracy, koordynacji i synchronizacji
dzia³añ pomiêdzy oficerami z ró¿nych specjalnoœci zawodowych.
Kolejna p³aszczyzna dotyczy szkolenia i doskonalenia rezerw osobowych w specjalnoœci
logistyka w celu przygotowania wykwalifikowanych, potencjalnych dowódców i kierowników
sekcji logistycznych na wypadek kryzysu lub wojny. Szkolenie realizowane jest równie¿ przez
Zak³ad Logistyki WSOWL¹d.
Wy¿ej wymienione p³aszczyzny kszta³cenia i szkolenia zawodowego k³ad¹ bardzo du¿y nacisk
na przygotowanie oficerów do s³u¿by, zarówno w tradycyjnych strukturach narodowych, jak i do
dzia³añ poza granicami kraju. Dla logistyków kluczow¹ kwesti¹ jest poznanie procedur logistycznych
obowi¹zuj¹cych w NATO oraz specyfiki realizacji zadañ w uk³adzie wielonarodowym. Wiele
szkoleñ, kursów i studiów w zakresie logistyki realizowanych jest w oœrodkach szkoleniowych i
uczelniach zagranicznych, szczególnie pod k¹tem konkretnego stanowiska, jakie ma obj¹æ oficer
w strukturach wielonarodowych. Tam, oprócz merytorycznej wiedzy i umiejêtnoœci typowo
zawodowych, zdobywa siê wiedzê na temat kultury i historii danego pañstwa, zwyczajów ludnoœci
miejscowej, elementów prawa i funkcjonowania systemu ekonomicznego pañstwa.
Nietrudno zauwa¿yæ, i¿ funkcjonowanie narodowych elementów logistycznych w strukturach
Logistyki Wielonarodowej zdeterminowane jest szeregiem czynników, z których na pierwszy plan
wysuwa siê osi¹gniêcie pe³nej interoperacyjnoœci proceduralnej, w tym równie¿ znajomoœci jêzyka
angielskiego. Ta ostatnia kwestia posiada szczególne znaczenie, poniewa¿ jest podstaw¹ komunikacji
miêdzykulturowej, która, wed³ug M. Zuber: ...wystêpuje zawsze wtedy, kiedy przekaz, który ma
byæ zrozumiany, jest tworzony przez reprezentanta jednej kultury, a jego odbiorc¹ jest reprezentant
innej kultury11. Wed³ug K. Sitaram, komunikacja miêdzykulturowa jest to:...akt rozumienia i bycia
rozumianym przez audytorium o innej kulturze12. Ten typ komunikacji istnieje najczêœciej na
poziomie interpersonalnym i dotyczy zwykle jednostek lub ma³ych grup, które mog¹ mieæ znacz¹cy
wp³yw na zachowania pozosta³ych cz³onków danej spo³ecznoœci w skali mikro. Do innych
znacz¹cych p³aszczyzn kszta³cenia oficerów logistyki przewidzianych do realizacji zadañ
w strukturach wielonarodowych zaliczana jest znajomoœæ kultury pañstw, na obszarze których
prowadzone bêd¹ dzia³ania, miêdzynarodowego prawa humanitarnego, konfliktów zbrojnych,
negocjacji i mediacji, a tak¿e wiedza z obszaru czysto zawodowego wpisanego w specjalizacjê.
Maj¹c na uwadze kszta³cenie ¿o³nierzy zawodowych w zakresie jêzyka, nale¿y stwierdziæ, i¿
trwaj¹cy od prawie piêtnastu lat proces kszta³cenia w tym zakresie odniós³ wymagany skutek.
M. Zuber, Komunikowanie miêdzykulturowe, [w:] Studia z teorii komunikowania masowego, B. DobekOstrowska (red.), Wroc³aw 1999, s. 24.
12
K. Sitaram, R. T. Cogdell, Foundations of Intercultural Communication, C. E. Merill Publ., Columbus
1976, s. 26. [w:] J. Miku³owski Pomorski, Komunikacja miêdzykulturowa. Wprowadzenie, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2003, s. 6.
11
87
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
Obecnie warunkiem koniecznym s³u¿by zawodowej oficera jest znajomoœæ jêzyka angielskiego na
poziomie 2, a dla kadry zawodowej przewidzianej do s³u¿by w strukturach wielonarodowych
wymagany jest poziom 3.13 Specyfikê kszta³cenia jêzykowego stanowi fakt, i¿ du¿y nacisk k³adzie
siê na wdra¿anie procedur i terminologii obowi¹zuj¹cej w ramach NATO, w zale¿noœci od poziomu
zaawansowania. Dla ¿o³nierzy zawodowych przewidzianych do logistycznych struktur
wielonarodowych kszta³cenie jêzykowe ma szczególne znaczenie, poniewa¿ na co dzieñ stykaj¹
siê oni z dokumentacj¹ materia³ow¹ w jêzyku angielskim. Oprócz tego obs³uguj¹ systemy
Elektronicznej Wymiany Danych (ang. Electronic Data Interchange EDI) oraz kodyfikacji
materia³owej, identyczne dla wszystkich uczestników danej operacji pokojowej lub misji
stabilizacyjnej.
Sztandarowym przyk³adem wielokulturowoœci jest Operacja Iracka Wolnoœæ (ang. Iraqi
Freedom), gdzie z jednej strony dostrzegamy dyfuzjê kultur na poziomie struktur wielonarodowych,
a z drugiej strony w relacjach pomiêdzy ludnoœci¹ tubylcz¹ a ¿o³nierzami si³ wielonarodowych.
W ramach Logistyki Wielonarodowej wykreowano Pañstwo Wiod¹ce (ang. Lead Nation Logistic
Suport) - USA, które wziê³o w swoje kompetencje organizacjê i koordynacjê wszystkich procesów
logistycznych w rejonie dzia³añ w oparciu o Wielonarodowe Centrum Logistyczne (ang.
Multinational Logistic Center - MNLC) oraz czêœciowo poza nim14. W takiej sytuacji dotykamy
problemów dyfuzji kultur, która niejednokrotnie mo¿e doprowadziæ do szumu informacyjnego ze
wzglêdu na du¿e rozdrobnienie narodowoœciowe.
Jedn¹ z p³aszczyzn logistyki, w której zachodzi dyfuzja kultur pomiêdzy grupami spo³ecznymi
zarówno w skali mikro jak i makro, oprócz funkcjonowania w strukturach wielonarodowych, jest
kontraktowanie us³ug logistycznych oraz asortymentu mo¿liwego do pozyskania na rynku lokalnym
w rejonie dzia³añ lub jego najbli¿szym otoczeniu. W tym przypadku mamy do czynienia
z komunikacj¹ dwojakiego rodzaju: pierwszy dotycz¹cy relacji pomiêdzy Polakami a Irakijczykami
np Szyitami oraz drugi dotycz¹cy przedstawicieli cywilizacji europejskiej w konfrontacji
z przedstawicielami cywilizacji Bliskiego Wschodu, islamu itd.15 Kwestia ta dotyczy równie¿
komunikacji miêdzykulturowej pomiêdzy lokalnymi kontrahentami a przedstawicielami logistyki
kontyngentu wojskowego. W tym przypadku nieodzowne zdaj¹ siê byæ umiejêtnoœci nie tylko
jêzykowe, ale równie¿ negocjacyjne, a tak¿e wiedza na temat kultury danego pañstwa i obyczajów
ludnoœci. W tym miejscu warto przytoczyæ podstawowy problem z obszaru wielokulturowoœci,
który nagminnie powoduje szum informacyjny, wrêcz konflikt spo³eczny pomiêdzy Polakami
a Irakijczykami. Dotyczy on dylematu godzenia przepisów o zakazie spo¿ywania posi³ków
u przedstawicieli miejscowych w³adz czy handlu z kultur¹ narodow¹ Iraku, która mówi, ¿e podstaw¹
jakichkolwiek negocjacji jest wspólnie zjedzony posi³ek. Z jednej strony przepisy bezpieczeñstwa
M. Smolarek, Kszta³cenie jêzykowe podchor¹¿ych i kadry zawodowej realizowane w Studium Jêzyków
Obcych Wy¿szej Szko³y Oficerskiej im. Tadeusza Koœciuszki, [w:] Nauczyciel andragog u progu XXI
wieku, W. Horyñ, J. Maciejewski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wroc³aw 2002, s.
296. Poziom 2 to œredniozaawansowany poziom znajomoœci jêzyka, nie jest to jednak poziom adekwatny
do First Certificate preferowany na „rynku cywilnym”. Dopiero znajomoœæ jêzyka na poziomie 3 mo¿na
porównaæ do First Certificate. NATO narzuci³o w³asne wymagania dla cz³onków sojuszu w zakresie
znajomoœci jêzyka angielskiego; proces kszta³cenia ma 5 etapów, z których w pierwszym zdobywane s¹
umiejêtnoœci jêzykowe na poziomie 1, w ostatnim - 5 - poziom t³umacza. Ka¿dy etap kszta³cenia pozwala
na zdobycie czterech specjalnoœci: czytania, pisania, mówienia i s³uchania.
14
Wczeœniej problematyka funkcjonowania w strukturach wielonarodowych znalaz³a swoje miejsce
w konflikcie w Zatoce Perskiej 1991 roku. Szerzej w: M. Bodziany, M. Podhorec, Logistyczne aspekty
wojny w Zatoce Perskiej 1991 roku, Zeszyty Naukowe WSOWL¹d, nr 1/2006. s. 45.
15
J. Makaro, Bariery komunikowania miêdzykulturowego, [w:] Bezpieczeñstwo narodowe a grupy
dyspozycyjne, J. Maciejewski, O. Nowaczyk (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wroc³aw
2005, s. 221.
13
88
II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
i sanitarno-higieniczne, a z drugiej szeroko pojmowany interes! Inny przyk³ad dotyczy nieœwiadomej
obrazy ludnoœci irackiej wynikaj¹cej z niewiedzy na temat symboli ¿ycia i œmierci. ¯o³nierze,
którzy uczestniczyli w I zmianie w Iraku oraz wczeœniej w Afganistanie, opisuj¹ sytuacje, kiedy
w ramach pomocy humanitarnej rozdawali bia³e pastylki - witaminy. Okaza³o siê, ¿e spotkali siê
z potêpieniem ze strony Irakijczyków, dla których, zgodnie z religi¹, bia³y kolor to œmieræ. Kolejne
partie pastylek powlekano ju¿ czarnym barwnikiem symbolizuj¹cym ¿ycie. Te dwa przyk³ady
œwiadczyæ mog¹, ¿e na pozór banalne problemy kulturowe mog¹ prowadziæ do antagonizmów na
styku dwóch kultur, których niejednokrotnie nie da siê rozwi¹zaæ.
Aby zminimalizowaæ antagonizmy powstaj¹ce na styku dwóch, a czasami i wiêcej kultur, do
struktur organizacyjnych polskiej armii wprowadzono ¿o³nierzy zawodowych stanowi¹cych personel
CIMIC (ang. Civil - Military Cooperation), który - najproœciej mówi¹c - zajmuje siê wspó³prac¹
cywilno-wojskow¹ 16. W sk³ad CIMIC wchodz¹ osoby o odpowiednich kwalifikacjach i
predyspozycjach, a do ich zadañ nale¿y równie¿ kontakt z ludnoœci¹ cywiln¹ w rejonie dzia³añ,
przedstawicielami w³adz lokalnych oraz firm oferuj¹cych asortyment czy us³ugê dla kontyngentu
wojskowego. Bardzo ciekawe treœci z tego obszaru odnaleŸæ mo¿na równie¿ w publikacjach
dotycz¹cych wojny w Boœni i Hercegowinie 1992-1995 roku, gdzie kontraktowanie us³ug i zakupów
mia³o miejsce w Pecsu na Wêgrzech17. Podstawowymi kryteriami wyboru Wêgier jako pañstwa
-kontraktora by³y nastêpuj¹ce czynniki: ma³a odleg³oœæ od teatru dzia³añ, infrastruktura ekonomiczna
pañstwa, mo¿liwoœci wykorzystania transportu, korzystne przepisy celne, bezpieczeñstwo, aspekty
prawne i administracyjne18.
Poruszane wy¿ej problemy nie wyczerpuj¹ oczywiœcie zagadnieñ i dziedzin, które stanowiæ
powinny podstawê kszta³cenia oficerów w specjalnoœci logistyka przewidzianych do s³u¿by
w strukturach wielonarodowych. Maj¹c jednak na uwadze wielop³aszczyznowoœæ tej problematyki,
autorzy celowo pominêli szczegó³owe kwestie kszta³cenia logistyków w polskiej armii, gdy¿
stanowi¹ one doœæ powa¿ny problem badawczy.
Skutecznoœæ procesów logistycznych realizowanych przez polsk¹ armiê w nowych realiach
polityczno-militarnych jest funkcj¹ wielu warunków. Zaliczyæ do nich nale¿y poziom zaawansowania
technologicznego, szczególnie w zakresie wspomagania komputerowego i monitoringu oraz
dostosowanie struktur organizacyjnych do wymagañ wspó³czesnych konfliktów zbrojnych. W
polskich si³ach zbrojnych posiadamy obecnie dwie nowoczesne jednostki logistyczne zdolne do
wspó³dzia³ania z innymi jednostkami pañstw sojuszniczych. S¹ to dwie brygady logistyczne: 10
Brygada Logistyczna z Opola i 1 Brygada Logistyczna z Bydgoszczy. Aby jednak warunki te
mog³y byæ spe³nione, wymagane jest dostosowanie systemu kszta³cenia polskich oficerów w
specjalnoœci logistyka do obecnych realiów i wymagañ.
Oprócz wymienionych wczeœniej etapów kszta³cenia i szkolenia oficerów logistyki, warto
wspomnieæ o najbli¿szej przysz³oœci. Mianowicie, w ramach NATO przewiduje siê szkolenie
T. Dukiewicz, Kszta³towanie wspó³pracy cywilno-wojskowej (CIMIC) w ramach operacji pokojowej
w Boœni i Hercegowinie, [w:] Zeszyty Naukowe WSOWL¹d, Nr 3 (133), Wroc³aw 2004, s. 45.
17
M. Bodziany, Problemy zabezpieczenia logistycznego polskiego kontyngentu wojskowego w czasie konfliktu
w Boœni i Hercegowinie. Cz. 2. Zeszyty Naukowe WSOWL¹d, nr 4/2006. s.26.
18
M. Bodziany, T. Smal, S. Hajt, M. Jakubczak, Praca badawcza pt. Analiza zabezpieczenia logistycznego
dzia³añ bojowych w aspekcie wspó³czesnych konfliktów zbrojnych, Etap II: Analiza zabezpieczenia
logistycznego polskich kontyngentów wojskowych realizuj¹cych zadania w uk³adzie narodowym i
wielonarodowym, Wy¿sza Szko³a Oficerska Wojsk L¹dowych, Wroc³aw 2006, s. 57.
16
89
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
oficerów wszystkich pañstw sojuszu w niedawno powsta³ym Centrum Doskonalenia Logistyki
NATO, w którego kompetencjach le¿y wdra¿anie nowych procedur, tworzenie teoretycznych
podstaw pod praktyczne rozwi¹zania logistyczne, weryfikacja parametrów czasowych i iloœciowych,
szczególnie w zakresie tempa zu¿ywania zapasów, strat w ludziach i sprzêcie w ró¿nych rodzajach
dzia³añ i ró¿nych warunkach klimatycznych. Weryfikacja ta posiada empiryczne podstawy
wyp³ywaj¹ce z doœwiadczeñ zdobytych w konfliktach zbrojnych XX i XXI wieku.
LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
90
Bodziany M., Problemy zabezpieczenia logistycznego polskiego kontyngentu wojskowego w czasie
konfliktu w Boœni i Hercegowinie. Cz. 1. Zeszyty Naukowe WSOWL¹d, nr 2/2006;
Bodziany M., Problemy zabezpieczenia logistycznego polskiego kontyngentu wojskowego w czasie
konfliktu w Boœni i Hercegowinie. Cz. 2. Zeszyty Naukowe WSOWL¹d, nr 4/2006
Bodziany M., Dobrovolsky P., Analiza problemów zabezpieczenia logistycznego w czasie wojny w
Kosowie na podstawie doœwiadczeñ POLUKRBAT, Zeszyty Naukowe WSOWL¹d, nr 3/2006;
Bodziany M., Podhorec M., Logistyczne aspekty wojny w Zatoce Perskiej 1991 roku, Zeszyty Naukowe
WSOWL¹d, nr 1/2006;
Bodziany M., Smal T., Hajt S., Jakubczak M., Praca badawcza pt. Analiza zabezpieczenia logistycznego
dzia³añ bojowych w aspekcie wspó³czesnych konfliktów zbrojnych, Etap II: Analiza zabezpieczenia
logistycznego polskich kontyngentów wojskowych realizuj¹cych zadania w uk³adzie narodowym i
wielonarodowym, Wy¿sza Szko³a Oficerska Wojsk L¹dowych, Wroc³aw 2006;
Brzeziñski M., Logistyka wojsk l¹dowych. Zabezpieczenie logistyczne oddzia³ów i pododdzia³ów
w dzia³aniach taktycznych, WAT, Warszawa 1996;
Doktryna Wsparcia przez Pañstwo Gospodarza DD/ 4.5, Szt. Gen. 1587/2005;
Dukiewicz T., Kszta³towanie wspó³pracy cywilno-wojskowej (CIMIC) w ramach operacji pokojowej
w Boœni i Hercegowinie, [w;] Zeszyty Naukowe WSOWL¹d, Nr 3 (133), Wroc³aw 2004;
Gawliczek P., Paw³owski J., Zagro¿enia asymetryczne, AON, Warszawa 2003;
Makaro J., Bariery komunikowania miêdzykulturowego, [w:] Bezpieczeñstwo narodowe a grupy
dyspozycyjne, J. Maciejewski, O. Nowaczyk (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc³awskiego,
Wroc³aw 2005;
Miku³owski Pomorski J., Komunikacja miêdzykulturowa. Wprowadzenie, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2003.
NATO - Poradnik Logistyki, MON, Warszawa, 1997;
Pi¹tkowski K., Informator dla ¿o³nierzy NATO, MON, Departament Spo³eczno-Wychowawczy,
Warszawa 1997;
Pó³turzycki J., Tendencje rozwojowe edukacji doros³ych w XXI wieku, [w:] Nauczyciel andragog u
progu XXI wieku, W. Horyñ, J. Maciejewski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc³awskiego,
Wroc³aw 2002;
Smolarek M., Kszta³cenie jêzykowe podchor¹¿ych i kadry zawodowej realizowane w Studium Jêzyków
Obcych Wy¿szej Szko³y Oficerskiej im. Tadeusza Koœciuszki, [w:] Nauczyciel andragog u progu XXI
wieku, W. Horyñ, J. Maciejewski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wroc³aw 2002;
Sun Tzu, The art of war, Pekin, 1997 (T³umaczenie w oryginale z jêzyka chiñskiego na jêzyk angielski);
Turner J. H., Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznañ 1994;
Zuber M., Komunikowanie miêdzykulturowe, [w:] Studia z teorii komunikowania masowego, B. DobekOstrowska (red.), Wroc³aw 1999.
II. Logistyka w sytuacjach kryzysowych
KSZTA£CENIE OFICERÓW LOGISTYKI W ASPEKCIE ZMIAN...
SUMMARY
Education of logistic officers in context of the social changes and challenges of contemporary military
conflicts. The sociological grasp of the problem.
The present article concerns problems of the education of logistic officers in context of the social
changes and challenges of XXI century such as of terrorism. Author described basic notions as well as
introduced contemporary military logistic and her development in context of conflicts. He concentrated his
attention on very important issues from the area of language and cultural education.
The author attempted to the tests and judge the possibility of changes in current education system for
the officers of logistic, particular in area of the cultural education. He also introduced the whole scale of
defects and lacks of the system of the education and showed the main causes of cultural conflicts, which
arise on the ground of lack of knowledge about other ethnic groups.
Key word:
Military logistic, education, multiculturing, intercultural communication, conflict of cultures, stereotypes.
91
Zeszyty Naukowe
92