Instytut Psychologii Uniwersytet Wrocławski

Instytut Psychologii
Uniwersytet Wrocławski
ROK AKADEMICKI 2011/2012
Tryb studiów
Studia stacjonarne
Kod przedmiotu 2.3 /9
PSYCHOMETRIA
Nazwa
przedmiotu
Status
przedmiotu
Przedmiot kierunkowy
Autor
programu
dr hab. prof. UWr. Anna Oleszkowicz, dr Tomasz Frąckowiak
Rok
II
Semestr
3
Liczba godzin
15
Forma zajęć
Ćwiczenia
Prowadzący
dr Tomasz Frąckowiak
Wymagania
wstępne
Brak
Założenia i cele
Celem zajęć jest zapoznanie studentów z podstawowymi typami
psychometrycznych technik diagnostycznych (testów diagnozujących
potencjał intelektualny, kwestionariuszy badających osobowość, technik
projekcyjnych) pod kątem wskazania na ich zalety i ograniczenia.
Psycholog, aby diagnozować, powinien mieć wiedzę nie tylko psychologiczną,
ale również wiedzę dotyczącą metodologii pomiaru. Ocena narzędzi
diagnostycznych i ich poprawne stosowanie wymaga wiedzy dotyczącej zasad
budowy narzędzi. Problem przejścia od „próbki zachowania” do liczby –
ilościowej oceny własności psychologicznych osoby badanej na tle populacji,
jest podstawowy tak dla badań naukowych jak i działań psychologa praktyka.
Zdobyta wiedza z psychometrii będzie przydatna w prowadzeniu badań
testowych w poradnictwie edukacyjnym, zawodowym, wychowawczym oraz
diagnostyce klinicznej.
Ocena
Formy
zaliczenia
Warunki
zaliczenia
przedmiotu
Aktywny udział w czasie zajęć; nie przekroczony limit jednej nieobecności na
zajęciach; zaliczenie kolokwium pisemnego.
ECTS
2
1
Treści programowe:
I. Podstawowe problemy psychometrii (zajęcia wprowadzające i organizacyjne 2 godz.)
„Człowiek jest większy od miary, którą się go mierzy”, czyli podstawowe problemy
badania testowego - problemy natury technicznej i etycznej. Podział testów z uwagi na
przedmiot pomiaru, budowę metody, materiał testowy. Różnorodność zastosowań
pomiaru testowego. Prezentacja przekładowych narzędzi do: diagnozy możliwości
intelektualnych, kwestionariuszowej diagnozy osobowości, diagnozy osobowości z
użyciem testu projekcyjnego.
Po czym poznać, że nie mamy do czynienia z dobrym testem psychologicznym.
II. Samoopisowe kwestionariusze osobowości (4 godz.)
Specyfika kwestionariusza jako metody zbierania informacji o osobowości człowieka przez
wykorzystanie samoopisu zachowania. Stosowanie kwestionariuszy w badaniach:
naukowych, diagnostycznych, zawodoznawczych i klinicznych (diagnoza nozologiczna,
diagnoza przesiewowa, diagnoza wzorów zachowania). Dwie formy przewidywania
zachowania na podstawie wyników kwestionariuszowych: predykcja kliniczna,
statystyczna (odwołanie do norm aktuarialnych) – zalety i wady.
Cztery grupy problemów związanych z pomiarem kwestionariuszowym (oraz sposoby,
którymi można im zapobiegać): 1. Problem rozumienia i interpretowania treści pytań
kwestionariuszowych; 2. Problem oceny zachowania przy odpowiadaniu na pozycje
kwestionariusza; 3. Problem dopasowania formatu odpowiedzi do treści pytań i do
preferencji osób badanych; 4. Problem pozatreściowych wyznaczników odpowiedzi, tj.
stylów odpowiadania (warunki zaistnienia stylów odpowiadania, typy stylów), symulacji
(rodzaje i przykłady skal kontrolnych, kwestia manipulowania instrukcją), dysymulacji
(związek dysymulacji ze zmienną aprobaty społecznej, wymiary zmiennej aprobaty
społecznej, „sprawianie wrażenia” „samooszukiwanie”, procedury dotyczące zmniejszania
wpływu aprobaty społecznej na odpowiedzi stosowane na etapach: formułowania pozycji,
budowy kwestionariusza, badań właściwych).
Co uzasadnia stosowanie kwestionariusza jako metody badawczej – zalety podejścia
kwestionariuszowego.
III. Trafność czyli określanie obszaru zastosowań testu (2 godz.)
Trzy strategie konstrukcji kwestionariuszy osobowości: teoretyczna, zewnętrzna
(kryterialna), indukcyjna. Różnice pomiędzy strategiami, wady i zalety poszczególnych
strategii konstrukcyjnych. Analiza teorii, treściowy dobór wskaźników, ustalenie trafności
treściowej (definicyjnej) jako kluczowe etapy konstruowania testu strategią teoretyczną
(dedukcyjną). Trafność treściowa a inne rodzaje trafności (kryterialna – diagnostyczna,
prognostyczna; teoretyczna; fasadowa).
IV. Metoda sędziów kompetentnych a trafność treściowa (2 godz.)
Podstawowe pojęcia: operacjonalizacja mierzonej zmiennej, uniwersum treści,
reprezentatywność „próbki zachowania”. Ocena zgodności treści pozycji testowych z
przyjętymi założeniami definicyjnymi metodą zgodności sędziów kompetentnych. Treść
instrukcji dla sędziów kompetentnych. Obliczanie (na przykładowych danych) wskaźnika
W Kendalla, ocena istotności statystycznej współczynnika, ocena kryterium dobroci
poszczególnych pozycji testowych.
2
V. Psychometryczny status technik projekcyjnych (2 godz.)
Podstawowe założenia metod projekcyjnych. Hipoteza projekcyjna. Typy i przykłady
technik projekcyjnych na podstawie taksonomii Lindzeya (techniki projekcyjne:
skojarzeniowe, konstrukcyjne, uzupełniania, ekspresyjne, porządkujące i selekcyjne).
Mocne i słabe strony stosowania technik projekcyjnych. Zmienne obniżające trafność
technik projekcyjnych (wpływ osoby przeprowadzającej badanie i wpływ sytuacji,
nastawienie osoby badanej, symulacja w technikach projekcyjnych, techniki projekcyjne
a zmienna aprobaty społecznej, interpretacja wyników a poziom doświadczenia
diagnosty, problem projekcji badającego). Jak wykrywać symulacje i działanie zmiennej
aprobaty społecznej w technikach projekcyjnych. Zalecenia dotyczące stosowania technik
projekcyjnych w badaniach naukowych i praktyce klinicznej. Zalecenia dotyczące
konstruowania technik projekcyjnych na drodze teoretycznej i empirycznej.
VI. Kontrowersje związane z pomiarem możliwości intelektualnych (2 godz.)
Testowe badanie inteligencji; wpływ przyjętej teorii na ostateczny kształt narzędzia
mierzącego inteligencję. Rodzaje testów inteligencji; typy zadań testowych i przykładowe
narzędzia służące do pomiaru inteligencji i zdolności. Korzyści, ograniczenia i specyficzne
problemy związane z diagnozą możliwości intelektualnych, w ujęciu: statystycznym
(diagnoza testowa), modelowym (diagnoza jakościowa) oraz ipsatywnym (diagnoza
profilowa). Etyczne aspekty stosowania narzędzi służących do pomiaru inteligencji
(społeczny kontekst badań psychologicznych). Czynniki zakłócające pomiar testami
zdolności i ich kontrola. Zróżnicowanie trafności prognostycznej testów mierzących
potencjał intelektualny – przykłady, przyczyny, konsekwencje. Ograniczenia w
stosowaniu testów wynikające ze standaryzacji a problem diagnozy dynamicznej.
Uzupełnianie wyników testów właściwości poznawczych informacjami z innych źródeł.
Literatura
obowiązkowa






Literatura
uzupełniająca



Anastasi, A., Urbina, S. (1999). Testy psychologiczne. (Rozdział: 1, 11, 12,
13, 15). Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Hornowska, E. (2001). Testy psychologiczne. Teoria i praktyka. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe “Scholar”.
Lilienfeld, S., Wood, J., Garb, H. (2002). Status naukowy technik
projekcyjnych. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Matczak, A. (2002). Testy inteligencji i zdolności. W: J. Strelau (red.).
Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 1, s. 448-469). Gdańsk: GWP.
Stasiakiewicz, M. (2002). Testy projekcyjne. W: J. Strelau (red.).
Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 1, s. 491-503). Gdańsk: GWP.
Zawadzki, B. (2002). Kwestionariusze osobowości. W: J. Strelau (red.).
Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 1, s. 469-490). Gdańsk: GWP.
Brzeziński, J. (1997). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jarmuż, S. (1994). Metodologiczne problemy związane z weryfikacją
modelu „Wielkiej Piątki". Przegląd Psychologiczny, 37, s. 195-203.
Matczak, A. (1988). Sposoby określania trafności testów. Próba
kategoryzacji. Psychologia Wychowawcza, 33, 3, s. 337-346.
3