WYROK SĄDU APELACYJNEGO W BIAŁYMSTOKU z dnia 14 maja

WYROK SĄDU APELACYJNEGO W BIAŁYMSTOKU
z dnia 14 maja 2008 r. Sygn. akt I ACa 174/08
Z upływem terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego posiadacz niewypełnionego
weksla in blanco traci uprawnienie do jego wypełnienia. Wypełnienie weksla w takiej sytuacji nie
prowadzi do powstania zobowiązania wekslowego, o którym mowa w art. 76 prawa wekslowego.
Posiadaczowi weksla nie przysługuje więc, przewidziane w tym przepisie na wypadek przedawnienia
roszczenia wekslowego, roszczenie z tytułu niesłusznego wzbogacenia.
Przewodniczący
Sędziowie
:
:
SSA Magdalena Pankowiec (spr.)
SA Hanna Rosiak - Dąbrowska
SA Małgorzata Dołęgowska
Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2008 r. w Białymstoku na
rozprawie sprawy z powództwa Banku Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie przeciwko Markowi Bonusowi i
Annie Bonus o zapłatę na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 18 stycznia
2008 r. sygn. akt I C 498/07 oddala apelację i zasądza od powoda na rzecz pozwanych 5.400 złotych tytułem
zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.
UZASADNIENIE
Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie I Oddział w Olsztynie wniósł o zasądzenie solidarnie od
Marka Bonusa i Anny Bonus kwoty 300.666,56 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2006 r., z
ograniczeniem odpowiedzialności Anny Bonus do kwoty 100.000 zł. Podał, że umową nr 465/97 z dnia 6
listopada 1997 r. (z późniejszymi aneksami) udzielił Markowi Bonusowi pożyczki zabezpieczonej wekslem in
balnco z deklaracją wekslową, poręczonym przez Annę Bonus z ograniczeniem odpowiedzialności poręczyciela
do kwoty 100.000 zł. Pożyczka ta nie została spłacona, wobec czego wypełniony został weksel na kwotę
aktualnego zadłużenia.
Nakazem zapłaty z dnia 12 października 2007 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie nakazał, aby pozwani
zapłacili solidarnie z weksla powódce kwotę 100.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2006 r. do
dnia zapłaty oraz kwotą 4.867 zł tytułem kosztów procesu, w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu;
ponadto nakazał, aby Marek Bonus zapłacił powódce z weksla kwotę 200.667 zł z odsetkami ustawowymi od dnia
18 listopada 2006 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 6.109 zł tytułem kosztów procesu, w terminie dwóch tygodni od
doręczenia nakazu.
Pozwani w zarzutach domagali się uchylenia powyższego nakazu zapłaty i oddalenia powództwa.
Jednocześnie z ostrożności procesowej wnieśli o przedstawienie wyliczenia kwoty widniejącej na blankiecie
wekslowym. Podali, że powód nienależycie wypełnił weksel, bowiem wskazał niewłaściwą kwotę długu oraz nie
powiadomił ich o wypełnieniu weksla in blanco. Wskazywali też nienależytą reprezentację Banku przy zawarciu
umowy pożyczki i aneksów oraz podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, tj.
umowy kredytowej.
W odpowiedzi na zarzuty powód wskazał sposób wyliczenia sumy wekslowej oraz podał, że
zawiadomienia o wypełnieniu weksla wysłał na adresy, które pozwani podali w deklaracji wekslowej. Przyznał, że
roszczenie ze stosunku podstawowego uległo przedawnieniu, a weksel został wypełniony po upływie trzech lat od
rozwiązania umowy, ale przysługują mu uprawnienia wynikające z art. 76 prawa wekslowego.
Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2008 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie uchylił nakaz zapłaty, oddalił
powództwo oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.
Powyższe orzeczenie zostało oparte o następujące ustalenia i ocenę prawną.
W dniu 6 listopada 1997 r. Bank Polska Kasa Opieki S.A. - Grupa Pekao S.A. w Warszawie Oddział w
Olsztynie i Marek Bonus zawarli umowę nr 465/97 o „pożyczkę w eurokoncie”, upoważniającą Marka Bonus do
zadłużania się w ramach przyznanego limitu wynoszącego 10.000 zł. Termin spłaty pożyczki strony ustaliły na
ostatni roboczy dzień listopada 1998 r. Następnie aneksem Nr 1/98 z dnia 2 kwietnia 1998 r. zwiększono limit
pożyczki do kwoty 18.000 zł.
Aneksem Nr 2/98 z dnia 30 listopada 1998 r. strony określiły limit pożyczki na kwotę 15.000 zł oraz
ustaliły, że w przypadku, gdy pożyczkobiorca spełnił warunki umożliwiające prolongowanie umowy z
zachowaniem dotychczasowego limitu, określone w regulaminie „pożyczka w eurokoncie", umowa jest
każdorazowo prolongowana, bez konieczności podpisania aneksu do umowy, na kolejny okres 12 miesięcy
liczonych od terminu spłaty pożyczki.
Kolejnym aneksem Nr 1/99 z dnia 31 lipca 1999 r. zwiększono limit pożyczki do 50.000 zł oraz
ustalono, że w przypadku nie wywiązywania się przez pożyczkobiorcę ze zobowiązań wynikających z umowy,
Bank może w okresie trzech lat od rozwiązania umowy wystawić bankowy tytuł egzekucyjny do kwoty 75.000 zł.
W dniu 25 lipca 2000 r. aneksem Nr 1/00 zmieniono limit pożyczki na kwotę 100.000 zł i podwyższono kwotę, na
jaką może być wystawiony bankowy tytuł egzekucyjny. Dodatkowo strony ustaliły, że zabezpieczeniem spłaty
pożyczki będzie weksel własny in blanco wystawiony przez Marka Bonus, a poręczony przez jego małżonkę Annę
Bonus. Pozwani podpisali również deklarację wekslową, z której wynikało, że bank ma prawo wypełnić weksel w
każdym czasie w przypadku niedotrzymania umownych terminów spłat na sumy opowiadające częściom
wykorzystanego, a nie spłaconego przez pozwanych kredytu wraz odsetkami, prowizją i innymi należnościami
banku. Pozwani zobowiązali się również do każdorazowego informowania powoda o zmianie adresu. Umowy
pożyczki, jak i późniejsze aneksy z pozwanym, w imieniu powodowego banku zawierały osoby do tego
umocowane.
Marek Bonus nie spłacił udzielonej mu pożyczki, wobec czego Bank PKO S. A., w dniu 30 października
2006 r. wypełnił weksel in blanco. Weksel został opatrzony datą wystawienia, którą stanowiła data podpisania
deklaracji wekslowej, tj. 25 lipca 2000 r., data płatności sumy wekslowej określona została na dzień 17 listopada
2006 r., jako miejsce płatności wskazano Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie I Oddział w Olsztynie ul. 1go Maja 10, a sumę wekslową określono na kwotę 300.666,56 zł.
Pismem z dnia 31 października 2006 r. Bank zawiadomił Marka Bonusa oraz Annę Bonus o
wypełnieniu weksla i wezwał ich do uregulowania zadłużenia w terminie 14 dni od doręczenia wezwania.
Zawiadomienia zostały wysłane na adresy, które pozwani wskazali w deklaracji wekslowej, jednak nie zostały one
doręczone pozwanym, bowiem przesyłki pocztowe zostały zwrócone przez pocztę z adnotacjami, że adresaci
wyprowadzili się.
Bank wystąpił do MSWiA z wnioskami o udzielenie informacji o aktualnym miejscu zameldowania
Marka Bonusa i Anny Bonus. Odpowiedzi z MSWiA powód otrzymał w sierpniu 2007 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo nie mogło
być uwzględnione.
Na wstępie wskazał na okoliczność, że w chwili wypełnienia weksla roszczenie wynikające ze stosunku
podstawowego -umowy pożyczki było już przedawnione. Weksel został bowiem uzupełniony dopiero 30 listopada
2006 r., tj. po upływie 3 lat od rozwiązania umowy pożyczki, co nastąpiło z dniem 30 listopada 2002 r. Fakt ten
przyznał sam Bank, wnosząc o zasądzenie żądanej pierwotnie kwoty na podstawie weksla z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia, tj. w oparciu o art. 76 prawa wekslowego.
Dalej Sąd podał, że roszczenie przewidziane w art. 76 prawa wekslowego nie ma charakteru
wekslowego. Jest to roszczenie „na podstawie weksla", dlatego winno być dochodzone w zwyczajnym procesie, a
nie w postępowaniu nakazowym. W procesie takim weksel stanowi jedynie początek dowodu zaciągnięcia
pożyczki, a pozostałe okoliczności warunkujące odpowiedzialność pozwanych z tego tytułu wymagają odrębnego
postępowania dowodowego.
Dlatego Sąd I instancji odstąpił od badania przesłanek odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia, wskazując jednocześnie, że nawet oddalenie powództwa wytoczonego na podstawie weksla nie
uzasadnia zarzutu sprawy osądzonej, jeżeli na podstawie art.76 prawa wekslowego powód wniesie nowy pozew.
Celem postępowania nakazowego jest uproszczenie postępowania w sprawach o zapłatę. Wymaga to
ograniczenia jego przedmiotu do tej części stosunku prawnego łączącego strony, która może być udowodniona
dokumentami urzędowymi lub prywatnymi o dużym stopniu wiarygodności, nadto wyłączenia możliwości zmian
przedmiotowych i podmiotowych. Wniesienie zaś zarzutów od nakazu zapłaty rozpoczyna drugą fazę
postępowania nakazowego, ale nie postępowanie zwykłe i dlatego przedmiotem rozpoznania może być jedynie
roszczenie zgłoszone w pozwie, nie jest zaś dopuszczalna na tym etapie zmiana podstawy prawnej powództwa,
co w niniejszej sprawie uczynił powód.
Jako podstawę rozstrzygnięcia wskazał art. 76 prawa wekslowego w zw. z art. 495 k.p.c. i art. 496
k.p.c. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 §1 k.p.c.
Apelację od tego wyroku wniósł powód, który zarzucił Sądowi I instancji naruszenie art. 76 prawa
wekslowego i art. 495 k.p.c. poprzez wadliwą wykładnię tych przepisów i bezpodstawne przyjęcie, że w
postępowaniu nakazowym z weksla, po wniesieniu przez pozwanych zarzutu przedawnienia roszczenia ze
stosunku podstawowego, nie można dochodzić roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia.
Wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie solidarnie od pozwanych
kwoty 100.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2006 r., a ponadto o zasądzenie od Marka Bonus
kwoty 200.666,56 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2006 r. albo o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpatrzenia.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja jest nieuzasadniona.
Podniesione w niej zarzuty nawiązują do oceny prawnej Sądu Okręgowego, który na gruncie prawa
procesowego uznał za niedopuszczalne przekształcenie w postępowaniu nakazowym powództwa opierającego
się pierwotnie na wekslu na roszczenie z tytułu „niesłusznego wzbogacenia”, wywodzące się z art. 76 prawa
wekslowego. Poza jego oceną pozostały jednak kwestie wynikające z niespornego między stronami,
prawidłowego ustalenia faktu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego z upływem trzyletniego
okresu od terminu wymagalności roszczenia z umowy kredytowej. Ponieważ rozpoczął on bieg 26 lipca 2002r., a
weksel został wypełniony 30.10.2006r., nie ulega wątpliwości, że w chwili wypełnienia weksla in blanco
wierzytelność, którą zabezpieczał, była już przedawniona, stosownie do art. 118 k.c.
Wskazując na te okoliczność pozwani we właściwym czasie podnieśli zarzut przedawnienia, wywołujący
skutki z art. 117 § 2 k.c. oraz zarzut wygaśnięcia uprawnienia do wypełnienia weksla w związku z
przedawnieniem roszczenia ze stosunku podstawowego (art. 10 prawa wekslowego).
Kwestia ta wymagała rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności. Nie było natomiast
potrzeby rozważania, czy dokonana przez powoda zmiana podstawy faktycznej powództwa była dopuszczalna z
uwagi na treść art. 495 § 2 k.c. W ocenie Sądu Apelacyjnego, roszczenie, które powód wywodzi z art. 76 prawa
wekslowego, w ogóle mu bowiem nie przysługuje. Uchylając zatem nakaz zapłaty i oddalając powództwo, Sąd
Okręgowy ostatecznie jednak nie uchybił jego treści. Zarzut naruszenia tego przepisu okazał się więc
nieuzasadniony.
Należy też zaznaczyć, że kwestia stosowania prawa materialnego nie umyka kognicji Sadu Apelacyjnego,
nawet jeśli dokonanie oceny w tym zakresie wykraczałoby poza ramy zakreślone zarzutami apelacji (tak SN w
uchwale z dnia 31.01.2008r., III CZP 49/07).
Uzupełniając zatem ocenę prawną Sądu Okręgowego w zakresie koniecznym do odniesienia się do
przytoczonego powyżej zarzutu pozwanych, wskazać należy, że zobowiązanie wekslowe i odpowiadające mu
roszczenie powstaje po uzupełnieniu blankietu przez uprawnioną osobę zgodnie z treścią otrzymanego
upoważnienia (tak SN z 5 II 1998 r. III CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141 oraz z 17 IV 1999 r. I CKN 51/98,
OSNC 2000, nr 2, poz. 27). Zapatrywanie, że zobowiązanie odpowiadające tekstowi weksla powstaje również w
razie uzupełnienia blankietu niezgodnie z otrzymanym upoważnieniem, a ten, kto złożył podpis na blankiecie
może jedynie uchylić się od wykonania tego zobowiązania przez podniesienie zarzutu uzupełnienia niezgodnego
z upoważnieniem - nie ma uzasadnionych podstaw z przyczyn wyjaśnionych w wyroku Sądu Najwyższego z 26 I
2001 r. II CKN 25/00 (OSP 2001, z. 10, poz. 143).
Prawo do wypełnienia weksla in blanco nie jest nieograniczone. Wypełnienie musi być zgodne z wolą
zobowiązanego z weksla. W tym przypadku została ona ujawniona w deklaracji. Wynika z niej, że weksel in
blanco wystawiony przez Marka Bonusa, a poręczony przez Annę Bonus miał służyć zabezpieczeniu spłaty
pożyczki udzielonej przez Bank. W treści deklaracji nie zastrzeżono dla posiadacza weksla uprawnienia do
wypełnienia po przedawnieniu roszczenia ze stosunku podstawowego.
Posiadaczem weksla jest pierwszy wierzyciel (remitent), dlatego dłużnicy wekslowi mogą mu
przeciwstawić zarzuty subiektywne, wynikające ze stosunku podstawowego, przez co następuje złagodzenie
abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego. Jednym z nich jest zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z
porozumieniem w związku z przedawnieniem roszczenia zabezpieczonego wekslowo.
Jeśli dochodzi do niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla in blanco na niekorzyść dłużnika
wekslowego, nie powstaje wówczas zobowiązanie wekslowe o treści wyrażonej w wekslu. Osoba, która wręczyła
weksel in blanco, może zarzucać jego odbiorcy niepowstanie zobowiązania o treści wyrażonej w wekslu, z
powodu jego wypełnienia niezgodnie z porozumieniem, bez żadnych ograniczeń (por. SN z dnia 17 czerwca 1999
r., I CKN 51/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 27). W doktrynie i orzecznictwie wyrażany jest natomiast zgodny pogląd,
że wraz z przedawnieniem roszczenia ze stosunku podstawowego posiadacz niewypełnionego weksla in blanco
traci uprawnienie do jego wypełnienia (tak M. Czarnecki, L. Bagińska w: Prawo wekslowe i czekowe, komentarz,
Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2002r., str. 202, SN z 14.10.1971r., II CR 277/71, OSP i KA 1972, z. 7-8-, poz. 139, z
19.11.2004r., V CK 228/04, OSP 2005r., z.11, poz. 130, z 15. 02.2006r., IV CSK 15/05, LEX nr 179731).
Jak z powyższego wynika, zobowiązanie wekslowe, o którym mowa w art. 76 prawa wekslowego, w
ogóle nie powstało. Nie zostały zatem spełnione warunki zawarte w hipotezie przytoczonej normy do dochodzenia
roszczenia z tytułu „niesłusznego wzbogacenia”. Powołany przez pozwanych zarzut przedawnienia roszczenia ze
stosunku podstawowego, wyprowadzony na podstawie art. 10 prawa wekslowego, skutecznie uniemożliwia
powodowi realizację praw z weksla.
Dlatego na podstawie art. 385 k.p.c. należało oddalić apelację. O kosztach procesu Sąd Apelacyjny
rozstrzygnął po myśli art. 98 § 1 k.p.c.