pobierz - Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

2015-03-21
INSTRUMENTY FINANSOWE, PAPIERY
WARTOŚCIOWE
instrumenty finansowe
Rynek kapitałowy
niebędące papierami
wartościowymi
papiery wartościowe
Instrumenty rynku kapitałowego
dr Jacek Rodzinka
Instytut Badań i Analiz Finansowych
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
[email protected]
akcje
certyfikaty
inwestycyjne
obligacje
inne
prawa pochodne
tytuły uczestnictwa w
instytucjach zbiorowego
inwestowania
instrumenty rynku
pieniężnego
inne
Papiery wartościowe są instrumentami rynku finansowego lub towarowego, które
reprezentują określone prawa majątkowe. Nie tylko dokumentują istnienie tych praw, ale
są również jedynym skutecznym sposobem ich potwierdzenia.
2
Instrumenty finansowe, którymi dokonuje
się obrotu na GPW w Warszawie:
Instrument finansowy
• Umowa między dwoma stronami regulująca zależność
finansową między nimi. Instrumentem finansowym jest
również papier wartościowy, który jest zabezpieczony
aktywami emitenta.
• Nazwa instrument finansowy powstała na gruncie finansów,
natomiast papier wartościowy na gruncie prawa.
3
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
akcje spółek, w tym akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych;
obligacje Skarbu Państwa;
obligacje przedsiębiorstw;
prawa poboru spółek;
prawa do nowych akcji spółek;
certyfikaty inwestycyjne;
prawa pierwszeństwa;
kontrakty terminowe na akcje;
kontrakty terminowe na indeksy;
kontrakty terminowe na waluty;
kontrakty terminowe na obligacje skarbowe;
opcje na indeksy giełdowe;
opcje na akcje;
jednostka indeksowa MiniWIG2O.
4
Akcje spełniają dwie podstawowe funkcje
ekonomiczne:
Akcje
•
część kapitału zakładowego (kapitału akcyjnego) spółki akcyjnej, ogół
praw i obowiązków akcjonariusza względem spółki akcyjnej;
•
papier wartościowy wystawiony przez spółkę akcyjną, który stwierdza
uczestnictwo akcjonariusza w spółce,
•
papier wartościowy emitowany przez spółki akcyjne, stwierdzający
udział jego posiadacza w spółce akcyjnej, a tym samym i w jej
kapitale. Akcja wyobraża część kapitału akcyjnego i jako dowód
udziału w spółce akcyjnej inkorporuje prawa udziałowe. Uczestnictwo,
ucieleśnione przez akcję, wyraża się pewną sumą pieniężną (wartość
nominalna akcji).
• forma pozyskiwania kapitału przez spółki akcyjne,
5
• z punktu widzenia akcjonariusza - instrumentem
inwestowania bez podjęcia działalności gospodarczej we
własnym imieniu i na własny rachunek.
6
1
2015-03-21
PRAWA AKCJONARIUSZA
Prawa majątkowe:
Prawa korporacyjne:
•
•
•
•
•
własności,
udziału w zyskach spółki, tzw.
prawo do dywidendy,
zakupu akcji nowej emisji akcji,
tzw. prawo poboru,
udziału w majątku emitenta w
przypadku jego likwidacji.
•
•
•
•
Rodzaje akcji
Ze względu na sposób określenia osoby uprawnionej:
• akcje imienne,
• akcje na okaziciela.
głosu na walnym zgromadzeniu
akcjonariuszy,
wyborcze,
kontroli zarządzania spółką,
sprzeciwu,
zgłaszania uchwał.
Ze względu na zakres uprawnień:
• akcje zwykłe,
• akcje uprzywilejowane.
Na GPW przedmiotem obrotu mogą być jedynie akcje
zwykłe na okaziciela, zdematerializowane.
7
Akcje uprzywilejowane
OBLIGACJA
• Papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, iż jest
dłużnikiem wierzyciela obligacji i zobowiązuje się do
spełnienia określonego świadczenia w określonym czasie.
Akcje
Akcje zwykłe
8
Akcje uprzywilejowane
• Każdą obligację opisują dwie podstawowe
charakterystyki:
Akcje nieme (niepełne)
Liczba głosów na
walnym zgromadzeniu
Pierwszeństwo
w podziale majątku
Akcje zwykłe
uprzywilejowane
Pierwszeństwo do
dywidendy
Akcje
kumulacyjne
10
Cechy odróżniające obligacje od akcji
Rodzaje obligacji:
Ze względu na rodzaj emitenta:
• obligacje skarbowe,
• obligacje organizacji międzynarodowych,
• obligacje gminne,
• obligacje przedsiębiorstw (zw. korporacyjnymi).
Ze względu na sposób oprocentowania:
• obligacje o stałym oprocentowaniu,
• obligacje o zmiennym oprocentowaniu,
• obligacje zerokuponowe,
• obligacje indeksowane.
Ze względu na prawa:
• obligacje z prawem pierwszeństwa,
• obligacje zamienne,
• obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta,
• obligacje z opcją wykupu na żądanie właściciela.
– Termin wykupu czyli termin, po upływie którego właściciel
otrzymuje od emitenta wartość nominalną obligacji (zwracany
jest kredyt). Po upływie terminu wykupu obligacja traci ważność i
przestaje być przedmiotem obrotu.
– Wartość nominalna czyli wartość, która jest płacona
właścicielowi po upływie terminu wykupu.
• obligacja nie przedstawia części ułamkowej kapitału akcyjnego, nie
stanowi udziału w spółce, przez co nie narusza struktury wartości,
• daje pewien przewidywalny z góry dochód, określony przez emisji
obligacji,
• czas określa ważność obligacji, z góry jest określona ostateczna
data wykupu obligacji, akcje to zobowiązania bezterminowe,
• odsetki od obligacji wyliczane są przez przedsiębiorstwo (emitenta)
do kosztów uzyskania przychodów ,
• fundusze z obligacji podlegają zwrotowi, ostatecznie są
wykupywane przez emisariusza ,
• obligacje maja pokrycie w majątku i zwrot ich wartości jest
gwarantowany.
11
12
2
2015-03-21
Zastosowanie instrumentów
pochodnych:
INSTRUMENTY POCHODNE
• instrument finansowy, którego wartość zależy od
wartości innego instrumentu finansowego, zwanego
instrumentem bazowym.
• zabezpieczanie (wykorzystanie zmian cen celem
ograniczenia ryzyka),
• spekulacja (wykorzystanie zmian cen związane z
akceptacją ryzyka),
• arbitraż (osiąganie dochodu bez ponoszenia nakładów i
ryzyka).
Pozycja długa = kupno instrumentu.
Pozycja krótka = sprzedaż (wystawienie) instrumentu.
Zamknięcie pozycji – zawarcie transakcji przeciwnej do
transakcji pierwotnej.
• Instrumentami bazowymi mogą być: akcje, obligacje,
kursy walut, wartości indeksów giełdowych, stopy
procentowe.
13
Rodzaje instrumentów pochodnych
14
Kontrakt terminowy
• Kontrakt terminowy jest to zobowiązanie dwóch stron do
zrealizowania transakcji kupna-sprzedaży pewnej ilości instrumentu
podstawowego po określonej cenie w ustalonym terminie.
Ze względu na charakter relacji między stronami kontraktu:
• Kontrakt terminowy charakteryzują trzy następujące wielkości:
– ilość instrumentu podstawowego podlegającego transakcji kupna lub sprzedaży;
– ustalona cena, po jakiej musi być dokonana transakcja, nazywana ceną dostawy
lub ceną kontraktu;
– termin, w którym należy dokonać transakcji (konkretna data); termin ten zwany
jest terminem wygaśnięcia, terminem realizacji bądź terminem dostawy.
• kontrakty terminowe i instrumenty złożone z kontraktów
terminowych – relacja symetryczna: obie strony
przyjmują zobowiązanie,
• opcje – relacja asymetryczna: jedna strona nabywa
prawo, druga strona przyjmuje zobowiązanie.
• Zawierany jest między dwiema stronami, którymi są:
– kupujący kontrakt, inaczej: zajmujący „długą pozycję” w kontrakcie terminowym;
– sprzedający kontrakt, inaczej: zajmujący „krotką pozycję” w kontrakcie
terminowym.
15
Rodzaje kontraktów terminowych
•
•
16
Kontrakty terminowe na GPW w Warszawie
Kontrakt terminowy forward jest to kontrakt występujący poza giełdą, w
którym jedną ze stron jest zazwyczaj bank. Obie strony kontraktu
uzgadniają jego warunki, takie jak ilość instrumentu podstawowego, termin
realizacji. Bank podaje (kwotuje) cenę tego kontraktu, przy czym osobno
podaje cenę kupna (bid) i cenę sprzedaży (ask). W momencie zawarcia
kontraktu żadna ze stron nie płaci, a rozliczenie kontraktu następuje w
terminie realizacji.
Kontrakt terminowy futures występuje na giełdzie. W kontrakcie tym
inwestor, składając zlecenia kupna lub sprzedaży, zajmuje odpowiednio
pozycję długą lub krotką. Drugą stroną kontraktu jest izba rozliczeniowa lub
giełda, gwarantujące wykonanie kontraktu. Warunki kontraktu, takie jak
ilośćinstrumentu podstawowego i termin realizacji (inaczej: termin
wygaśnięcia), są określone przez giełdę. Z kolei na podstawie zleceń
złożonych przez strony kontraktu ustala się jego cena. Inaczej niż w
przypadku kontraktu terminowego forward inwestorzy zajmujący długą i
krotką pozycję w kontraktach terminowych futures wnoszą depozyty już w
momencie zawarcia kontraktu.
17
Grupa Kontraktów
Instrument bazowy
Data rozpoczęcia notowania
Kontrakty na indeksy
WIG20 (kontrakty z mnożnikie
m 10 zł)
16.01.1998
WIG20 (kontrakty z
mnożnikiem 20 zł)
23.09.2013
mWIG40
18.02.2002
Kontrakty na akcje
obecnie 23 spółki
22.10.2001
Kontrakty na kursy walut
USD/PLN
25.09.1998
EUR/PLN
31.05.1999
CHF/PLN
30.09.2008
Kontrakty na WIBOR
1, 3 i 6M WIBOR
18.10.2013
Kontrakty na obligacje
Krótko, średnio
i długoterminowe obligacje SP
18.10.2013
18
3
2015-03-21
W przypadku opcji muszą być określone trzy
wielkości:
Opcja
• Jest to instrument „asymetryczny”. Opcja jest prawem,
a zatem może – ale nie musi – być wykonana.
• Występują dwa podstawowe rodzaje opcji:
– opcja kupna (nazywana rownież opcją call);
– opcja sprzedaży (nazywana rownież opcją put).
• Opcja kupna jest to prawo zakupu określonej ilości instrumentu
podstawowego (bazowego) po ustalonej cenie w określonym terminie.
• Opcja sprzedaży jest to prawo sprzedaży określonej ilości instrumentu
podstawowego (bazowego) po ustalonej cenie w określonym terminie.
19
• ilość instrumentu podstawowego w transakcji kupna lub sprzedaży;
• cena, po jakiej ma prawo być dokonana transakcja, cena ta zwana
jest ceną wykonania lub ceną realizacji;
• termin, do którego można kupić lub sprzedać instrument
podstawowy, tzn. wykonać opcję, termin ten określony jest jako tzw.
termin wygaśnięcia; po upływie tego terminu opcja wygasa, tzn.
prawo traci ważność.
• W opcji występują dwie strony:
– posiadacz opcji – nabywa prawo kupna lub prawo sprzedaży;
– wystawca opcji – zobowiązuje się do zrealizowania kontraktu, czyli do sprzedaży
lub zakupu.
• „Z uwagi na to, że posiadacz opcji ma prawo, zaś wystawca opcji
przyjmuje zobowiązanie, posiadacz musi zapłacić za opcję jej
wystawcy. Cena opcji nazywana jest premią.”
20
MiniWIG20
Inne instrumenty pochodne
• Kontrakt swap to instrument pochodny, w
którym dwie strony kontraktu zobowiązują
się do dokonywania na rzecz siebie
płatności w ustalonych momentach w
przyszłości.
21
• jednostka indeksowa, umożliwiająca inwestycję
równoważną zakupowi portfela akcji wchodzących w
skład indeksu WIG20.
22
4