Miasto społeczeństwa informacyjnego

Studenckie Koło Naukowe Gospodarki Przestrzennej
przy Akademii Ekonomicznej w Poznaniu
al. Niepodległości 10, 60-967 Poznań, tel. (61) 854 34 14 fax.(61) 854 34 33
Miasto społeczeństwa informacyjnego
Anna Dawid
Bogumiła Napierała
Wprowadzenie
Prawie kaŜdy zgodzi się z powiedzeniem: „czasy się zmieniają”, oznacza to zmianę
zarówno otoczenia jak i ludzi. Kiedyś istniało społeczeństwo zbieracko-myśliwskie, następnie
rolnicze, później przemysłowe, które przekształciło się w społeczeństwo, w którym obecnie
Ŝyjemy, jakim jest społeczeństwo informacyjne. W wielu aspektach codziennego Ŝycia
wykorzystujemy zaawansowaną technologię elektroniczną, a informacja stała się dla nas
towarem. We współczesnym świecie jest ona traktowana jako szczególne dobro
niematerialne, równowaŜne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Zgodnie z koncepcją
społeczeństwa informacyjnego pojawił się zwrot w kierunku rozwoju intelektualnego kraju
oraz tworzenia wiedzy, a nie w dalszym uprzemysławianiu i wzroście produkcji dóbr
materialnych. Społeczeństwo informacyjne odnosi się do technicznych narzędzi komunikacji,
magazynowania i przekształcania informacji.
W gospodarce przemysłowej towarem był przedmiot wyprodukowany w fabryce, dziś
towarem najcenniejszym jest usługa. Przewiduje się rozwój usług związanych z tzw. 3P,
tzn. przesyłanie, przetwarzanie, przechowywanie informacji. DuŜy nacisk kładzie się na
rozwój wiedzy, jej upowszechnieniu oraz na podnoszeniu kwalifikacji. Zbiorowość taką
cechuje wysoki poziom skolaryzacji ludności a takŜe wysoki poziom alfabetyzmu
funkcjonalnego1. Zmienia się nie tylko nastawienie i ukierunkowanie społeczeństwa,
ale równieŜ struktura ludności na skutek ograniczonego przyrostu naturalnego i starzenia się
ludności oraz wydłuŜenia średniego okresu Ŝycia. Zmianie ulegają równieŜ relacje między
kobietami i męŜczyznami w sferze rodziny czy pracy. Liczba miejsc pracy zmniejsza się
z powodu wzrostu wydajności, lepszej organizacji pracy przy równoczesnym wzroście
wymagań dotyczących wykształcenia i kwalifikacji.
Postęp
techniczny
jak
i
przeobraŜenia
społeczeństwa,
uwidaczniające
się
w ukierunkowaniu na wiedzę, w strukturze i relacjach międzyludzkich, znajdują
odzwierciedlenie w wyglądzie i funkcjach miast. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy
w mieście widoczny jest najbardziej w sferze biznesu, transportu, słuŜb publicznych, zdrowia
czy ochrony środowiska. W krajobrazie miasta pojawiają się nowe zorganizowane
kompleksy, takie jak parki technologiczne, zespoły róŜnego rodzaju usług finansowych,
biurowych i handlowych, które staja się istotnym elementem w przestrzeni. WaŜne jest,
aby komunikacja z uczelniami i jednostkami badawczymi, zarówno przy pomocy
1
http://archiwum.wiz.pl/1996/96083400.asp
2
tradycyjnych środków transportu, łączności jak i za pośrednictwem Internetu, była dobrze
zorganizowana. W informacyjnym społeczeństwie odległość fizyczna traci na znaczeniu
na rzecz wzrostu znaczenia dostępności telekomunikacyjnej, co bezpośrednio przekłada się
na postrzeganie struktur miejskich. Internet dostarcza wielu form rozrywki bez konieczności
wychodzenia do biblioteki, kina czy włączania telewizora. Świat, jak pisze w swojej ksiąŜce
Thomas L. Friedman2, staje się płaski.
Dobrze
wykształceni
mieszkańcy i
rozwinięte
zaplecze
naukowo-badawcze
przekładają się na rozwój sektora usług. Wzrost zatrudnienia w tym właśnie sektorze,
we współczesnym mieście, jest niezwykle istotnym elementem i świadczy o rozwoju
społeczeństwa informacyjnego. Mowa przede wszystkim o sektorze usług nowoczesnych,
takich jak: bankowość, finanse, telekomunikacja, informatyka, badania i rozwój oraz
zarządzanie. W niektórych krajach3 w tym sektorze pracuje przeszło 80% zawodowo czynnej
ludności, przy czym sektor usług tradycyjnych, takich jak handel detaliczny i hurtowy,
gospodarka nieruchomościami, przekracza nieznacznie 10%. Wywiera to bezpośredni wpływ
na wygląd i funkcjonowanie miast, jako siedliska społeczeństwa informacyjnego. Ulega ono
przebudowie, rozwija się, rozrasta zarówno przestrzennie jak i znaczeniowo. Inwestycje
we współczesnym mieście informacyjnym charakteryzują się wielofunkcyjnością, która
przejawia się w łączeniu miejsca zamieszkania z bogatą ofertą rozrywkową i wypoczynkową.
Ta wielofunkcyjność ma przyciągać osoby, o wysokich kwalifikacjach, jak i przedsiębiorstwa
działające w sferze nowoczesnych usług.
Koncepcja „e-government”
Miasto XXI wieku, w którym wiele sfer Ŝycia mieszkańców przenosi się do wirtualnej
przestrzeni i następuje pręŜny rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej, wciąŜ boryka się
z problemami przestrzennymi, jakim jest chociaŜby braków gruntów pod inwestycje. Często
w takiej sytuacji miasto rośnie w górę, powstają kompleksy o wysokiej i zwartej zabudowie.
Gdy miasto rozwija się przy uŜyciu nowych, ale szeroko rozpowszechnionych form
technologii informatycznych i telekomunikacyjnych mówimy wtedy o tzw. inteligentnym
rozwoju. Inwestycje w nowoczesną infrastrukturę gospodarczą, taką jak np. szybkie
i nowoczesne środki komunikacji miejskiej czy komputeryzacja sektora słuŜb publicznych,
2
3
Friedman T.L., Świat jest płaski krótka historia XXI wieku, REBIS, Poznań 2006.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_informacyjne
3
są niezwykle istotne, poniewaŜ przyczyniają się do wzrostu atrakcyjności miasta i poprawy
jakości Ŝycia jego mieszkańców.
Współcześnie nikt juŜ nie ma wątpliwości, iŜ motorami rozwoju są największe miasta
oraz te elementy sieci osadniczej, które włączyły się w sieci współpracy i poprzez powiązania
z większymi miastami partycypują w globalnych procesach wymiany4. Przykładem
zaangaŜowania w budowę społeczeństwa informacyjnego jest inicjatywa Transeuropejskiej
Sieci Administracji Publicznej5, w którą są zaangaŜowane: Gdańsk, Barcelona, Helsinki,
Monachium, Manchester i Eindhoven. Są to miasta, które realizują najbardziej zaawansowane
projekty teleinformatyczne w Europie. EUROCITIES to europejska sieć miast, do której
obecnie naleŜy ponad 115 duŜych miast Europy. Zajmuje się popieraniem interesów
komunalnych na płaszczyźnie UE i stanowi obecnie jedyną ponadkrajową sieć, która
reprezentuje europejskie miasta w formie jednego obozu politycznego w stosunku
do organów UE i łączy w sobie typowe zagadnienia miejskie. Aktywne kreowanie polityki
europejskiej, wymiana przykładów „best-practice” między członkami, wspieranie wspólnych,
transgranicznych przedsięwzięć – to niezmiennie główne zagadnienia działania sieci6
Miasto społeczeństwa informacyjnego charakteryzuje się wolnym, szerokim i tanim
dostępem do informacji, podstawowych usług elektronicznych, edukacji, opieki zdrowotnej,
kultury, co jest równoznaczne ze swobodnym dostępem do infrastruktury technicznej
i medialnej. Rzeczywistość wirtualna tak głęboko przeniknęła do świadomości ludzi,
Ŝe zaczęła tworzyć współczesną kulturę. Bardzo waŜną rolę odrywają media, które
są głównym dostarczycielem informacji, gdyŜ są w stanie kreować za ich pomocą wizję
świata. Mieszkańcy miast w społeczeństwie informacyjnym, to ludzie Ŝyjący w ciągłym
pośpiechu, obciąŜeni przeróŜnymi obowiązkami i zajęciami poza pracą. WaŜna jest juŜ nie
tyle alokacja instytucji publicznych w przestrzeni rzeczywistej, co ich jakość medialna
i dostępność w świecie wirtualnym. Dlatego jako wizytówkę miasta społeczeństwa
informacyjnego moŜna przedstawić sprawną organizację organów słuŜb publicznych
i administracji, której znakiem rozpoznawczym jest tzw. e-government7, ułatwiający
i unowocześniający działanie samorządów. KaŜdy z nas miał lub będzie miał do załatwienia
jakąś sprawę w urzędzie. W większości przypadków wizyta w dowolnej placówce tego typu
wiąŜe się z mniejszym czy większym stresem. W celu zaoszczędzenia czasu, zdrowia
4
Markowski T., Funkcje metropolitarne pięciu stolic województw wschodnich– wersja robocza (2006-09-25),
Uniwersytet Łódzki, Katedra Zarządzania miastem i regionem, Wrzesień 2006.
5
http://www.gdansk.pl/article_news.php? ; http://www.eurocities.org/main.php
6
http://www.leipzig.de/int/pl/int_messen/eurocities/
7
http://www.czestochowa.pl/samorzad/wydarzenia_samorzad/plonearticle.2007-03-01.1036866878
4
i zmniejszenia ilości dokumentów w formie tradycyjnej, zalegającej w ogromnej ilości
w archiwach danych instytucji, wprowadzono w wielu miastach administrację-on line.
Polskie
i
zagraniczne
przykłady
angaŜowania
się
miast
w
tworzenie
„e-government”
“Społeczeństwo informacyjne to społeczeństwo, które potrafi korzystać z informacji
ulokowanej w sieci, które potrafi korzystać z róŜnych technicznych środków przekazu
informacji, to w końcu społeczeństwo, które dzięki tym umiejętnościom potrafi lepiej
organizować własny czas i własne Ŝycie”8. Taką definicję moŜemy znaleźć we wstępie do
Poradnika metodycznego: Społeczeństwo informacyjne w Częstochowie. Jako potwierdzenie
tych słów w praktyce moŜemy znaleźć działający w Częstochowie system kolejkowy,
a dokładnie internetowy system rezerwacji terminu wizyty w Urzędzie Miasta. UmoŜliwia on
umówienie się na wizytę w Urzędzie Miasta w dogodnym dla interesanta czasie w miejscach,
w których, z uwagi na masowość świadczonych usług, często tworzą się kolejki. Rezerwacja
daty spotkania pozwala, by osoba, która zarezerwowała sobie miejsce, została przyjęta bez
zbędnej zwłoki. System pozwala na rezerwację terminu załatwienia spraw związanych
z ewidencją ludności, dowodami osobistymi, rejestracją pojazdów oraz prawem jazdy.
Dokumenty elektroniczne doręczane są poprzez elektroniczną skrzynkę podawczą, do której
link znajduje się na witrynie internetowej miasta. Miejski portal internetowy stanowi jedno
z narzędzi komunikacji ze społecznością Częstochowy oraz internautami z całego świata.
MoŜna w nim znaleźć rozbudowane bazy informacyjno-promocyjne w zakresie takich
obszarów działalności samorządu miejskiego jak: finanse, inwestycje, gospodarka, ochrona
środowiska, kultura, sport czy turystyka, a takŜe na bieŜąco aktualizowany kalendarz
częstochowskich imprez oraz dokumentację zdjęć przedstawiających waŜne miejskie
wydarzenia.
Podobnie rozwiązanie zastosowano we Włocławku. Urząd Miasta Włocławek wdraŜa
Elektroniczny System Obiegu Dokumentów9. Dla klienta waŜne jest by miał moŜliwość
śledzenia przebiegu sprawy, więc powinien mieć moŜliwość otrzymania zwrotnej informacji,
na jakim etapie jest jego sprawa. Tym sposobem coraz więcej osób moŜe załatwiać sprawy
niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie w znacznie ułatwiony sposób, nawet bez
wychodzenia z domu i stania w kolejkach. Wprowadzenie e-Urzędu ma wiele zalet. Urząd
8
9
Poradnik metodyczny: Społeczeństwo informacyjne w Częstochowie, 2006.
http://www.dobrepraktyki.silesia.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=79&Itemid=54
5
zyskuje w oczach zarówno mieszkańców jak i ewentualnych inwestorów. Nowoczesność
systemu obsługi świadczy równieŜ o nowoczesnym podejściu do innych zagadnień, więc
powinien się przełoŜyć na zwiększone zainteresowanie ze strony przedsiębiorców danym
miastem, gminą czy powiatem. Lubaczów i Radlin to miasta, które zastosowały
powiadomienie sms-em mieszkańców. Z takiego systemu korzystają równieŜ instytucje,
chociaŜby Narodowy Fundusz Zdrowia, a takŜe Gimnazjum nr 2 we Wrześni, Zespół Szkół
w Nowym Folwarku. Jednostki te informują mieszkańców o zakończonych sprawach
w urzędzie, np. o moŜliwości odbioru dowodu osobistego, wyrysu mapy itp. Przesyłane
są tą drogą informacje o imprezach kulturalnych i sportowych na terenie miasta, a szkoły
powiadamiają np. o ocenach uczniów.
RównieŜ w Łodzi sprawnie działa e - government, gdzie od dwóch lat funkcjonuje,
wciąŜ rozwijany, InterSIT – Internetowy System Informacji o Terenie. Dostęp do InterSIT
odbywa się przez Internet. Łódź jest na razie jedynym miastem w Polsce i jednym z niewielu
na świecie, gdzie prowadzony jest niezwykle obszerny internetowy system informacji
o przestrzeni miasta. Informacja taka moŜe być podstawą do podejmowania waŜnych decyzji
gospodarczych, dotyczących sposobu gospodarowania nieruchomościami czy planowania
inwestycji, które są waŜnym elementem w rozwoju miasta. InterSIT jest takŜe
wykorzystywany przez pracowników urzędu zarówno do planowania, jak i do bezpośredniego
zarządzania miastem10. Dotyczy to m.in. usług edukacyjnych, dotyczących udostępniania
dóbr kultury, czy z zakresu ochrony zdrowia (e- health). Dzięki temu obsługa jest szybsza,
poprawi się jakość, a osoby niepełnosprawne są obsługiwane szybko, bez konieczności wizyt
w urzędzie. Projekt ten jest współfinansowany ze środków unijnych i z budŜetu miasta.
Przewidywana jest równieŜ znacząca rozbudowa miejskich teleinformatycznych sieci
światłowodowych, zmierzająca do znacznego obniŜenia kosztów dostępu do miejskich usług
elektronicznych i zasobów Internetu. Przedsięwzięcia te znalazły swoje miejsce w przyszłych
latach w ramach projektu wieloletniego planu inwestycyjnego. UmoŜliwi to przeobraŜenie
Łodzi w miasto przyjazne nowoczesnym systemom przepływu informacji, co bezpośrednio
przełoŜy się na ułatwiania w codziennym Ŝyciu jej mieszkańców, jak i na stymulowanie
przyszłych kierunków rozwoju.
Miasto społeczeństwa informacyjnego zakłada, Ŝe kaŜdy mieszkaniec powinien mieć
nieskrępowany dostęp do sieci, dlatego projekt infostrady dla obszarów miejskich wprowadza
w Ŝycie woj. świętokrzyskie. Zakończony właśnie projekt „e-Świętokrzyskie - budowa sieci
10
Czajkowski J.M., www.uml.lodz.pl/img/kronika/kml_3_2006_3.rtf
6
radiowej” ma zapewnić dostęp do szerokopasmowego Internetu dla 75% mieszkańców
regionu świętokrzyskiego. Zgodnie z przedsięwzięciem, sześć połączonych z sobą radiowych
stacji bazowych o promieniu zasięgu około 30 km umoŜliwiać będzie ruch teleinformatyczny
z sieci terminali abonenckich, objętych systemem radiowym. Sieci te połączą uczelnie
i jednostki badawcze. UmoŜliwiły to wspólnie Naukowe i Akademickie Sieci Komputerowe
(NASK), Świętokrzyski Urząd Marszałkowski i Politechnika Świętokrzyska - współtwórcy
i beneficjenci projektu11.
Wśród sześciu, opisanych w raporcie organizacji Eurocities, najlepszych rozwiązań
informatycznych i teleinformatycznych zastosowanych w samorządach miejskich Europy
w 2005 roku znajduje się projekt „Gdańsk - Europejska Metropolia On-line”. Program ten,
ma na celu budowę systemu obsługi mieszkańców za pośrednictwem sieci komputerowych.
Zamierzeniem autorów jest, aby w Urzędzie Miejskim i jego podjednostkach jak największą
ilość spraw moŜna było załatwić nie wychodząc z domu. Dla osób niepodłączonych
do Internetu, bądź nieposiadających komputera dostępne będą bezpłatnie tzw. furtki
internetowe zlokalizowane w róŜnych częściach miasta. W ramach przedsięwzięcia Gdańsk
zostanie objęty siecią szerokopasmowego, bezprzewodowego dostępu do Internetu. Projekt
„e-Gdańsk” jest jednym z największych tego typu realizowanych przez polskie i europejskie
samorządy lokalne a przez organizację Eurocities wskazany został jako wzorzec dla innych.
Ciekawym pomysłem samorządu Gdańska jest takŜe wprowadzenie „e- karty
mieszkańca”. Zapewnia ona jednostce samorządu terytorialnego pełną identyfikację
mieszkańca na kaŜdym etapie prowadzenia sprawy, ze złoŜeniem podpisu elektronicznego
włącznie. Rozwój usług świadczonych elektronicznie, jaki niesie ze sobą e- karta, zapewnia
oszczędności organizacyjne, bezgotówkowe świadczenie usług, zarówno w samych urzędzie
jak i innych jednostkach, takich jak biblioteki, muzea, sklepy elektroniczne, aukcje itp. Jedna
karta, którą dysponować moŜe mieszkaniec pozwali zastąpić dotychczasowych kilkanaście,
które kaŜdy z nas w tej chwili posiada (karta płatnicza, kredytowa, lojalnościowe, słuŜby
zdrowia, wstępu, itp.). E-karta mieszkańca zastępująca bilety wstępu na basen, do kina, teatru,
muzeum, do komunikacji miejskiej, jako bilet parkingowy, moŜe stać się równieŜ
portmonetką elektroniczną na drobne wydatki (w kiosku, sklepie, barze, restauracji itp.).
Jaki ma to wpływ na miasto? OtóŜ, aby takie e- karty mogły funkcjonować, musi
powstać operator systemu, którego zadaniem byłoby zapewnienie infrastruktury. Mowa
o czytnikach kart w punktach usługowych, pojazdach komunikacji miejskiej, punktach
11
http://www.eswietokrzyskie.pl/
7
dostępu, doładowań, punktach personalizacji i Help Desk-u. Koszty tego przedsięwzięcia
zaleŜne są od wielkości miasta – regionu. Przykładem funkcjonowania mniejszej wersji takiej
karty moŜe być francuski Lyon, drugie, co do wielkości miasto we Francji, gdzie Internet,
a konkretnie sieci peer-to-peer stały się inspiracją dla stworzenia miejskiej sieci wypoŜyczalni
rowerów. Koncepcja sieci peer-to-peer, w skrócie zwana p2p, to model komunikacji
w Internecie oparty na zasadzie równości praw oby stron komunikacji. KaŜdy komputer
w sieci p2p moŜe jednocześnie pełnić funkcję klienta, jak i serwera. Sieci p2p szczególnie
wykorzystywane są do wymiany danych w Internecie, przede wszystkim plików muzycznych.
Istotnym elementem p2p jest fakt, Ŝe uŜytkownicy korzystający z sieci p2p wymieniają się
danymi bezpłatnie, nie uiszczając i nie pobierając Ŝadnych opłat, co oczywiście wzbudza
kontrowersje prawne. Do najpopularniejszych sieci p2p naleŜą: IRC, Skype, Kazaa, Gnutella,
eDonkey.
Idea p2p stała się podstawą do budowy miejskiej zautomatyzowanej sieci
wypoŜyczalni rowerów w Lyonie12, która działa od 19 maja 2005 roku. 2000 rowerów
rozmieszczono w 150 punktach miasta. Sponsorem sieci wypoŜyczalni jest firma JCDecaux,
która w zamian za utrzymanie całej infrastruktury rowerowej przez 13 lat będzie uŜytkować
panele reklamowe zlokalizowane na przystankach miejskich. KaŜdy, kto chce wypoŜyczyć
rower musi wcześniej zarejestrować się i podać numer karty kredytowej. Jest to gwarancja
bezpieczeństwa na wypadek, gdyby uŜytkownik nie oddał wypoŜyczonego roweru, poniewaŜ
na karcie kredytowej „zamroŜony” jest depozyt w wysokości 150 euro. Jeśli rower
nie zostanie zwrócony w ciągu 24 godzin, kaucja za rower zostaje pobrana. Od momentu
rejestracji kaŜdy uŜytkownik moŜe bez przeszkód wypoŜyczyć rower w dowolnym miejscu
w mieście. Warto dodać, Ŝe wpływy z wypoŜyczalni trafiają do kasy miejskiej. Projekt
wypoŜyczalni zyskał bardzo duŜą przychylność zarówno mieszańców, jak i włodarzy innych
miast, dzięki czemu będzie on wdraŜany w innych europejskich miastach takich jak Genewa,
Barcelona, czy Amsterdam.
Polskim przykładem połączonej komunikacji i e-karty mieszkańca jest Poznań.
W mieście funkcjonuje, podobna do francuskiej, wypoŜyczalnia rowerów. KaŜdy,
kto zdecyduje przesiąść się z komunikacji miejskiej na rower, a przy tym posiada aktywna
„komkartę” moŜe bezpłatnie korzystać z roweru przez cały dzień.
12
http://www.dobrepraktyki.silesia.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=67&Itemid=54
8
Miasto Dąbrowa Górnicza równieŜ moŜe posłuŜyć jako przykład wykorzystywania
technologii informacyjnych w sferze usług publicznych, gdyŜ korzysta od niedawna z nowych
zasad przeprowadzania przetargów publicznych. E-przetargi zawarte w zmodyfikowanym
Prawie Zamówień Publicznych umoŜliwiają wykorzystanie w większym stopniu niŜ
dotychczas aukcji elektronicznej jako sposobu wyboru dostawców dla jednostek samorządu
terytorialnego. W Dąbrowie Górniczej w roku 2005 z powodzeniem zakończono pięć
e-przetargów, a w 2006r – sześć.
W nowoczesnych miastach mamy takŜe do czynienia z e-promocją miasta. Urząd
miasta Krakowa uruchomił specjalną prezentację multimedialną zachęcającą inwestorów
do lokalizacji przedsięwzięć gospodarczych w stolicy Małopolski. Przygotowana przez
Wydział Strategii i Rozwoju Urzędu Miasta aplikacja fleshowa dostępna jest zarówno
na płytach cd-rom, jak i on-line, na stronie internetowej Krakowa. Prezentacja multimedialna
miasta w sposób czytelny prezentuje informacje o obszarach inwestycyjnych oraz
o inwestycjach realizowanych w mieście. Co więcej uŜytkownik moŜe odbyć wirtualny
spacer po mieście, zapoznać się z planem miasta, a takŜe zobaczyć krótkie animacje
prezentujące atrakcje Krakowa. Miasto zostało takŜe przedstawione z perspektywy
komunikacyjnej poprzez mapę lokalizującą miasto na tle regionu, Polski i Europy, która
prezentuje informacje o dostępnych środkach i trasach komunikacyjnych. Wszystkie
te elementy dostępne są poprzez czytelne menu.
Problemy
rozwoju
społeczeństwa
informacyjnego
na
obszarach
poprzemysłowych
Miasto rozwija się na wielu płaszczyznach i dziedzinach. To zjawisko moŜemy
zaobserwować głównie w miastach dobrze rozwiniętych, bogatych. Zmiany w mieście
społeczeństwa informacyjnego przybierają dwie przeciwstawne formy, które moŜemy
zaklasyfikować do dwóch grup. Do jednej z nich naleŜą m.in. przebudowa, restrukturyzacja
i modernizacja oraz nowe inwestycje i są to działania, które polegają na zamianie starych
układów na nowe jednostki przestrzenne o współczesnych funkcjach. Drugą grupę stanowią
działania mające na celu ochronę dziedzictwa, przywrócenie świetności dawnym jednostkom.
Są to działania takie jak: ochrona i renowacja. Nowe elementy pojawiające się w strukturze
miasta to m.in.13:
13
Wysocka E., Wpływ społeczeństwa informacyjnego na zagospodarowanie przestrzenne, Instytut Gospodarki
Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa 2003, s. 67- 68
9
•
tereny działalności przemysłowej i gospodarczej- jakimi są parki technologiczne, centra
biznesu, zespoły promocji,
•
współczesna infrastruktura transportowa wykorzystująca najnowocześniejsze systemy
sterowania. Przykłady to m.in. szybka kolej, metra, sieć autostrad, węzły i tunele
drogowe,
•
zespoły usługowe, takie jak wyŜsze uczelnie, supermarkety, ośrodki handlowe, sportowe,
rozrywkowe czy wypoczynkowe, o zróŜnicowanym profilu, skali i zasięgu działania,
•
zespoły mieszkaniowe o zróŜnicowanej skali i standardzie coraz lepiej dostosowane
do bezpośredniego otoczenia ( śródmieścia, peryferii).
KaŜdy z nas chce mieszkać w nowoczesnym i miłym otoczeniu. Taką szansę powinien
otrzymać takŜe mieszkaniec miasta poprzemysłowego, które najczęściej kojarzy się
ze
starymi,
zniszczonymi
i
zakłócającymi
krajobraz
fabrykami,
strukturami
poprzemysłowymi, maszynami. Władze samorządowe zaczynają powoli dostrzegać rolę
i znaczenie wizerunku miasta, jako jednego z obszarów w polityce rozwoju danej jednostki.
WaŜne jest, jak miasto wygląda, jaki jest układ zieleni miejskiej, miejskiej infrastruktury.
Ma to wpływ na jakość Ŝycia mieszkańców i składa się na tzw. miękkie czynniki rozwoju.
Dlatego potrzebna jest pomysłowa, innowacyjna polityka marketingu terytorialnego,
zwłaszcza w polskich miastach poprzemysłowych, stojących przed licznymi wyzwaniami.
Programując rozwój lokalny danego ośrodka miejskiego warto odwołać się do praktyk,
wzorów i rozwiązań przeprowadzonych w innych państwach.
Interesujące praktyki w zakresie rewitalizacji obszarów poprzemysłowych prezentują
miasta w niemieckim Zagłębiu Ruhry14. Hamm jest miastem na prawach powiatu, znajduje
się w centrum Westfalii. PrzeobraŜenia miasta zaczęły się, kiedy w obszar miasta włączono
otaczające górnicze i hutnicze gminy. Władze miasta w polityce rozwoju zdecydowały się
na kształtowanie wizerunku poprzez nawiązywanie do historii, przeszłości i tradycji
przemysłowych landu. Postawiły na innowacyjność, iluminacje zagospodarowywanych
obszarów poprzemysłowych. NieuŜyteczny i opustoszały obszar kopalni dało się
wykorzystać, podobnie jak zrujnowane budynki. Postanowiono oŜywić niezgrabny, masywny
obiekt. Uczyniono z niego znak rozpoznawczy Hamm – olbrzymiego Szklanego Słonia
(Glaselefant). ZałoŜeniem architekta było stworzenie budowli, która będzie łączyć tradycje
górnicze, przemysłowe z nowoczesnością, będąc zarazem monumentem zapadającym
w pamięci i rzucającym się w oczy. Konstrukcja ze specjalnego szkła, metalu i plastiku
14
http://www.dobrepraktyki.silesia.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=82&Itemid=54
10
wyraziście
zgrywa
się,
tworząc
nowoczesną
nadbudowę
nad
zrewitalizowanymi
pozostałościami budynków dawnej kopalni.
Szklany Słoń w jest symbolem, znakiem i elementem identyfikującym miasto.
Uzasadnia takŜe wysoki stopień akceptacji i sympatii ze strony mieszkańców Hamm. Stało się
tak, dzięki umiejętnemu powiązaniu funkcjonowania budowli z Ŝyciem obywateli. Jest to
miejsce idealne dla odpoczynku, rekreacji, sportu i turystyki. Tu moŜna wziąć ślub, podziwiać
przyrodę,
dzieła
sztuki
i
architektury.
Rewitalizacja
obszarów
poprzemysłowych
i pogórniczych w Hamm odpowiada w pełni kategoriom rozwoju zrównowaŜonego.
Nowoczesny obiekt nawiązuje do dziedzictwa kulturowego landu. Stanowi modernistyczny
pomnik dla przyszłych pokoleń. W pełni odpowiada potrzebom lokalnej społeczności.
Ponadto jest doskonałym instrumentem marketingowym i znakiem promocyjnym miasta.
Warto podkreślić trafne działania marketingowe władz miasta, które organizując
przedsięwzięcia towarzyszące wzmacniają juŜ powstały produkt terytorialny. Odnowienie
obszarów miejskich ma na celu pobudzenie aktywności środowisk lokalnych w zakresie
rozwoju społeczno gospodarczego oraz eliminowania zagroŜonych patologiami społecznymi
obszarów miasta15. Godnym zaprezentowania przykładem, przekształcenia zdegradowanego
majątku po byłym przedsiębiorstwie państwowym w Polsce jest Park NaukowoTechnologiczny "Technopark Gliwice". Powstał on w 2004 roku na mocy uchwały podjętej
przez Senat Politechniki Śląskiej. Umowa spółki została podpisana przez Gminę Gliwice,
Politechnikę Śląską i Katowicką Specjalną Strefę Ekonomiczną16. Od tego momentu istnieje
formalnie instytucja zwana popularnie Technoparkiem Gliwice. Powołany został, aby
zwiększyć moŜliwość dywersyfikacji działalności gospodarczej, dając szansę na rozwój
terenom, które wydawałoby się nie przyniosą juŜ Ŝadnych korzyści ekonomicznych.
A jednak, stworzono miejsce nowoczesne, zgodne ze standardami UE i spełniające
oczekiwania inwestorów oraz młodych ludzi kończących studia techniczne i zamierzających
podjąć samodzielną działalność gospodarczą w obszarze innowacyjnych technologii
przedsięwzięcia inwestycyjnego. Dodatkowo pozwalającego na skuteczne ekonomicznie
i korzystne społecznie prowadzenie działalności gospodarczej oraz wykorzystanie ogromnego
potencjału intelektualnego, tkwiącego w społeczeństwie zamieszkującym region śląski.
Z
przekształcenia
istniejącego
obiektu
biurowo-administracyjnego
w
inkubator
technologiczny, stworzono wielofunkcyjny obiekt biurowy wysokiej klasy, przyczyniający się
15
Pająk K., Rola samorządu terytorialnego w kształtowaniu rozwoju lokalnego, Poznań 2005, s.178 oraz s. 184
http://www.rcoi.pl/pl/opis_regionu/parki_przemyslowe_i_technologicz/rybnicki_inkubator_technologiczn/,
2007-03-31
16
11
do rozwoju zdywersyfikowanej działalności gospodarczej. W związku z tym nastąpił wzrost
wartości inwestycji lokalnych, wzrost wartości sprzedaŜy firm działających w Rybnickim
Inkubatorze Technologicznym oraz wzrost miejsc pracy. W tym celu konieczna była
przebudowa i modernizacja zagospodarowania terenu oraz kompleksowa modernizacja
budowlana i techniczna uprzednio istniejących obiektów.
Podsumowanie
Internet, telefonia komórkowa, łączność satelitarna to elementy infrastruktury
gospodarczej redukujące opór odległości, a takŜe zmieniające formy stosunków i kontaktów
międzyludzkich.
Spotkania
osobiste
są
wypierane
nowościami
technicznymi
wideokonferencjami, telepracą czy handlem poprzez aukcje i witryny internetowe.
W złoŜonych systemach gospodarczych i terytorialnych, a takimi są dzisiejsze miasta,
powstają złoŜone sieci zaleŜności, powiązań, w których funkcjonowanie wymaga wysokich
nakładów na rozwój najnowszych technologii informatycznych17. Dostawcy i konsumenci
zawartości Internetu, technologii IT wykazują znaczną koncentrację w kaŜdej skali
geograficznej. Od globalnej poprzez regionalną, aŜ po róŜnice wewnątrzmiejskie18. Powstaje
w ten sposób nowa geografia zwana geografią sieci i jej węzłów. Obszary miejskie stwarzają
warunki do gromadzenia, przetwarzania, przesyłania i wykorzystywania informacji. Zarządy
wielkich przedsiębiorstw, biura, administracja lokalna, a nawet komputer pojedynczego
mieszkańca to ośrodki gromadzenia informacji. Ma to bezpośredni wpływ na sposób
funkcjonowania, wygląd i dziedzinę w której metropolia przoduje. Informacja pełni kluczową
rolę. To ona wskazuje a zarazem decyduje o wyborze lokalizacji dla nowego przedsięwzięcia,
perspektywach rozwoju nowych obszarów działania. Miasta rozwijają się, powiększają
we wszystkich moŜliwych kierunkach i przestrzeniach. Spoiwem układów sieciowych
są coraz bardziej rozbudowane systemy telekomunikacyjne oraz sprawna i szybka
komunikacja drogowa, kolejowa i lotnicza, a takŜe powszechnie dostępne sieci elektryczne
i gazowe itp. W nowoczesnym mieście zauwaŜyć moŜna dominację nowych związków nad
dawnymi granicami oraz małą wraŜliwość na dystans. W związku z powstaniem nowych
zawodów i rozwoju telepracy we współczesnym świecie obserwujemy zwiększającą się
mobilność miejsc pracy. Słabnie znaczenie centrów miasta jako ośrodków dyspozycyjnych
a technologia informacyjna ułatwia komunikację na coraz rozleglejszym terytorium miasta,
17
Domański R., Gospodarka przestrzenna, PWN, Warszawa 2002.
Guzik R., Polskie miasta i gminy wiejskie w Internecie- geografia społeczeństwa informacyjnego, [w:] Janusz
Słodczyk „Rozwój miast i zarządzanie gospodarka miejską, miasta w okresie przemian”, Opole 2004, s 543-553.
18
12
które gromadzi nowe instytucje, inwestorów i mieszkańców. Struktury miast zagęszczają się,
niezagospodarowana powierzchnia pomniejszana jest do minimum. Jednocześnie idąc
z duchem czasu następuje jej modernizacja. KaŜdy, nawet stary, zdezelowany kawałek ziemi,
budynek, pozostałość placu czy magazynu zostaje przeznaczony na inne cele. Z szarych
i zaniedbanych części miast powstają nowe, kolorowe, wypełnione bilbordami centra
naukowo-gospodarcze, nastawione głównie na świadczenie i produkcję róŜnorakich usług,
jednocześnie zapewniające komfort Ŝycia mieszkańców. Zmienia się sposób myślenia
o podstawowych parametrach takich jak odległość i mobilność. Związki instytucji
publicznych, sakralnych czy kościelnych z przestrzenią publiczną tracą na znaczeniu na rzecz
nieograniczonej przestrzeni wirtualnej. Choć w tej wirtualnej przestrzeni kształtuje się dziś
wiele sfer Ŝycia to wciąŜ waŜne jest, by miasto, w którym funkcjonujemy charakteryzowało
się: prestiŜowym dziedzictwem architektonicznym, spektakularną urbanistyką, wysokiej
jakości obiektami wypoczynkowymi, organizacją znanych imprez kulturalnych, gdyŜ
są to niezbędne składniki nowoczesnego sposobu Ŝycia19. Te elementy świadczą, Ŝe miasto
zapewnia mieszkańcom nie tylko dostęp do technologii, ale dba równieŜ o potrzeby i rosnące
wymagania mieszkańców oferując im nowoczesne i wielofunkcyjne formy zabudowy.
19
Benko G., Geografia Technopolii, PWN, Warszawa 1993.
13
BIBLIOGRAFIA
Benko G., Geografia Technopolii, PWN, Warszawa 1993.
Brown L.R., Eco-economy, Earth Policy Institute, rozdział 9 “Zaprojektować miasto dla
ludzi.” 2001.
Czajkowski J.M., Strategia Łodzi dla budowy nowoczesnego społeczeństwa lokalnego,
www.uml.lodz.pl/img/kronika/kml_3_2006_3.rtf.
Domański R., Gospodarka przestrzenna, PWN, Warszawa 2002.
Friedman T.L., Świat jest płaski krótka historia XXI wieku, REBIS, Poznań 2006.
Guzik R., Polskie miasta i gminy wiejskie w Internecie- geografia społeczeństwa
informacyjnego, [w:] Janusz Słodczyk „Rozwój miast i zarządzanie gospodarka miejską,
miasta w okresie przemian”, Opole 2004, s 543-553.
Markowski T., Funkcje metropolitarne pięciu stolic województw wschodnich– wersja robocza
(2006-09-25), Uniwersytet Łódzki, Katedra Zarządzania miastem i regionem, Wrzesień 2006.
Pająk K., Rola samorządu terytorialnego w kształtowaniu rozwoju lokalnego, Poznań 2005.
Wysocka E., Wpływ społeczeństwa informacyjnego na zagospodarowanie przestrzenne,
Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa 2003.
Poradnik metodyczny: Społeczeństwo informacyjne w Częstochowie. Częstochowa, 2006.
Wykorzystane strony internetowe:
http://www.czestochowa.pl/samorzad/wydarzenia_samorzad/plonearticle.2007-0301.1036866878
http://www.czestochowa.pl/rezerwacja_kolejki
http://www.czestochowa.pl/esp
http://www.dobrepraktyki.silesia.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=79&
Itemid=54
http://www.dobrepraktyki.silesia.org.pl/index.php? Zbigniew Wesołowski, 2007
http://www.dobrepraktyki.silesia.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=67&
Itemid=54
http://www.dobrepraktyki.silesia.org.pl/index.php?option=com_content&task=blogcategory&
id=43&Itemid=90
http://www.eswietokrzyskie.pl/
http://www.gdansk.pl/article_news.php? ; http://www.eurocities.org/main.php
http://www.hamm.de/
http://www.krakow.pl/gospodarka/mmmk/ , Makieta Multimedialna Miasta Krakowa
http://www.leipzig.de/int/pl/int_messen/eurocities/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_informacyjne
http://archiwum.wiz.pl/1996/96083400.asp
14