czytaj

Zarządzanie oszczędzaniem energii
na podstawie normy EN16001
Grzegorz Błajszczak
PSE Operator S. A.
Nowa norma europejska EN 16001 „Energy management systems - Requirements with
guidance for use” (w tłumaczeniu: „Systemy zarządzania energią - Wymagania z wykładnią
stosowania”), opracowana w 2009 roku przez europejskie komitety normalizacyjne CEN i
CENELEC, została na początku bieżącego roku uznana również przez Polski Komitet
Normalizacyjny. Zalecenia tej normy w dużym stopniu wynikają z dyrektyw Unii Europejskiej.
Wdrożenie i stosowanie tej normy, choć nie jest obowiązkowe, pozwala w przejrzysty sposób
pokazać starania zmniejszenia zużycia energii przez kierownictwa firmy.
Podstawowym celem tej normy jest wskazanie modelowych rozwiązań przy tworzeniu
systemów i procesów niezbędnych do poprawy w zakresie oszczędności energii. Powinno to
prowadzić do zmniejszenia kosztów emisji gazów cieplarnianych poprzez systematyczne
zarządzanie energią. Norma EN16001 określa wymogi stawiane systemowi zarządzania energią,
aby umożliwić każdej organizacji opracowanie i wprowadzenie w życie polityki i celów, które
uwzględniają wymogi prawne, a także informacje na temat aspektów energetycznych. Jest ona
przewidziana do stosowania w organizacjach wszelkich typów i wielkości, niezależnie od
warunków geograficznych, kulturowych i społecznych. Norma ta dotyczy działań prowadzonych
pod nadzorem danej organizacji.
Skuteczność funkcjonowania systemu zależy od zaangażowania na wszystkich poziomach
działania danej organizacji, a zwłaszcza naczelnego kierownictwa. Tego rodzaju system umożliwia
organizacji opracowanie polityki energetycznej, wyznaczenie celów i procesów pozwalających na
osiągnięcie zobowiązań wytyczonych przez tę politykę, podejmowanie działań w razie potrzeby na
rzecz poprawy jej realizacji. Norma określa wymogi dotyczące ustanawiania, wprowadzania w
życie, utrzymywania oraz usprawniania systemu zarządzania energią. System tego rodzaju
uwzględnia obowiązki prawne, które musi spełniać dana organizacja, oraz inne wymogi, które
może ona uznawać. Umożliwia on danej organizacji przyjęcie systematycznego podejścia do
problemu stałego usprawniania oszczędności energii. Norma określa wymogi dotyczące stałego
ulepszania metod bardziej skutecznego i bardziej zrównoważonego wykorzystania energii,
niezależnie od jej rodzaju. Może mieć zastosowanie w dowolnej organizacji, która wyrazi chęć
wykazania, iż działa zgodnie ze swą określoną polityką energetyczną i zechce zademonstrować
ową zgodność innym. Można to potwierdzić przez ocenę własną oraz własną deklarację
zgodności bądź przez uzyskanie certyfikatu dotyczącego systemu zarządzania energią od
organizacji zewnętrznej.
Tabela 1
Znaczenia wybranych terminów używanych w normie EN16001
energia
rozumiana jest jako energia elektryczna, paliwo, para wodna, ciepło, sprężone powietrze
oraz inne podobne media
organizacja
spółka, korporacja, przedsiębiorstwo, firma, zarząd lub instytucja, lub ich część albo
kombinacja, niezależnie od tego czy jest zarejestrowana czy nie, publiczna lub prywatna,
która realizuje swe własne funkcje, posiada administrację, zarząd, kierownika lub szefa,
który kontroluje wykorzystanie i zużycie energii przez tę jednostkę
kierownictwo
osoby lub osoba zarządzająca organizacją
aspekt
energetyczny
element należący do działalności, towarów lub usług danej organizacji, który może
oddziaływać na wykorzystanie energii lub zużycie energii
czynnik
energetyczny
wymierny i okresowy fizyczny wyznacznik zużycia energii
system
zarządzania
energią
zbiór wzajemnie powiązanych i współdziałających elementów w danej organizacji
zapewniający ustanowienie polityki energetycznej i jej celów oraz osiągania tychże celów;
zadanie
polityki
energetycznej
szczegółowo określony wymóg co do charakterystyki energetycznej; wymierny, dotyczący
danej organizacji lub jej części, wynikający z celu polityki energetycznej, a także
niezbędny do ustanowienia dla zapewnienia realizacji wspomnianych celów
polityka
energetyczna
oświadczenie danej organizacji co do jej zamierzeń i zasad w związku z jej ogólną
charakterystyką energetyczną stwarzające ramy do podejmowania działań
efektywne
wykorzystanie
energii
stosunek między wynikiem działań, towarów lub usług danej organizacji a jej wkładem
energetycznym
program
zarządzania
energią
plan działania ukierunkowany konkretnie na osiąganie celów i realizację zadań polityki
energetycznej
działanie
prewencyjne
działanie zmierzające do usunięcia przyczyny ewentualnej niezgodności
audyt
systematyczny, niezależny i udokumentowany proces uzyskiwania dowodów i ich
obiektywnej oceny w celu określenia zakresu, w jakim system zarządzania energią spełnia
kryteria ustanowione przez daną organizację
audytor
osoba posiadająca kompetencje do prowadzenia audytu
Wymagania ogólne systemu zarządzania energią
Organizacja wprowadzająca system zarządzania energią powinna:
 ustanowić, dokumentować, wprowadzić w życie i utrzymywać system zarządzania energią
zgodnie z wymogami normy EN16001
 zdefiniować i podać w formie dokumentu zakres oraz ramy funkcjonowania systemu
zarządzania energią;
 określić i podać w formie dokumentu sposób, w jaki wymogi normy EN16001 będą
spełniane w celu osiągania stałej poprawy efektywnego wykorzystania energii.
Celem wprowadzenia w życie systemu zarządzania energią jest osiągnięcie lepszego
wykorzystania energii elektrycznej. Norma opiera się zatem na przesłance, że organizacja będzie
przeprowadzać okresowe przeglądy oraz poddawać ocenie swój system zarządzania energią w
celu określenia sprzyjających okoliczności dla usprawnienia i ich realizacji. Tempo, zakres oraz
harmonogram powyższego procesu stałego usprawniania wyznacza sama organizacja biorąc pod
uwagę względy natury ekonomicznej i inne. Celem usprawnień w systemie zarządzania energią
jest osiągnięcie poprawy charakterystyki energetycznej. Norma EN16001 wymaga od danej
organizacji, aby:
 ustanowiła właściwą politykę energetyczną;
 określiła odpowiednie wymogi prawne oraz uznane przez nią wymogi innej natury;
 określiła priorytety i ustanowiła właściwe cele i zadania w zakresie wykorzystania energii;
 ustanowiła odpowiednią strukturę i program w celu wprowadzenia w życie wspomnianej
polityki oraz osiągania założonych celów i realizacji zadań;
 ułatwiała procesy planowania, kontroli, monitowania, działań prewencyjnych i naprawczych,
działań dotyczących audytu oraz przeglądów, w celu zagwarantowania zarówno zgodności
wspomnianej polityki, jak i zapewnienia właściwego funkcjonowania systemu zarządzania
energią.
Organizacja powinna przeprowadzić przegląd wstępny w celu określenia obszarów
wykorzystywania energii oraz sprzyjających okoliczności dla ich usprawnienia. Uzyskane w ten
sposób informacje tworzą podstawę dla opracowania roboczego programu zarządzania energią,
celów i zadań.
Polityka energetyczna
Najwyższe kierownictwo jest zobowiązane ustalić, wprowadzić w życie oraz dbać o
prowadzenie polityki energetycznej dla zarządzanej organizacji. Polityka energetyczna powinna
wyrażać zaangażowanie organizacji na rzecz osiągania poprawy w dziedzinie charakterystyki
energetycznej. Najwyższe kierownictwo powinno zadbać, aby polityka energetyczna:
 zawierała definicję zakresu i ram funkcjonowania systemu zarządzania energią;
 była odpowiednia dla charakteru i skali, oraz oddziaływania na wykorzystywanie energii
przez daną organizację;
 uwzględniała zaangażowanie na rzecz stałej poprawy efektywnego wykorzystania energii
energetycznej;
 uwzględniała zaangażowanie na rzecz dostępności informacji oraz wszystkich niezbędnych
zasobów, aby zapewnić osiąganie celów i realizację zadań;
 tworzyła ramy do ustanawiania oraz przeglądu celów i zadań wynikających z polityki
energetycznej;
 uwzględniała zaangażowanie na rzecz spełniania wszystkich odnośnych wymogów
dotyczących jej aspektów energetycznych;
 była dokumentowana, wprowadzana w życie, utrzymywana i przekazywana wszystkim
osobom pracującym dla danej organizacji oraz w jej imieniu;
 była regularnie przeglądana i uaktualniana i ogólnie dostępna.
Polityka energetyczna stanowi czynnik napędowy dla wprowadzania w życie oraz usprawniania
systemu zarządzania energią danej organizacji. Polityka ta odzwierciedla zaangażowanie
najwyższego kierownictwa na rzecz problemów energetycznych, tak aby organizacja była w stanie
utrzymać oraz zwiększyć swe wysiłki zmierzające do coraz bardziej efektywnego wykorzystania
energii oraz dążyła do dostosowania poziomu zużycia energii do swych potrzeb. Wszystkie
inicjatywy kierownictwa wymagają przejrzystości pod względem kierunku i odniesienia do celów
strategicznych danej organizacji. Wspomniana polityka energetyczna powinna przybierać postać
oficjalnego, powszechnie dostępnego oświadczenia o zaangażowaniu organizacji na rzecz
osiągania celów zarządzania energią oraz redukcji emisji związanych z wykorzystaniem energii.
Brak zaangażowania ze strony najwyższego kierownictwa oznacza, iż polityka energetyczna nie
zostanie w pełni włączona do kultury działania danej organizacji. Nieoficjalna polityka może ulec
destabilizacji na skutek zmian kadrowych lub dotyczących działalności. Polityka energetyczna
zatem może być zintegrowana z istniejącymi innymi kierunkami polityki, tak aby stworzyć ciągłość
oraz stały związek z funkcjonowaniem danej organizacji.
Polityka tego rodzaju stanowi podstawę do wyznaczenia zadań w zakresie wykorzystania
energii i powinna być wystarczająco przejrzysta i zrozumiała dla zainteresowanych stron
wewnętrznych i zewnętrznych, tj. pracowników, klientów, władz publicznych, inwestorów, itd.
Organizacja powinna zapewnić istnienie spójnego powiązania między polityką energetyczną a
określonymi obszarami znacznego zużycia energii poprzez wyznaczone zadania oraz poszerzać
jej zakres na plany działania oraz kluczowe dane liczbowe, aby umożliwić koncentrację wysiłków
na tych obszarach, gdzie uzyskuje się optymalne rezultaty. W sytuacji gdy organizacja prowadzi
działalność w wielu miejscach, wspomniana polityka może zostać ograniczona do akcji
podejmowanych jednie w kilku z tych lokalizacji. Powinno to być jednoznacznie określone w
zasadach polityki energetycznej. W obrębie części organizacji działających w jednej lokalizacji,
wspomniana polityka powinna obejmować wszystkie procesy i działania.
Jeśli polityka
energetyczna nie nakreśla żadnych ograniczeń, należy rozumieć, że odnosi się do całej
organizacji, niezależnie od miejsca działania.
Polityka energetyczna powinna zatem:
 zobowiązywać organizację do zajęcia się wyrobami, procesami lub innymi działaniami,
które powodują znaczne zużycie energii, tj. obszarami, które odpowiadają za najwyższe
zużycie energii lub które przedstawiają największy potencjał w zakresie oszczędzania
energii;
 zobowiązywać organizację do stałego, coraz bardziej efektywnego wykorzystywania energii
oraz poszukiwania
alternatywnych i odnawialnych źródeł energii; oznacza to, że
jednocześnie wspomniana polityka tworzy ramy do wyznaczania zadań energetycznych
oraz poddawania ich stałemu przeglądowi, gdy zadania te zostaną wykonane lub pojawi się
potrzeba zmian;
 zobowiązywać organizację do przestrzegania odnośnych regulacji prawnych związanych z
wykorzystaniem energii w danej organizacji; tam gdzie jest to stosowne, w deklaracji
polityki powinny się także znaleźć wszelkie inne dotyczące wykorzystania energii ustalenia i
porozumienia zawarte przez organizację;
 być przekazywana wszystkim osobom pracującym dla lub w imieniu organizacji, a także
powinna być niezwłocznie podawana do wiadomości publicznej.
 Polityka energetyczna może stanowić fragment szerszej polityki środowiskowej lub innego
kierunku odnośnej polityki w danej organizacji, może też obejmować działania w sferze
kalkulacji kosztów dotyczących okresu użytkowania urządzeń. Zaangażowanie organizacji,
w szczególności na rzecz problematyki energetycznej, powinno jednakże być zawsze
uwidocznione w programie jej szerszej polityki.
Planowanie oszczędzania energii
Określanie i przegląd aspektów energetycznych
Organizacja powinna dokonać wstępnego przeglądu swych aspektów energetycznych. Powyższy
przegląd aspektów energetycznych powinien być aktualizowany w określonych z góry odstępach
czasu. Przeglądy tego rodzaju powinny definiować priorytety aspektów energetycznych na
potrzeby dalszej analizy.
Wspomniane przeglądy aspektów energetycznych powinny obejmować:
 dawne i aktualne zużycie energii oraz czynniki energetyczne na podstawie pomiarów i
innych danych;
 określenie obszarów znacznego zużycia energii, a zwłaszcza istotnych zmian w zakresie
wykorzystania energii w ostatnim okresie;
 oszacowanie spodziewanego zużycia energii w następnym okresie;
 określenie wszystkich osób pracujących dla oraz w imieniu organizacji, których działania
mogą prowadzić do znacznych zmian w zużyciu energii;

określenie i wyznaczenie priorytetów dotyczących możliwości efektywnego wykorzystania
energii.
Organizacja powinna prowadzić rejestr możliwości dotyczących oszczędzania energii. Każdy
przegląd powinien być dokumentowany. Celem określania aspektów energetycznych danej
organizacji jest analiza obszarów znacznego zużycia energii, tj. budynków, urządzeń i procesów,
które powodują największe zużycie energii lub stwarzają największe możliwości w zakresie
oszczędzania energii. Organizacja powinna prowadzić rejestr możliwości oszczędzania energii, a
tym samym redukować koszty i emisje dwutlenku węgla. W wypadku wpisania danej możliwości
do rejestru, gdy to tylko możliwe, należy określić jako minimum:
 aspekt energetyczny, do którego się ona odnosi;
 jej wagę w kategoriach finansowych oraz (albo) emisji dwutlenku węgla;
 wymagane działanie;
 koszt szacunkowy lub rzeczywisty;
 w wypadku pozycji zrealizowanych, datę zakończenia działania oraz rzeczywisty wynik.
Określanie aspektów energetycznych ma decydujące znaczenie przy analizie miejsc
wykorzystywania energii w danej organizacji oraz stanowi podstawę do określania priorytetów w
działaniach na rzecz redukcji zużycia energii. Organizacja, która zamierza wprowadzić w życie
system zarządzania energią, powinna zacząć od ustalenia swego aktualnego stanowiska w
odniesieniu do zużycia energii, dokonując wstępnego przeglądu aspektów energetycznych.
Stanowi to swoisty kamień węgielny dla ustanowienia i utrzymywania systemu zarządzania energią
dostosowanego do aspektów energetycznych danej organizacji. Każdy przegląd aspektów
energetycznych powinien obejmować:
 dawne i aktualne zużycie energii oraz czynniki energetyczne uzyskane z pomiarów oraz
inne dane;
 określenie obszarów znacznego zużycia energii, zwłaszcza znacznych zmian w
wykorzystaniu energii w okresach minionych;
 oszacowanie spodziewanego zużycia energii w następnym okresie.
Zużycie energii powinno być wiązane z danymi na różnych poziomach produkcji oraz (albo)
innymi czynnikami, które miały wpływ na zużycie energii. Stopień dokładności zależy od wielkości
danej organizacji oraz zużycia energii, lecz powinno się uwzględnić co najmniej energię pobraną
(elektryczną, uzyskiwaną ze spalania oleju opałowego, gazu ziemnego i innych źródeł), a także
zużycie energii (w procesach suszenia, pompowania, klimatyzacji, oświetlenia i innych). W sytuacji
gdy organizacja działa w różnych lokalizacjach, podaż energii oraz jej zużycie w każdej lokalizacji
powinno być poddawane osobnemu przeglądowi. Powinno się poddać analizie tendencje zużycia
energii w poprzednich latach oraz stworzyć podstawę do wyznaczenia nowych zadań i oceny, czy
poprzednie zostały zrealizowane. Informacje dotyczące zużycia energii, które są już dostępne,
mogą być wykorzystane w przeglądach, np. rachunki za energię, odczyty liczników, sprawozdania
energetyczne zarządu budynków lub inne istniejące dokumenty. W sytuacji gdy nie są niedostępne
żadne inne informacje, zużycie energii można określić za pomocą takich elementów jak dane z
tabliczek znamionowych, aktualne odczyty liczników, godziny pracy urządzeń, itp. Zaleca się, aby
dane z tabliczek znamionowych były traktowane z najwyższą ostrożnością, bowiem rzadko
odpowiadają danym rzeczywistym. Dane z tabliczek znamionowych są zazwyczaj podawane dla
najgorszych wypadków lub standardowych warunków testowania. Wykorzystanie odpowiedniego
systemu podlicznika może pomóc zarządzającemu energią w uzyskiwaniu dalszych informacji na
temat wykorzystania i zużycia energii (np. podliczniki dla poszczególnych budynków, hal
produkcyjnych lub wydziałów).
Obszary te powinny być poddane bardziej szczegółowemu przeglądowi. Znaczne zużycie
energii w tej sferze jest czynnikiem przyczyniającym się do wysokiego łącznego wysokiego zużycia
energii. Należy także dokonać przeglądu innych obszarów, które wykazują znaczne możliwości
oszczędzania energii. Kwestia oceny, gdzie zużycie energii jest istotne, powinna być dokonana
przez samą organizację. Jest ważne, aby organizacja była w stanie uzasadnić merytorycznie,
gdzie zużycie energii należy uznać za znaczne. Oszacowanie może się opierać na dostępnych
danych uzyskanych z odpowiednich:
 odczytów liczników,






godzin pracy urządzeń,
danych z tabliczek znamionowych,
zebranych rachunków za zużycie mediów (jeśli konieczne, należy sprawdzić zgodność z
rzeczywistym odczytem licznika),
planowanych zmian operacyjnych,
określenia wszystkich osób pracujących dla oraz w imieniu organizacji, których działania
mogą prowadzić do znacznych zmian w zużyciu energii, (ich funkcje, zakres obowiązków i
uprawnień, dotyczy to także personelu, który ma wprawdzie pośredni, ale znaczny wpływ
na zużycie energii, np. personel z działów zakupów, projektowania i szkolenia),
określenia możliwości zwiększenia efektywności wykorzystania energii.
Poza powyższym określeniem możliwości poprawy w zakresie oszczędności energii,
organizacja może już mieć zaplanowane inicjatywy zmierzające do poprawy charakterystyki
energetycznej. Kombinacja istniejących oraz nowo odkrytych możliwości na podstawie przeglądu
powinna stworzyć podstawę do wyznaczenia zadań i ustanowienia programów zarządzania
energią. Niejednokrotnie, największe możliwości bardziej efektywnego wykorzystania energii
energetycznej dają nic niekosztujące metody administracyjne, jak np. szkolenie personelu w
zakresie wyłączania sprzętu nie będącego w użyciu, promowanie i kształtowanie świadomości
charakterystyki energetycznej w zachowaniu personelu przy pracy, itp. Organizacja powinna wziąć
pod uwagę aktualizowanie przeglądu w określonych pierwotnie odstępach czasu. Aktualizowane
przeglądy powinny, jeśli to możliwe, opierać się na pomiarach rzeczywistych danych. W
zaktualizowanych przeglądach powinny znajdować się coraz dokładniejsze analizy wszystkich
obszarów wykorzystania energii. Powinny być sporządzane sprawozdania na temat istotnych
zmian aspektów energetycznych organizacji, np. rozwoju produkcji, modernizacji zakładu, zmian
organizacyjnych, kwalifikacji personelu i zakresu obowiązków na danym stanowisku. Celem
powyższego jest umożliwienie organizacji oceny postępu w okresach poprzednich oraz określenie
ewentualnych inicjatyw na okres przyszły. Przeglądy powinny być dokumentowane.
Obowiązki prawne i inne wymogi
Organizacja powinna:
 określić i mieć dostęp do odpowiednich wymogów prawnych oraz wymogów innego
rodzaju, które organizacja ta uznaje za dotyczące jej aspektów energetycznych;
 określić w jaki sposób powyższe wymogi odnoszą się do jej aspektów energetycznych.
Organizacja powinna zadbać, aby wspomniane aspekty energetyczne oraz inne wymogi uznane
przez tę organizację zostały uwzględnione w jej systemie zarządzania energią. Organizacji musi
poznać obowiązujące wymogi prawa oraz inne, uznane przez organizację regulacje, związane z jej
aspektami energetycznymi. Powyższe wymogi mogą obejmować:
 krajowe i międzynarodowe wymogi prawne;
 państwowe/ regionalne/ wydziałowe wymogi prawne;
 lokalne wymogi prawne.
Przykłady innych regulacji ewentualnie uznawanych przez organizację obejmują, jeśli dotyczą:
 regulacje dotyczące handlu emisjami,
 uzgodnienia z klientami,
 wytyczne nie będące nakazami;
 nieobowiązkowe zasady lub kodeksy postępowania;
 dobrowolne uzgodnienia energetyczne;
 wymogi stowarzyszeń branżowych;
 uzgodnienia z grupami społecznymi i organizacjami pozarządowymi;
 zobowiązania społeczne danej organizacji lub jej jednostki kontrolującej;
 wymogi korporacji lub firmy.
Ustalenie, w jaki sposób obowiązki prawne oraz inne wymogi uznawane przez daną organizację
dotyczą aspektów energetycznych tejże organizacji następuje zazwyczaj w procesie określania
tego rodzaju wymogów. Organizacja powinna sporządzić wykaz dotyczących jej regulacji
energetycznych oraz innych wymogów, które są związane z działalnością, wyrobami i usługami tej
organizacji. Organizacja powinna określić kto ponosi odpowiedzialność za przegląd wszystkich
wymogów prawa oraz innych regulacji, uznanych przez tę organizację. Organizacja powinna
również określić w jaki sposób:
 przekazuje odnośne informacje właściwym osobom,
 uaktualnia na bieżąco zmiany w przepisach prawa i regulacjach;
 aktualizuje rejestr obowiązujących ją przepisów prawa w określonych pierwotnie odstępach
czasu.
Cele, zadania i program polityki energetycznej
Organizacja powinna ustanowić, wprowadzić w życie oraz dbać o utrzymanie
udokumentowanych celów i zadań w zakresie polityki energetycznej, na odpowiednich poziomach
zarządzania w obrębie tej organizacji. Powyższe cele i zadania powinny być spójne z polityką
energetyczną, w tym z zobowiązaniami w zakresie poprawy efektywnego wykorzystania energii
energetycznej oraz zachowania zgodności z odpowiednimi wymogami prawa, a także wymogami
innego rodzaju, uznanymi przez tę organizację. Organizacja powinna ustanowić konkretne zadania
w odniesieniu do wspomnianych regulowanych parametrów, które mają istotny wpływ na
oszczędzanie energii. Wspomniane cele i zadania powinny być mierzalne oraz podlegać
dokumentacji, przy czym powinno się wyznaczyć ramy czasowe do ich realizacji.
Przy ustalaniu zadań, organizacja powinna rozważyć istotne aspekty energetyczne określone
podczas przeglądu, jak również swe techniczne możliwości wyboru, swą pozycję finansową,
operacyjną oraz sytuację gospodarczą, wymogi prawa, a także poglądy zainteresowanych stron.
Organizacja powinna stworzyć programy zarządzania energią i dbać o ich realizację. Programy
powinny obejmować wyznaczenie zakresu odpowiedzialności oraz środki i ramy czasowe, przy
użyciu których mają być wypełniane konkretne zadania. Cele, zadania oraz program polityki
energetycznej powinny być dokumentowane i uaktualniane we wcześniej ustalonych okresach.
Ustalanie celów i zadań dostarcza narzędzi, za pomocą których polityka energetyczna jest
wprowadzana w życie. Organizacja powinna zagwarantować, iż cele i zadania są zgodne z jej
polityką energetyczną oraz istotnymi aspektami energetycznymi. Należy dokonywać okresowych
przeglądów i weryfikacji celów oraz zadań, np. w połączeniu z przeglądami zarządzania lub
poprzez okresowe inspekcje dotyczące realizacji programów zarządzania energią, itp.
Wyznaczenie zadań energetycznych powoduje, że organizacja ma ustalone kryteria skutecznego
działania, a więc można mierzyć postęp w dziedzinie bardziej efektywnego wykorzystania energii
energetycznej. Zadania powinny być:
 ambitne, tak by zmuszały organizację do stałego usprawniania;
 realistyczne, aby mogły być zrealizowane w określonych terminach;
 konkretne i możliwe do zmierzenia.
Zadania powinny być wyznaczone dla co najmniej wszystkich istotnych aspektów
energetycznych określonych w wyniku przeglądu. Niektóre zadania mogą odnosić się do sprzętu
lub obiektów (np. konkretnej linii produkcyjnej), podczas gdy inne mogą dotyczyć zużycia energii w
wydziałach (np. w wydziale transportu i logistyki), szkolenia lub świadomości energetycznej,
dodatkowych pomiarów i monitorowania. Zadania związane z redukcją zużycia energii mogłyby
być wyrażone poprzez wskaźniki charakterystyki energetycznej, takie jak zużycie energii na
jednostkę, lub ich odpowiednikach, tym samym powodując, że zadania energetyczne będą w
dużym stopniu niezależne od różnych typów działalności. Celem ustanowienia programów
zarządzania energią jest zagwarantowanie, iż dana organizacja osiągnie założone cele i zrealizuje
zadania. Programy zarządzania energią powinny wykazywać szczegółowo, w jaki sposób
organizacja planuje bardziej oszczędnie wykorzystywać energię i powinny zawierać opis
wspomnianych zadań oraz zasobów niezbędnych do ich realizacji. Aby uniknąć duplikowania
zasobów, programy zarządzania energią powinny być włączone w normalne operacje danej
organizacji.
Organizacja powinna rozważyć możliwości wykorzystania systemu BAT (Najlepszej Dostępnej
Technologii), przy sporządzaniu programów zarządzania energią. W trakcie sporządzania
wspomnianych programów, następujące kwestie powinny być określone i rozwiązane.

Jakie działania i projekty priorytetowe powinny zostać zainicjowane, tj. jakie działania
przyniosą największą poprawę, biorąc od uwagę dostępne zasoby?
 Co należy osiągnąć i jaka jest skala czasu dla realizacji, tj. zdefiniować cel podstawowy
działania oraz kiedy ma być on osiągnięty?
 Kto jest odpowiedzialny i jakie zasoby są wymagane, aby wprowadzić w życie plany
działania, tj. kto ponosi całkowitą odpowiedzialność i sprawuje nadzór nad realizacją
wspomnianych planów, jaki jest wymagany personel i jakie środki finansowe są potrzebne?
 W jaki sposób mają wspomniane programy zarządzania energią być monitorowane i
poddawane weryfikacji, tj. w jaki sposób będzie monitorowany postęp i kierownictwo
informowane o fakcie osiągnięcia, lub nie, danego celu, a także w jaki sposób mają być
dokumentowane usprawnienia w zakresie efektywnego wykorzystania energii?
 Czy programy zarządzania energią odzwierciedlają politykę energetyczną, cele i zadania
łącznie z wymogami prawa i zobowiązaniami innej natury?
Programy zarządzania energią powinny być dokumentowane oraz poddawane regularnym
przeglądom, co ma zagwarantować ich aktualność i przydatność.
Wprowadzenie w życie i funkcjonowanie systemu oszczędzania energii
Zasoby, funkcje, obowiązki i nadzór
Najwyższe kierownictwo powinno zapewnić dostępność zasobów niezbędnych do
ustanowienia, wprowadzenia w życie, utrzymania oraz usprawniania systemu zarządzania energią.
Termin „zasoby” obejmuje zasoby ludzkie, specjalistyczne umiejętności, środki techniczne oraz
zasoby finansowe. Role, obowiązki i uprawnienia powinny być zdefiniowane, udokumentowane i
przekazywane w celu ułatwienia skutecznego zarządzania energią. Najwyższe kierownictwo danej
organizacji powinno wyznaczyć swojego przedstawiciela, który, niezależnie od innych zadań,
będzie określał funkcje, obowiązki i uprawnienia w celu:
 zagwarantowania, iż system zarządzania energią będzie ustanowiony, wprowadzony w
życie oraz utrzymywany zgodnie z normą EN16001;
 kierowania sprawozdawczości na temat działania systemu zarządzania energią do
najwyższego kierownictwa w celu dokonywania przeglądów, wraz z zaleceniami w zakresie
usprawnień.
Skuteczne wprowadzenie w życie systemu zarządzania energią wymaga zaangażowania ze strony
wszystkich osób pracujących dla lub w imieniu danej organizacji. Wspomniane zaangażowanie
powinno zaczynać się od najwyższych poziomów kierownictwa. Najwyższe kierownictwo powinno
także zadbać, aby zostały przydzielone odpowiednie zasoby w celu wprowadzenia w życie oraz
zapewnienia funkcjonowania systemu zarządzania energią. Prowadzenie systemu zarządzania
energią powinno należeć do obowiązków doświadczonych pracowników, mających odpowiednie
uprawniania, umiejętności oraz dysponujących odpowiednimi zasobami. Ważne jest również, aby
kluczowe funkcje i obowiązki w systemie zarządzania energią zostały dobrze określone oraz
przekazane wszystkim osobom pracującym dla oraz w imieniu organizacji.
Świadomość, szkolenie i kompetencja
Organizacja powinna dopilnować, aby jej pracownicy oraz osoby pracujące w jej imieniu miały
świadomość dotyczącą:
 polityki energetycznej tej organizacji oraz programów zarządzania energią;
 wymogów systemu zarządzania energią, w tym działań organizacji w zakresie kontroli
energii oraz poprawy charakterystyki energetycznej
 wpływu ich działalności, rzeczywistego lub potencjalnego, na zużycie energii, a także faktu
w jaki sposób ich działalność i zachowania przyczyniają się do osiągania założonych w
planie energetycznym celów i realizacji zadań;
 swoich funkcji oraz obowiązków w zakresie spełniania wymogów systemu zarządzania
energią;
 korzyści płynących z bardziej efektywnego wykorzystania energii.
Personel wykonujący zadania, które mogą mieć znaczny wpływ na zużycie energii, powinien
posiadać kompetencje, wynikające z odpowiedniego wykształcenia, szkolenia oraz nabytego
doświadczenia. Organizacja ponosi odpowiedzialność za zapewnienie tego rodzaju personelu oraz
utrzymywanie jego kompetencji. Organizacja powinna określić swe potrzeby w zakresie szkolenia
w połączeniu z nadzorowaniem istotnych aspektów energetycznych oraz działaniem jej systemu
zarządzania energią. Organizacja powinna także zadbać o to, aby kadra na każdym poziomie
zarządzania była kompetentna i odpowiednio przeszkolona w dziedzinie zarządzania energią, tak
by mogła ustanawiać właściwe cele i zadania oraz dobierać odpowiednie narzędzia i metodologie
w zakresie zarządzania energią.
Organizacja powinna zadbać o świadomość, wiedzę, zrozumienie oraz wymagane umiejętności
w stosunku do wszystkich osób ponoszących odpowiedzialność i mających uprawnienia do
realizacji zadań w jej imieniu. Wyznaczone przez organizację osoby, których praca mogłaby
wpływać na znaczne zużycie energii powinny być kompetentne w zakresie realizacji powierzonych
im zadań. Kompetencja jest oceniana na podstawie względnego wyważenia posiadanego przez te
osoby wykształcenia, przeszkolenia oraz doświadczenia. Firma powinna określić kryteria, aby
można było ustalić, czy poziom właściwej kompetencji został osiągnięty. Powinno się wprowadzić i
poddawać rewizji programy szkoleniowe. Zapisy szkoleń należy przechowywać. Organizacja
powinna wymagać, aby wykonawcy pracujący w jej imieniu byli w stanie wykazać, iż ich
pracownicy posiadają odpowiednie kompetencje oraz zostali odpowiednio przeszkoleni.
Komunikacja
Organizacja powinna komunikować się wewnętrznie w sprawach dotyczących jej
charakterystyki energetycznej oraz systemu zarządzania energią. Powinno to zapewnić możliwość
wszystkim osobom pracującym dla i w imieniu danej organizacji brania aktywnego udziału w
procesie zarządzania energią oraz poprawiania charakterystyki energetycznej. Organizacja
powinna zdecydować, czy zechce przekazywać na zewnątrz informacje o swym systemie
zarządzania energią oraz charakterystyki energetycznej. Jeśli organizacja podejmie decyzję o
przekazywaniu informacji na zewnątrz, wówczas powinna ustanowić, wprowadzić w życie i
dokumentować program przekazywania informacji na zewnątrz.
Skuteczna komunikacja jest istotna, aby zapewnić efektywne wprowadzenie w życie i
funkcjonowanie systemu zarządzania energią. Odpowiednia i regularna informacja na temat
działania sytemu zarządzania energią przyczynia się do lepszej motywacji i zaangażowania
pracowników na rzecz spełniania wymogów polityki energetycznej organizacji, a także aktywnego
uczestnictwa w realizacji wyznaczonych przez organizację celów i zadań energetycznych.
Wewnętrzna komunikacja powina dotyczyć takich kwestii jak:
 polityka energetyczna oraz cele i zadania organizacji;
 możliwości udziału dla każdego;
 informacje na temat aktualnego wykorzystania energii oraz tendencji w całej organizacji;
 zgodność z wymogami regulacji prawnych oraz zobowiązaniami innego rodzaju uznanymi
przez organizację;
 możliwości wprowadzenia usprawnień, zarówno organizacyjnych jak i indywidualnych;
 korzyści finansowe płynące z działań w ramach zarządzania energią, inne korzyści, np.
środowiskowe, społeczne, itp.;
 osoby kontaktowe do objaśniania dalszych szczegółów.
Organizacja powinna zadbać, aby personel na wszystkich poziomach organizacji był zachęcany
i mógł bez przeszkód zgłaszać propozycje dotyczące ulepszeń, a także przedkładać odpowiednie
uwagi na temat systemu zarządzania energią. Wspomniane propozycje i uwagi powinny być
przeglądane oraz powinny być udzielane na nie odpowiedzi. Organizacja może opracować,
wprowadzić w życie i realizować plan dotyczący wewnętrznej komunikacji personelu. Plan tego
rodzaju mógłby obejmować co następuje:
 osobę odpowiedzialną za komunikację wewnętrzną w odniesieniu do systemu zarządzania
energią;
 odpowiednie informacje dotyczące ustanowienia, wprowadzenia w życie i funkcjonowania
systemu zarządzania energią;

środki do przekazywania informacji (spotkania wewnętrzne, seminaria, czasopisma dla
personelu, wewnętrzna sieć komputerowa, poczta elektroniczna, tablice z danymi
energetycznymi, kampanie na rzecz świadomości, itd.)
Jeśli zapadnie decyzja o przekazywaniu informacji na zewnątrz, wówczas organizacja powinna
sporządzić, wprowadzić w życie oraz dokumentować plan zewnętrznej komunikacji podając
skrótowo:
 osobę odpowiedzialną za komunikację zewnętrzną w odniesieniu do systemu zarządzania
energią;
 środki do przekazywania informacji.
Zapisy dokumentacyjne działań w zakresie komunikacji powinny być przechowywane.
Dokumentacja systemu zarządzania energią
Organizacja powinna ustanowić, wprowadzić w życie oraz przechowywać dane informacyjne na
papierze lub w formie elektronicznej w celu:
 opisania podstawowych elementów systemu zarządzania energią oraz ich wzajemnego
oddziaływania;
 określenia miejsca deponowania odpowiedniej dokumentacji, w tym dokumentacji
technicznej.
Poziom szczegółowości w systemie dokumentacji powinien być wystarczający, aby opisać
system zarządzania energią oraz wzajemne zależności między procesami, systemami i
działaniami. Powinien on także dostarczyć wskazówek, gdzie można uzyskać więcej
szczegółowych informacji na temat funkcjonowania elementów tegoż systemu. Wspomniana
dokumentacja może być zintegrowana z dokumentacją innych systemów zarządzania stosowanym
przez daną organizację. Zakres dokumentacji systemu zarządzania energią może być odmienny w
wypadku różnych organizacji, w zależności od:
 wielkości i typu danej organizacji oraz rodzaju jej działalności, wyrobów lub usług;
 złożoności procesów i ich wzajemnego oddziaływania;
 kompetencji personelu.
Przykładowa dokumentacja obejmuje:
 oświadczenia dotyczące polityki, celów i zadań;
 informacje na temat istotnych aspektów energetycznych;
 instrukcje dotyczące wykonywania pracy na stanowiskach;
 informacje o procesie;
 schematy organizacyjne;
 standardy wewnętrzne i zewnętrzne;
 zapisy dokumentacyjne;
 dokumentacja techniczna, np. typu rysunków instalacji i sprzętu, rysunków dystrybucji
mediów, plany konserwacji, instrukcje obsługi sprzętu, itp.;
 wyniki przeglądów energetycznych;
 plany działania ze wskaźnikami poprzeglądowymi.
Wszelkie decyzje dotyczące procedur dokumentacyjnych powinny być opracowywane z
uwzględnieniem:
 konsekwencji nie podejmowania działania;
 potrzeby zademonstrowania zgodności z wymogami prawa i oraz innymi wymogami, które
dane organizacja uznaje;
 potrzeby upewnienia się, czy działania są prowadzone konsekwentnie i systematycznie;
 korzyści podjęcia działań, co może obejmować, łatwiejsze wprowadzenie w życie poprzez
komunikację i szkolenie;
 łatwiejszego utrzymania oraz weryfikacji, mniejszego ryzyka dwuznaczności i odchyleń,
możliwości udowodnienia i możliwości ukazania;
 wymogów normy EN16001.
Kontrola dokumentów
Organizacja powinna kontrolować zapisy oraz inne dokumenty wymagane przez normę EN16001
w celu zapewnienia:
 możliwości ustalenia ich miejsca przechowywania;
 możliwości dokonywania okresowych przeglądów oraz weryfikacji, jeśli to konieczne;
 dostępności aktualnych wersji we wszystkich odnośnych miejscach przechowywania;
 możliwości przechowywania i archiwizowania w sposób zapewniający szybki dostęp oraz
ochronę przed zniszczeniem, zagubieniem lub uszkodzeniem; powinien również zostać
ustalony i zapisany w odpowiednim dokumencie czas ich przechowywania;
 przechowywania nieaktualnych dokumentów ze względu na wymogi prawne oraz
odnoszące się do względów archiwizacyjnych w sposób, w którym są one odpowiednio
oznaczone i usuwane w miarę potrzeby
Intencją powyższych zapisów jest zagwarantowanie, iż dana organizacja ustala i prowadzi
dokumentację w sposób wystarczający do wprowadzenia w życie systemu zarządzania energią.
Podstawowym celem danej organizacji powinno być poprawianie charakterystyki energetycznej, a
także skuteczne wprowadzane w życie systemu zarządzania energią, nie zaś złożony system
kontroli dokumentów. Jednakże dokumentacja, zwłaszcza objęta normą EN16001, powinna
podlegać określonej procedurze, aby zapewnić sytuację, w której:
 cała odnośna dokumentacja systemu zarządzania energią jest rozpoznawalna, jeśli chodzi
o ustalenie jej autora, procesu, systemu lub działania objętego tą dokumentacją oraz osób
kontaktowych; wspomniane dokumenty powinny być poddawane regularnym przeglądom i
weryfikacjom, w razie konieczności, przy czym każda weryfikacja powinna podlegać
procedurze formalnej akceptacji;
 aktualne wersje odnośnych dokumentów są dostępne w strefach roboczych, gdzie są
właśnie prowadzone odnośne działania;
 dokumentacja niebędąca już w użytku jest wyraźnie oznakowana lub usuwana.
Dokumentacja może być prowadzona w formie wydruku lub formie elektronicznej, w zależności od
tego, który sposób jest najbardziej celowy i przydatny, jeśli chodzi o udostępnianie dokumentów
pracownikom, którzy mają z nich korzystać.
Kontrola operacyjna
Organizacja powinna określić i planować operacje, które dotyczą istotnych aspektów
energetycznych oraz zapewnić ich zgodność ze swą polityką energetyczną, celami polityki
energetycznej i zadaniami tej polityki. Obejmuje to:
 zapobieganie sytuacjom mogącym prowadzić do odchodzenia od polityki energetycznej,
celów polityki energetycznej oraz zadań tej polityki;
 ustanawianie kryteriów dla funkcjonowania i konserwacji instalacji, sprzętu, budynków i
urządzeń;
 względy energetyczne przy nabywaniu i zakupie sprzętu, surowców i usług; przy zakupie
sprzętu o dużym zużyciu energii, mającego istotne oddziaływanie na łączne zużycie
energii, organizacja powinna poinformować dostawców, że zakup jest częściowo oceniany
pod względem efektywnego wykorzystania energii przez nabywany produkt;
 ocenę zużycia energii przy rozważaniu projektu, zmianie lub renowacji wszystkich
składników majątku mających potencjalny wpływ na zużycie energii, w tym obiektów
budowlanych;
 odpowiednią komunikację w tym zakresie z personelem oraz osobami działającymi w
imieniu organizacji, a także innymi odnośnymi stronami.
Organizacja powinna dokonywać oceny operacji, które wiążą się ze stwierdzonymi ważnymi
aspektami energetycznymi oraz pamiętać, aby prowadzone one były w sposób zapewniający
kontrolę i redukcję zużycia energii, w celu spełnienia wymagań polityki energetycznej oraz
realizacji jej celów i zadań. Powinno to obejmować wszystkie części jej działalności, zwłaszcza
funkcjonowania, utrzymania, projektowania i nabywania zakładu, sprzętu, obiektów, a także
surowców oraz wszelkich innych obszarów, które mogą mieć wpływ na jej ważne aspekty
energetyczne. Sprzyjające okoliczności dla poprawiania charakterystyki będą często wypływać ze
stałego określania i wprowadzania w życie nic niekosztujących metod administracyjnych, np.
wyłączania aktualnie nieużywanego sprzętu. Procedury operacji i utrzymania powinny obejmować:
 procedury administracyjne oraz spisy kontrolne prowadzące do eliminacji i minimalizowania
marnotrawstwa;
 plany operacyjne i konserwacji, maszyn, urządzeń i obiektów;
 opis odstępów międzyserwisowych dla odnośnego sprzętu, w tym tego co ma podlegać
obsłudze serwisowej;
 określenie wydziałów i personelu odpowiedzialnego za eksploatację i konserwację sprzętu;
 harmonogramy dotyczące inspekcji odnośnego sprzętu oraz objaśnienie jak należy
przeprowadzać inspekcję.
Projektowanie, w którym występuje czynnik świadomości energetycznej gwarantuje, że
rozważane są alternatywne rozwiązania dotyczące skuteczności energetycznej podczas
projektowania nowego lub zmodyfikowanego sprzętu, zakładów, urządzeń lub budynków mających
potencjalny wpływ na ważne aspekty energetyczne. Obejmuje to projekty nowych linii
produkcyjnych, mediów i urządzeń, gdzie działania tego rodzaju są wykonalne i ekonomicznie
uzasadnione. W kategoriach ogólnych, można by to osiągnąć poprzez kształtowanie świadomości i
szkolenie całego personelu. Projektowanie wykazujące świadomość energetyczną powinno
powodować, że:
 wykonywana jest dokładna analiza potrzeb energetycznych już na pierwszym etapie
projektu;
 dokonywana jest następnie ocena pod względem energetycznym w trakcie odnośnych
etapów projektowania, jeśli to konieczne (przetargi, początkowy projekt szczegółowy,
projekt końcowy, wybór sprzętu, dostawy, zlecanie, itp.);
 są jasno zdefiniowane zadania osób odpowiedzialnych za projektowanie, wykazujące
świadomość energetyczną.
Zalecane procedury powinny obejmować:
 kierunki polityki w zakresie zakupów, w stosownych przypadkach;
 wytyczne dotyczące zakupów, tj. kryteria do spełnienia, w sytuacji gdy produkty mogą
potencjalnie zwiększać zużycie energii ponad zalecany poziom;
 szczegółowe oceny wykorzystania energii, jeśli to wymagane;
 kryteria spłaty oraz metody kalkulacji, tj. ocena finansowa;
 kalkulacja kosztów okresu użytkowania;
 sprawdzony wykaz zatwierdzonych części zamiennych oraz magazynowania takich części.
Podczas przeprowadzania oceny efektywnego wykorzystania energii, niezależnie od tego czy na
etapie projektowania czy zakupu sprzętu, które będzie miało znaczny wpływ na aspekty
energetyczne, muszą zostać określone następujące elementy:
 kryteria dotyczące tego, kiedy ocena będzie wymagana;
 osoby odpowiedzialne za przeprowadzenie oceny;
 dostępne zasoby (czas i finanse);
 badania dotyczące alternatyw energooszczędnych pod względem technicznym i
ekonomicznym;
 osoby odpowiedzialne za przegląd i zatwierdzenie wspomnianej oceny;
 osoby odpowiedzialne za podjęcie ostatecznych decyzji co do dostępnych opcji.
Mogą istnieć różne poziomy oceny, zależnie od kryteriów przyjętych przez daną firmę. Im większe
jest zużycie energii, tym więcej powodów, aby skoncentrować się na możliwościach zmniejszania
zużycia poprzez projektowanie oraz (albo) zakupy najbardziej energooszczędnego sprzętu na
rynku. Powyższe procedury powinny odnosić się do wszystkich stron wykonujących pracę w
imieniu danej organizacji, w tym wykonawców, konsultantów, itd. Procedury te powinny zatem
opisywać:
 sposoby komunikowania się z zewnętrznymi wykonawcami, firmami usługowymi,
konsultantami;
 sposób, w jaki dokumentowane działania zostały zarejestrowane.
Poprzez informowanie dostawców o polityce energetycznej oraz procedurach zakupów organizacja
będzie działała pobudzająco na dostawcę w zakresie możliwości bardziej efektywnego
wykorzystania energii.
Sprawdzanie funkcjonowania systemu oszczędzania energii
Monitorowanie i pomiary
Organizacja powinna ustanowić oraz opisać wymogi w zakresie monitorowania, pomiarów oraz
zadań należących do jej programu zarządzania energią. Plan przeprowadzania pomiarów powinien
zostać sporządzony i wprowadzony w życie. W określonych przedziałach czasowych organizacja
powinna monitorować i rejestrować przypadki znacznego zużycia energii oraz towarzyszące temu
czynniki związane z wykorzystaniem energii. Organizacja powinna zagwarantować, że dokładność
i powtarzalność wskazań sprzętu do monitorowania i pomiarów odpowiada postawionym
zadaniom. Związane z tym zapisy dokumentacyjne powinny być przechowywane. Organizacja
powinna, w każdym możliwym do wykonania przypadku, określić relacje pomiędzy zużyciem
energii a związanymi z nią czynnikami, powinna ponadto, w określonych przedziałach czasowych,
dokonać oceny rzeczywistego zużycia energii w stosunku do zużycia przewidywanego.
Organizacja powinna przechowywać zapisy dokumentacyjne dotyczące wszystkich istotnych
przypadkowych odchyleń od przewidywanego zużycia energii, w tym przyczyn i podjętych środków
zaradczych. Zależności między zużyciem energii oraz czynnikami wykorzystania energii powinny
być poddawane przeglądom w określonych przedziałach czasowych, jeśli to konieczne.
Organizacja powinna, kiedy to tylko możliwe, dokonywać porównania swych wskaźników
charakterystyki energetycznej w stosunku do danych notowanych w podobnych organizacjach lub
sytuacjach, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Monitorowanie i pomiary należą do
elementów zarządzania zużyciem energii elektrycznej poprzez dokonywanie regularnych
porównań zużycia rzeczywistego i spodziewanego. Monitorowanie i pomiary powinny być
odpowiednie do potrzeb danej organizacji oraz powinny ułatwiać przeprowadzanie analizy zużycia
energii (np. przy procesach technologicznych, wytwarzaniu sprężonego powietrza, ogrzewaniu i
oświetleniu), zmian w czasie, osiągania wyznaczonych zadań, itp. Oznacza to, że znaczne
zużycie energii powinno być oceniane i szacowane z częstotliwością umożliwiającą wykrywanie,
badanie i naprawianie sytuacji w wypadku zmniejszenia poziomu energooszczędności. Mogłoby
być użyteczne monitorowanie zużycia energii poprzez wskaźniki charakterystyki energetycznej
(EPI), np. w kWh na jednostkę produkcji oraz (albo) kWh na m2 powierzchni produkcyjnej. Zużycie
energii może nie pozostawać w bezpośredniej proporcji do czynników energetycznych.
Organizacja powinna stosować najbardziej dokładną i wykonalną metodę obliczania
„spodziewanego” zużycia. Porównanie rzeczywistego i spodziewanego zużycia pozwoli zwrócić
uwagę na nieprzewidziane odchylenia oraz może umożliwić stwierdzenie ukrytego marnotrawstwa.
Dopuszcza się sytuację, w której dana organizacja nie musi koniecznie dysponować wystarczająco
kompleksowym systemem przyrządów pomiarowych, a także uwzględnia fakt, że wprowadzenie
systemu będzie potencjalnie kosztowne, czasochłonne oraz destruktywne. Jednakże, tam gdzie to
możliwe, powinna ona posiadać możliwy do zademonstrowania plan poprawy zaopatrzenia w
urządzenia pomiarowe.
Organizacja powinna być w stanie uzasadnić związek pomiędzy stosowaną częstotliwością
pomiaru a stwierdzonym zużyciem energii. Przykładowo, w zależności od charakteru i wielkości
danej organizacji, mogą być stosowane różne interwały pomiarowe. Dla niektórych organizacji
właściwe mogą być odstępy cotygodniowe. Inne mogą sobie życzyć działania w czasie
rzeczywistym, na każdej zmianie, codziennie, co miesiąc lub z mniejszą częstotliwością pomiarów.
Przykłady monitorowania i pomiarów obejmują następujące działania:





monitorowanie ciągłe i rejestracja znacznego zużycia energii oraz związanych z tym
czynników energetycznych;
skrótowe podawanie znacznego zużycia energii w formie kluczowych danych liczbowych;
porównywanie rzeczywistego i spodziewanego zużycia energii;
interwencję w wypadku odchylenia od spodziewanego zużycia energii;
zapisy znacznych odchyleń od spodziewanego zużycia energii, ich przyczyny (jeśli
ustalone) oraz środki zaradcze.
Działanie to może być bezpośrednio odnotowane w rejestrze możliwości oszczędzania energii.
Organizacja powinna zaplanować monitorowanie i pomiar wszystkich ważnych czynników zużycia
energii oraz czynników energetycznych. Plany te powinny zawierać opis:
 sposobu, w jaki jest mierzone i rejestrowane znaczne zużycie energii oraz czynniki
energetyczne;
 zakresu monitorowania, w tym częstotliwości pomiaru, kalibracji i konserwacji sprzętu
pomiarowego;
 funkcji i obowiązków odnośnego personelu;
 sposobu obliczania spodziewanego zużycia energii w odniesieniu do czynników
energetycznych.
Istnieje wymóg dokonywania w ustalonych interwałach analizy zależności między czynnikami
energetycznymi a zużyciem energii. Wynika on z konieczności dokonywania oceny zużycia energii
zawsze w odniesieniu do aktualnej najlepszej do osiągnięcia charakterystyki energetycznej. W
praktyce, wspomniane zależności mogą być poddawane analizie z dostosowaniem się do
istniejących warunków, na przykład, natychmiast po zrealizowaniu określonego projektu mającego
wpływ na efektywne wykorzystanie energii.
Ocena zgodności
Spełniając zobowiązania dotyczące zachowania zgodności, organizacja powinna okresowo
dokonywać oceny zgodności z obowiązkiem prawnym oraz innymi, uznanymi przez nią wymogami,
które mają związek z zakresem normy EN16001. Organizacja powinna przechowywać zapisy
wyników tychże ocen okresowych.
Niezgodności, działania naprawcze oraz działanie prewencyjne
Organizacja powinna wykrywać oraz eliminować przypadki braku zgodności, podejmując
działania prewencyjne w odpowiedni sposób w określonym terminie. Organizacja powinna
przechowywać wszystkie odnośne dokumenty, zgodnie z terminami wyznaczonymi przez regulacje
prawne oraz wymogi archiwizacyjne. Organizacja powinna zagwarantować, iż badanie
niezgodności zostanie zakończone odpowiednim działaniem. Niezgodności pojawiają się w
sytuacji, gdy polityka, cele, zadania, programy oraz udokumentowane procedury nie są stosowane
bądź realizowane. Organizacja powinna:
 określić przyczynę niezgodności;
 podjąć stosowne działanie w celu usunięcia niezgodności;
 zainicjować działanie zapobiegające ponownemu wystąpieniu niezgodności;
 zmienić dokumentowane procedury, jeśli to konieczne, aby były zgodne z nowo podjętymi
inicjatywami lub działaniami;
 określić osoby odpowiedzialne za rejestrację niezgodności, sposób ich zapisu, a także
zapewnić zainicjowanie procesu działania naprawczego lub prewencyjnego;
 przechowywać całą odnośną dokumentację zgodnie z wymogami prawa oraz w ustalonych
ramach czasowych.
Kontrola zapisów
Organizacja powinna ustalić, realizować oraz przechowywać zapisy dokumentacyjne konieczne
do przedstawienia zgodności z wymogami systemu zarządzania energią oraz normy EN16001.
Zapisy powinny ilustrować osiągnięte wyniki oraz skuteczność sytemu zarządzania energią.
Organizacja powinna określić niezbędne środki kontroli zarządzania zapisami dokumentacyjnymi.
Wspomniane zapisy powinny być i pozostawać w formie czytelnej, a także umożliwiającej
rozpoznanie i ustalenie odnośnego działania, wyrobu lub usługi w ustalonym okresie
przechowywania.
Celem dokonywania zapisów dokumentacyjnych jest zapewnienie sytuacji, w której dostarcza
się niezbędną dokumentację, aby potwierdzić wykonanie zadań, planów działania oraz innych
wymogów systemu zarządzania energią. Zakres wspomnianej dokumentacji może się różnić w
zależności od wymogów danej organizacji. Powyższe zapisy mogą obejmować:
 informacje na temat odnośnych przepisów prawa i regulacji;
 dokumentację odpowiednich szkoleń;
 odnośne materiały na temat zarządzania energią przekazywane do wszystkich
zainteresowanych stron, jak np. komunikaty prasowe, materiały dotyczące kampanii na
rzecz świadomości, prezentacji, stron internetowych, nagród, itp.;
 wskaźniki znacznego zużycia energii oraz charakterystyki energetycznej;
 dokumentację dotyczącą instalacji, przeglądów, konserwacji oraz kalibracji sprzętu
pomiarowego;
 komunikaty na temat polityki energetycznej przesyłane do wykonawców, podwykonawców i
dostawców;
 daty kontroli i serwisowania sprzętu wykorzystującego energię;
 nabycie energooszczędnego sprzętu;
 projektowanie działalności wykazującej dużą efektywność wykorzystania energii;
 wyniki audytów;
 przeglądy przeprowadzane przez kierownictwo.
Wszystkie dokumenty powinny być w formie czytelnej, rozpoznawalnej, dającej możliwość
ustalenia autora oraz łatwego wyszukiwania. Dokumenty te powinny stanowić wsparcie dla
procesów systemu zarządzania energią.
Wewnętrzny audyt systemu zarządzania energią
W ustalonych odstępach czasu organizacja powinna przeprowadzać audyty w celu sprawdzenia,
czy system zarządzania energią:
 odpowiada polityce energetycznej, celom, zadaniom oraz programowi zarządzania energią,
a także spełnia wszystkie inne wymogi normy EN16001;
 spełnia odnośne obowiązki prawne oraz inne wymogi uznane przez tę organizację;
 jest efektywnie wprowadzany w życie i utrzymywany.
Harmonogram audytu powinien zostać ustalony z uwzględnieniem znaczenia poszczególnych
elementów wspomnianego systemu zarządzania, które mają zostać poddane temu audytowi, jak
również wyników audytów poprzednich. Wybór audytorów oraz sposób prowadzenia audytu
powinien zapewnić obiektywność i bezstronność procesu kontroli. Kierownictwo odpowiadające za
dany obszar podlegający audytowi powinno dążyć do tego, aby działania na rzecz usuwania
wykrytych niezgodności i ich przyczyn były podejmowane bez zbędnej zwłoki. Dalsze działania
powinny obejmować weryfikację podjętych środków oraz podanie wyników weryfikacji. Audyty
systemu zarządzania energią są przeprowadzane przez samą organizację bądź na jej wniosek z
przyczyn wewnętrznych i mogą stanowić podstawę do samodzielnego ogłoszenia deklaracji
zgodności z normą EN16001. Wyniki audytu powinny być dokumentowane i przekazywane
najwyższemu kierownictwu.
Celem wewnętrznego audytu jest przeprowadzanie systematycznych przeglądów systemu
zarządzania energią oraz dokonywanie oceny, czy system ten działa zgodnie z własnymi
wymogami danej organizacji, łącznie z odnoszącymi się do normy opisującej zarządzanie energią.
Procedura audytu wewnętrznego powinna zapewniać spełnienie wymogów dotyczących określenia
zakresu tychże audytów, częstotliwości i harmonogramu audytów, sposobu ich przeprowadzania, a
także wymaganego przeszkolenia audytorów. Procedura ta powinna także uwzględniać sposób
rejestrowania wyników audytu oraz sposób zarządzania dowolnym wymaganym działaniem
naprawczym. Poniżej, podano przykłady tematów do uwzględnienia przez audyt wewnętrzny:
 skuteczne i efektywne wprowadzanie w życie programów,
 procesy i systemy zarządzania energią:
 możliwości stałego usprawniania;
 zdolności procesów i systemów;
 skuteczne i efektywne wykorzystanie technik statystycznych;
 wykorzystanie informatyki.
Audyty wewnętrzne mogą być dokonywane przez pracowników danej organizacji albo przez strony
zewnętrzne, wyznaczone przez tę organizację. W obydwu wypadkach, osoba lub osoby
przeprowadzające audyt powinny mieć odpowiednie kwalifikacje, wykazywać bezstronność i być
niezależne w relacji służbowej od wyznaczonego do audytu działu danej organizacji. System
zarządzania energią winien być poddawany przeglądowi i audytowi przynajmniej corocznie. Wyniki
audytu wewnętrznego powinny być dokumentowane i przekazywane do kadry kierowniczej
wyższego szczebla.
Przegląd systemu zarządzania energią przez najwyższe kierownictwo
Sprawy ogólne
Najwyższe kierownictwo powinno przeprowadzać przeglądy systemu zarządzania energią
organizacji w ustalonych odstępach czasu, aby sprawdzić, czy jest on nadal odpowiedni,
dopasowany i skuteczny. Zapisy przeglądów dokonanych przez kierownictwo powinny być
przechowywane.
Dane wejściowe do przeglądu przeprowadzonego przez kierownictwo
Dane wejściowe do przeglądu przez kierownictwo powinny obejmować:
a) dalsze działania podjęte po poprzednich przeglądach przeprowadzonych przez
kierownictwo;
b) przegląd aspektów energetycznych oraz polityki energetycznej;
c) ocenę zgodności pod względem prawnym i zmiany w regulacjach prawnych, a także inne
wymogi uznane przez organizację;
d) zakres, w jakim zostały osiągnięte cele i wykonane zadania polityki energetycznej;
e) wyniki audytu systemu zarządzania energią;
f) stan działań naprawczych i prewencyjnych;
g) ogólna charakterystyka energetyczna organizacji;
h) projektowane zużycie energii w następnym okresie;
i) zalecenia dotyczące poprawy sytuacji.
Wyniki przeglądu przeprowadzonego przez kierownictwo
Wyniki przeglądu przeprowadzonego przez kierownictwo powinny obejmować wszelkie decyzje i
działania dotyczące:
a) poprawy w zakresie charakterystyki energetycznej organizacji od ostatniego przeglądu;
b) zmiany w polityce energetycznej;
c) zmiany celów, zadań lub innych elementów systemu zarządzania energią, zgodne z
zaangażowaniem organizacji na rzecz stałego usprawniania;
d) przydział zasobów.
Celem przeglądu przez kierownictwo jest zapewnienie stałego usprawniania i dostosowywania
systemu, tak by funkcjonował zgodnie z polityką energetyczną danej firmy. Przegląd oznacza, że
poszczególne elementy oraz ogólne działanie systemu zarządzania energią są poddawane ocenie
w sposób krytyczny w odniesieniu do zdolności tegoż systemu do spełniania wymogów polityki
energetycznej oraz wykonywania zadań związanych z użytkowaniem energii. Poddawanie
wspomnianego systemu przeglądom w określonych odstępach czasu powinno być właśnie rolą
najwyższego kierownictwa. Poprzez poszerzenie przeglądu przez kierownictwo poza ramy
weryfikacji systemu zarządzania energią wyniki przeglądu przez kierownictwo mogą być
wykorzystywane przez najwyższe kierownictwo jako materiał wejściowy do procesów usprawnień.
Najwyższe kierownictwo może użyć procesu przeglądu jako cennego narzędzia do określania
możliwości oszczędzania energii oraz poprawiania charakterystyki systemu. Harmonogram
przeglądów winien ułatwiać dostarczanie danych w odpowiednim czasie, w kontekście
strategicznego planowania danej organizacji. Wybrane rezultaty powinny być przekazywane w celu
uwidocznienia pracownikom danej organizacji, w jaki sposób proces przeglądu wykonywanego
przez kierownictwo prowadzi do nowych celów przynoszących korzyść danej organizacji.
Organizacja może uznać za korzystne przedstawianie oświadczenia na temat realizacji zadań,
podsumowujące sposób, w jaki stale ulepsza ona swą charakterystykę energetyczną oraz realizuje
zadeklarowaną politykę, a także zadania energetyczne.
Podsumowanie
Norma EN16001 szczegółowo formułuje wymagania organizacyjne niezbędne do efektywnego
oszczędzania energii w każdej postaci. Można je w uproszczeniu wyrazić w czterech krokach:
 zmierzenie lub oszacowanie aktualnego zużycia energii
 sporządzenie planów zmniejszenia zużycia energii (przygotowanie polityki energetycznej)
 wdrożenie tych planów i określenie rzeczywistych korzyści
 weryfikacja i udoskonalenie polityki energetycznej w celu uzyskania dalszych oszczędności
energii
Norma ta może być wdrażana zarówno przez duży koncern, pojedynczą fabrykę, jak i małą firmę,
a nawet warsztat. Jej stosowanie prowadzi do zmniejszenia zużycia energii i bezpośrednich
korzyści finansowych. Firma, która może wykazać się stosowaniem normy EN16001, zyskuje
uznanie u współwłaścicieli (akcjonariuszy) za minimalizację kosztów oraz społeczny szacunek za
politykę przyjazną środowisku.
LITERATURA
European Standard EN16001 „Energy management systems - Requirements with guidance for
use”, CEN, CENELEC, lipiec 2009, obecnie wydana tylko w językach: angielskim, francuskim i
niemieckim, dostępna w czytelniach i punktach sprzedaży Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.