Sytuacja gospodarcza Polski na tle innych państw

Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Departament Zagranicznej Polityki
Ekonomicznej
Warszawa, 24.11.2009
Sytuacja gospodarcza Polski na tle innych państw
Po okresie nasilającej się w pierwszej połowie 2009 r. recesji, gospodarka światowa
weszła w fazę, w której wzrostowi zaufania do systemu finansowego towarzyszą wyraźne
symptomy wychodzenia z kryzysu.
Światowy kryzys ma bardzo zróżnicowany regionalnie charakter. W największym stopniu
dotknął on kraje wysokorozwinięte, o dużym udziale sektora finansowego i eksportu w
tworzeniu PKB, a także państwa mniej rozwinięte, w znacznym stopniu zależne od
kapitału zagranicznego oraz charakteryzujące się niską dywersyfikacją struktury
gospodarki i wysokim udziałem produkcji surowców.
W II kw. 2009 r., na który przypada dno recesji, PKB spadł w USA o 3,8%, w Rosji o
10,9%, w Japonii o 6,4% oraz w strefie Euro o 4,8%. Na tym tle, Polska jako jedyne
państwo Unii Europejskiej odnotowała wzrost o 1,1%, co wobec wzrostu w I kw., o 0,8%
i 1,8% w III kwartale, lokuje Polskę w nielicznej grupie państw świata, w których nie było
recesji.
Tabela1: Dynamika gospodarcza w wybranych państwach w II i III kwartale 2009
Kraj
Dynamika PKB w II Dynamika PKB w III
kwartale 2009 (%) r/r
kwartale 2009 (%) r/r
UE
-4,9
-4,3
Strefa Euro
-4,8
-4,1
USA
-3,8
-2,3
Japonia
-7,2
b.d.
W. Brytania
-5,5
-5,2
Polska
+1,1
+1,1
Niderlandy
-5,2
-3,7
Włochy
-6,0
-4,6
RFN
-5,9
-4,8
Hiszpania
-4,2
-4,0
Francja
-2,8
-2,4
Litwa
-19,7
-14,3
Estonia
-16,1
-15,3
Łotwa
-17,4
b.d
Szwecja
-6,1
b.d
Źródło: EBC – dla II kw. 2009, Statistics Pocket Book, November 2009, EUROSTAT, newsrelease euro
indicators, November 2009 – dla III kw.
Przyczyny dużej odporności gospodarki polskiej na światowy kryzys są wypadkową
specyficznych cech naszego sektora finansowego, zrównoważonej i zdywersyfikowanej
struktury gospodarczej oraz właściwej i wyważonej reakcji rządu.
Sytuacja krajowego sektora bankowego w porównaniu z sytuacją w innych państwach
była i jest dobra i stabilna, gdyż banki w Polsce nie zostały dotknięte skutkami kryzysu
subprime, głównie ze względu na strukturę własnościową w polskim systemie bankowym.
Udział inwestorów zagranicznych w akcjonariacie banków, wynosi ponad 71%, z czego
63% przypada na inwestorów pochodzących z państw członkowskich UE, a tylko 7% na
inwestorów z USA.
Jednym z powodów, dla których negatywne tendencje nie rozprzestrzeniły się w znaczącej
skali na rynek polski jest ograniczony poziom wykorzystania ryzykownych metod
finansowania działalności opartych m.in. na deratywach. W polskim sektorze bankowym
działalność bankowa finansowana jest głównie depozytami. Ponieważ relacja depozytów
do kredytów pozostawała na dosyć dobrym poziomie, banki nie były zainteresowane
sięganiem po alternatywne metody finansowania. Ponadto, należy zauważyć, że polskie
banki bardziej rygorystycznie, niż banki w Stanach Zjednoczonych, podchodziły do
udzielania kredytów hipotecznych, zatem nie rozwinął się w Polsce segment kredytów
subprime, który stał się przyczyną kryzysu w Stanach Zjednoczonych. W celu
wzmocnienia stabilności krajowego systemu finansowego, w październiku 2008 r. rząd
polski ogłosił tzw. pakiet regulacyjny, w którego skład wchodzą:
• ustawa o Komitecie Stabilności Finansowej;
• nowelizacja ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym;
• ustawa o instrumentach wsparcia instytucji finansowych przez Skarb Państwa.
Mapa 1:
Źródło: GUS
Również Narodowy Bank Polski przyjął tzw. „Pakiet zaufania”, którego celem było
przywrócenie stabilności systemu finansowego poprzez odbudowę międzybankowego
zaufania. Miał on na celu również:
• przywrócenie sprawności działania rynku finansowego;
2
• poprawę płynności na krajowym rynku walutowym;
• poprawę płynności w walutach obcych;
• ściślejszą współpracę między bankami i bankiem centralnym.
Przewidywane spowolnienie wzrostu gospodarczego skłoniło rząd do przyjęcia w końcu
listopada 2008 r. Planu Stabilności i Rozwoju.
Jego główne elementy to:
- utworzenie rezerwy solidarności społecznej,
- podniesienie kapitału Banku Gospodarstwa Krajowego z przeznaczeniem na poręczenia
kredytowe dla małych i średnich przedsiębiorstw,
- wyższa ulga inwestycyjna dla firm, które powstały w 2008 lub zaczną działać w 2009
roku,
- zmiana przepisów blokujących inwestycje w rozwój sieci telekomunikacyjnej, w tym
internetowej,
- ułatwienia dla firm prowadzących działalność inwestycyjną i rozwojową,
- ustalenie maksymalnej ceny energii na rynku hurtowym,
- zwiększenie kwoty poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa dla banków.
Rząd podjął także zdecydowane działania oszczędnościowe, zdając sobie sprawę, jakie
zagrożenia dla budżetu państwa niesie recesja gospodarcza.
Mimo relatywnie dobrej sytuacji w polskiej gospodarce na tle innych krajów europejskich,
pogłębiająca się światowa recesja i groźba jej wystąpienia również w Polsce skłoniły rząd
do podjęcia dyskusji ze związkami zawodowymi i pracodawcami nad dalszymi
działaniami antykryzysowymi. W wyniku kilkumiesięcznych negocjacji uzgodniono
pakiet działań, który został przyjęty przez Sejm w dniu 1 lipca br. Składa się on z ustawy
o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców oraz z
nowelizacji przepisów o podatku od dochodów osobistych.
Nowe regulacje prawne miały pomóc firmom w okresie recesji i spadku zamówień. W
zamian za dopłaty do pensji pracowników w czasie przestojów i możliwości elastycznego
kształtowania ich czasu pracy, firmy mają się powstrzymać od zwolnień.
Przedstawione wyżej działania miały istotny wpływ na stabilizację sektora finansowego
oraz na złagodzenie wpływu kryzysu na sferę realną gospodarki. Jednak głównym
źródłem odporności polskiej gospodarki na skutki światowego kryzysu są jej solidne
fundamenty wypracowane w trakcie dwudziestu lat transformacji oraz zrównoważona
struktura gospodarki i wielkość rynku wewnętrznego.
Głównym czynnikiem podtrzymującym koniunkturę gospodarczą w Polsce w IV kw.
2008 r. i I połowie 2009 r. był utrzymujący się wysoki popyt wewnętrzny, a w
szczególności duży udział konsumpcji indywidualnej w popycie ogółem. Ożywiony dobrą
koniunkturą ostatnich kilku lat rynek 38 milionów konsumentów zareagował na kryzys
wyjątkowo spokojnie. Sprzyjały temu zarówno wyważona reakcja rządu, która pozwoliła
uniknąć nastrojów paniki, stosunkowo niewielki stopień zadłużenia gospodarstw
domowych oraz dodatkowe impulsy popytowe w postaci obniżenia od 1 stycznia 2009 r.
podatków od dochodów osobistych oraz marcowa waloryzacja rent i emerytur. Pozwoliło
to na utrzymanie w pierwszej fazie kryzysu wzrostu sprzedaży detalicznej i popytu
wewnętrznego, kompensujących z nadwyżką spadek popytu zewnętrznego.
Stosunkowo niski udział eksportu w tworzeniu PKB (poniżej 40%) spowodował, że
załamanie się obrotów handlowych na światowych rynkach dotknęło Polskę w znacznie
mniejszym stopniu niż inne kraje, bardziej zależne od popytu zewnętrznego. Dodatkowym
3
czynnikiem łagodzącym skutki kryzysu w obrotach handlowych Polski był płynny kurs
PLN i jego osłabienie o ok. 30%, co (przy stosunkowo wysokiej konkurencyjności)
pozwoliło na utrzymanie eksportu na relatywnie wysokim poziomie, przy jednoczesnym
większym spadku importu.
Istotnym wsparciem dla polskiej gospodarki w czasie kryzysu są środki finansowe z Unii
Europejskiej przeznaczone na rozwój, w tym na inwestycje infrastrukturalne. W latach
2007 -2013 Polska otrzyma 67 mld Euro, z czego część już zaabsorbowała. Pełnią one
rolę podobną do szeroko stosowanych w innych krajach pakietów stymulacyjnych, nie
obciążając jednocześnie zagrożonego wysokim deficytem budżetu państwa.
Stosowane w wysokorozwiniętych państwach Unii pakiety stymulacyjne odegrały zresztą
również pozytywną rolę w podtrzymaniu koniunktury w Polsce poprzez generowanie
popytu na nasz eksport.
W państwach dotkniętych recesją pojawiły się poważne problemy na rynku pracy oraz w
sferze deficytu budżetu państwa. Spadająca aktywność gospodarcza spowodowała wzrost
bezrobocia oraz spadek dochodów budżetowych. Dodatkowo deficyt budżetowy pogłębia
konieczność finansowania ze środków publicznych programów stymulujących
gospodarkę oraz o charakterze osłony socjalnej.
Problemy te występują również w Polsce jednak w stosunkowo umiarkowanej skali. Stopa
bezrobocia, która w ostatniej dekadzie spadła z 20% do 9,5% w 2008 r., po II kwartale
2009 r. wynosiła 10,7% i jak się przewiduje na koniec roku nie powinna przekroczyć
12%, co jest wzrostem bardzo umiarkowanym na tle innych państw europejskich.
Deficyt budżetowy, który w latach 2006 -2008 kształtował się w przedziale 2-4 % PKB,
wzrośnie do końca 2009 r. do poziomu 5,5%, co wobec 14% w Wielkiej Brytanii, 11% w
USA i średniej 6,5% dla państw strefy Euro, świadczy o dobrej kontroli finansów
publicznych. Świadczy o tym również zadłużenie państwa (dług publiczny), które obecnie
kształtuje się na poziomie ok. 50% PKB.
Stosunkowo dobra sytuacja gospodarcza Polski i wyraźne oznaki przezwyciężania
kryzysu u jej głównych partnerów handlowych powodują, że prognozy dalszego wzrostu
są optymistyczne. Przewiduje się, że głównie dzięki wzrostowi popytu zewnętrznego PKB
w 2009 r. osiągnie wzrost w wysokości 1,2%, a w 2010 r. – 3%.
Dzięki swojej stabilności gospodarczej Polska wywiera pozytywny wpływ na zaufanie do
regionu Europy Środkowo-Wschodniej, a będąc siódmą, co do wielkości gospodarką w
Unii Europejskiej ma także pośredni stabilizujący wpływ na całą Unię i wiele
przedsiębiorstw europejskich. Wyrazem zaufania do naszej gospodarki było przyznanie
przez MFW specjalnej linii kredytowej (Flexible Credit Line), przeznaczonej dla krajów
szczególnie wiarygodnych, o wyjątkowo solidnej i zdrowej gospodarce.
4
Wykres 2: Porównanie stóp wzrostu PKB w latach 1999-2010.
Growth rate of GDP volume percentage change on previous year
Eurostat 2009 - DZPE MSZ
% (year to year)
8
6,8
6,2
6
5,3
4,8
4,5
4,34,1
3,9
4
3,9
3,6
3,6
3,1
2,9
2,7
2,5
1,9
2
1,21,1
3
2,1
1,8
1,4
PL
US
UE
5
2,7
2,1
1,7
0,9
0,8
1,1
0,80,9
2009*
2010*
0,4 0,6
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
-0,2
-2
-2,9
-4
-4,1
-6
Zródło: DZPE MSZ za Eurostat 2009
5