mgr Karolina Popławska

Mgr Karolina Popławska
Oddział Informacji Naukowej
Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej
[email protected]
E-learning w doskonaleniu zawodowym bibliotekarzy.
Z doświadczeń w Polsce
E-learning and its supporting role in the improvement of
professional qualifications and education for librarians.
The Polish experience to date
Through the development and progress of media and information technologies,
(internet, telecommunications, etc.) education has not only expanded but taken
on a new role all together. Education is there not only to supply people with
information but to guide them on how to use it correctly.
Due to the increase in different forms of information, a change in the
perception of academic libraries has occurred.
An academic library should be perceived as a centre for education and
knowledge resources and as such as an institution it should be supporting the
education process actively. Therefore it is crucial to transform the current
passive role of a librarian into an active and supportive role.
There has recently been a lot of talk about the library’s and librarian’s joint
liability for effectively educating the users to utilise new information and
communication technologies and electronic resources.
Librarians play a crucial role in the knowledge research process, therefore
they are obliged to develop and extend their professional qualifications.
We should especially focus on educational systems based on remote education.
Thanks to Internet the idea of distance learning (at home learning, on- line
learning) creates an opportunity to individualise the process of learning.
The e- learning system offers an extensive range of possibilities as it continues
to spread and be used in many disciplines and fields of knowledge.
The aim of this presentation is to introduce an up to date librarians’
experiences with e-learning in Poland, as a method of to develop their
professional qualifications.
A short characteristic of e-learning will be followed by a brief description of
current projects, achievements as well as e- learning initiatives.
The presentation ends with an overview of how e- learning is used as a method
to enhance and further develop the librarian’s professional qualifications.
Słowa kluczowe: e-learning, szkolenia online, kształcenie na odległość
Szybki rozwój mediów i technologii informacyjnych, prowadzący do
łatwiejszej i skuteczniejszej komunikacji a co za tym idzie przekazywania
sobie informacji jest bardzo znamienny dla dzisiejszego świata. Media
elektroniczne takie jak komputer czy Internet stają się podstawą do edukacji i
komunikowania. Obok tradycyjnych form zakładających komunikowanie
bezpośrednie uczestników procesu edukacji, coraz bardziej powszechna staje
się formuła kształcenia zdalnego. System e-learningu oferuje coraz większe
możliwości i rozprzestrzenia się na wszystkie dziedziny edukacji w szerokim
tego słowa znaczeniu. Biblioteka XXI wieku, chcąc nadążyć za nowoczesnym
użytkownikiem musi potraktować e-learning poważnie, jako odpowiedź na
szybko rozwijającą się potrzebę kształcenia zdalnego, szukania informacji i
umiejętnego wykorzystywania zasobów sieciowych.
Znaczenie terminu e-learning
W Polsce sposób uczenia się czy nabywania nowych kwalifikacji z
angielskiego nazywany e-learningiem nie ma jednego i powszechnie uznanego
odpowiednika. Można, zatem spotkać się z wieloma określeniami takimi jak: eedukacja, e-nauczanie, kształcenie zdalne, kształcenie na odległość, kształcenie
przez Internet, nauczanie on-line i inne mniej popularnymi1, powstałymi w
wyniku próby odnalezienia polskiego odpowiednika.
W zasadzie e-edukacja i e-nauczanie zdają się najlepiej odpowiadać pojęciu elearning, aczkolwiek można by się spierać o to czy edukacja, kształcenie i
nauczanie mają w kontekście pedagogicznym to samo znaczenie. Jeśli chodzi o
nauczanie zdalne czy kształcenie na odległość pierwsze symptomy znaleźć
można już w XVIII w., a więc znacznie wcześniej niż współczesny e-learning.
Początkowo
nauczanie
zdalne
traktowano
jako
zastępnik
nauczania
tradycyjnego i oznaczało ono oddalenie w przestrzeni i czasie uczestników
1
M.Zając :E-learning – szansa czy utrudnienie – W. Strykowski (red.) W Od nowych technik nauczania do edukacji
wirtualnej. Poznań, 2006, s. 103.
procesu nauczania, czyli nauczyciela, który zastępowany był przez różnego
rodzaju materiały i książki. Od tego czasu zainteresowanie zdobywaniem
umiejętności i ponoszeniem kwalifikacji w tej formie systematycznie rośnie.
Nauczanie zdalne zawiera w sobie wszelkie formy kształcenia nie tylko przez
Internet, bo również za pomocą poczty, radia, telewizji. Odwrotnie do pojęć:
kształcenie przez Internet czy nauczanie online, które już w swojej nazwie
odwołują się do Sieci. Te dwa pojęcia w porównaniu z e-nauczaniem i eedukacją mają o wiele węższe znaczenie, gdyż odwołują się tylko do Internetu,
natomiast te drugie mogą oznaczać uczenie się przez Internet, ale jednocześnie
korzystanie z komputerów lokalnie bez dostępu do Sieci·.
Powyższa krótka analiza nie pokazuje jednoznacznie jednej właściwej nazwy
ze względu na zróżnicowany poziom szczegółowości w jego ujmowaniu. W
tym artykule najczęściej posługiwać będziemy się pojęciami e-learning,
nauczanie online i kształcenie na odległość, rozumiejąc je jako formę
nauczania wykorzystującą w procesie kształcenia nowoczesne, multimedialne
narzędzia teleinformatyczne w celu stworzenia nowej jakości uczenia się 2.
Formy e-learningu. Klasyfikacja systemów e-learningowych
E-learning może być realizowany na wiele różnych sposobów. Za A.
Wodeckim, metody i techniki e-learningu można podzielić na:
1.Ze względu na dostępność w czasie:
a. Tryb
synchroniczny
–
nauka
na
żywo
za
pośrednictwem
elektronicznych środków komunikacji, np. czat, komunikator, tele/wideokonferencja, wirtualna tablica;
b. Tryb asynchroniczny, niewymagający jednoczesnej obecności uczących
się i nauczyciela, np. e-mail, forum dyskusyjne, interaktywne kursy
multimedialne, symulacje, biblioteki książek i wykładów nagranych na
wideo, samouczki programów, szeroko rozumiane źródła internetowe
(plus tzw. wyszukiwarki)itp.
2. Ze względu na stosowane techniki:
a. Radio, telewizja;
2
W. Skrzydlewski, K. Kuźmicz, A.Michalak: Wybrane aspekty e-learningu – W. Strykowski (red.). W: Od nowych
technik nauczania do edukacji wirtualnej. Poznań 2006, s. 528.
b. Nauczanie wspomagane komputerem, np. kursy multimedialne,
samouczki programów, symulacje itp.( por. CBT – Computer Based
Training ang.);
c. Nauczanie z wykorzystaniem Internetu (por. WBT: - Web Based
Training ang.);
-jako
zbioru
informacji
(strony
WWW,
wyszukiwarki,
filmy
edukacyjne itp.),
- poprzez narzędzia komunikacji (czat, komunikator tekstowy i
głosowy,
forum
dyskusyjne,
platformy
pracy
grupowej,
wideokonferencja itp.).
3. Ze względu na relację uczeń – nauczyciel:
a. Kursy z obecnością nauczyciela, np. realizowane w trybach
asynchronicznym lub synchronicznym;
b. Kursy bez udziału nauczyciela, ale w oparciu o kursy multimedialne
(nauczanie programowane);
c. Nauka samodzielna, w oparciu o różnego rodzaju informacje dostępne
w
formie
elektronicznej,
w
szczególności
zawartość
stron
internetowych, ale również nieformalne rozmowy z innymi osobami,
np. za pośrednictwem forum dyskusyjnego, e-maila, komunikatora czy
czatu.
4. Ze względu na relację do nauczania tradycyjnego
a. e-learning jako uzupełnienie nauczania tradycyjnego, np. wirtualne
kampusy (por. z blended learning)3;
b. e-learning jako zastąpienie nauczania tradycyjnego– bądź całego
programu nauczania, bądź całości konkretnego przedmiotu.
5. Ze względu na stopień formalizacji:
a. Nauczanie „formalne” – ściśle powiązane z programem nauczania
uczelni, o określonej strukturze, np. powiązane z systemem ECTS;
b. Nauczanie nieformalne, – które nie jest integralną formą nauczania
akademickiego, niemniej coraz aktywniej się rozwijające i doceniane
uzupełnienie zajęć tradycyjnych4.
3
blended learning ang. – nauczanie mieszane.
A. Wodecki: Po co e-learning na uczelni? - M. Dąbrowski, M. Zając (red.). W: E-learning w kształceniu
akademickim. Materiały z II ogólnopolskiej konferencji: Rozwóje-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym.
Warszawa 2006 , s. 10.
4
Zgadzam się z autorem tego podziału, że pomimo tak dużej liczby form i
metod wykorzystania w e-learningu, nie ma jednej doskonałej i najlepszej
metody. Dobór jej zależy m.in. od:
-
oczekiwanych rezultatów, a więc czy osiągniemy cel stosując
dana metodę;
-
od etapu projektu, a wiec czy jest to jedna z metod
cząstkowych, czy rozwiązanie docelowe;
-
od kultury organizacyjnej szkoły, biblioteki, organizacji, grupy
czynników kulturowych itp.
Osoby zajmujące się wdrażaniem tego typu projektów, powinny, zatem
określić, na samym początku pracy, mierzalne, jasno i precyzyjnie
sformułowane cele, które chcą osiągnąć. Dzięki temu unikną one błędów i
porażek podczas realizacji. Internetowe platformy e-learningowe, mogą być
wykorzystywane w różny sposób: zarówno do prowadzenia indywidualnych
szkoleń internetowych, lub też mogą być elementem wspomagającym lub
uzupełniającym tradycyjny sposób nauczania. Coraz więcej uczelni w tym
bibliotek uczelnianych zaczyna wykorzystywać platformy e-learningowe w
procesie
przygotowywania
różnego
rodzaju
szkoleń
zarówno
dla
użytkowników biblioteki jak i dla bibliotekarzy. Twórcy kursów on-line mają
do swojej dyspozycji szereg narzędzi, zarówno tych w postaci komercyjnych
rozwiązań, jaki tych, które bazują na oprogramowaniu opartym na licencji
Open Source.
Przykłady
wykorzystania
e-learningu
w
wybranych
bibliotekach uczelni polskich
E-learning w szkolnictwie wyższym coraz częściej staje się metodą wspierania
zajęć tradycyjnych, formą uzupełniania procesów kształcenia czy też realizacji
całościowych kursów online. Jest już całkiem sporo różnego rodzaju
doświadczeń, coraz więcej organizacji wyraża zainteresowanie bądź też
aktywnie uczestniczy w realizacji różnego rodzaju projektów. Ośrodki
kształcenia na odległość mają w swoich strukturach: Akademia GórniczoHutnicza
(http://pl.cel.agh.edu.pl/),
(www.cku.tu.kielce.pl),
Politechnika
Politechnika
Warszawska
Świętokrzyska
(www.okno.pw.edu.pl,
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie (www.e-sgh.pl). Powstał też Polski
Uniwersytet Wirtualny (www.puw.pl) prowadzony wspólnie przez Uniwersytet
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Wyższą Szkołę HumanistycznoEkonomiczną w Łodzi. Wzrasta też liczba środowiskowych spotkań i
konferencji promujących kształcenie na odległość oraz prezentujących nowe
inicjatywy akademickie w zakresie e-learningu. W związku z tym biblioteki
naukowe muszą być przygotowane na podjecie się takiego wyzwania jakim jest
prowadzenie szkoleń online dla różnego rodzaju grup użytkowników:
szkolenia dla studentów pierwszego roku, dla dyplomantów, doktorantów,
pracowników naukowych, szkolenia indywidualne oraz jakże ważne szkolenia
dla bibliotekarzy. Upowszechnienie zdalnego kształcenia bibliotekarzy
pozwala tej grupie w sposób przystępny podnosić swoje zawodowe
kwalifikacje, nabywać nowe umiejętności a także aktualizować i poszerzać
posiadaną wiedzę. Mówiąc o bibliotece i szkoleniach idealne byłoby aby
bibliotekarze dokształcając się doskonalili swoje umiejętności i sami tworzyli
szkolenia online. Sensowne wydaje się to w kontekście przygotowywania
kursów, gdzie trzeba połączyć umiejętność nauczania za pomocą Internetu oraz
merytoryczną znajomość przedmiotu szkolenia. Korzystając z kompetencji
bibliotekarzy omijamy w ten sposób kłopoty związane z zatrudnieniem firmy
zewnętrznej, finansami, prawem do kursu i tym jak wprowadzać zmiany w
gotowym już kursie.
Kursy dla bibliotekarzy online
Szkolenia online dla bibliotekarzy to temat coraz częściej poruszany. Za
prekursora tych działań należy uznać niewątpliwie BIBWEB, który zaczął
działać w maju 2003 roku.
BIBWEB to kurs online, który został przygotowany z myślą o bibliotekarzach,
jako tej grupie zawodowej, której dostęp do Internetu ( i co za tym idzie
poziom internetowych kwalifikacji) powinien się w najbliższej przyszłości
znacząco rozszerzać5. Zainteresowani mają dostęp do jednego kursu, ale
składającego się z trzech modułów przedstawiających praktyczną wiedzę
dotyczącą wykorzystania Internetu w swojej pracy. Dostęp do kursu uzyskuje
5
A. Wołodko, B. Bednarek-Michalska: Bibweb i Ikonka – dwa projekty - rządowy i bibliotekarski. Poradnik
Bibliotekarza, nr 9 (2004), s.8.
się po dokonaniu opłaty za całość, lub wybrane przez siebie moduły. Następnie
użytkownik otrzymuje hasło i po zalogowaniu trafia na stronę główną. Tam
wybiera moduły, za które wniósł opłatę. Każda część podzielona jest na
ogólną, zawierającą omówienie zagadnień dotyczących Internetu, oraz część
specjalistyczną, poświęconą wykorzystaniu fachowej wiedzy bibliotecznej.
Zakres tematyczny w ramach tych trzech modułów może stanowić
uzupełnienie wiedzy zdobytej na studiach czy w trakcie tradycyjnych szkoleń
jednocześnie wyrabiając u uczącego się online umiejętności do dalszej
samodzielnej pracy z Internetem. Od uczestników szkolenia oczekuje się
aktywnej
postawy
we
współtworzeniu
kursu,
współpracy,
dużego
merytorycznego wkładu własnego np. w formie wskazówek podczas dyskusji
na forum, linków czy nowych pomysłów. Autorzy kursu tak przygotowują
zadania i ćwiczenia dla uczestników, aby dodatkowo mobilizowały do
aktywnego uczestnictwa podczas nauki. Należy tu zaznaczyć, że nad
utworzeniem
BIBWEB-a
pracował
spory
zespół
ludzi
z
Fundacją
Bertelsmanna na czele. Nie zawsze jest jednak tak, iż mamy spore możliwości
zarówno finansowe jak i w postaci zespołu profesjonalistów. Biblioteki w
większości starają się własnymi siłami tworzyć i prowadzić różnego rodzaju
szkolenia i kursy korzystając coraz chętniej z nauczania online. Przykładem
może tu być Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu, która
na platformie Moodle (licencja Open Source) utworzyła Biblioteczne Centrum
Zdalnej Edukacji. Zamieszczono tam różne rodzaje kursów począwszy od
komputerowych poprzez materiały konferencyjne, materiały do lekcji
bibliotecznych,
materiały
dla
bibliotekarzy
(np.
Szkolne
Centrum
Informacyjne, Opracowanie zbiorów, Gromadzenie i ewidencjonowanie
materiałów bibliotecznych) po przysposobienie biblioteczne. Niektóre z
kursów dostępne są dla wszystkich, którzy zalogują się jako goście, natomiast
większość wymaga tzw. klucza dostępu, który otrzymuje się po rejestracji i
zapisaniu na kurs. Ciekawym rozwiązaniem jest też serwis e-learningowy
Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego http://bucd2.bu.uni.wroc.pl/moodle/
również przygotowany na bezpłatnej platformie Moodle. W ofercie kursów
znajdziemy między innymi: Szkolenie biblioteczne, Korzystanie z czasopism
elektronicznych, Wirtualne zasoby i inne. Kursy kierowane są dla
użytkowników biblioteki, ale jednocześnie mogą stanowić źródło informacji
dla początkujących bibliotekarzy. Zaletą tych kursów jest dostęp dla
wszystkich dzięki opcji logowania jako gość, ponadto są one bezpłatne.
Oczywiście e-learning w doskonaleniu zawodowym bibliotekarzy nie odnosi
się tylko do szkoleń z zakresu tematyki bibliotecznej. Bibliotekarze mogą
podnosić swoje kwalifikacje i umiejętności zawodowe w każdej dziedzinie,
która jest im potrzebna w pracy. Mogą to zatem być kursy dotyczące obsługi
programów komputerowych takich jak Excel, Power Point, Corel Draw, kursy
językowe czy też kursy z tworzenia zajęć online (np. kurs: „Jak korzystać z
platformy zdalnej edukacji „ w Bibliotecznym Centrum Zdalnej Edukacji
Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej). Taka forma kształcenia
posiada tę przewagę, ze uczestnicy szkoleń nie muszą być obecni fizycznie w
określonym miejscu o określonej porze. Dodatkowo sami decydują kiedy się
uczą a tempo przyswajania wiadomości jest indywidualnie dopasowane. Muszą
jedynie przekonać się do tego systemu nauki, który z czasem stanie się
powszechnym sposobem uczenia się i nauczania obok tych prowadzonych
metodą tradycyjną.
Przysposobienie biblioteczne w formie e-learningu
Coraz większa liczba bibliotek naukowych korzysta z nowych form edukacji.
E-learning jest z pewnością atrakcyjną formą kształcenia potencjalnych
użytkowników. Biblioteki w coraz większym stopniu wykorzystują zdalne
nauczanie do prowadzenia swoich szkoleń i kursów dla określonych grup
klientów. Bibliotekarze najczęściej rozpoczynają swoją przygodę z elearningiem od przygotowania kursu dla początkujących użytkowników
biblioteki,
dla
studentów
pierwszych
lat,
nazywanego
najczęściej
„Przysposobieniem bibliotecznym” a w tym wypadku „E-przysposobieniem
bibliotecznym”. Wygląda to różnie. Niektóre biblioteki wykupują gotową
platformę e-learningową z kursem a następnie wytypowane osoby do
prowadzenia zajęć szkolą się w zakresie jego obsługi. Inne biblioteki starają się
zrobić to we własnym zakresie powołując zespoły ludzi do zainstalowania
platformy (często wybierane są platformy w tzw. wolnym oprogramowaniu),
przygotowania treści zawartych w kursie i następnie administrowania tym
kursem. W każdym z tych przypadków istnieje potrzeba podniesienia
kwalifikacji zawodowych i dokształcenia się przez bibliotekarzy. Tworzenie,
aktualizacja i prowadzenie e-szkoleń adresowanych do użytkowników
biblioteki musi być działaniem szczególnie przemyślanym i celowym, a więc
nie może zabraknąć osób znających możliwości e-learningu i wiedzących jak
skutecznie wykorzystywać tę metodę dla potrzeb edukacji różnych grup
czytelników6. Bibliotekarze w drodze samokształcenia, chcący podjąć się
tworzenia szkoleń online powinni zatem zapoznać się ze standardami
tworzenia zajęć online, standardami oceny kursów online jak i z
kompetencjami potrzebnymi w tego typu nauczaniu.
Standardy tworzenia zajęć online
Ważnym aspektem tworzenia szkoleń online jest zawartość kursów. Aby
powstał kurs kształcenia online konieczne jest bardzo precyzyjne i
szczegółowe zdefiniowanie jego zawartości, a więc: treści, formy, stopnia
trudności oraz rodzaju proponowanych zadań, ćwiczeń czy objaśnień.
Konstruowanie materiałów dydaktycznych powinno polegać na zastępowaniu
lub wspieraniu treści jak największą liczbą przykładów, schematów, rysunków
i zadań do samodzielnego rozwiązania. Osoba ucząca się, szukająca
rozwiązania problemu, stara się pozyskać w tym celu potrzebną wiedzę i jest to
znacznie skuteczniejsze niż gdyby wpierw otrzymała zasób wiadomości do
zapamiętania, a następnie próbowała je zastosować. Za M. Zając
7
można
sformułować podstawowe zadania dla twórców materiałów do nauczania
online:
1. Określenie celu dydaktycznego całego kursu oraz zadań
szczegółowych, – więc jaką wiedzę i umiejętności powinien
posiadać student po ukończeniu kursu;
2. Odpowiedź
na
pytanie,
jaki
będzie
sposób
realizacji
zamierzonego celu;
3. Ustalenie sposobu wymagań dotyczących zaliczenia przedmiotu
oraz zakresu wymaganej wiedzy;
6
A. Śniechowska-Karpińska: E-learning jak jedna z metod edukacji użytkowników bibliotek naukowych i
bibliotekarzy oraz element promocji biblioteki. W: 25 Jubileuszowa Konferencja Problemowa Bibliotek Medycznych ;
Kształcenie użytkowników naukowej informacji medycznej – koncepcje i doświadczenia. Lublin-Kazimierz Dolny,
12-14 czerwca 2006. Tryb dostępu: http:// www.ebib.info/publikacje/matkonf/25kpbm/sniechowska2.php [20kwietnia
2009].
7
M.Zając: Dydaktyczne aspekty tworzenia kursów online. E-mentor nr 6 (2004), s. 3.
4. Staranne przemyślenie i określenie struktury kursu – podziału na
mniejsze jednostki (moduły, lekcje), układu powiązań pomiędzy
poszczególnymi modułami bieżącego materiału a odwołaniem
do wiedzy już posiadanej oraz podania dodatkowych informacji
uzupełniających i poszerzających;
5. Przygotowanie właściwej treści wykładu, ilustracji, schematów,
wykresów oraz tematów do dyskusji na forum;
6. Opracowanie zestawu pytań i zadań kontrolnych zarówno do
samooceny jak i do oceny przez prowadzącego;
7. Przygotowanie
materiałów
pomocniczych
–
słownik
kluczowych pojęć, spis literatury podstawowe i uzupełniającej.
Jak widać przygotowanie materiałów do zdalnego nauczania wymaga
starannego i dokładnego przemyślenia wszystkich aspektów kursu podczas
jego tworzenia. Wszystkie materiały powinny zawierać jak najwięcej zadań,
przykładów, rysunków, które motywowałyby i aktywizowałyby uczącego się
do nauki. Przygotowanie kursu online wymaga też znacznie większego nakładu
czasu i pracy ze strony przygotowującego zajęcia. Niemniej jednak raz
przygotowane starannie materiały znacznie ułatwiają prowadzenie zajęć przez
Internet.
.
Dobry kurs e-learningowy – standardy oceny kursów online
Już teraz można stwierdzić, że e-learning odgrywa pozytywną rolę w procesie
kształcenia, jednakże nadal w strefie sporów pozostaje kwestia jego jakości.
Rodzi się, zatem pytanie, „który kurs jest dobry a, który zły?”. „który będzie
efektywny?”, „jak ocenić jakość poszczególnego kursu?”.
Niewątpliwie pytania te i wiele innych, związanych z jakością i oceną kursów
na odległość, spowodowały potrzebę opracowania standardów oceny kursów
online. Instytucją, która za cel postawiła sobie promowanie wysokich
jakościowo standardów edukacji z wykorzystaniem nowoczesnych technologii
informacyjno-komunikacyjnych8
jest
Stowarzyszenie
E-learningu
Akademickiego SEA. Stowarzyszenie to w 2007 roku rozpoczęło prace nad
utworzeniem kryteriów oceny kursów e-learningowych. Do opracowania
8
SEA: Cele i zadania. Tryb dostępu: http://www.sea.edu.pl/celeizadania.php/ [20.04.2009].
kryteriów powołano cztery zespoły spośród członków SEA. Praca nad
kryteriami odbywała się głównie w formie zdalnej na platformie Modle SEA.
Zespół tworzył kierownik i 3-4 osoby współpracujące oraz konsultant, którym
była osoba wcześniej zaangażowana w opracowanie metodyki tworzenia
kryteriów. Dla każdego z zespołów utworzono obszary robocze, przypisując
kierownikowi
i
konsultantowi
role
prowadzących)9.O
ostatecznym
opracowaniu kryteriów i udostępnieniu ich do powszechnego użytku
poinformowała Maria Zając na V ogólnopolskiej konferencji, „Rozwój eedukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, która odbyła się 22
listopada br. W Akademii Ekonomicznej Poznaniu. Kryteria oceny kursu
internetowego -to rozbudowany zbiór kryteriów, dzięki którym każda
zainteresowana osoba może kompleksowo ocenić znane jej kursy internetowe.
Kryteria prezentowane są w czterech kluczowych obszarach - Organizacji
kursu, Opracowania kursu, Prowadzenia kursu oraz Ewaluacji kursu10.
W kryteriach SEA przedmiotem oceny jest pojedynczy kurs internetowy (kurs
online), czyli taki, w którym całość procesu kształcenia odbywa się w sposób
zdalny, za pośrednictwem Internetu. Nie mają, więc one zastosowania np. do
całego procesu zajęć realizowanych w formie mieszanej (komplementarnej,
blended learning), ani do sytuacji, gdy określone formy e-learningowe służą
uzupełnianiu zajęć dydaktycznych prowadzonych w formie bezpośredniej.
Mogą
jednak
one
stanowić
cenną
wskazówkę,
ułatwiającą
dobre
przygotowanie i przeprowadzenie ww. fragmentów procesu dydaktycznego. Za
pomocą proponowanych kryteriów nie można także oceniać programów i
realizacji e-learningowych szkoleń czy studiów, na które składa się więcej niż
jeden kurs, jako całości, ale można ocenić indywidualnie każdy z kursów
składowych. Jest to wręcz zalecane, gdyż taka kompleksowa ocena pomoże
zapewnić jednolitą wysoką jakość proponowanych szkoleń lub studiów.
Kryteria mają formę kwestionariusza z pytaniami, na które możliwe
odpowiedzi to: "tak" (kryterium spełnione) lub "nie" (kryterium niespełnione).
Dopuszczalna jest także odpowiedź "nie dotyczy", o ile w określonej realizacji
9
W. Zieliński: Środowiskowe kryteria oceny kursu e-learningowego - M. Dąbrowski, M. Zając (red.). W: E-edukacja
dla rozwoju społeczeństwa. Materiały z IV ogólnopolskiej konferencji: Rozwóje-edukacji w ekonomicznym
szkolnictwie wyższym., Warszawa 2008, s. 107.
10
SEA: Kryteria oceny kursu. Tryb dostępu: http://www.sea.edu.pl/kryteria.php/ [20.04.2009].
kursu dane kryterium nie ma zastosowania. W obecnej wersji kryteriów SEA
pytaniom w kwestionariuszu nie przypisano żadnych wag ani nie ustalono
żadnej granicy, co do liczby odpowiedzi "tak", poniżej której kurs nie może być
uznany za jakościowo dobry. Przyjęto, że każde z pytań wskazuje na istotny
czynnik wpływający na jakość kursu internetowego. Ewentualne, wynikające ze
specyfiki danego kursu ustalenie hierarchii ważności lub minimalnej liczby
kryteriów
koniecznych
do
spełnienia
pozostawiono
dokonującemu
samooceny11.
Niewątpliwie takie narzędzie w obliczu coraz szerszego zastosowania elearningu w edukacji jest potrzebne. Pytania o jakość kursów e-learningowych
pojawiają się coraz częściej. Te osoby, które podejmują wyzwanie e-nauczania
powinny kierować się właśnie takimi wytycznymi, dzięki którym same mogą
zweryfikować jakość swojego kursu, a w rezultacie dążyć do ciągłego
doskonalenia swoich umiejętności w zakresie tworzenia zajęć online.
Kompetencje nauczycieli w kształceniu na odległość
Oprócz standardów technicznych i komunikacyjnych, oprócz wytycznych dla
stworzenia dobrego kursu e-learningowego pozostaje niewątpliwie bardzo
ważny obszar czynnika ludzkiego. Warto, zatem i na tym polu określić
standardy i kompetencje osób prowadzących kursy a więc nauczycieli.
Nowoczesne formy kształcenia związane z edukacja na odległość wcale nie
eliminują nauczyciela z procesu kształcenia. Zmienia się jednakże podejście do
tej roli. Przestaje być on jedynym źródłem informacji, stosując w nauczaniu
model podający. Wręcz przeciwnie staje się przewodnikiem, doradcą,
pomocnikiem osoby uczącej się, a w swojej pracy stosuje model nauczania
poszukującego. Ten model opiera się na istotnej zmianie funkcji pełnionych
dotychczas przez prowadzących zajęcia, również bibliotekarzy pracujących ze
studentami, gdyż kształcenie zdalne stanowi szczególne wyzwanie. Osoba
nauczając przestaje być centralną postacią procesu nauczania. Staje się
konsultantem i animatorem. Pozostaje jednak nadal jednostką oceniającą,
sprawdzającą poziom zdobytych przez uczniów wiadomości i umiejętności.
Zmienił się tylko sposób egzekwowania wiedzy i oceny. Dodatkowo ogromny
11
Tamże.
nacisk kładzie się na umiejętności tworzenia wartościowych materiałów
edukacyjnych i ciągły proces ich aktualizowania, sprawdzania, modyfikowania
i poszerzania o nowe wiadomości. To pokazuje o ile więcej pracy i czasu
trzeba włożyć w przygotowanie takich zajęć w porównaniu z nauczaniem
tradycyjnym Konieczne są również nowe umiejętności wynikające ze specyfiki
komunikacji online. Te wszystkie czynniki pokazują jak istotne jest określenie
kompetencji osób podejmujących wyzwanie projektowania, prowadzenia i
oceniania w edukacji na odległość. Istnieją pewne stałe cechy niezbędne do
podjęcia się kształcenia zdalnego. Są to między innymi: kompetencje
techniczne
i
lingwistyczne,
kompetencje
psychologiczno-pedagogiczne,
kompetencje w dziedzinie planowania i projektowania, kompetencje medialne,
kompetencje autoedukacyjne (związane z rozwojem zawodowym) i inne12.
Istota tych kompetencji znacznie wzrasta wobec faktu, że są one
wykorzystywane w szczególnych warunkach: odległość w przestrzeni, brak
wizji, ograniczenie do warstwy werbalnej komunikatu, duża szybkość
przekazu, liczne zakłócenia wynikające z niedoskonałości narzędzia i/lub
użytkownika). Pośrednictwo platformy pozbawia prowadzącego prawie
wszystkich pozawerbalnych narzędzi stymulowania psychoemocjonalnego, jak
również informacji zwrotnych o skuteczności zastosowanych narzędzi.
Niemniej, prowadzący w systemie online, mimo braku bezpośredniego
kontaktu oraz braku w nim elementów komunikowania się niewerbalnego
(mimiki, języka ciała) musi umieć właściwie i szybko reagować na różnego
rodzaju sytuacje problemowe, które mają miejsce podczas trwania zajęć i
skutecznie je rozwiązywać. Zdefiniowanie w sposób uniwersalny kompetencji
nauczycieli, umożliwi im samoocenę w zakresie realizowania tej formy
edukacji. Nie każdy, bowiem może czuć się na siłach, aby sprostać takim
wymaganiom. Niemniej jednak, dążąc do wysokiej jakości kształcenia na
odległość wydaje się oczywiste, iż ustalenie standardów dotyczących
kompetencji nauczycieli gwarantuje odpowiedni poziom przygotowania ich do
tego typu nauczania.
12
Por. M. Zając, W. Zawisza: O potrzebie określenia kompetencji nauczycieli podejmujących kształcenie online. E-
mentor, nr 2 (2006).
Podsumowanie
Nowoczesne technologie w kształceniu akademickim oraz pojawienie się
nowych form komunikowania oraz dostępu do informacji spowodowało, że
biblioteka uczelniana coraz częściej postrzegana jest jako centrum zasobów
edukacyjnych, jako aktywna instytucja wspomagająca proces kształcenia.
Szeroko rozumiany e-learning staje się nieodłączną metodą wspierania zajęć
tradycyjnych, formą uzupełniania procesów kształcenia, formą doskonalenia
zawodowego pracowników czy organizacji zajęć wirtualnych w ramach
różnych projektów. Metody i narzędzia komunikowania się w e-learningu dają
ogromną szansę na indywidualizację procesu kształcenia, pozwalają na szybki i
precyzyjny dostęp do wiedzy, zmniejszają koszty nauki, usamodzielniają
uczących się, jednocześnie umożliwiając im stałą kontrolę postępów w nauce.
Standaryzacja kształcenia zdalnego na wielu płaszczyznach gwarantuje coraz
wyższą jakość proponowanych zajęć kursów. Doskonalenie zawodowe
bibliotekarzy z wykorzystaniem e-learningu gwarantuje im dodatkowe
doświadczenie zanim zaczną oni samodzielnie przygotowywać szkolenia
online. Obszar zastosowań edukacji online systematycznie się powiększa
zarówno w zakresie poszerzania oferty dydaktycznej jak i wspierania
tradycyjnych form kształcenia. Można się, zatem spodziewać, że w
najbliższych latach e-learning będzie coraz częściej wykorzystywany przez
biblioteki naukowe zarówno jako sposób na samodoskonalenie zawodowe
bibliotekarzy jak i nowoczesna metoda prowadzenia zajęc dla określonych
grup użytkowników.
Bibliografia:
1. SEA: Cele i zadania. Tryb dostępu: http://www.sea.edu.pl/celeizadania.php/
2. SEA: Kryteria oceny kursu. Tryb dostępu:
http://www.sea.edu.pl/kryteria.php/ [20.04.2009].
3. Śniechowska-Karpińska A.: E-learning jak jedna z metod edukacji
użytkowników bibliotek naukowych i bibliotekarzy oraz element promocji
biblioteki. W: 25 Jubileuszowa Konferencja Problemowa Bibliotek
Medycznych ; Kształcenie użytkowników naukowej informacji medycznej –
koncepcje i doświadczenia. Lublin-Kazimierz Dolny, 12-14 czerwca 2006.
Tryb dostępu:
http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/25kpbm/sniechowska2.php
[20kwietnia 2009].
4. Skrzydlewski W., Kuźmicz K., Michalak A.: Wybrane aspekty e-learningu –
W. Strykowski (red.). W: Od nowych technik nauczania do edukacji
wirtualnej. Poznań 2006, s. 528.
5. Wodecki A.: Po co e-learning na uczelni? - M. Dąbrowski, M. Zając (red.).
W: E-learning w kształceniu akademickim. Materiały z II ogólnopolskiej
konferencji: Rozwóje-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym.
Warszawa 2006 , s. 10.
6. Wołodko A., Bednarek-Michalska B.: Bibweb i Ikonka – dwa projekty rządowy i bibliotekarski. Poradnik Bibliotekarza, nr 9 (2004), s.8.
7.Zając M.: Dydaktyczne aspekty tworzenia kursów online. E-mentor nr 6
(2004), s. 3.
8. Zając M. :E-learning – szansa czy utrudnienie – W. Strykowski (red.) W Od
nowych technik nauczania do edukacji wirtualnej. Poznań, 2006, s. 103.
9. Zając M., Zawisza W.: O potrzebie określenia kompetencji nauczycieli
podejmujących kształcenie online. E-mentor, nr 2 (2006).
Zieliński W.: Środowiskowe kryteria oceny kursu e-learningowego - M.
Dąbrowski, M. Zając (red.). W: E-edukacja dla rozwoju społeczeństwa.
Materiały z IV ogólnopolskiej konferencji: Rozwóje-edukacji w
ekonomicznym szkolnictwie wyższym., Warszawa 2008, s. 107.