Pobierz plik PDF - Sklep

001-013JAHT_PL
7/12/07
12:44
Page 3
Jezus
I JEGO CZASY
WARSZAWA 2007
001-013JAHT_PL
7/13/07
17:02
Page 4
GESÚ E IL SUO TEMPO/ JESUS AND HIS TIMES
Copyright © 1987 The Reader’s Digest Associacion, Inc.
Nihil obstat quominus imprimatur
5 Iuglio 1989, mons. Enrico Galbiati, cens. eccl.
Imprimatur
in Curia Arch. Mediolani, 10 Iuglio 1989,
mons. Angelo Mascheroni, provic. gen.
Proprietà letteraria riservata. Riproduzione in qualsiasi forma, intera
o parziale, vietata in italiano e in ogni altra lingua.
I diritti sono riservati in tutto il mondo.
Authors:
Charles Bricker, Lionel Casson, Charles Flowers, Wendy Murphy,
Bryce Walker, Bernard Weisberger.
Consultors:
Thomas L. Robinson, Union Theological Seminary; David Graf,
University of Miami; George MacRae, Harvard University; Bruce M.
Metzger, Princeton Theological Seminary; Nahum M. Sarna, Brandeis
University; Gerald Sheppard, University of Toronto.
JEZUS I JEGO CZASY
Pierwsze polskie wydanie, Copyright © 2007
WYDAWCA
Reader’s Digest Przeglàd Sp. z o.o.
ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. 7a, 02-366 Warszawa
tel. 022 319 32 00, fax 022 319 32 99
www.digest.com.pl
REDAKTOR NACZELNY
REDAKCJI KSIĄżEK
Jacek Fronczak
DYREKTOR ARTYSTYCZNY
Maciej Marchewicz
NOWY PROJEKT GRAFICZNY
Maciej Marchewicz
KONSULTACJA
I REDAKCJA
Bogumi∏ ¸oziƒski
Julita ¸oziƒska
KONSULTACJA
KARTOGRAFICZNO-HISTORYCZNA
dr Anna Dunin-Wàsowicz
REDAKCJA TECHNICZNA
Tatiana KwaÊniewska
PRODUKCJA
Janina Do∏owa
DRUK
MOHN Media Mohndruck GmbH
ISBN 978-83-60123-85-0
REDAKCJA
Barbara Karpiƒska
Zofia Klimaszewska
TłUMACZENIE
Przemys∏aw Kwiecieƒ
Ma∏gorzata Stolarska
Danuta Âciborowska-Wytrykus
KOREKTA
El˝bieta Skrzyƒska
INDEKS
Wanda W∏oszczak
FOTOEDYTOR
El˝bieta Sadowa
Reader’s Digest i znak Pegaza
sà prawnie zastrze˝onymi znakami
The Reader’s Digest Association, Inc.
˚adna cz´Êç niniejszej publikacji nie mo˝e
byç w ˝adnej formie reprodukowana
lub przedrukowywana bez pisemnej zgody
Reader’s Digest Przeglàd Sp. z o.o.
001-013JAHT_PL
7/12/07
12:49
Page 5
S∏owo wst´pne
„JUŻ
OD DWÓCH TYSIĘCY LAT,
CHRYSTE,
TWOJE STOPY KRWAWIą NA DROGACH ŚWIATA…”
Te s∏owa wspó∏czesnego francuskiego poety kryjà w sobie
niepodwa˝alnà prawd´ – oto ju˝ ponad dwadzieÊcia wieków
nieprzerwanie towarzyszy nam obecnoÊç udr´czonej postaci Jezusa
z Nazaretu. To Jego narodziny wyznaczajà poczàtek naszej ery,
a Jego imi´ okreÊla nazw´ i chronologi´ czasów, w których ˝yjemy.
Pragnàc przedstawiç pe∏ny obraz tej postaci – celu ataków
i przedmiotu adoracji, êród∏a heroizmu i zdrad – musimy si´
odwo∏aç do dwu wspó∏istniejàcych z sobà zjawisk.
Z jednej strony mamy do czynienia z fenomenem historycznym.
Jego poczàtek wyznacza przybli˝ona data narodzin Jezusa
oko∏o 6. roku p.n.e., co przypada na czasy Heroda Wielkiego
i cesarza Augusta. Potem nast´puje okres nauczania
i oko∏o 30–33 roku n.e., za rzàdów rzymskiego prokuratora Judei
Poncjusza Pi∏ata, Êmierç Jezusa na krzy˝u w Jerozolimie.
Historii Jezusa dope∏nia pot´˝na spuÊcizna, którà przez wieki
gromadzi∏y i której strzeg∏y ró˝norodne wspólnoty chrzeÊcijan,
coraz bardziej liczne i aktywne.
Z drugiej strony stajemy wobec mistycznej tajemnicy
Jezusa Chrystusa, Syna Bo˝ego. G∏osi jà Nowy Testament,
który na przestrzeni stuleci sta∏ si´ „wielkim kodeksem i wielkim
s∏ownikiem” sztuki, kultury i myÊli Zachodu. Ukrzy˝owany Jezus
uosabia bowiem dla wierzàcych najwy˝szà obecnoÊç Boga
w historii. Wedle s∏ów Nowego Testamentu zawartych
w LiÊcie do Hebrajczyków jest On „wczoraj i dziÊ, ten sam (...)
na wieki”.
Podà˝ajàc drogà wiary, miliony m´˝czyzn i kobiet
poÊwi´ci∏o swe ˝ycie. S∏owo w´drownego nauczyciela z Judei
sta∏o si´ dla nich Êwiat∏em – ukazywa∏o drog´ i rozprasza∏o
mroki zwàtpienia.
Wszyscy oni kierowali si´ zasadà, którà trafnie sformu∏owa∏a
wspó∏czesna niemiecka teolog Dorothe Solle: „JeÊli porównasz
Jezusa z najwi´kszymi postaciami ludzkoÊci, takimi jak Sokrates
czy Gandhi, On wygra to porównanie. Jednak najlepiej b´dzie,
jeÊli porównasz Go z samym sobà”.
Opisowi dwoistej natury Jezusa – Boga i cz∏owieka – poÊwi´cona
zosta∏a ta niezwykle pouczajàca ksià˝ka, która wska˝e drog´ do prawdy
zarówno wierzàcym, jak i niewierzàcym.
Jej treÊç, niczym podró˝ z∏o˝ona z dziesi´ciu etapów, dzieli si´
na dziesi´ç rozdzia∏ów. Towarzyszy im bogaty komentarz w postaci
fotografii, map i ilustracji. Ukazujà one t∏o historyczne, spo∏eczne
i kulturalne, a tak˝e codzienne ˝ycie w tych odleg∏ych czasach,
które – choç tak na pozór zwyczajne – sà przecie˝ szczególne.
To one bowiem zmieni∏y Êwiat.
Autorzy tego dzie∏a, studiujàc nie tylko 27 ksiàg Nowego
Testamentu, ale równie˝ ówczesne êród∏a rzymskie i hebrajskie
oraz bogate piÊmiennictwo poÊwi´cone chrzeÊcijaƒstwu, starali si´
odtworzyç obraz Êwiata, w którym ˝y∏ i naucza∏ Jezus z Nazaretu,
a tak˝e opisaç Go jako cz∏owieka.
Lektura Jezusa i Jego czasów jest przygodà dla ducha i umys∏u
– podró˝à, którà nale˝y odbyç z uwagà i ÊwiadomoÊcià jej celu.
Pozwala ona bowiem nie tylko odkryç êród∏a cywilizacji Zachodu,
lecz równie˝ – byç mo˝e – i nasze w∏asne korzenie.
Gianfranco Ravasi
wyk∏adowca Wydzia∏u Teologicznego
W∏och Pó∏nocnych w Mediolanie
Cz∏onek Papieskiej Komisji Biblijnej
001-013JAHT_PL
7/12/07
12:50
SPIS TREŚCI
Page 6
ROZDZIAł I
Narodziny Zbawiciela
14
ROZDZIAł II
Ziemia pe∏na niepokoju
40
ROZDZIAł III
Mieszkaƒcy Palestyny
66
ROZDZIAł IV
˚ycie na wsi
94
ROZDZIAł V
Âwi´te miasto Jerozolima
6
122
001-013JAHT_PL
7/13/07
17:04
Page 7
ROZDZIAł VI
˚ycie intelektualne
152
ROZDZIAł VII
Podró˝e i handel
176
ROZDZIAł VIII
Konflikty religijne
206
ROZDZIAł IX
Misja Mesjasza
232
ROZDZIAł X
G∏oszenie Ewangelii
278
MIEJSCA BIBLIJNE
312
C Y TAT Y Z B I B L I I
326
INDEKS
332
P O D Z I ę K O WA N I A
334
7
001-013JAHT_PL
7/26/07
12:19
Page 8
Jezus i cztery Ewangelie
W
CZASACH, GDY NARODZIŁ SIĘ JEZUS, O TYM WYDARZENIU
SŁYSZELI TYLKO NIELICZNI.
WKRÓTCE
JEDNAK JEGO NAUKI
ORAZ WIEŚĆ O ZMARTWYCHWSTANIU ODBIŁY SIĘ SZEROKIM
ECHEM W ÓWCZESNYM ŚWIECIE.
Z
NAZARETU
PRZESŁANIE JEZUSA
WYSZŁO POZA WĄSKI KRĄG WYZNAWCÓW,
BY UZYSKAĆ WYMIAR GLOBALNY.
istoria Jezusa z Nazaretu jest jednym z czynników
najsilniej kszta∏tujàcych cywilizacj´ Zachodu.
Ju˝ w pierwszych dniach lub wr´cz godzinach po Jego
Êmierci zacz´∏a ona wywieraç wp∏yw tak ogromny,
˝e opiera si´ to jakiejkolwiek mierze i ocenie. Jego dzieje
rozpoczynajà bowiem dzieje chrzeÊcijaƒstwa, kszta∏tujàc
wizj´ Êwiata i Boga. Nawet ci, którzy si´ wywodzà
z tradycji obcych chrzeÊcijaƒstwu, lecz wspó∏tworzàcych
mozaik´ zachodniej kultury, czerpià z historii ˝ycia
i m´czeƒskiej Êmierci Jezusa.
Wyznawcy Chrystusa zacz´li g∏osiç Jego dzieje,
zanim jeszcze nazwano ich chrzeÊcijanami. Sta∏o si´
to natychmiast po ukrzy˝owaniu, w chwili
gdy któryÊ z uczniów usi∏owa∏ wyjaÊniç sobie samemu
lub komuÊ, kto go o to zapyta∏, kim by∏ Jezus i dlaczego
Jego uczniowie nie rozproszyli si´ po Êmierci
swojego Mistrza. Od tej pory imi´ i ˝ycie Jezusa by∏o
i jest s∏awione.
Liczne wspólnoty chrzeÊcijaƒskie, które powsta∏y
na przestrzeni wieków na wszystkich kontynentach,
czyta∏y dzieje Jezusa, opowiada∏y je w wielu j´zykach,
przedstawia∏y na scenach teatralnych, Êpiewa∏y,
H
Mozaika zdobiąca
podłogę odkrytej w Scytopolis
(Bet Szean) synagogi z VI w.,
przedstawia przedmioty
związane z kultem religijnym
– arkę (pośrodku),
w której przechowuje się Torę,
a także menory, baranie rogi
(szofary) i łopatki do kadzidła.
8
g∏osi∏y, taƒczy∏y, Êwi´towa∏y i interpretowa∏y
nieskoƒczenie wiele razy. Dzieje te sta∏y si´ treÊcià wielu
sentencji, wzorcem moralnym, a tak˝e êród∏em
pocieszenia i nadziei na ∏o˝u Êmierci. Ca∏y chrzeÊcijaƒski
kalendarz stanowi opis najwa˝niejszych wydarzeƒ
z ˝ycia Jezusa. Mimo licznych sporów, które podzieli∏y
wspólnoty chrzeÊcijaƒskie, wszystkie one odwo∏ujà si´
do Jego historii. To ona bowiem wnosi do ludzkiej
wiary doktryn´ wiecznego zbawienia – fundamentalnà
zasad´ chrzeÊcijaƒstwa.
W stosunkowo nieodleg∏ych czasach pojawi∏ si´
te˝ odmienny sposób postrzegania Jezusa. Jego istotà
nie jest ju˝ kosmiczny dramat inkarnacji i odkupienia.
Jezus postrzegany jest jako postaç historyczna.
To cz∏owiek, który naprawd´ ˝y∏ i wywar∏ silny wp∏yw
na póêniejsze wydarzenia historyczne, niezale˝nie
od swoich indywidualnych przekonaƒ religijnych.
W takiej perspektywie przedstawiajà histori´ Jezusa
setki ró˝nych ksià˝ek.
W literaturze poÊwi´conej Jego postaci czytelnik
znajdzie praktycznie wszystkie mo˝liwe i wyobra˝alne
opisy. Niektóre z tych prób, ostro˝ne i wywa˝one,
opierajà si´ na wydarzeniach historycznych z czasów,
w których ˝y∏. Inne – liczniejsze – których autorzy
swobodnie folgujà swej wyobraêni, ch´tnie mieszajà
fakty z fikcjà. Istniejàce biografie Jezusa przedstawiajà
ca∏à gam´ mo˝liwych osobowoÊci – od postaci ∏agodnej
i pe∏nej pokory do walczàcego rewolucjonisty,
od rabinicznego nauczyciela po samotnego mistyka,
a czasem nawet przypisujà Mu cechy nieokie∏znanego
001-013JAHT_PL
7/16/07
13:32
Page 9
JEZUS I CZTERY EWANGELIE
w Ewangeliach. Historycy potrafià równie˝ wydobyç
wiele cennych informacji z wykopalisk archeologicznych,
z badaƒ znalezisk, inskrypcji, manuskryptów, monet,
naczyƒ, jak równie˝ budowli, które przetrwa∏y do naszych
czasów, lub ich pozosta∏oÊci.
ekscentryka. Jedni widzà w Nim prototyp wspó∏czesnego
przedstawiciela handlowego, inni proletariusza
pod˝egajàcego do walki klas. Mo˝na by powiedzieç,
˝e ten, kto bada∏ ˝ycie Jezusa, widzia∏ w Nim zawsze
cz´Êç samego siebie.
Z drugiej strony nie brak obrazoburców, którzy g∏oszà,
˝e odkryli to, „co si´ naprawd´ wydarzy∏o”. Jedni
utrzymujà, ˝e Jezus jest postacià mitycznà, wymyÊlonà
przez pierwszych chrzeÊcijan; drudzy, ˝e prze˝y∏
ukrzy˝owanie. Jeszcze inni przedstawiajà Go jako postaç
tragicznà, niezrozumianà przez nikogo a˝ po dziÊ dzieƒ.
Gama istniejàcych interpretacji jest naprawd´ szeroka,
mimo i˝ wszystkie opisy czerpià z tych samych, skàpych
êróde∏. Praktycznie wszystko, co wiemy o Jezusie,
pochodzi z czterech Ewangelii, zawartych w Nowym
Testamencie. To prawda, istniejà jakieÊ wzmianki
na Jego temat w êród∏ach niechrzeÊcijaƒskich,
ale szczegó∏y w nich zawarte niewiele wzbogacajà
naszà wiedz´. Podajà one jedynie, ˝e Jezus ˝y∏,
by∏ nauczycielem, mia∏ uczniów i poniós∏ m´czeƒskà
Êmierç. Kilka innych szczegó∏ów pochodzi z pozosta∏ych
ksiàg Nowego Testamentu i najstarszych pism KoÊcio∏a;
ale niewiele jest takich, które nie by∏yby ju˝ zapisane
w czterech Ewangeliach. Dlatego te˝ si∏à rzeczy
wszyscy, którzy pragnà mówiç o Jezusie w sposób
wyczerpujàcy, muszà si´ odwo∏aç do dziejów
opowiedzianych przez Mateusza, Marka, ¸ukasza i Jana.
Sytuacja przedstawia si´ ca∏kiem inaczej, kiedy historyk
pragnie badaç epok´, w której ˝y∏ Jezus. Ma on
do dyspozycji prawdziwà kopalni´ wiedzy, bogatà
w êród∏a historyczne, setki tekstów greckich, hebrajskich,
aramejskich, ∏aciƒskich i innych. Poza tym obfite
sà zasoby dokumentów prywatnych: listy, kontrakty,
zaproszenia, szkolne çwiczenia, korespondencja
handlowa. Pozwalajà one zrekonstruowaç obraz czasów,
w których dokona∏y si´ wydarzenia opowiedziane
ksià˝ce Jezus i Jego czasy zrekonstruowano obraz
Êwiata, w którym ˝y∏ Jezus, na podstawie
niezwykle zró˝nicowanych êróde∏. Nie jest to jednak
próba kolejnego sensacyjnego opisu Jego dziejów.
Autorzy tej pracy podejmujà wysi∏ek ukazania oczami
wspó∏czesnego cz∏owieka panoramy burzliwych,
kipiàcych ˝yciem czasów, które stanowi∏y t∏o Jego
ziemskiej drogi. Opis historycznych kolei ˝ycia
Jezusa oparty jest na najwa˝niejszych êród∏ach,
czyli czterech Ewangeliach.
S∏owo „ewangelia” pochodzi od greckiego euangélion,
co oznacza „dobrà nowin´” lub „g∏oszenie”.
Ewangelie pierwotnie powsta∏y po to, by g∏osiç
przyjÊcie na Êwiat Jezusa Chrystusa. By∏y skierowane
zarówno do wierzàcych – by umocniç ich wiar´,
jak i do niewierzàcych – by ich nawróciç.
Autorzy Ewangelii nie starali si´ o obiektywizm.
Od poczàtku do koƒca sà to Êwiadectwa wiary.
I nie jest ich intencjà opis wydarzeƒ zwyczajnych,
lecz takich, które potwierdzajà interwencj´ Boga
na Ziemi. Ewangelista Marek trafnie wyra˝a sens
wszystkich czterech Ewangelii, rozpoczynajàc swojà
wyznaniem wiary: „Poczàtek Ewangelii Jezusa Chrystusa,
Syna Bo˝ego” (Mk 1,1).
W
laczego cztery Ewangelie? Nie istnieje prosta
odpowiedê na to pytanie. ¸ukasz rozpoczyna swojà
Ewangeli´ od stwierdzenia, ˝e „wielu” pisa∏o
ju˝ o wydarzeniach, które on w∏aÊnie zamierza
przedstawiç. Nikt nie wie dok∏adnie, o ilu tekstach myÊla∏
D
9
Ewangeliści
Łukasz i Mateusz.
Freski z kościoła św. Karola
Boromeusza w Warszawie.
001-013JAHT_PL
7/12/07
12:55
Page 10
JEZUS I JEGO CZASY
Dobry Pasterz
– ilustracja marmurowej
figurki z IV–VI w.
¸ukasz, piszàc „wielu”, ale wydaje si´ oczywiste,
˝e nasze cztery Ewangelie nie by∏y jedynymi pismami
tego typu rozpowszechnionymi w rodzàcym si´ KoÊciele.
Wr´cz przeciwnie: w ciàgu pierwszych wieków
chrzeÊcijaƒskiej ery pojawi∏y si´ dziesiàtki dziesiàtków
ewangelii. Z tych ewangelii, tak zwanych apokryfów,
czyli „ukrytych”, do naszych czasów przetrwa∏y jedynie
niektóre urywki i fragmenty.
Byç mo˝e najs∏ynniejszym z apokryfów jest ewangelia
Tomasza, która powsta∏a prawdopodobnie
na poczàtku II wieku n.e. Zachowa∏o si´ kilka
fragmentów jej oryginalnego greckiego tekstu. TreÊç tej
ewangelii sta∏a si´ g∏oÊna, gdy przed czterdziestu laty
odkryto w Egipcie sporà liczb´ manuskryptów. Jednym
z nich by∏o w∏aÊnie t∏umaczenie ewangelii Tomasza
na j´zyk koptyjski. Od Ewangelii zawartych w Nowym
Testamencie ró˝ni si´ ona tym, ˝e przytacza wy∏àcznie
s∏owa Jezusa, nie odwo∏ujàc si´ do ˝adnych wydarzeƒ.
Nie ma w niej nawet wzmianki o ukrzy˝owaniu
i zmartwychwstaniu. Wiele zdaƒ przypisanych
w ewangelii Tomasza Jezusowi dok∏adnie odtwarza te,
które zawarto w Ewangeliach Nowego Testamentu.
Niektórzy badacze twierdzà nawet, ˝e w jakimÊ stopniu
ewangelia ta wierniej przekazuje s∏owa Jezusa ni˝
odpowiadajàce jej fragmenty Nowego Testamentu.
Poniewa˝ istniejà ró˝ne teksty Ewangelii, nieuniknione
sà ró˝nice w dok∏adnym przekazie s∏ów Jezusa. Rodzi si´
wi´c naturalne pytanie: która z wersji jest najbli˝sza
prawdy? A skoro ró˝nià si´ mi´dzy sobà, który tekst
jest wiarygodny? Dlaczego nie przekazano nam
jedynego i miarodajnego tekstu, który pozwoli∏by
uniknàç merytorycznych wàtpliwoÊci? Argumenty te
rozwa˝ane by∏y ju˝ w poczàtkach chrzeÊcijaƒstwa.
Mniej wi´cej w po∏owie II wieku chrzeÊcijaƒski autor
Tacjan, usi∏ujàc zapobiec ró˝nicom istniejàcym mi´dzy
Ewangeliami, splót∏ je w jeden tekst o nazwie Diatessaron
(czyli „przez czterech”). Jego dzie∏o by∏o u˝ywane
przez kilka wieków w rodzinnym kraju Tacjana,
w Syrii, jako najbardziej wiarygodna ewangelia.
Inne rozwiàzanie zaproponowa∏ w tym samym okresie
Marcjon, nieco ekscentryczny, ale niezwykle wp∏ywowy
reformator. Twierdzi∏ on, ˝e poniewa˝ cztery Ewangelie
ró˝nià si´ mi´dzy sobà, tylko jednà z nich mo˝na
uznaç za wiarygodnà. Trzeba wi´c dokonaç wyboru
– on sam wybra∏ Ewangeli´ wed∏ug Êw. ¸ukasza,
do której wprowadzi∏ w∏asne zmiany.
lbrzymia wi´kszoÊç KoÊcio∏a odmówi∏a jednak
przyj´cia jednego tylko tekstu Ewangelii
i, mimo dzielàcych je ró˝nic, uznawa∏a cztery wersje
za dokumenty równie wiarygodne, o tym samym
znaczeniu. W konsekwencji wszystkie cztery Ewangelie
zosta∏y uznane za teksty Êwi´te, o najwy˝szym
autorytecie, choç racje przemawiajàce za takà decyzjà
pozostajà nieodgadnione. Pod koniec II wieku n.e.
biskup Ireneusz z Lyonu pisa∏: „Jest wi´c jasne,
˝e nie ma wi´cej ani mniej, tylko te cztery Ewangelie.
Poniewa˝ istniejà cztery strony Êwiata, w którym
˝yjemy, i cztery g∏ówne wiatry, a KoÊció∏ jest rozsiany
po ca∏ym Êwiecie, a dalej, filarem i utwierdzeniem
KoÊcio∏a jest Ewangelia i Duch ˝ycia, wobec tego
KoÊció∏ ma cztery filary, które ze wszystkich stron tchnà
nieskazitelnoÊcià i ludzi darzà ˝yciem (…)”.
Jakiekolwiek by∏y motywy takiego wyboru, decyzja
o uznaniu czterech Ewangelii mia∏a powa˝ne
skutki. Poniewa˝ odmówiono wiarygodnoÊci pozosta∏ym
ewangeliom, wi´kszoÊç z nich zagin´∏a bez Êladu.
Nieuniknionà konsekwencjà takiego stanowiska KoÊcio∏a
dla przysz∏ych pokoleƒ by∏o przyj´cie obrazu
Jezusa opartego na czterech kanonicznych tekstach.
Sta∏y si´ one praktycznie jedynymi êród∏ami,
z których mo˝na czerpaç wiadomoÊci o Nim.
O
10