Przedstawiamy Państwu uaktualnione opracowanie, które w uporząd

Słownik terminów administracyjnych i pojęć używanych
w administracji samorządowej.
Mamy przyjemność przedłożyć Państwu słownik, który mam nadzieję ułatwi zrozumienie
zasad funkcjonowania samorządu i przekaże wiedzę o instytucjach ustrojowych
i finansowych naszego miasta.
Absolutorium – jest formą kontroli i oceny przez radę gminy burmistrza za wykonanie
budżetu oraz wykonania powierzonych mu w jego ramach zadań. Rada udziela lub nie udziela
absolutorium w formie uchwały. Uchwała w sprawie absolutorium musi ściśle odnosić się do
wykonania przez burmistrza budżetu i nie może być efektem oceny przez radę całokształtu
działalności burmistrza. Uchwała udzielająca burmistrzowi absolutorium nie zwalnia
kierowników jednostek organizacyjnych gminy od odpowiedzialności, jeżeli działania
realizowane przez te osoby były niezgodne z zasadami prawidłowej gospodarki budżetowej i
spowodowały szkodę dla gminy.
Z wnioskiem o udzielenie lub nie udzielenie absolutorium występuje do rady gminy komisja
rewizyjna. Wniosek jest wynikiem oceny wykonania budżetu sformułowanym w oparciu o
przeprowadzane w trakcie roku kontrole oraz analizę sprawozdania z wykonania budżetu.
Wniosek komisji rewizyjnej w sprawie absolutorium podlega następnie zaopiniowaniu przez
regionalną izbę obrachunkową.
Rada rozpatrując sprawę absolutorium bierze pod uwagę:
- sprawozdanie burmistrza z wykonania budżetu,
- opinię komisji rewizyjnej w sprawie wykonania budżetu,
- opinię regionalnej izby obrachunkowej dotycząca wniosku komisji rewizyjnej
- opinię regionalnej izby obrachunkowej o sprawozdaniu z wykonania budżetu (zwłaszcza w
przypadku negatywnej opinii).
Uchwałę w sprawie absolutorium rada podejmuje bezwzględną większością ustawowego
składu rady w głosowaniu jawnym. Rada powinna podjąć decyzję w sprawie absolutorium w
terminie do 30 kwietnia następującego po roku sprawozdawczym.
Administracja samorządowa - jest to część administracji publicznej. Działa ona na zasadzie
pełnego zespolenia na wszystkich stopniach zasadniczego podziału terytorialnego kraju w gminie, powiecie, województwie i wykonuje przypisaną ustawą część zadań publicznych
Akty prawa miejscowego - gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa
miejscowego, które obowiązują na jej terenie. Podejmowane są one w formie uchwał lub
zarządzeń.
Budżet gminy - jest rocznym planem finansowym uchwalanym w formie uchwały
budżetowej. Obejmuje po jednej stronie dochody z wyszczególnieniem źródeł pochodzenia,
a po drugiej wydatki z podziałem na zadania.
Konstrukcja treści budżetu jest wyznaczona przez uregulowania ustawowe.
Gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie uchwalonego budżetu,
który jest podstawą realizacji zadań przez tę jednostkę w ciągu roku. Gospodarka finansowa
gminy jest jawna; Burmistrz ma obowiązek informowania mieszkańców o założeniach
projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz źródłach gromadzenia
zasobów pieniężnych i sposobie ich wydatkowania.
Budżet gminy powinien zostać uchwalony do końca roku poprzedzającego rok budżetowy,
jednak nie jest to wymóg bezwzględnie obowiązujący, bo z art. 122 ustawy o finansach
publicznych mówi równocześnie, że uchwałę budżetową Rada uchwala przed rozpoczęciem
1
roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż do 31 marca
roku budżetowego
Na Burmistrzu spoczywa obowiązek zachowania równowagi budżetowej.
Wydatkami gminy są środki przekazywane z tego budżetu na realizację zadań związanych
z zaspakajaniem potrzeb zbiorowości gminnej takich jak szkolnictwo, opieka przedszkolna,
oświetlenie, komunikacja, oczyszczanie miasta, utrzymanie zieleni, remonty dróg mostów,
chodników, utrzymanie gminnych zasobów mieszkaniowych i komunalnych, gospodarkę
nieruchomościami, działalność kulturalna i sportowa, pomoc społeczna, utrzymanie
administracji itp. Gmina ponadto realizuje inwestycje wg. ustalonego w budżecie planu.
W trakcie roku mogą być wprowadzane zmiany budżetu i zmiany w budżecie. Zmiany te
mogą dotyczyć zarówno dochodów, jak i wydatków.
Burmistrz - jest organem wykonawczym gminy. Wybierany jest w wyborach powszechnych
na okres czteroletniej kadencji. Nie może to być osoba, która nie jest obywatelem polskim.
Funkcji burmistrza i jego zastępcy nie można łączyć z funkcją burmistrza lub zastępcy w
innej gminie, członkostwem w organach samorządu terytorialnego, zatrudnieniem w
administracji rządowej, mandatem radnego, posła, senatora.
Decyzja - decyzja jest aktem administracyjnym rozstrzygającym sprawę. Powinna mieć
formę pisemną, gdyż stanowi podstawę do uzyskania przez stronę trwałych uprawnień lub
nałożenia obowiązków. Decyzją w tym pojęciu są akty nie tylko oznaczone w nagłówku
nazwą decyzja, lecz są także zezwolenie, koncesja, zarządzenie, orzeczenie, pozwolenie,
zgoda, nakaz płatniczy gdyż merytorycznie za każdym razem mamy do czynienia z
kwalifikowanym aktem administracyjnym.
Decyzje rozstrzygają sprawy, co do jej istoty w całości lub części albo w inny sposób kończą
sprawę w danej instancji.
Dieta radnego – rada samodzielnie uchwala wysokość diet radnych w formie uchwały.
Ustawodawca ustala jedynie jej górny pułap, który jest zróżnicowany w zależności od
wielkości gmin.
Dieta radnego ma być częściowym ekwiwalentem rekompensujący ewentualnie utracone
zarobki w miejscu pracy oraz wydatki związane z pełnieniem funkcji radnego
i wykonywaniem przez niego mandatu (np. podróże do siedziby organów gminy, udział
w spotkaniach z wyborcami). Rada powinna ustalając wysokość diet, brać pod uwagę funkcje
pełnione przez radnego. Rada sama decyduje o wyborze formy diet - ryczałt lub dieta.
określona kwotowo. Powinna też określić zasady obniżania diet lub ich nie wypłacania np.
w przypadku niewykonywania mandatu, nieobecności na posiedzeniach organów samorządu.
Dochody gminy- pochodzą z:
bieżących dochodów, na które składają się wpływy z podatków i opłat lokalnych, udziały w
podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych, sprzedaży mienia, dzierżawy, najmu
i darowizn,
subwencji (oświatowa, rekompensująca i ogólna),
nadwyżek budżetowych z lat ubiegłych,
pożyczek i kredytów bankowych długoterminowych,
dotacji celowych otrzymywanych z budżetu państwa,
środków otrzymanych ze źródeł pozabudżetowych,
środków od innych podmiotów, np. fundacji.
2
Dotacja - jest szczególną prawną formą finansowania określonych zadań. W zależności od
rodzaju wykonywanych zadań gmina może otrzymywać z budżetu państwa dot. celowe na:
- zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami,
finansowanie lub dofinansowanie zadań określonych w odrębnych przepisach
Gmina sama też może z swego budżetu udzielać dotacji ( podmiotowe, przedmiotowe
i celowe).
Dla jednostek organizacyjnych działających w formie zakładu budżetowego, gospodarstwa
pomocniczego jednostki budżetowej mogą być udzielane dotacje przedmiotowe.
Zakłady budżetowe mogą otrzymywać dotację podmiotową lub celową na dofinansowanie
kosztów realizacji inwestycji. Kwotę i zakres tych dotacji określa uchwała budżetowa.
Podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia
zysku mogą otrzymywać z budżetu gminy dotacje podmiotowe na cele publiczne związane
z realizacją zadań tej jednostki zgodnie z uchwałą określająca tryb postępowania o udzielenie
dotacji oraz sposób jej rozliczenia i kontroli wykonywania zleconego zadania, zapewniając
jawność postępowania. Podmioty te są wyłaniane w drodze przetargu- konkursu.
Ponadto dotacje podmiotowe otrzymują instytucje kultury, zgodnie z zasadami określonymi
radę.
Finanse publiczne - pod pojęciem tym należy rozumieć działania związane z gromadzeniem
środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem.
Fundusz celowy - jest wyodrębnioną formą organizacji gospodarki finansowej gminy
w budżecie którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone
są na realizację ściśle określonych zadań. Fundusz celowy zapewnia środki finansowe na
realizację ważnych priorytetowych zadań publicznych. Dają one również większą
samodzielność gospodarowania środkami, gdyż z reguły ich wykorzystanie nie jest
ograniczane rokiem budżetowym.
Funkcjonariusz publiczny - jest to osoba wykonująca funkcje publiczne (np. urzędnik,
radny) i z tego tytułu podlegająca szczególnej ochronie prawnej. Szczególna ochrona wyraża
się między innymi jako zaostrzona odpowiedzialność karna za czynną napaść na
funkcjonariusza w związku z wykonywaniem przez niego zadań, za użycie przemocy lub
groźby w celu zmuszenia go do zaniechania wykonania czynności, zadań, za znieważenie
podczas lub w związku z wykonywaniem jego funkcji. Równocześnie szczególna ochrona
wyraża się w odpowiedzialnością gminy wobec osób trzecich za szkodę wyrządzoną przez
funkcjonariusza przy wykonywaniu czynności służbowych. Szczególna ochrona jest ściśle
związana z wykonywaniem przez funkcjonariusza publicznego (urzędnika, radnego)
obowiązków służbowych lub mandatu i nie przysługuje wówczas, gdy nie wypełnia on
obowiązków służbowych lub mandatu.
Głosowanie - jest formą wyrażania swojego stanowiska, opinii w określonych sprawach. Na
gruncie życia społecznego spotykamy się z różnymi formami glosowania. Mieszkańcy biorą
udział w głosowaniach przy rozstrzyganiu lokalnych problemów w referendum lokalnym,
wybierają w drodze głosowania: radnych, burmistrza, wybierają radnych powiatowych,
radnych sejmiku wojewódzkiego, wybierają posłów, senatorów i Prezydenta RP. Ustawa o
samorządzie gminnym przewiduje dwa rodzaje głosowania jawne i tajne. Uchwały organów
gminy zapadają w głosowaniu jawnym, chyba, ze ustawa stanowi inaczej.
Gmina - jest to podstawowa najmniejsza jednostka samorządu terytorialnego. W swoich
granicach administracyjnych tworzy wspólnotę mieszkańców. Posiada osobowość prawną
3
i wykonuje zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. O ustroju gminy
stanowi jej statut. Organem wykonawczym w gminie zależności od jej charakteru jest: wójt,
burmistrz, prezydent. Wójt, burmistrz, prezydent wybierany jest w wyborach bezpośrednich.
Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy.
Gospodarka finansowa gminy - to ogół czynności związanych z gromadzeniem
i wydatkowaniem środków finansowych, podejmowanych przez radę.
KadencjaRady gminy trwa 4 lata, licząc od dnia wyboru.
Z kadencją rady związany jest okres funkcjonowania jej organów - komisji. Komisje
rozpoczynają swe funkcjonowanie z dniem ich wyboru, a kończą z dniem upływu kadencji
rady.
Burmistrza - rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady lub wyboru, a upływa z
dniem kadencji rady.
Kluby radnych - radni mogą tworzyć kluby radnych, działające na zasadach określonych
w statucie. Ustawodawca pozostawił samym zainteresowanym dużą swobodę w określaniu
zasad działania i przynależności do klubu. Jedną z kompetencji klubu radnych jest zgłoszenie
swojego kandydata do komisji rewizyjnej (w skład, której muszą wchodzić przedstawiciele
wszystkich klubów radnych).
Komisja rewizyjna - jest to jedyna obligatoryjna komisja rady, która musi zostać powołana
zgodnie z wymogami ustawy. Ustawodawca nadał jej szczególny charakter jednak nie posiada
ona własnych kompetencji, lecz działa w granicach przyzwolenia rady. Zakres działania
komisji rewizyjnej jest pochodną kompetencji organu stanowiącego – rady. Komisja
rewizyjna pełni funkcję kontrolną i opiniodawczą jednak opinie wydawane przez komisje
rewizyjną nie mają charakteru wiążącego dla rady.
Kontrasygnata - kontrasygnaty dokonuje skarbnik (główny księgowy budżetu) lub osoba
przez niego upoważniona i dotyczy czynności prawnych podejmowanych przez burmistrza,
jeżeli czynność prawna może spowodować zobowiązania pieniężne. Podpis skarbnika na
dokumencie oznacza w tym przypadku dokonanie wstępnej kontroli legalności dokumentu.
Mienie komunalne - ogół praw majątkowych należących do gmin i ich związków oraz
innych komunalnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw. Służy wykonywaniu zadań
nałożonych na gminę, a także stanowi gwarancję jej majątkowej odpowiedzialności, jako że
za swoje zobowiązania gmina odpowiada mieniem do niej należącym.
Obligacje komunalne - gmina może emitować obligacje komunalne. Emisja obligacji przez
gminę musi być dokonana zgodnie z wymogami ustawy o obligacjach.
Opłata prolongacyjna - rada ustala w formie uchwały opłatę pobieraną z tytułu rozłożenia na
raty lub odroczenia terminu płatności podatków stanowiących dochód budżetu gminy.
Opłaty administracyjne - pobierane są za określone czynności urzędowe; ustalanie ich
wysokości oraz zasady pobierania regulują przepisy ustawy o podatkach i opłatach lokalnych
oraz ustawy o samorządzie gminnym.
.
4
Prawo do informacji - jest to prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów
gminy oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje dostęp do dokumentów
oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów gminy pochodzących z powszechnych
wyborów, Ograniczenie tego prawa może nastąpić wyłącznie ze względu na określoną
w
ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę
porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
W statucie gminy są określone zasady udostępniania informacji w urzędzie.
.
Przewodniczący rady gminy - wybierany jest z grona radnych, jego zadaniem jest
organizowanie pracy rady, przewodniczenia jej obradom, zwoływanie sesji rady.
Przewodniczący nie posiada własnych kompetencji samoistnych. Ponadto rada wybiera ze
swego grona od 1 do 3 wiceprzewodniczących. Funkcji przewodniczącego
i wiceprzewodniczących rady nie można łączyć z funkcją członka komisji rewizyjnej
Rada gminy - jest kolegialnym organem stanowiącym i kontrolnym powoływanym w drodze
wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich tajnych, przez mieszkańców gminy na
okres czteroletniej kadencji. W skład rady wchodzą radni zależnie od liczby mieszkańców
gminy. W Porębie Rada Miasta liczy 15 radnych. Rada gminy obraduje na sesjach
zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeb jednak nie rzadziej niż raz na kwartał
i podejmuje decyzje w formie uchwał w drodze głosowania. Jest organem kontrolnym w
stosunku do burmistrza oraz jednostek organizacyjnych gminy.
Rada powołuje komisje stałe i doraźne z wskazaniem ich zakresu kompetencji w tym jako
obligatoryjną komisję rewizyjną.
Radny - jest reprezentantem wspólnoty samorządowej wybranym w głosowaniu
bezpośrednim przez mieszkańców gminy. W swoich działaniach jest obowiązany kierować się
ich dobrem oraz utrzymywać stałą więź z wyborcami. Jednak w wykonywaniu swojego
mandatu nie jest związany instrukcjami swoich wyborców i nie ma obowiązku składania im
sprawozdań ze swej działalności. Wyborcy nie mają możliwości jego odwołania w trakcie
kadencji, a jedyną sankcją, jaką mogą zastosować jest nie wybranie w kolejnych wyborach.
Osoba wybrana na radnego nie może być zatrudniona w ramach stosunku pracy w urzędzie
gminy, w której uzyskała mandat, ani sprawować funkcji kierownika lub zastępcy gminnej
jednostki organizacyjnej w tej gminie.
Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub z innymi
osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat,
a także zarządzać, być pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. Radny
zobowiązany jest składać oświadczenie zawierające w szczególności informacje o zasobach
pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego oraz
o nabyciu mienia od skarbu państwa, innej państwowej osoby prawnej, gminy, lub ich
związków, które podlegało zbyciu w drodze przetargu, a także dane o prowadzeniu
działalności gospodarczej oraz dotyczące zajmowania stanowisk w spółkach prawa
handlowego. Oświadczenie powinno zawierać informacje dotyczące majątku objętego
wspólnością majątkową małżeńską.
Radnemu z tytułu wykonywania funkcji radnego przysługuje ochrona prawna przewidziana
dla funkcjonariuszy publicznych. Ochronie podlega również stosunek pracy radnego.
Referendum gminne - jest to najdalej idąca forma demokracji bezpośredniej odwołująca się
do głosowania powszechnego wszystkich uprawnionych mieszkańców gminy,. W drodze
referendum mieszkańcy wyrażają swoją wolę, co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy
dotyczącej ich wspólnoty, a mieszczącej się w zakresie kompetencji gminy. Ponadto
5
odwołanie burmistrza lub rady gminy przed upływem kadencji możliwe jest tylko w drodze
referendum.. Tryb przeprowadzenia referendum z wyszczególnieniem, kto i na jakich
zasadach uprawniony jest do jego zainicjowania określa ustawa o referendum lokalnym.
Skarbnik - jest głównym księgowym budżetu gminy i sprawuje wewnętrzną kontrolę
w zakresie gospodarowania środkami finansowymi. Przygotowuje decyzje w sprawach
finansowych, dokonuje analizy budżetu ustala optymalne metody pozyskiwania dochodów
i wydatkowania pieniędzy przez daną jednostkę organizacyjną samorządu terytorialnego.
Zakres kompetencji skarbnika określa ustawa o finansach publicznych i ustawa
o samorządzie gminnym.
Quorum - jest to niezbędna do prawomocności uchwał liczba członków rady obecnych na
sesji lub liczba członków innego organu gminy. Ustawa o samorządzie gminnym przyjmuje
jako zasadę ogólną, że quorum jest to połowa składu rady liczonego od ilości mandatów
obsadzonych w radzie lub przypadku głosowań o charakterze personalnym quorum to połowa
ustawowego składu rady, np. przewodniczącego przypadku wyboru przewodniczącego
wiceprzewodniczącego rady.
Regionalna izba obrachunkowa – jest organem kontroli i nadzoru nad gminami oraz innymi
podmiotami komunalnymi finansów zakresie finansów publicznych. Regionalne izby
obrachunkowe powołane zostały na mocy ustawy z 1992 r. o regionalnych izbach
obrachunkowych, a ich celem jest zapewnienie prawidłowej realizacji zasad dysponowania
publicznymi środkami finansowymi przez gminę. Kontrole są prowadzone bądź z własnej
inicjatywy, bądź na wniosek Rozróżniamy kontrolę kompleksową obejmującą całokształt
działalności finansowej gminy, kontrolę problemową oraz kontrolę doraźną. Ponadto Rio jako
organu nadzoru w zakresie spraw budżetowych bada uchwały budżetowe oraz ich projekty, a
także sprawozdania z ich wykonania ii opiniuje sprawy o istotnym dla gminy znaczeniu
finansowym.
Rozstrzygnięcie nadzorcze - jest to prawnie przewidziany środek weryfikujący akty
samorządu gminnego poddane nadzorowi. Są konsekwencją nadzoru bieżącego,
sprowadzającego się do weryfikacji uchwał gminy sprawowanego przez wojewodę
i regionalne izby obrachunkowe (a w pewnych sytuacjach także przez prezesa rady
ministrów).
Rio sprawuje nadzór w sprawach budżetowych i finansowych, prezes rady ministrów
i wojewoda w pozostałych sprawach.
Uchwały rady gminy - uchwały rady gminy zapadają zwykłą większością głosów, w
obecności, co najmniej połowy składu rady chyba, że ustawa stanowi inaczej. Ten tryb
głosowania należy również odnosić do wewnętrznych organów kolegialnych rady gminy, tj.
komisji stałych i doraźnych.
Uchwały rady podpisuje przewodniczący rady. Oryginały uchwał rady ewidencjonuje się
w rejestrze uchwał i przechowuje wraz z protokołami z sesji. Burmistrz zobowiązany jest do
przedłożenia organom nadzoru uchwał rady w ciągu 7 dni od daty ich podjęcia.
Urząd gminy – jest aparatem pomocniczym burmistrza przy pomocy, którego wykonuje on
swoje zadania i kompetencje. Zatrudnieni w nim pracownicy działają w imieniu
i z upoważnienia burmistrza, który jest kierownikiem urzędu. Organizację urzędu i zasady
6
jego funkcjonowania określa regulamin organizacyjny. Jako jednostka budżetowa urząd
prowadzi swą gospodarkę budżetową na podstawie planu finansowego
Wydatki gminy- są środki przekazywane z tego budżetu na realizację zadań związanych
z zaspakajaniem potrzeb zbiorowości gminnej takich jak szkolnictwo, opieka przedszkolna,
oświetlenie, komunikacja, oczyszczanie miasta, utrzymanie zieleni, remonty dróg mostów,
chodników, utrzymanie gminnych zasobów mieszkaniowych i komunalnych, gospodarkę
nieruchomościami, działalność kulturalna i sportowa, pomoc społeczna, utrzymanie
administracji itp. Gmina ponadto realizuje inwestycje wg. ustalonego w budżecie planu.
7