[Tłum.] Tomasz z Akwinu," Kwodlibet"(Quaestiones quodlibetales, II

ROCZNIK TOMISTYCZNY
1 (2012)
I
OΩMI∑MO∑ TA XPONIKA
ANNARIUS THOMISTICUS
THOMISTIC YEARBOOK
Thomistische Jahrbuch
ANNUAIRE THOMISTIQUE
ANNUARIO TOMISTICO
TOMISTICKÁ ROČENKA
ROCZNIK TOMISTYCZNY
1 (2012)
Naukowe Towarzystwo Tomistyczne
Warszawa
KOMITET REDAKCYJNY / EDITORIAL BOARD:
Michał Zembrzuski (sekretarz / sekretary), Maciej Słęcki, Magdalena Płotka, Dawid Lipski,
Izabella Andrzejuk, Artur Andrzejuk (redaktor naczelny / editor-in-chief )
RADA NAUKOWA / SCIENTIFIC COUNCIL: Stanisław Wielgus, Tomasz Stępień,
Antoni B. Stępień, Sławomir Sobczak, Arkady Rzegocki, Andrzej Maryniarczyk, Marcin
Karas, Tadeusz Klimski, Krzysztof Kalka, Marie-Dominique Goutierre, Mieczysław
Gogacz, Wojciech Falkowski, Mehmet Zeki Aydin, Artur Andrzejuk, Anton Adam.
RECENZENCI / REVIEWERS
Antoni B. Stępień
Marie-Dominique Goutierre
Andrej Slodička
REDAKCJA JĘZYKOWA / LANGUAGE EDITORS
Magdalena Płotka (łacina, angielski), Maciej Igielski (polski), Monika Slodičkowá (słowacki), Michał Zembrzuski (łacina)
PROJEKT OKŁADKI
Mieczysław Knut
OPRACOWANIE GRAFICZNE, SKŁAD I ŁAMANIE
Maciej Głowacki
ISSN 2300-1976
© Artur Andrzejuk / Naukowe Towarzystwo Tomistyczne (wydawca / editor)
Warszawa 2012
Rocznik Tomistyczny ukazuje się dzięki pomocy Jacka Sińskiego
Redakcja Rocznika Tomistycznego
ul. Klonowa 2/2
05-806 Komorów
POLSKA
Druk i dystrybucja:
Spis treści
Od Redakcji..........................................................................................................................................................9
Artur Andrzejuk
Czym jest tomizm?.........................................................................................................................................11
Mieczysław Gogacz
Metafizyka św. Tomasza (specyfika głównych zagadnień)...............................................................19
Rozprawy i artykuły
Paul J. Cornish
A Case against State Sovereignty from the Natural Law Tradition...........................................33
Anton Adam
Milost’ v teológii Wincenta Granata v kontexte filozofie Tomáša Akvinského...................49
Michał Zembrzuski
Intelekt bierny a intelekt możnościowy w ujęciu św. Tomasza z Akwinu..............................65
Izabella Andrzejuk
Komplementarność mądrości i roztropności w ludzkim postępowaniu. Ujęcie
św. Tomasza z Akwinu..................................................................................................................................85
Dorota Zapisek
Miejsce woli w zagadnieniu ludzkiego działania w ujęciu św. Tomasza z Akwinu.............109
Artur Andrzejuk
Swoistość sfery afektywnej w ujęciu Tomasza z Akwinu.............................................................123
Anna Kazimierczak-Kucharska
Naturalne poznawanie aniołów konsekwencją ich ontycznej struktury – zarys ujęcia
Tomasza z Akwinu........................................................................................................................................149
Magdalena Płotka
Praktycystyczna koncepcja filozofii człowieka jako podstawa rozumienia prawa
naturalnego (na przykładzie ujęcia Pawła z Worczyna).................................................................161
Andrzej Marek Nowik
Metodologia historii filozofii w ujęciu wybranych tomistów......................................................173
Adam Górniak
Koncepcja transcendentaliów a teoria teologii według Tomasza z Akwinu........................183
Edycje
Paulina Brodzik, Michał Poręcki, Jurata Serafińska, Hanna Szczęśniak, Anna Tustanowska,
Magdalena Płotka
Edycja fragmentu komentarza do Etyki nikomachejskiej (BJ 741) Pawła z Worczyna
............................................................................................................................................................................203
Paulus de Worczyn
Quaestiones in libros Ethicae nicomacheae Aristotelis (BJ 741, f. 52v-54r)..........................207
Tłumaczenia
Étienne Gilson
Badania historyczne i przyszłość scholastyki (tłum. Michał Zembrzuski).............................219
Kinga Górka
Problematyka cielesności demonów w De malo (q. 16, a. 1) św. Tomasza z Akwinu.....227
Tomasz z Akwinu
Kwestie dyskutowane o złu (Quaestiones disputatae de malo, q. 16, a. 1)...................................229
Michał Zembrzuski
Analiza problematyki filozoficznej zawartej w Kwodlibecie Tomasza z Akwinu: „Czy anioł
jest substancjalnie złożony z istoty i istnienia?”...............................................................................249
Tomasz z Akwinu
Kwodlibet (Quaestiones quodlibetales, II, q. 2, a. 1)............................................................................255
Sprawozdania i recenzje
Michał Zembrzuski
Recenzja: M. Mróz, Tajemnica ludzkiej nieprawości. Aktualność nauki św. Tomasza z Akwinu
o złu moralnym i wadach głównych, Toruń 2010, Wydawnictwo Naukowe UMK,
ss. 627................................................................................................................................................................ 261
Dawid Lipski
Tomizm na IX Polskim Zjeździe Filozoficznym................................................................................267
Magdalena Płotka, Michał Zembrzuski
Sprawozdanie z Konferencji Naukowej: „Jak uprawiać i pisać historię filozofii; jak jej
nauczać?”.......................................................................................................................................................... 271
Izabella Andrzejuk
Sprawozdanie z uroczystego wręczenia Nagród imienia Profesora Mieczysława
Gogacza............................................................................................................................................................277
Nota o Autorach..........................................................................................................................................283
Table of contents
Editorial.................................................................................................................................................................9
Artur Andrzejuk
What is the Thomism?....................................................................................................................................11
Mieczysław Gogacz
Metaphysics of Saint Thomas (the specificity of the main problems)........................................19
Dissertations and articles
Paul J. Cornish
A case against state sovereignty from the natural law tradition.................................................33
Anton Adam
Grace in Vincent Granat’s theology in the context of the philosophy of St. Thomas
Aquinas................................................................................................................................................................49
Michał Zembrzuski
Passive intellect and potential intellect according to St. Thomas Aquinas............................65
Izabella Andrzejuk
The complementarity of wisdom and prudence in human action. Thomas’s Aquinas
account................................................................................................................................................................85
Dorota Zapisek
A place of will in the problem of human action in Thomas’s Aquinas view.........................109
Artur Andrzejuk
Specific character of the sphere of affection in Thomas’s Aquinas account.......................123
Anna Kazimierczak-Kucharska
Angel natural cognition as a consequence of their ontological structure – Thomas’s
Aquinas account............................................................................................................................................149
Magdalena Płotka.
Practicist concept of philosophical anthropology of Paul of Worczin as a foundation of
natural law theory........................................................................................................................................161
Andrzej Marek Nowik
Thomistic account of methodology of history of philosophy....................................................173
Adam Górniak
The concept of transcendentals and the theory of theology by Thomas Aquinas..........183
Editions
Paulina Brodzik, Michał Poręcki, Jurata Serafińska, Hanna Szczęśniak, Anna Tustanowska,
Magdalena Płotka
The edition of the fragment of the commentary on Paul’s of Worczin Nicomachean
Ethics (BJ 741).................................................................................................................................................203
Paulus de Worczyn
Quaestiones in libros Ethicae nicomacheae Aristotelis (BJ 741), f. 52v-54r...............................207
Translations
Étienne Gilson
Historical research and the future of scholasticism.......................................................................219
Kinga Górka
The issue of devils corporality in De malo (q. 16, a. 1) St. Thomas Aquinas.......................227
Thomas Aquinas
On Evil (Quaestiones disputatae de malo, q. 16, a. 1)........................................................................229
Michał Zembrzuski
Analysis of the philosophical issues contained in Thomas Aquinas Quaestiones
quodlibetales. Is an angel substantially composed of essence and existence?......................249
Thomas Aquinas
Quodlibetale (Quaestiones quodlibetales, II, q. 2, a. 1)......................................................................255
Reports and reviews
Michał Zembrzuski
Recenzja: M. Mróz, Tajemnica ludzkiej nieprawości. Aktualność nauki św. Tomasza z Akwinu
o złu moralnym i wadach głównych (The Mystery of Human Iniquity. The Topicality of St.
Thomas Aquinas’s Teachings on Moral Evil and Capital Vices), Toruń 2010, Wydawnictwo
Naukowe UMK, pp. 627............................................................................................................................261
Dawid Lipski
Thomism at the 9th Polish Congress of Philosophy........................................................................267
Magdalena Płotka, Michał Zembrzuski
Report on the conference “How to do the history of philosophy? How to teach it?”......271
Izabella Andrzejuk
The report of the ceremony of Professor Mieczyslaw Gogacz award..................................277
Note about authors......................................................................................................................................283
Tomasz z Akwinu
Kwodlibet (Quaestiones quodlibetales, II, q. 2, a. 1)
Tłumaczenie i opracowanie: Michał Zembrzuski
Utrum Angelus substantialiter
sit compositus ex essentia et
esse?
Czy anioł jest substancjalnie
złożony z istoty i istnienia?1
Ad primum sic proceditur: videtur quod Angelus Wydaje się, że anioł nie jest substancjalnie złożony
substantialiter non componatur ex essentia et esse. z istoty i istnienia, ponieważ:
1. Essentia enim Angeli est ipse Angelus, quia quidditas simplicis est ipsum simplex. Si ergo Angelus
componeretur ex essentia et esse, componeretur
ex seipso et alio. Hoc autem est inconveniens. Non
ergo substantialiter componitur ex essentia et es-
1. Istota anioła jest samym aniołem, gdyż quidditas
czegoś prostego jest sama czymś prostym. Jeśli więc
aniołowie są złożeni z istoty i istnienia, to składają
się z siebie i czegoś innego, a to jest niewłaściwe.
Aniołowie zatem nie są substancjalnie złożeni z isto-
se.
ty i istnienia.
2. Praeterea, nullum accidens cadit in substantialem
compositionem substantiae. Sed esse Angeli est accidens; proprie enim Deo attribuit Hilarius in libro
De Trinitate, quod esse non sit accidens ei, sed subsistens veritas. Ergo Angelus non est essentialiter
compositus ex essentia et esse.
2. Żadna przypadłość nie podpada pod substancjalne złożenie substancji. Tymczasem istnienie anioła
jest przypadłością, gdyż Hilary w księdze O Trójcy
słusznie wskazuje, że istnienie jedynie w Bogu nie
jest przypadłością, lecz jest w Nim samoistnie istniejącą prawdą 2 . Zatem anioł nie jest istotowo złożony z istoty i istnienia.
Por. S.th., I, q. 50, a. 2; Summa contra Gentiles, II, 52; 54.
Hilary z Poitiers, De Trinitate, VII, 11 (PL 10, 208B). Tomasz kilkakrotnie przywołuje zdanie Hilarego
potwierdzające, że w Bogu występuje jedność istoty i istnienia. W Summa contra Gentiles przywołany fragment
z De Trinitate brzmi następująco: „Istnienie nie jest przypadłością Boga, lecz prawdą samoistną, przyczyną trwałą
i naturalną własnością Jego natury” (Summa contra Gentiles. Prawda wiary chrześcijańskiej, I, 23, t. 1, tłum.
Z. Włodek, W. Zega, Poznań 2003, s. 79; zob. S.th., I, q. 3, a. 4, sed contra). Warto podkreślić, że autorytet Hilarego
poza zagadnieniami trynitarnymi związany jest z wykładanymi przez Akwinatę koncepcjami prawdy w De veritate.
Hilary, akcentując ontologiczne rozumienie prawdy, wskaże jej definicję uwzględniającą skutek będący jej następstwem:
„prawdą jest to, co ujawnia i odsłania istnienie” (De veritate, q. 1, a. 1, co.).
1
2
255
Tomasz z Akwinu
Sed contra, est quod dicitur in commento libri De Lecz przeciw jest to, co mówi się w komentarzu do
causis, quod intelligentia quam dicimus Angelum, ha- Księgi o przyczynach, że inteligencja, którą nazywabet essentiam et esse.
my aniołem, posiada istotę i istnienie 3 .
Respondeo. Dicendum, quod dupliciter aliquid de
aliquo praedicatur: uno modo essentialiter, alio modo per participationem. Lux enim praedicatur de
corpore illuminato participative; sed si esset aliqua
lux separata, praedicaretur de ea essentialiter. Secundum ergo hoc dicendum est, quod ens praedicatur de solo Deo essentialiter, eo quod esse divinum est esse subsistens et absolutum; de qualibet
autem creatura praedicatur per participationem:
nulla enim creatura est suum esse, sed est habens
esse. Sic et Deus dicitur bonus essentialiter, quia est
ipsa bonitas; creaturae autem dicuntur bonae per
participationem, quia habent bonitatem: unumquodque enim, in quantum est, bonum est, secundum
illud Augustini in I De doctrina Christiana, quod in
quantum sumus, boni sumus. Quandocumque autem aliquid praedicatur de altero per participationem, oportet ibi aliquid esse praeter id quod participatur. Et ideo in qualibet creatura est aliud ipsa
creatura quae habet esse, et ipsum esse eius; et hoc
est quod Boetius dicit in libro De hebdomadibus, quod in omni eo quod est citra primum, aliud est esse et
Odpowiedź. Należy powiedzieć, że dwojako coś
może być orzekane o innym: po pierwsze, istotowo, a po drugie, przez uczestnictwo. Światło orzeka się o ciele oświeconym przez uczestniczenie,
chociaż gdyby znalazło się jakieś światło oddzielone, to można o nim orzekać istotowo. Zgodnie
z tym należy powiedzieć, że o samym Bogu „byt”
jest orzekany istotowo, gdyż to, co jest istnieniem
Boga, jest istnieniem samoistnym i absolutnym.
Z kolei o jakimkolwiek innym stworzeniu byt orzekany jest przez uczestniczenie, gdyż żadne stworzenie nie jest swoim istnieniem, lecz posiada istnienie. Podobnie Bóg jest nazywany dobrem
istotowo, ponieważ jest samą dobrocią, stworzenia zaś nazywane są dobrymi przez uczestniczenie,
ponieważ posiadają dobroć. Jeżeli cokolwiek istnieje, to jest dobre, zgodnie ze słowami Augustyna
z I księgi O nauce chrześcijańskiej: „o ile jesteśmy,
o tyle jesteśmy dobrzy”4 . Nawet jeśli coś jest orzekane o czymś innym przez uczestniczenie, to powinno w nim być coś ponad to, w czym uczestniczy. I dlatego w każdym stworzeniu czymś innym
3
Takiego sformułowania nie ma w tekście komentarza Tomasza z Akwinu do Liber de causis. Jako argument
sed contra pojawia się twierdzenie podkreślające występowanie złożenia w inteligencjach (aniołach): „intelligentia
habet yliatim, quoniam est esse et forma”. Akwinata komentuje to następująco: „Podobnie też stwierdza się dalej
o bytowaniu, wykazując że przyczyna pierwsza posiada bytowanie w wyższy sposób niż wszystkie inne [byty], gdyż
inteligencja posiada yliatim [tj. złożenie], to znaczy coś materialnego lub przynajmniej zachowującego się jak coś
materialnego. [Słowo] yliatim pochodzi bowiem od yle, co oznacza materię. A w jaki sposób to zachodzi, wykłada
dodając: ponieważ jest bytowaniem i formą. Istotą i substancją samej inteligencji jest pewna forma trwale istniejąca.
Ale ponieważ ona sama nie jest swoim bytowaniem, lecz jest trwale istniejąca w bytowaniu, w którym coś uczestniczy,
to sama forma trwale istniejąca [jaką jest inteligencja] jest odniesiona do bytowania, w którym coś uczestniczy, tak
jak możność do aktu lub materia do formy” (Komentarz do „Księgi o przyczynach”, 9, tłum. A. Rosłan, Warszawa
2010, s. 86-87). W tłumaczeniu zostało użyte określenie „bytowanie”, które oddaje łacińskie esse, pochodzące jednak
z tradycji neoplatońskiej, w której nie zostało uszczegółowione rozumienie esse jako aktu bytu. Jednocześnie użycie
tego sformułowania w sed contra wskazuje na drogę wiodącą do tego charakterystycznego dla Tomasza pierwszego
aktu bytu.
4
Augustyn, De doctrina christiana, I, c. 32 (PL 34, 32): „Sed neque sic utitur ut nos; nam nos res quibus utimur
ad id referimus ut Dei bonitate perfruamur; Deus vero ad suam bonitatem usum nostrum refert. Quia enim bonus
est, sumus; et in quantum sumus, boni sumus. Porro autem quia etiam iustus est, non impune mali sumus; et in
quantum mali sumus, in tantum etiam minus sumus”. („Nie korzysta też jak my; bo my rzeczy, z których korzystamy,
tak używamy, byśmy zażywali dobroci Boga; Bóg zaś posługiwanie się nami odnosi do własnej dobroci. Ponieważ
jest dobry, my istniejemy, i o ile jesteśmy, jesteśmy dobrzy. Ponieważ On jest sprawiedliwy, my nie bezkarnie jesteśmy
złymi, a o ile złymi, o tyle mniej istniejącymi” – zob. Augustyn, O nauce chrześcijańskiej, tłum. J. Sulowski, Warszawa
1979, s. 35).
256
Kwodlibet (Quaestiones quodlibetales, II, q. 2, a. 1)
quod est. Sed sciendum est, quod aliquid participatur dupliciter. Uno modo quasi existens de substantia participantis, sicut genus participatur a specie.
Hoc autem modo esse non participatur a creatura.
Id enim est de substantia rei quod cadit in eius definitione. Ens autem non ponitur in definitione creaturae, quia nec est genus nec differentia. Unde participatur sicut aliquid non existens de essentia rei;
et ideo alia quaestio est an est et quid est. Unde,
cum omne quod est praeter essentiam rei, dicatur
accidens; esse quod pertinet ad quaestionem an est,
est accidens. Et ideo Commentator dicit in V Metaphysicorum, quod ista propositio, Socrates est, est
de accidentali praedicato, secundum quod importat entitatem rei, vel veritatem propositionis. Sed
verum est quod hoc nomen ens, secundum quod
importat rem cui competit huiusmodi esse, sic significat essentiam rei, et dividitur per decem genera; non tamen univoce, quia non eodem ratione
competit omnibus esse; sed substantiae quidem per
se, aliis autem aliter. Si ergo in Angelo est compositio sicut ex essentia et esse, non tamen est compositio sicut ex partibus substantiae, sed sicut ex
substantia et eo quod adhaeret substantiae.
jest samo stworzenie, które posiada bytowanie i samo jego istnienie. I w takim rozumieniu Boecjusz
mówi w Księdze o hebdomadach, że „we wszystkim,
co jest poza pierwszym, czymś innym jest istnienie
i to czym jest”5 . Jednak należy wiedzieć, że dwojako coś może uczestniczyć w czymś innym. Najpierw
jakby istniejąc z substancji, w której uczestniczy, tak
jak w rodzaju uczestniczy gatunek. W ten jednak
sposób istnienie nie jest czymś, w czym uczestniczą byty stworzone. To bowiem jest z substancji
rzeczy, co pozostaje w jego definicji. Byt zaś nie zawiera się w definicji stworzeń, ponieważ nie jest rodzajem ani różnicą gatunkową. Z tego względu
w nim uczestniczy, tak jak coś nie pochodzącego
(nie istniejącego) z istoty rzeczy6 . I z tego powodu
innym jest pytanie: „czy jest?” i „czym jest?”. Dlatego też wszystko, co jest poza istotą rzeczy, nazywane jest przypadłością, a istnienie należąc do pytania: „czy jest?”, jest przypadłością. Z tego też
względu Komentator mówi w V księdze Metafizyki, że to zdanie: „Sokrates jest” dotyczy orzecznika
przypadłościowego, zgodnie z którym wprowadza
się istnienie rzeczy lub prawdę zdania7. Jednak prawda jest tym samym, co nazwa „byt”, przez którą
wprowadza się realność, która przysługuje temu
rodzajowi istnienia, a także którą oznacza się istotę rzeczy i dzieli się na dziesięć rodzajów (kategorii) 8 . Nazwa byt nie wnosi tego jednoznacznie, po-
5
Przywołany przez Tomasza fragment nie pochodzi z De hebdomadibus, lecz jest parafrazą z De Trinitate
Boecjusza. W De hebdomadibus twierdzenie VII brzmi następująco: „Każda prosta rzecz ma jako coś jednego swoje
bycie oraz to, czym jest”, zaś twierdzenie VIII: „W każdej rzeczy złożonej czym innym jest bycie, czym innym to,
czym sama rzecz jest” (zob. Boecjusz, W jaki sposób substancje mogą być dobre w tym, że są dobrami substancjalnymi?,
w: tenże, Traktaty teologiczne, tłum. A. Kijewska, R. Bielak, Kęty 2007, s. 85).
6
Tutaj pojawia się drugi rodzaj partycypacji, w którym uczestnictwo nie wynika z istoty, w której miałoby się
ono dokonywać. Dotyczy to szczególnie partycypacji w istnieniu realnym.
7
Averroes, In Metaphysicorum lib. V, fol. 117 r., c-d, w: Aristotelis, Opera cum Averrois Cordubensis variis in
eosdem commentariis, t. 8, Venetiis 1562: „Et intendebat per hoc notificare, quod nomen denominativum non significat
in propositione, cuius subiectum est substantia, et cuius praedicamentum est denominativum, v.g. Socrates est albusm
substantiam et accidens, aut substantiam, in qua est accidens. Sicut existimavit Avicenna, qui cum vidit, quod haec
dictio albus significat aliquid, in quo est albedo, quod primo significat subiectum, et secundo accidens. Sed est
econverso, primo significat accidens, secundo subiectum, accidens enim innatum est existere in subiecto. [...] Et cum
dicit, quod hoc nomen ens dicitur de decem praedicamentis, dixit: et ens significat essentiam, et hoc nomen ens
significat illud, quod significat illud, quod significat dicere aliquid esse verum”. Por. Arystoteles, Metafizyka,
V, 7 (1017a), tłum. K. Leśniak, Warszawa 2009, s. 100.
8
Zob. De veritate, q. 1, a. 1, co.: „Lecz do bytu nie można dodać czegoś jako zewnętrznej natury – tak jak
różnicę dodaje się do rodzaju lub przypadłość do podmiotu, ponieważ każda natura z istoty jest bytem; stąd także
Filozof w III księdze Metafizyki dowodzi, że byt nie może być rodzajem. Dodaje się zaś coś do bytu o tyle, o ile
wyraża to jego sposób, który nie jest wyrażony przez samą nazwę byt” (zob. Tomasz z Akwinu, Dysputy problemowe.
O prawdzie, tłum. A. Białek, Lublin 2001, s. 22).
257
Tomasz z Akwinu
nieważ tej samej formie nie przysługuje istnienie
wszystkiego, lecz niektórym substancjom przysługuje istnienie przez siebie, innym zaś istnienie czegoś innego. Jeśli więc w aniele jest złożenie takie,
jak z istoty i istnienia, to jednak nie jest ono jak złożenie z części substancji, lecz jak z substancji i tego,
co przynależy do substancji 9.
1. Ad primum ergo dicendum, quod aliquando ex
his quae simul iunguntur, relinquitur aliqua res tertia, sicuti ex anima et corpore constituitur humanitas, quae est homo, unde homo componitur ex anima et corpore. Aliquando autem ex his quae simul
iunguntur, non resultat res tertia, sed resultat quaedam ratio composita, sicut ratio hominis albi resolvitur in rationem hominis et in rationem albi; et
in talibus aliquid componitur ex seipso et alio, sicut
album componitur ex eo quod est album et ex albedine.
1. Odpowiadając na pierwszy argument należy powiedzieć, że niekiedy z tych, które zespalają się ze
sobą od razu, powstaje jakaś rzecz trzecia, na przykład z duszy i ciała powstaje natura ludzka, którą
jest człowiek i właśnie dlatego człowiek jest złożony z duszy i ciała. Niekiedy z tych, które od razu zespalają się ze sobą, nie powstaje rzecz trzecia, lecz
pozostaje pewna forma połączona, tak jak forma
człowieka białego rozdziela się na formę człowieka
i formę bieli. I w taki sposób coś jest złożone z siebie samego i czegoś innego, na przykład biały kolor
jest złożony z tego, co jest białe i z bieli.
2. Ad secundum dicendum, quod esse est accidens,
non quasi per accidens se habens, sed quasi actualitas cuiuslibet substantiae; unde ipse Deus, qui est
sua actualitas, est suum esse.
2. Po drugie należy powiedzieć, że istnienie jest przypadłością nie jako mające się przypadłościowo, lecz
jako aktualność (urzeczywistnienie) jakiejkolwiek
substancji. Dlatego też sam Bóg, który jest swoją
aktualnością, jest swoim istnieniem.
9
Por. Summa contra Gentiles, II, 51, s. 395: „Substancja każdej rzeczy należy do niej sama przez się, a nie przez
coś drugiego; stąd bycie jasnym rzeczywiście nie należy do substancji powietrza, gdyż staje się to jej własnością przez
coś drugiego. Lecz istnienie każdej rzeczy stworzonej jest jej własnością przez coś drugiego, inaczej nie miałaby
przyczyny. W żadnej więc substancji stworzonej jej istnienie nie jest jej substancją”.
258