D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

Sygn. akt III AUa 868/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 maja 2013 r.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Urszula Iwanowska (spr.)
Sędziowie:
SSA Zofia Rybicka - Szkibiel
SSO del. Beata Górska
Protokolant:
St. sekr. sąd. Elżbieta Kamińska
po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2013 r. w Szczecinie
sprawy A. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
o przyznanie renty
na skutek apelacji organu rentowego
od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 16 października 2012 r. sygn. akt VI U 922/12
zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.
SSO del. Beata Górska SSA Urszula Iwanowska SSA Zofia Rybicka – Szkibiel
III A Ua 868/12
Uzasadnienie:
Decyzją z dnia 12 lipca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił A. W. prawa do renty z
tytułu niezdolności do pracy, ponieważ w dziesięcioleciu poprzedzającym dzień powstania niezdolności do pracy
ubezpieczona nie wykazała wymaganego ustawą okresu ubezpieczenia, natomiast stwierdzona u niej niezdolność do
pracy powstała po upływie 18 miesięcy, tzw. okresu ochronnego, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz.
1227 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa emerytalno-rentowa).
W odwołaniu od powyższej decyzji A. W. wniosła o jej zmianę i przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy wskazując, że jest całkowicie niezdolna do pracy od dnia 10 stycznia 2012 r. do dnia 30 czerwca 2013 r., co
potwierdził orzecznik ZUS. Nadto ubezpieczona zaznaczyła, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego prawo do
renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje kobiecie całkowicie niezdolnej do pracy, jeśli wykazała 20 lat okresów
składkowych i nieskładkowych, bez potrzeby wykazania pięcioletniego okresu zatrudnienia w ostatnim dziesięcioleciu.
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie powołując argumenty zwarte w uzasadnieniu
zaskarżonej decyzji.
Wyrokiem z dnia 16 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej A. W. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności
do pracy na okres od 10 stycznia 2012 r. do 30 czerwca 2013 r.
Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:
A. W. urodziła się dnia (...) Pierwszy wniosek o rentę złożyła w dniu 16 lutego 2007 r. Wówczas została uznana za
osobę częściowo niezdolną do pracy od dnia 11 grudnia 2006 r. do dnia 31 lipca 2007 r., jednak nie otrzymała prawa
do renty z uwagi na upływ co najmniej 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. Kolejny wniosek o rentę ubezpieczona
złożyła w dniu 21 marca 2011 r. Pomimo stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy od 31 grudnia 2007 r. do 30
kwietnia 2013 r., organ rentowy ponownie odmówił prawa od świadczenia, gdyż niezdolność do pracy powstała po
upływie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim w sprawie toczącej się za
sygn. akt VI U 724/11, uchylił wskazaną wyżej decyzję, z uwagi na wykrycie u ubezpieczonej choroby nowotworowej
w 2012 roku. W toku ponownego rozpoznania wniosku lekarz orzecznik ZUS uznał, że ubezpieczona jest całkowicie
niezdolna do pracy od dnia 10 stycznia 2012 r.
Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonej zasługiwało na
uwzględnienie. W ocenie tego Sądu A. W. spełnia warunki nabycia prawa do świadczenia, o których stanowi art. 57 i
art. 58 ustawy emerytalno-rentowej. Ubezpieczona nie legitymowała się wprawdzie 25 letnim okresem składkowym,
ale z orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z dnia 8 marca 2007 r. wynikało, że niezdolność do pracy ubezpieczonej
powstała w dniu 11 grudnia 2006 r. i w dziesięcioleciu poprzedzającym powstanie niezdolności posiadała co najmniej
5 lat okresów ubezpieczenia. Potwierdziła to decyzja organu rentowego z dnia 30 marca 2007 r. Sąd pierwszej instancji
uznał więc, że skoro organ rentowy wcześniej ustalił niezdolność do pracy odwołującej się od dnia 11 grudnia 2006 r.
i wówczas już przyznał spełnienie warunku, o którym mowa w art. 58 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej, to nie może
teraz tego kwestionować.
Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art.47714 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał A.
W. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres od dnia 10 stycznia 2012 r. do 30 czerwca 2013 r.
Z rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego w całości nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w apelacji
zarzucił naruszenie przepisów art. 57 i art. 58 ustawy emerytalno-rentowej przez błędną ich wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie wskutek przyjęcia, że ubezpieczona ma prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres
od dnia 10 stycznia 2012 r. do 30 czerwca 2013 r.
Wskazując na powyższy zarzut apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania A. W..
W uzasadnieniu skarżący podkreślał, że orzeczeniem z dnia 8 marca 2007 r. ubezpieczona została co prawda uznana
za częściowo niezdolną do pracy od dnia 11 grudnia 2006 r. do dnia 7 lipca 2007 r., jednak po tym okresie niezdolność
do pracy ustąpiła. Następnie orzeczeniem lekarskim ustalono ubezpieczonej niezdolność do pracy od dnia 10 stycznia
2012 r. do dnia 30 czerwca 2013 r., a w okresie od dnia 10 stycznia 2002 r. do 9 stycznia 2012 r. ubezpieczona
legitymuje się jedynie 11 miesięcznym okresem ubezpieczenia.
Ubezpieczona A. W. wniosła o oddalenie apelacji w całości.
Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:
Apelacja organu rentowego jest uzasadniona.
W ocenie Sądu Apelacyjnego sąd pierwszej instancji prawidłowo zgromadził materiał dowodowy stanowiący podstawę
rozstrzygnięcia oraz dokonał trafnych ustaleń faktycznych. Wadliwa okazała się jednak subsumpcja przyjętych ustaleń
faktycznych z obowiązującymi przepisami prawa. Właściwa wykładnia podstawy prawnej rozstrzygnięcia, to jest art.
57 i art. 58 ustawy emerytalno-rentowej w brzmieniu obowiązującym tak w dacie wydania decyzji, jak i wyrokowania
– przy niespornych okolicznościach faktycznych – nie pozwala na stwierdzenie, że ubezpieczona A. W. spełniła
przesłanki do nabycie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Sąd odwoławczy podkreśla, że zmieniając
decyzję organu rentowego poprzez przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy sąd pierwszej instancji
obowiązany jest sprawdzić, czy spełnione są wszystkie warunki do przyznania świadczenia. Zatem przyjęcie przez sąd
meriti jako wiążącego i nie podlegającego badaniu w aktualnie rozpoznawanej sprawie stwierdzenia organu rentowego
zawartego w decyzji z dnia 30 marca 2007 r. (iż ubezpieczona wówczas legitymowała się ponad 5 letnim okresem
składkowym w dziesięcioleciu poprzedzającym dzień złożenia wniosku o rentę) należy uznać za nieuprawione. Sąd
rozstrzygając o prawie ma obowiązek ustalić czy wszystkie przesłanki skutkujące jego powstaniem zostały spełnione
bez względu na to czy wszystkie one zostały zakwestionowane przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji czy też nie.
Niespełnienie bowiem jednej z łącznie określonych przesłanek powoduje brak powstania prawa.
Zgodnie z przepisem art. 57 ust. 1 ustawy renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który
spełnił łącznie następujące warunki: 1) jest niezdolny do pracy; 2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy; 3)
niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt
1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później
niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Na podstawie art. 57 ust. 2, przepisu ust. 1 pkt 3, tj. jedynie ostatniego
z warunków, nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co
najmniej 20 lat dla kobiety oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 ustawy). Nadal jednak wymagane
jest spełnienie warunku, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy, tj. posiadanie wymaganego okresu składkowego
i nieskładkowego, który doprecyzowuje przepis art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy. Zgodnie z tym ostatnim przepisem
ubezpieczony, u którego niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat spełni warunek wymaganego okresu
składkowego i nieskładkowego, gdy osiągnął taki okres wynoszący łącznie co najmniej 5 lat. Na podstawie art. 58
ust. 2 ustawy okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed
zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie
wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. Zaś zgodnie
z nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 23 września 2011 r., którą dodano przepis art. 58 ust. 4 ustawy, przepisu ust. 2
nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej
25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.
Sąd Apelacyjny zauważa, że z uzasadnienia projektu wspomnianej nowelizacji wynika wyraźnie, że konkretyzacją
art. 57 ust. 1 pkt 2 jest art. 58 ustawy, określający minimalną długość okresów składkowych i nieskładkowych,
wymaganych do powstania prawa do renty dla poszczególnych grup wiekowych. Dla osób, które stały się niezdolne
do pracy powyżej 30 roku życia, ustawodawca w ust. 2 tego przepisu przewidział warunek, uzależniający powstanie
prawa do renty od wykazania 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed
zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Ponadto ustalając, czy wnioskodawca
ma wymagany staż ubezpieczeniowy, organ rentowy bada 10-lecie poprzedzające datę zgłoszenia wniosku lub datę
powstania niezdolności do pracy – zależnie od tego, co jest korzystniejsze. Łagodniejsze warunki są wymagane od
osób całkowicie niezdolnych do pracy, które mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący ogółem co najmniej
20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna), w tym co najmniej 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu. Takie osoby mają prawo
do renty z tytułu niezdolności do pracy bez względu na to, kiedy stały się niezdolne do pracy, ponieważ nie stosuje
się do nich przepisu art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy, ponadto muszą jednak wykazać również 5 lat okresów składkowych
i nieskładkowych w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania
niezdolności do pracy.
Ze względu na rolę, jaką pełni renta z tytułu niezdolności do pracy, która nie jest świadczeniem o charakterze socjalnym
na rzecz osób niezdolnych do pracy pozostającym bez związku z tytułem ubezpieczenia rentowego, ustawodawca uznał
za celowe uzależnienie prawa do renty od tego, czy wnioskodawca, którego niezdolność do pracy powstała po 30
roku życia, posiada przynajmniej 5-letni staż ubezpieczeniowy w okresie ostatnich 10 lat. Dlatego zgodnie z obecnym
stanem prawnym każda osoba, która stała się niezdolna do pracy po ukończeniu 30 roku życia, ma prawo do renty
z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed
dniem powstania niezdolności do pracy ma przynajmniej 5-letni staż ubezpieczeniowy. Warunek ten musi spełnić
zarówno osoba, która ma jedynie 5-letni, a więc minimalny wymagany okres, jak i ta, która ogółem ma, np. 20, 25letni, czy nawet jeszcze dłuższy okres składkowy i nieskładkowy. Zatem, osoba, która w ostatnim dziesięcioleciu nie
ma co najmniej 5 lat okresu składkowego i nieskładkowego, nie ma prawa do renty. Mając przy tym na względzie
powołana przez skarżącą uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05, wskazać trzeba, że dodany
art. 58 ust. 4 ustawy emerytalno-rentowej miał spowodować, że jedynie osoba całkowicie niezdolna do pracy, która
udowodniła okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny, ma prawo do renty z
tytułu niezdolności do pracy bez względu na to, czy niezdolna do pracy stała się przed upływem 18 miesięcy od ustania
ubezpieczenia lub innych okresów, wymienionych w art. 57 ust, 1 pkt 3 ustawy, jak również bez względu na to, czy w
ostatnim dziesięcioleciu ma co najmniej 5-letni okres składkowy i nieskładkowy. Intencją ustawodawcy jest zatem,
aby rezygnacja z dodatkowych warunków dotyczyła jedynie osób całkowicie niezdolnych do pracy, posiadających tak
długi okres składkowy.
Przyjęcie zmiany wynikającej z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 58 ust. 4 ustawy), zwłaszcza w świetle uzasadnienia projektu tej ustawy,
nie dopuszcza odmiennej wykładni omawianych przepisów. Taka konstrukcja przesłanek prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy obowiązuje od 23 września 2011 r., zatem ma zastosowanie w sprawie ubezpieczonej.
Omówiona wyżej zmiana przepisów powoduje, że orzecznictwo, na które powołuje się ubezpieczona jest nieaktualne.
Od dnia 23 września 2011 r. wobec dodania do art. 58 ustawy ust. 4 wykładnia przepisów przyjęta w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/06 nie znajduje oparcia w obowiązującym stanie prawnym. Jak wynika
z uzasadnienia do projektu ustawy zmieniającej celem tej nowelizacji polegającej na dodaniu przepisu art. 58 ust.
4, było właśnie usunięcie wątpliwości interpretacyjnych dotyczących art. 57 ust. 2 będących wcześniej przedmiotem
orzeczeń cytowanych przez sąd pierwszej instancji.
W niniejszej sprawie jest poza sporem, że A. W. legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym w łącznym
wymiarze 22 lat, 3 miesięcy i 28 dni, w tym okres składkowy wynosi łącznie 16 lat, 8 miesięcy i 28 dni. W ostatnim
10-leciu przed datą złożenia wniosku, tj. od 21 marca 2001 r. do 20 marca 2011 r. ubezpieczona wykazała jedynie
11 miesięcy i 19 dni okresów składkowych i nieskładkowych, natomiast w ostatnim 10-leciu przed datą powstania
niezdolności do pracy (od 10 stycznia 2002 r. do 9 stycznia 2012 r.) udowodniła okres składkowy i nieskładkowy
wynoszący łącznie 2 miesiące. Innymi słowy ubezpieczona nie legitymuje się 5 letnim okresem składkowym i
nieskładkowym przypadającym zarówno w ciągu 10 lat przed datą złożenia wniosku, jak i przed datą powstania
niezdolności do pracy. Nie spełnienie tego warunku powoduje, że A. W. nie nabyła prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy zgodnie z art. 57 ust. 2 w związku z art. 58 ustawy emerytalno-rentowej. Jednocześnie podkreślić należy, że
w sprawie nie było sporu co do daty powstania całkowitej niezdolności do pracy ubezpieczonej, ani też co do okresów
ubezpieczenia.
Ponieważ obecnie rezygnacja ze spełnienia warunku posiadania 5-letniego okresu w 10-leciu przed złożeniem wniosku
lub przed powstaniem niezdolności do pracy (art. 58 ust. 2) uzależniona jest od posiadania 25 lat samych okresów
składkowych wymienionych w art. 6 ustawy (art. 58 ust. 4 ustawy) i nie ulega wątpliwości, że A. W. posiada jedynie
16 lat, 8 miesięcy i 28 dni okresów składkowych, to ubezpieczona nie spełniła również warunków, o których mowa
w art. 58 ust. 4 ustawy.
Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Apelacyjny orzekając co do istoty sprawy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił odwołanie ubezpieczonej.
Uwzględniając jednak okoliczności faktyczne tej sprawy (całkowitą niezdolność do pracy oraz długość stażu
ubezpieczeniowego), jak i omówioną wyżej zmianę przepisów ustawy, Sąd Apelacyjny wskazuje na możliwość
wystąpienia przez ubezpieczoną z wnioskiem do Prezesa ZUS o przyznanie prawa do renty w drodze wyjątku
wynikającą z art. 83 ustawy emerytalno-rentowej. Przepis ten bowiem stanowi, że ubezpieczonym, którzy wskutek
szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub
renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej
ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu może przyznać w drodze
wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.
SSO del. Beata Górska SSA Urszula Iwanowska SSA Zofia Rybicka-Szkibiel