docPoprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego
download 
Reklamacja Transkrypt
Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego
Problemy zarzÈdzania, vol. 9, nr 1 (31): 217 – 232 ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego Walerija Eduardowna Kroliwieckaja W artykule ukazano wpïyw kryzysu finansowego lat 2007–2009 na proces koncentracji kapitaïu bankowego w Rosji oraz na konsolidacjÚ sektora bankowego. Rozpatrywane sÈ perspektywy modyfikacji systemu bankowego Rosji wraz z ocenÈ proponowanych modeli jego przebudowy strukturalnej. Wspóïczesny system bankowy Rosji w sposób zasadniczy róĝni siÚ od pañstwowego systemu bankowego, funkcjonujÈcego w warunkach gospodarki nakazowo-rozdzielczej, gdyĝ stworzony zostaï i funkcjonuje na podstawie zupeïnie innych zasad bazowych. SÈ to: Ř brak monopolu pañstwowego na prowadzenie banków, Ř powstanie banków na podstawie dowolnej formy wïasnoĂci, Ř hierarchicznoĂÊ systemu bankowego (z wyodrÚbnieniem Banku Centralnego Federacji Rosyjskiej, na który naïoĝono obowiÈzek emisji pieniÚdzy) oraz pieniÚĝno-kredytowa regulacja gospodarki, Ř funkcjonowanie banków w warunkach konkurencji i wspóïdziaïania z otoczeniem zewnÚtrznym, Ř pañstwowa regulacja funkcjonowania banków w poïÈczeniu z ich niezaleĝnoĂciÈ w ramach nadanych im norm prawnych, uprawnieñ i roli spoïecznej, Ř przejrzysta, przewidywalna dziaïalnoĂÊ banków. System bankowy Rosji jest dwupoziomowy, co wynika z rynkowego charakteru gospodarki. Pierwszy poziom systemu stanowi gïówny bank pañstwa – Bank Centralny Federacji Rosyjskiej (Bank Rosji). Drugi poziom systemu bankowego stanowiÈ instytucje kredytowe. Zgodnie z UstawÈ FederalnÈ Federacji Rosyjskiej (UF FR) „O bankach i systemach dziaïalnoĂci bankowej na terenie Federacji Rosyjskiej” za instytucjÚ kredytowÈ uwaĝa siÚ osobÚ prawnÈ, której podstawowym celem dziaïalnoĂci, prowadzonej na podstawie specjalnego zezwolenia (licencji) Banku Centralnego Federacji Rosyjskiej, jest osiÈganie zysku poprzez realizacjÚ operacji bankowych przewidzianych prawem. W Rosji do instytucji kredytowych naleĝÈ banki komercyjne, niebankowe instytucje kredytowe oraz filie i przedstawicielstwa banków zagranicznych. W rzeczywistoĂci brak jest na razie na terytorium Federacji Rosyjskiej banków zagranicznych, natomiast istniejÈ instytucje kredytowe z róĝnym vol. 9, nr 1 (31), 2011 217 Walerija Eduardowna Kroliwieckaja stopniem udziaïu kapitaïu zagranicznego, podlegajÈce prawu bankowemu Rosji. Ogólne wyobraĝenie o czÚĂciach skïadowych systemu bankowego FR moĝna uzyskaÊ na podstawie danych przytoczonych w tabeli 1. Rodzaje instytucji kredytowych 1. Instytucje kredytowe majÈce prawo (na podstawie licencji) dokonywania operacji bankowych – ogóïem WĂród nich: – instytucje kredytowe z zagranicznym udziaïem w kapitale zakïadowym WĂród nich: – poszczególne rodzaje Instytucji Kredytowych (IK): 1.1. banki; 1.2. niebankowe instytucje kredytowe 01.01.98 01.01.00 01.01.08 01.01.09 01.01.10 01.12.10 1697 1349 1136 1108 1058 1023 145 133 202 221 226 225 1675 1315 1092 1058 1007 965 22 34 44 50 51 58 Tab. 1. Liczba instytucji kredytowych dziaïajÈcych na terytorium FR. ½ródïo: Opracowanie wïasne. Z tabeli 1 wynika, ĝe dominujÈcym typem instytucji kredytowych w Rosji sÈ banki. StanowiÈ one podstawowe ogniwo systemu bankowego Federacji Rosyjskiej, zajmujÈce siÚ bezpoĂredniÈ obsïugÈ podmiotów gospodarczych i ludnoĂci. Zgodnie z UstawÈ FederalnÈ „O bankach i dziaïalnoĂci bankowej” pod pojÚciem banku rozumiemy instytucjÚ kredytowÈ, która posiada wyïÈczne prawo do realizacji nastÚpujÈcych operacji bankowych ïÈcznie: pozyskiwanie jako wkïadów Ărodków pieniÚĝnych osób fizycznych i prawnych; rozmieszczanie tych Ărodków we wïasnym imieniu oraz na wïasny koszt na warunkach zwrotnoĂci, terminowoĂci i pïatnoĂci; otwieranie i prowadzenie rachunków bankowych osób fizycznych i prawnych. Jednakĝe, oprócz operacji bankowych prowadzonych na zasadzie wyïÈcznoĂci, banki rosyjskie majÈ prawo do przeprowadzania takĝe innych operacji bankowych wyszczególnionych w Ustawie Federalnej „O bankach i dziaïalnoĂci bankowej”, wĂród których wyodrÚbniona jest grupa specjalnych operacji bankowych, które mogÈ przeprowadzaÊ wszystkie instytucje kredytowe (wïÈcznie z instytucjami niebankowymi, jeĂli posiadajÈ na to odpowiedniÈ licencjÚ), takich jak: inkasowanie Ărodków pieniÚĝnych oraz dokumentów pïatniczo-rozliczeniowych; obsïuga kasowa osób prawnych i fizycznych, w tym równieĝ banków korespondencyjnych; kupno i sprzedaĝ zagranicznej waluty w postaci gotówkowej i bezgotówkowej; realizacja przekazów pieniÚĝnych na polecenie osób fizycznych bez otwierania rachunków 218 Problemy zarzÈdzania Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego bankowych; pozyskiwanie w charakterze wkïadów metali szlachetnych oraz ich dalsze lokowanie; wydawanie gwarancji bankowych. Istnieje ponadto grupa operacji i transakcji bankowych, które banki mogÈ przeprowadzaÊ na równi z innymi instytucjami finansowymi zgodnie z art. 5 Ustawy Federalnej FR „O bankach i dziaïalnoĂci bankowej”. Jest niÈ wydawanie porÚczeñ za osoby trzecie w zwiÈzku z ich pieniÚĝnymi zobowiÈzaniami; nabywanie praw wymagalnych od osób trzecich, z nakazem ich realizacji w formie pieniÚĝnej (factoring); operacje leasingowe; zarzÈd powierniczy Ărodkami pieniÚĝnymi i innym majÈtkiem osób prawnych i fizycznych; wynajem pomieszczeñ w celu przechowywania kosztownoĂci lub dokumentów (sejfing); realizacja zgodnych z ustawodawstwem FR transakcji z wykorzystaniem metali szlachetnych i kamieni szlachetnych. Bank, bÚdÈc podmiotem dziaïalnoĂci gospodarczej, jest uprawniony do dokonywania innych transakcji o charakterze prawnym przewidzianych w kodeksie cywilnym FR, tak jak kaĝda osoba prawna. Niebankowe Instytucje Kredytowe (NIK) w Rosji sÈ to instytucje majÈce prawo do realizacji poszczególnych operacji bankowych przewidzianych w prawie. DopuszczalnÈ dla NIK kumulacjÚ operacji bankowych okreĂla Bank Rosji. W chwili obecnej istniejÈ dwa rodzaje NIK: rozliczeniowe oraz depozytowo-kredytowe. Rozliczeniowe NIK (RNIK) zajmujÈ siÚ obsïugÈ osób prawnych, w tym równieĝ instytucji kredytowych na rynku miÚdzybankowym, rynku walutowym, rynku papierów wartoĂciowych. Zgodnie z licencjÈ Centralnego Banku Federacji Rosyjskiej, która jest wydawana instytucji niebankowej posiadajÈcej kapitaï statutowy/zakïadowy nie niĝszy niĝ 90 milionów rubli, rozliczeniowe NIK mogÈ przeprowadzaÊ nastÚpujÈce operacje bankowe: otwieranie i prowadzenie rachunków bankowych osób fizycznych; realizacja rozliczeñ na polecenie osób prawnych, w tym banków korespondencyjnych, z ich rachunków bankowych; udzielanie kredytów stronom rozliczeñ w celu dokoñczenia zapïaty z tytuïu przeprowadzonych transakcji; kupno i sprzedaĝ zagranicznej waluty w formie bezgotówkowej; obsïuga kasowa osób prawnych; inkasowanie Ărodków pieniÚĝnych, weksli, dokumentów pïatniczych i rozliczeniowych; realizacja przelewów pieniÚĝnych na polecenie osób fizycznych bez otwierania rachunków bankowych; otwieranie rachunków korespondencyjnych w innych bankach komercyjnych, posiadajÈcych kategoriÚ inwestycyjnÈ „WWW”; prowadzenie dziaïalnoĂci na rynku papierów wartoĂciowych zgodnie z art. 6 Ustawy Federalnej „O bankach i dziaïalnoĂci bankowej”; lokowanie swoich czasowo wolnych Ărodków pieniÚĝnych w papiery wartoĂciowe rzÈdu federalnego lub Banku Rosji, bÈdě na rachunkach korespondencyjnych Banku Rosji albo w udzielane kredyty. Depozytowo-kredytowe NIK (DNIK) majÈ prawo do przeprowadzania nastÚpujÈcych operacji bankowych w rublach, zaĂ w przypadku posiadania odpowiedniej licencji – w walucie obcej: pozyskiwanie Ărodków pieniÚĝnych osób prawnych w postaci wkïadów terminowych; lokowanie Ărodków pozyvol. 9, nr 1 (31), 2011 219 Walerija Eduardowna Kroliwieckaja skanych w postaci wkïadów od osób prawnych we wïasnym imieniu i na wïasny koszt; kupno i sprzedaĝ wyïÈcznie w swoim imieniu i na wïasny koszt waluty obcej w formie bezgotówkowej; wydawanie gwarancji bankowych. Ponadto, DNIK ma prawo do dokonywania transakcji, dozwolonych na podstawie art. 5 Ustawy Federalnej „O bankach i dziaïalnoĂci bankowej”. DNIK nie majÈ prawa przeprowadzania innych (poza wymienionymi) operacji bankowych, a takĝe do tworzenia za granicÈ instytucji-córek oraz otwierania filii. Po dokïadnym zapoznaniu siÚ z operacjami bankowymi, jakie majÈ prawo przeprowadzaÊ DNIK, dochodzimy do wniosku, ĝe Bank Rosji zabrania im przeprowadzania operacji z udziaïem osób fizycznych (za wyjÈtkiem dokonywania przelewów pieniÚĝnych bez otwierania rachunku bankowego). Wszystkie swoje operacje instytucje kredytowe przeprowadzajÈ na podstawie licencji odpowiedniego typu, wydawanych przez Bank Rosji w chwili tworzenia (zakïadania) instytucji, oraz w trybie rozszerzenia ich dziaïalnoĂci. Zakïadana instytucja kredytowa (bank) moĝe uzyskaÊ trzy rodzaje licencji: Ř licencja na przeprowadzanie operacji bankowych z udziaïem Ărodków w rublach (bez prawa pozyskiwania wkïadów od osób fizycznych), Ř licencja na przeprowadzanie operacji bankowych z udziaïem Ărodków w rublach oraz w walucie zagranicznej (bez prawa pozyskiwania wkïadów od osób fizycznych), Ř licencja na pozyskiwanie wkïadów oraz lokowanie metali wartoĂciowych (moĝliwoĂÊ wydania takiej licencji rozpatruje Bank Centralny Federacji Rosyjskiej wraz z dokumentami na wydanie licencji walutowej; zezwolenie na prowadzenie transakcji z udziaïem metali szlachetnych wydaje Bank Centralny Federacji Rosyjskiej w uzgodnieniu z Ministerstwem Finansów Federacji Rosyjskiej). Po upïywie dwóch lat od daty pañstwowej rejestracji oraz uzyskania pozytywnych wyników funkcjonowania na rynku usïug bankowych instytucje kredytowe mogÈ wystÈpiÊ o udzielenie licencji rozszerzajÈcej sferÚ ich dziaïalnoĂci (na pozyskiwanie wkïadów pieniÚĝnych od osób fizycznych w rublach bÈdě w walucie obcej; na przeprowadzanie operacji w walucie obcej; uzyskanie licencji generalnej: w przypadku posiadania przez instytucjÚ kredytowÈ licencji wszystkich rodzajów oraz kapitaïu statutowego w wysokoĂci nie mniejszej niĝ 900 mln rubli). Posiadanie przez rosyjskie instytucje kredytowe odpowiedniego rodzaju licencji bankowych ilustrujÈ dane przedstawione w tabeli 2. PodstawowÈ formÈ organizacyjno-prawnÈ dziaïalnoĂci instytucji kredytowych jest spóïka akcyjna. Na dzieñ 01.01.2010 r. 66,1% instytucji kredytowych stanowiïy spóïki akcyjne, z czego 39,1% stanowiïy spóïki akcyjne o otwartym skïadzie akcjonariuszy (otkrytyje akcyoniernyje obszczestwa). Rozmieszczenie instytucji kredytowych na terenie Rosji jest dalece nierównomierne. NajwiÚksza liczba instytucji kredytowych (56,6% na dzieñ 01.01.2010 r.) byïa zlokalizowana w Centralnym OkrÚgu Federalnym, z czego 50,6% instytucji znajdowaïo siÚ w Moskwie i obwodzie moskiewskim. Zatem 220 Problemy zarzÈdzania Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego w tym wïaĂnie okrÚgu skoncentrowana jest najwiÚksza czÚĂÊ aktywów sektora bankowego: 69,2% w obwodzie moskiewskim i 65,1% w samej Moskwie. Uwarunkowane jest to tym, ĝe okoïo 80–85% przepïywów finansowych jest dokonywanych przez MoskwÚ, mimo ĝe do 90% wartoĂci produkcji przemysïowej dostarczajÈ inne regiony. Licencje bankowe 01.01.1998 01.01.2000 01.01.2008 01.01.2009 01.01.2010 01.12.2010 Instytucje kredytowe posiadajÈce licencje (ogóïem) W tym posiadajÈce prawo do: – pozyskiwania wkïadów od ludnoĂci – przeprowadzania operacji w walucie obcej – przeprowadzania operacji z metalami szlachetnymi – licencje generalne 1697 1349 1136 1108 1058 1023 1589 1264 906 886 849 826 687 669 754 736 701 684 111 262 152 242 199 300 203 298 203 291 208 285 Tab. 2. Rodzaje licencji bankowych. ½ródïo: Informacja o ewidencji i licencjonowaniu instytucji kredytowych w odpowiednich latach, www.cbr.ru. W ciÈgu ostatnich 5 lat zarysowaïa siÚ stabilna tendencja, iĝ w procesie konsolidacji sektora bankowego, nasilajÈcej siÚ podczas kryzysu finansowego lat 2007–2009, banki moskiewskie i inne duĝe banki otwierajÈ swe filie w wielu rosyjskich regionach, a samodzielne banki regionalne przeksztaïcajÈ siÚ w zamiejscowe filie wiÚkszych banków rosyjskich. W ciÈgu ostatnich lat, sÈdzÈc po wskaěnikach makroekonomicznych funkcjonowania banków rosyjskich (tabela 3), zwiÚkszaïo siÚ znaczenie sektora bankowego w ekonomice rosyjskiej, pomimo istniejÈcego negatywnego wpïywu czynników zewnÚtrznych spowodowanych kryzysem Ăwiatowym. Nazwa wskaěników Aktywa sektora bankowego Wïasne Ărodki (kapitaï) sektora bankowego Kredyty udzielane instytucjom niefinansowym oraz osobom fizycznym Wkïady osób fizycznych ¥rodki pozyskane od instytucji 1.01.2002 1.01.2007 1.01.2008 1.01.2009 1.01.2010 35,3 51,9 60,5 67,6 75,3 5,1 6,3 8,0 9,2 11,8 14,8 29,8 36,9 39,9 41,3 7,6 10,1 14,2 17,8 15,5 21,2 14,3 21,2 19,2 24,5 Tab. 3. Wskaěniki makroekonomiczne sektora bankowego Federacji Rosyjskiej w ujÚciu dynamicznym (w % PKB). ½ródïo: Sprawozdanie z rozwoju sektora bankowego oraz nadzoru bankowego za odpowiednie lata,Moskwa: Bank Centralny FR. vol. 9, nr 1 (31), 2011 221 Walerija Eduardowna Kroliwieckaja Jednakĝe poziom rozwoju rosyjskiego narodowego systemu bankowego daleki jest od poziomu rozwoju systemów bankowych wielu krajów Ăwiata. Na przykïad na dzieñ 1.01.2010 r. stosunek kapitaïu banków do PKB w Rosji wynosiï 9,2%, natomiast w Wielkiej Brytanii w analogicznym okresie wynosiï on 26%, we Francji – 22%, w Niemczech – 14%. Stosunek aktywów banków rosyjskich do PKB na dzieñ 1.01.2009 r. wynosiï 67,6%, podczas gdy w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Francji wynosiï odpowiednio 398, 317 i 281%. Pod wzglÚdem skali dziaïalnoĂci rosyjskie banki komercyjne dzielÈ siÚ na duĝe, Ărednie i maïe. Podstawowym wskaěnikiem okreĂlajÈcym skalÚ dziaïalnoĂci banku jest wielkoĂÊ jego Ărodków wïasnych (kapitaïu). Kryterium to nie jest przypadkowe, gdyĝ wiÚkszoĂÊ normatywów ekonomicznych, regulujÈcych dziaïalnoĂÊ banków komercyjnych przez Bank Centralny Rosji, jest okreĂlana na podstawie wielkoĂci kapitaïu regulacyjnego banku. Z reguïy ustalona na tÚ lub innÈ chwilÚ minimalna iloĂÊ Ărodków wïasnych (kapitaï) banku jest punktem orientacyjnym przy kwalifikowaniu danego banku do grupy maïych. Zgodnie z nowelizacjÈ z 2010 r. Ustawy Federalnej „O bankach i dziaïalnoĂci bankowej”, kapitaï (Ărodki wïasne) funkcjonujÈcego banku nie mogÈ byÊ mniejsze niĝ 90 mln rubli, zaĂ z dniem 1.01.2012 r. – nie mniejsze niĝ 180 mln rubli. Od 2010 r. nowe banki równieĝ sÈ zakïadane z kapitaïem nie mniejszym niĝ 180 mln rubli. Do duĝych banków analitycy zaliczajÈ pierwsze 200 banków rosyjskich w rankingu Top-200, pozostaïe banki sÈ zaĂ odpowiednio klasyfikowane jako „Ărednie”. Sektor bankowy Rosji jest wysoce skoncentrowany. Na przykïad w 2009 r. udziaï 200 najwiÚkszych pod wzglÚdem wielkoĂci aktywów instytucji kredytowych w odniesieniu do caïoĂci aktywów sektora bankowego wynosiï 93,9% na poczÈtku roku i 93,7% na koniec roku, przy tym udziaï 5 najwiÚkszych banków na 1.01.2010 r. wzrósï do poziomu 47,9% (w stosunku do 46,2% na dzieñ 1.01.2009 r.). Udziaï 200 najwiÚkszych pod wzglÚdem wielkoĂci kapitaïu instytucji kredytowych na dzieñ 1.01.2010 r. wynosiï 92,9% w stosunku do ïÈcznego kapitaïu sektora bankowego (na dzieñ 1.01.2009 r. wynosiï on 91,7%), w tym 52,2% (49,3%) przypadaïo na 5 najwiÚkszych banków. Bardziej poglÈdowy obraz procesów koncentracji aktywów bankowych i kapitaïu bankowego w rosyjskim sektorze bankowym dostarczajÈ dane o jego klasteryzacji uzyskane przy zastosowaniu kryteriów kapitaïu wïasnego, przynaleĝnoĂci regionalnej i wskaěników wielkoĂci – przedstawione w tabeli 4. Obecny system bankowy Rosji na dzieñ 1.01.2010 r. reprezentuje ponad tysiÈc instytucji kredytowych (z instytucjami niebankowymi ïÈcznie). WĂród nich 95% stanowiÈ banki komercyjne, które pod wzglÚdem ksztaïtowania siÚ ich kapitaïu moĝna podzieliÊ na 3 wielkie grupy: banki kontrolowane przez pañstwo, banki kontrolowane przez kapitaï zagraniczny oraz banki prywatne (duĝe, Ărednie i maïe). Relacje miÚdzy nimi na przestrzeni ostatnich lat, okreĂlane pod wzglÚdem ich liczby i dwóch podstawowych parametrów makroekonomicznych, przedstawia tabela 1. 222 Problemy zarzÈdzania vol. 9, nr 1 (31), 2011 983 147 64 1048 152 Banki kontrolowane przez kapitaï zagraniczny Banki prywatne W tym duĝe Niebankowe instytucje kredytowe 2. 3. 4. 1189 46 1136 44 24 1108 100,0 0,2 100,0 0,1 100,0 0,1 100,0 0,6 100,0 0,5 100,0 0,7 39,0 34,6 43,1 35,5 49,6 41,0 35,5 27,6 43,4 33,5 54,7 42,3 939 136 50 18,7 40,6 17,2 39,2 1.01.2009 12,1 37,8 1.01.2008 17,2 47,2 1.01.2007 15,7 40,8 1.01.2009 12,7 32,4 1.01.2008 Udziaï w ïÈcznych aktywach sektora bankowego 101 18 1.01.2007 Udziaï w ïÈcznym kapitale Tab. 4. Dane o klasteryzacji sektora bankowego FR. ½ródïo: Sprawozdanie Centralnego Banku Federacji Rosyjskiej z rozwoju sektora bankowego i nadzoru bankowego w latach 2007, 2008, 2009. Moskwa: Bank Centralny Federacji Rosyjskiej. Ogóïem 85 31 Banki kontrolowane przez pañstwo 1.01.2008 1. 1.01.2007 1.01.2009 Liczba instytucji kredytowych Grupy instytucji kredytowych Nr pozycji Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego 223 Walerija Eduardowna Kroliwieckaja Taka zmiana w sektorze bankowym Rosji uwarunkowana byïa procesami koncentracji i konsolidacji kapitaïu bankowego nasilajÈcymi siÚ w warunkach Ăwiatowego kryzysu finansowego w latach 2007–2009. Wzrost kapitalizacji sektora bankowego w Rosji w okresie sprzed kryzysu uwarunkowany byï: stabilnÈ sytuacjÈ ekonomicznÈ; wzrostem konkurencji pomiÚdzy bankami; naciskami inwestorów wymagajÈcych od banków zwiÚkszania kapitaïu z uwagi na wzrost ryzyka w biznesie bankowym; dÈĝeniem do unikniÚcia negatywnych skutków procesów inflacyjnych w gospodarce pomniejszajÈcych kapitaï banków, a takĝe wymogami Banku Rosji, peïniÈcego rolÚ regulatora dziaïalnoĂci bankowej, nakazujÈcymi funkcjonujÈcym instytucjom kredytowym doprowadzenie wielkoĂci ich Ărodków wïasnych (kapitaïu) w okreĂlonym terminie do minimalnego poziomu ustalonego w odpowiednich dokumentach normatywnych. Takie wymogi Bank Rosji zaczÈï stopniowo wprowadzaÊ natychmiast po kryzysie bankowym 1998 r., potwierdzajÈc przestrzeganie miÚdzynarodowych standardów nadzoru nad instytucjami kredytowymi, zgodnie z dokumentami Komitetu Nadzoru Bankowego1 w Bazylei, a takĝe wprowadzajÈc na poziomie wymogów normatywnych postanowieñ Bazylei I, okreĂlajÈcych wysokoĂÊ Ărodków wïasnych instytucji kredytowych i stopieñ ich bezpieczeñstwa, w póěniejszym zaĂ okresie – postanowieñ Bazylei II dotyczÈcych kalkulacji ryzyka (wyliczenia zagroĝeñ). W warunkach kryzysu finansowego wymogi dotyczÈce zachowania, a szczególnie podwyĝszania kapitaïu bankowego zostaïy surowo zaostrzone. Podstawowym ěródïem przyrostu bazy kapitaïowej w bankach komercyjnych w latach 2008–2009 byïy kredyty subordynowane, otrzymywane przez wiele banków od Wnieszekonombanku pod zastaw lokowanych w nim na kontach depozytowych Ărodków z Funduszu Narodowego Dobrobytu (Fond Nacionalnogo Bïagosostojanija) oraz Ărodków pochodzÈcych od innych inwestorów2. Kredyty te osiÈgnÚïy 50% sumarycznej wartoĂci czynników wzrostu kapitaïu bankowego. RzÈd Federacji Rosyjskiej w 2009 r. przyjÈï nowy pakiet dokumentów, majÈcy na celu podtrzymanie systemu bankowego, m.in. UstawÚ FederalnÈ z dnia 16.07.2009 r. nr 181 „O wykorzystaniu pañstwowych papierów wartoĂciowych do podwyĝszenia kapitalizacji banków”, która przewiduje na okres 3–10 lat, poczynajÈc od roku 2010 r., wejĂcie pañstwa do sektora bankowego poprzez wniesienie majÈtku pañstwowego do kapitaïu statutowego banków na drodze wymiany obligacji poĝyczki federalnej na uprzywilejowane akcje banków – spóïek akcyjnych, na zasadach okreĂlonych przez RzÈd Federacji Rosyjskiej. Orientacyjna wielkoĂÊ emisji Obligacji Poĝyczki Federalnej przeznaczonej na dokapitalizowanie bÚdzie wynosiïa okoïo 210 miliardów rubli. Opracowano równieĝ mechanizm udzielania duĝym bankom inwestycyjnym kredytów subordynowanych na okres do 30 lat, które bÚdÈ wchodziïy (w odróĝnieniu od poprzednio udzielanych kredytów subordynowanych) w skïad bazowego, podstawowego kapitaïu pierwszej grupy, w wysokoĂci nie wiÚkszej niĝ 15% jego wielkoĂci. 224 Problemy zarzÈdzania Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego Podwyĝszeniu kapitalizacji systemu bankowego bÚdzie takĝe sprzyjaÊ przejĂcie sektora bankowego Rosji z dniem 01.07.2010 r. na uproszczonÈ standaryzowanÈ ocenÚ ryzyka zgodnie z Postanowieniami Bazylei II, a wiÚc takĝe przyjÚcie nowej metodologii ustalania bezpiecznego poziomu kapitaïu bankowego3. Wszystkie dziaïania RzÈdu FR zmierzajÈce do podwyĝszenia kapitalizacji sektora bankowego dotyczÈ okreĂlonego krÚgu banków (gïównie tworzÈcych system bankowy oraz duĝych banków regionalnych). Moĝna o tym sÈdziÊ na podstawie wymogów stawianych bankom ubiegajÈcym siÚ o pomoc ze strony pañstwa. Tak na przykïad, aby uzyskaÊ kredyt subordynowany, którego na podstawie decyzji RzÈdu FR udziela Wnieszekonombank, instytucja kredytowa musi po pierwsze zajmowaÊ odpowiedniÈ pozycjÚ w rankingu dïugoterminowej zdolnoĂci kredytowej, ustalonÈ przez rosyjskÈ lub zagranicznÈ agencjÚ rankingowÈ, w czasie nie krótszym niĝ 6 miesiÚcy poprzedzajÈcych ubieganie siÚ o kredyt. Po drugie zaĂ wymaga siÚ, by udziaï rosyjskich osób prawnych i fizycznych w charakterze ostatnich wïaĂcicieli w kapitale statutowym banku-poĝyczkobiorcy stanowiï nie mniej niĝ 50% plus jedna akcja. Po trzecie suma kredytu, o jaki ubiega siÚ bank, nie powinna przewyĝszaÊ 15% Ărodków wïasnych (kapitaïu) poĝyczkobiorcy ustalonych na dzieñ 1.10.2008 r. oraz 100% ogólnej sumy Ărodków przekazanych przez akcjonariuszy banku na podwyĝszenie kapitaïu banku po dniu 1.10.2008 r. (w postaci subordynowanego kredytu/poĝyczki lub w postaci sum przeznaczonych na opïacenie wkïadu do kapitaïu statutowego banku). Po czwarte, muszÈ istnieÊ dane potwierdzajÈce znaczenie dziaïalnoĂci prowadzonej przez bank-poĝyczkobiorcÚ na rzecz rozwoju sfery ekonomicznej i spoïecznej danego regionu. Po piÈte bank-poĝyczkobiorca musi przedstawiÊ zobowiÈzanie do ulokowania otrzymanych Ărodków w postaci inwestycji kredytowych udzielanych przedsiÚbiorstwom priorytetowych gaïÚzi gospodarki, zgodnie z wykazem zatwierdzonym przez Ministerstwo Rozwoju Ekonomicznego FR. W 2009 r. kontynuowano proces podwyĝszania kapitalizacji banków za poĂrednictwem wymienionych kredytów subordynowanych. RzÈd FR oznajmiï o dodatkowym przeznaczeniu na ten cel sumy okoïo 1000 miliardów rubli. Jednakĝe nieco siÚ zmieniïy, a wïaĂciwie zaostrzyïy warunki kredytowania, gdyĝ do poprzednich wymogów dodano jeszcze wymóg dotyczÈcy wielkoĂci kapitaïu banku ubiegajÈcego siÚ o taki kredyt od Wnieszekonombanku — powinien on wynosiÊ nie mniej niĝ 3,5 miliarda rubli. Wprowadzone zmiany dotyczÈce trybu udzielania kredytów subordynowanych wyeliminowaïy banki prywatne, banki regionalne rzeczywiĂcie potrzebujÈce pomocy pañstwowej, a wybranej grupie banków poczynajÈc od lipca 2009 r. Wnieszekonombank rozpoczÈï udzielanie kredytów wedïug nowego schematu — na jeden rubel zdeponowany przez akcjonariuszy banku do kapitaïu statutowego pañstwo zobowiÈzaïo siÚ ulokowaÊ 3 ruble z budĝetu (zamiast 1 rubla, jak to byïo wczeĂniej). vol. 9, nr 1 (31), 2011 225 Walerija Eduardowna Kroliwieckaja Co siÚ tyczy dokapitalizowania rosyjskiego systemu bankowego poprzez wymianÚ obligacji poĝyczki federalnej na uprzywilejowane akcje banków, to sÈdzÈc z wymogów stawianych bankom zgïaszajÈcym chÚÊ uczestniczenia w akcji podwyĝszania swojej kapitalizacji na drodze lokowania uprzywilejowanych akcji (wymóg wysokiej pozycji w rankingu dïugoterminowej zdolnoĂci kredytowej, aktywa bankowe na poziomie 30 miliardów rubli, bezpieczna wielkoĂÊ Ărodków wïasnych (kapitaïu), wysokoĂÊ kredytu nie wiÚksza niĝ 10% Ărodków wïasnych na dzieñ ostatniego sprawozdania), to na zwiÚkszenie kapitaïu w takim trybie mogÈ liczyÊ jedynie banki z grupy stu najwiÚkszych. W istocie tryb ten moĝna nazwaÊ dokapitalizacjÈ w z góry ustalonych granicach. Ponadto wybiórczy jest teĝ system refinansowania banków komercyjnych przez Bank Rosji. Kredyty refinansowe w Rosji zawsze byïy dostÚpne przede wszystkim dla duĝych, dokapitalizowanych, stabilnych finansowo banków komercyjnych. Na przykïad w okresie poprzedzajÈcym kryzys, na dzieñ 1.01.2007 r., w gronie kontrahentów Banku Rosji wĂród korzystajÈcych z pïynnych kredytów (wewnÚtrznych jednodniowych, overnight, lombardowych) znajdowaïo siÚ jedynie 20% instytucji kredytowych Rosji, z których poïowa byïa zaliczana do duĝych instytucji kredytowych z kapitaïem statutowym ponad 300 mln rubli. Kredyty Banku Centralnego FR udzielane na okres 180 dni pod zastaw nierynkowych aktywów banków komercyjnych (weksli i praw wymagalnych wynikajÈcych z umów kredytowych z przedsiÚbiorstwami sfery produkcji materialnej) nie byïy powszechnie udzielane z kilku przyczyn: wysokich stóp procentowych, braku u wiÚkszoĂci banków komercyjnych4 aktywów odpowiadajÈcych wymogom Banku Rosji itp. Wraz z poczÈtkiem kryzysu Ăwiatowego pïynnoĂÊ sektora bankowego Rosji zaczÚïa gwaïtownie spadaÊ, zaĂ moĝliwoĂci pozyskania zewnÚtrznych ěródeï do prowadzenia normalnej dziaïalnoĂci bankowej przez banki rosyjskie zostaïy mocno ograniczone. Dlatego Bankowi Centralnemu FR, zgodnie z panujÈcÈ w Ăwiecie praktykÈ, zezwolono na wydanie nowych i doskonalenie poprzednio funkcjonujÈcych aktów normatywnych dotyczÈcych udzielania pomocy kredytowej bankom komercyjnym, co stworzyïo bardziej efektywny mechanizm ich refinansowania w warunkach kryzysu. Jednakĝe, pomimo rozszerzenia rejestru lombardowego Banku Rosji, zmiany okresów refinansowanych kredytów, liberalizacja warunków udzielania kredytów pod zastaw nierynkowych aktywów bankowych, nie uczyniïo to refinansowania bardziej dostÚpnym dla zwykïych banków komercyjnych. Nawet przejĂcie do kredytowania banków komercyjnych bez ustanowienia zastawu nie doprowadziïo do istotnego rozszerzenia krÚgu banków uczestniczÈcych w systemie refinansowania. Ogólna liczba banków, które mogïy skorzystaÊ z bezzastawowego kredytu udzielanego przez Bank Centralny FR, nie przewyĝszaïa 150–160 instytucji, gdyĝ byïa dostÚpna jedynie dla banków znajdujÈcych siÚ w czoïówce miÚdzynarodowych rankingów zdolnoĂci kredytowej. Tak wiÚc, zarówno pañstwowa polityka zwiÚkszania kapitalizacji banków rosyjskich, jak teĝ polityka refinansowania przez Bank Centralny FR w warunkach 226 Problemy zarzÈdzania Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego kryzysu finansowego lat 2007–2009 byïy wyraěnie nastawione na udzielanie pomocy gïównie bankom pañstwowym, na wzmocnienie ich roli w gospodarce i zapewnienie stabilnoĂci caïego systemu bankowego Rosji. Zadanie powiÚkszenia banków realizowane w dobie kryzysu odbywaïo siÚ równieĝ poprzez zaostrzenie wymogów stawianych podmiotom regulujÈcym w zakresie minimalnej wielkoĂci Ărodków wïasnych (kapitaïu) funkcjonujÈcych banków5. Kryzys finansowy, który zachwiaï podstawy finansowe szeregu banków komercyjnych, jak teĝ wymóg Banku Rosji, by banki zwiÚkszyïy Ărodki wïasne (kapitaï) do ustalonego przez regulatora minimalnego poziomu, przyĂpieszyïy proces reorganizacji banków w postaci fuzji i poïÈczeñ. W procesie takiej konsolidacji kapitaïów rosyjskiego sektora bankowego uczestniczÈ inwestorzy zarówno rodzimi, jak teĝ zagraniczni. PoczynajÈc od roku 004, napïywowi kapitaïu zagranicznego do sektora bankowego Rosji sprzyjaïa m.in. liberalizacja walutowa, zwiÚkszenie inwestycyjnej atrakcyjnoĂci Rosji, wzrost rosyjskiego rynku papierów wartoĂciowych, a takĝe detalicznego rynku bankowego. Udziaï nierezydentów jako wïaĂcicieli kapitaïu rosyjskiego systemu bankowego w okresie od 1.01.2006 r. do 1.01.2009 r. wzrósï trzykrotnie: z 9,3 do 28,5% (w samym tylko 2007 r. z 15,9 do 25,1%). CharakterystycznÈ cechÈ wspóïczesnego etapu konsolidacji i przejÚcia banków na rynku rosyjskim z udziaïem kapitaïu zagranicznego jest, po pierwsze, gwaïtowny, wzrost nie tylko jakoĂci, ale takĝe wartoĂci zawieranych transakcji tego typu. Analitycy odnotowali m.in., ĝe przeciÚtny wspóïczynnik, z jakim zawierano transakcje kupna banków rosyjskich pod koniec 2007 r. wynosiï 2,5. Po drugie, charakterystycznÈ cechÈ zakupu przez nierezydentów rosyjskich instytucji kredytowych jest powaĝne, w przypadku Ărednich banków i czÚsto w przypadku maïych banków, zwiÚkszenie ich kapitaïu wïasnego, co w przypadku Rosji ma niemaïe znaczenie. Co siÚ zaĂ tyczy typów banków, które staïy siÚ obiektami inwestowania ze strony zagranicznych inwestorów, naleĝy odnotowaÊ, iĝ byïy to w skali rosyjskiej zarówno banki duĝe, jak teĝ Ărednie, regionalne oraz maïe. W ten oto sposób w wyniku kryzysu finansowego i przedsiÚwziÚtych przez RzÈd FR i Bank Rosji Ărodków antykryzysowych w celu zapewnienia stabilnoĂci systemu bankowego Rosji dominujÈcÈ pozycjÚ na rynku usïug bankowych zajÚïy banki pañstwowe, nastÚpnie banki kontrolowane przez kapitaï zagraniczny, banki prywatne zaĂ (szczególnie maïe i Ărednie) gwaïtownie obniĝyïy swojÈ pozycjÚ (tabela 1) pod wzglÚdem wskaěników jakoĂciowych, nadal jednak zdecydowanie przodujÈ pod wzglÚdem liczebnoĂci. Na tej podstawie wielu ekonomistów rosyjskich obstaje przy pomyĂle takiej modernizacji systemu bankowego Rosji, by w krótkim okresie (w ciÈgu 5 lat) gwaïtownie zwiÚkszyÊ liczbÚ duĝych banków poprzez wprowadzenie zaostrzonych wymogów dotyczÈcych wysokoĂci kapitaïu wïasnego banków6. Nikt nie zamierza kwestionowaÊ tezy, iĝ w warunkach globalizacji gospodarki duĝe banki sÈ bardziej konkurencyjne. Jednakĝe, moim zdaniem, vol. 9, nr 1 (31), 2011 227 Walerija Eduardowna Kroliwieckaja zagadnienie koncentracji i centralizacji kapitaïu bankowego w Rosji powinno byÊ rozstrzygane nie w drodze nakazów administracyjnych, lecz poprzez stworzenie w kraju niezbÚdnych warunków ekonomicznych. Ponadto federacyjny typ pañstwa, jakim jest Rosja, jej przestrzeñ terytorialna z nierównomiernym (nieproporcjonalnym) rozmieszczeniem siï wytwórczych, funkcjonujÈcych w okreĂlonych typach form organizacyjno-prawnych w poszczególnych regionach, wymagajÈ budowy systemu bankowego na zasadzie federalnego systemu rezerw bankowych USA. Tylko w takim przypadku moĝna liczyÊ na postÚpujÈcy rozwój gospodarki we wszystkich regionach kraju z uwzglÚdnieniem interesów ogólnopañstwowych na poszczególnych terytoriach, na wzrost poziomu usïug bankowych i ich dostÚpnoĂci dla wszystkich kategorii osób prawnych i fizycznych. WïaĂnie przy takim modelu rosyjskiego systemu bankowego moĝliwe jest efektywne wspóïistnienie banków duĝych, Ărednich i maïych. Tym bardziej, ĝe obecnie maïe banki Rosji zajÚïy swe miejsce na rynku usïug bankowych i wykazaïy swojÈ przewagÚ konkurencyjnÈ. Maïe banki w biznesie bankowym przewaĝnie zajmujÈ nisze na poziomie regionalnym, cechuje je moĝliwoĂÊ i umiejÚtnoĂÊ lobbowania swoich interesów w miejscowych organach wïadzy. Wyróĝnia dobra znajomoĂÊ swojej klienteli, wïaĂciwoĂci ekonomicznych swojego obwodu, regionu, co pozwala im aktywnie uczestniczyÊ w realizacji róĝnego rodzaju spoïeczno-ekonomicznych projektów terytorialnych, efektywnie rozwiÈzywaÊ problem udzielania kredytów, lokowania poĝyczek itd. Banki te w sposób bardziej wywaĝony podchodzÈ do oceny i okreĂlenia stopnia ryzyka bankowego. WyróĝniajÈcÈ cechÈ ich dziaïalnoĂci kredytowej jest obsïuga wewnÚtrznie zorientowanych gaïÚzi gospodarki, przewaĝnie przedsiÚbiorstw maïego i Ăredniego biznesu, czÚsto lekcewaĝonych przez duĝe banki i ich filie w róĝnych regionach Rosji. Maïe banki odgrywajÈ pozytywnÈ rolÚ nie tylko w rozwoju drobnego biznesu w Rosji, któremu nadano znaczenie priorytetowe w doktrynie gospodarczej rzÈdu, lecz takĝe w rozwoju bankowoĂci detalicznej na swoim terytorium; peïniÈ one funkcje agencji wdraĝajÈcych na terenie swoich regionów produkty i usïugi bankowe duĝych banków. Ponadto uczestniczÈ one w realizacji regionalnych programów rozwoju budownictwa mieszkaniowego w jednostkach terenowych (obwód, kraj), rolnictwa, w tym równieĝ gospodarstw rolnych prywatnych i typu farmerskiego. Tak wiÚc, w warunkach rosyjskiej rzeczywistoĂci, przy sïabym pokryciu wiÚkszoĂci terytorium kraju usïugami bankowymi, maïe banki powinny mieÊ w sposób ustawowy zagwarantowane wszelkie warunki zapewniajÈce funkcjonowanie i rozwój. Skoro na poziomie ustawowym wprowadzono okreĂlenie maïego biznesu7, to moim zdaniem w sposób ustawowy powinno zostaÊ wprowadzone okreĂlenie maïego banku, jego parametrów i wachlarza przeprowadzanych operacji. Ciekawy jest dezyderat grupy pracowników naukowych Instytutu Ekonomii Rosyjskiej Akademii Nauk postulujÈcy stworzenie w Rosji trzypozio228 Problemy zarzÈdzania Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego mowego narodowego systemu bankowego8 z wykorzystaniem doĂwiadczeñ krajowych i Ăwiatowych. Pierwszy poziom powinny tworzyÊ Bank Rosji oraz Agencja Asekuracji Wkïadów. W charakterze elementów infrastruktury na tym poziomie powinny funkcjonowaÊ: Jednolity Rejestr Zastawów, Centralne Biuro ZarzÈdzania Aktywami, Centralne Biuro Historii Kredytowych oraz Centrum Monitoringu Udzielonych Kredytów. Drugi poziom, wedïug naukowców z Instytutu Gospodarki Rosyjskiej Akademii Nauk, powinny tworzyÊ w peïni pañstwowe oraz na wpóï pañstwowe banki, uniwersalne i wyspecjalizowane banki komercyjne, centralne stowarzyszenia kooperacji kredytowej. Trzeci poziom miaïyby zajÈÊ regionalne stowarzyszenia kooperacji kredytowej, instytucje mikrofinansowe (w tym równieĝ placówki pocztowe, ĂwiadczÈce podstawowe usïugi finansowe, instytucje miejskiej i wiejskiej kooperacji kredytowej). Autorzy tego modelu proponujÈ przy tym umocowanie przy kaĝdego typu instytucji kredytowo-finansowej ĂciĂle okreĂlonych rodzajów operacji bankowych, rozdzielenie praktyki ogólnopañstwowego i komercyjnego kredytowania, koncentracji finansowania federalnych i regionalnych programów rozwoju w bankach pañstwowych przy jednoczesnym wprowadzeniu zakazu na prowadzenie przez te banki komercyjnej dziaïalnoĂci bankowej. Trudno jest nie zgodziÊ siÚ z takim stanowiskiem. Obecnie na terytorium Federacji Rosyjskiej nie istnieje specjalne ustawodawstwo, rejestrujÈce tworzenie i dziaïalnoĂÊ operacji kredytowych z udziaïem pañstwa9. NajwiÚksze banki pañstwowe (Sbierbank Rosji, Wniesztorgbank, Transkreditbank, Rossielchozbank, Rossijskij Bank Razwitija i in.) stworzone zostaïy w róĝnym czasie na podstawie bÈdě odrÚbnych ustaw federalnych, bÈdě na podstawie rozporzÈdzeñ rzÈdu i innych organów wïadzy. Jeszcze w Strategii rozwoju sektora bankowego w Rosji w okresie lat 2004–2007 wskazywano na koniecznoĂÊ wyprowadzenia kapitaïu pañstwowego z tych banków, w których udziaï pañstwa stanowi poniĝej 25% i nie daje prawa kierowania bankiem przy jednoczesnym zachowaniu kapitaïu w instytucjach kredytowych, których dziaïalnoĂÊ ma strategiczne znaczenie dla realizacji zadañ pañstwowej polityki gospodarczej. Poszczególne poczynania w tym kierunku zostaïy zatrzymane przez kryzys finansowy lat 2007–2009, który wymusiï od pañstwa powaĝnÈ pomoc w podtrzymaniu bazy kapitaïowej wielu banków rosyjskich. W ten sposób, nastaï czas samookreĂlenia „byÊ lub nie byÊ” w kwestii przyszïej wïasnoĂci pañstwowej, dominujÈcej w sektorze bankowym Rosji. Podzielam poglÈd grupy ekonomistów, opracowujÈcych StrategiÚ strukturalnej modyfikacji finansowego systemu Rosji , iĝ „banki pañstwowe nie majÈ wyraěnie okreĂlonej funkcji docelowej” oraz, ĝe „w przewaĝajÈcej czÚĂci nie realizujÈ one funkcji instytucji wspierajÈcych rozwój”, nie istnieje teĝ jakikolwiek jednolity program rozwoju sektora banków pañstwowych10, obniĝajÈ one konkurencjÚ w sektorze bankowym Rosji, poniewaĝ zajmujÈ siÚ dziaïalnoĂciÈ komercyjnÈ przy jednoczesnej moĝliwoĂci priorytetowego pozyskiwania Ărodków budĝetowych zarówno do zwiÚkszenia swojego kapivol. 9, nr 1 (31), 2011 229 Walerija Eduardowna Kroliwieckaja taïu, jak teĝ lokowania róĝnorodnych Ărodków budĝetowych na kontach bankowych, przy wykorzystaniu potencjaïu administracyjnego pañstwa. W takich warunkach polityka pieniÚĝno-kredytowa Banku Rosji w coraz to mniejszym stopniu jest w stanie wpïywaÊ na niefinansowy sektor gospodarki11. Wynika stÈd, iĝ powinniĂmy ograniczaÊ liczbÚ i sferÚ dziaïalnoĂci banków pañstwowych. Zgodnie z poglÈdami cytowanych autorów, w wyniku strukturalnej modernizacji system bankowy Rosji powinien byÊ wielopoziomowy: po Banku Rosji, wystÚpujÈcym w charakterze pierwszego poziomu narodowego systemu bankowego, drugi poziom mogÈ stanowiÊ banki federalne posiadajÈce licencjÚ generalnÈ oraz wïasny kapitaï nie mniejszy niĝ 2 miliardy rubli12, które bÚdÈ mogïy przeprowadzaÊ peïen zakres operacji bankowych, funkcjonowaÊ na caïym terytorium kraju i posiadaÊ dostÚp do zagranicznych rynków finansowych. Trzeci poziom systemu bankowego powinny stanowiÊ wszelkie pozostaïe banki funkcjonujÈce na poziomie okrÚgów federalnych, podmiotów federacji i osiedli (miast), wyodrÚbnione w poszczególne grupy (klastry). Kaĝdy klaster banków regionalnych powinny charakteryzowaÊ ograniczenia w postaci minimalnego kapitaïu wïasnego, terytorium, na którym moĝe otwieraÊ swoje filie, biura i oddziaïy, oraz listy dozwolonych operacji bankowych. Pod tym wzglÚdem poglÈdy te zbiegajÈ siÚ z poglÈdami naukowców z Instytutu Gospodarki Rosyjskiej Akademii Nauk. Jednakĝe nie okreĂlono wyraěnie miejsca instytucji mikrokredytowych w takim modelu systemu bankowego. Ponadto banki pañstwowe drugiego poziomu systemu bankowego bÚdÈ miaïy prawo do przeprowadzania wszystkich operacji bankowych, tak wiÚc na terytorium caïego kraju banki te znów bÚdÈ poza konkurencjÈ prowadziÊ dziaïalnoĂÊ komercyjnÈ, zamiast peïniÊ rolÚ instytucji rozwoju, co autorzy tego modelu w przeszïoĂci krytykowali. Zatem ten model systemu bankowego wymaga uĂciĂlenia, szczególnie jeĂli chodzi o funkcje banków pañstwowych. Stowarzyszenie Banków Rosyjskich (Associacija Rossijskich Bankow – ARB) na swoich zjazdach niejednokrotnie wskazywaïa, ĝe istniejÈca w Rosji infrastruktura bankowa nie zapewnia w niezbÚdnej skali rozwoju usïug bankowych w regionach, a powstaïa dysproporcja w rozmieszczeniu kapitaïu bankowego na terytorium kraju powstrzymuje rozwój ekonomiczny regionów. ARB postuluje stworzenie nowego modelu systemu bankowego Rosji, odpowiadajÈcego potrzebom podmiotów gospodarczych w regionach. Stowarzyszenie uwaĝa, ĝe powinny zostaÊ opracowane programy rozwoju infrastruktury bankowej w kaĝdym odrÚbnym regionie13 kraju, okreĂlajÈce wykorzystanie moĝliwoĂci duĝych banków federalnego znaczenia oraz banków znaczenia regionalnego oraz tworzenie ich nowych filii, oddziaïów i innych struktur. Na podstawie przedstawionych rozwaĝañ moĝna wnioskowaÊ, ĝe kryzys finansowy z lat 2007–2009 oraz jego skutki dla funkcjonowania systemu 230 Problemy zarzÈdzania Poprzez kryzys do nowego modelu systemu bankowego bankowego Rosji w sposób dobitny uĂwiadomiïy koniecznoĂÊ jego modernizacji i przebudowy strukturalnej. Istnieje kilka wariantów przejĂcia na nowy model systemu bankowego, które zostaïy przedstawione w artykule, i kaĝdy z nich zasïuguje na uwagÚ. Wydaje siÚ, ĝe aktywna dyskusja nad nimi w piĂmiennictwie ekonomicznym pozwoli wybraÊ lub opracowaÊ wariant najbardziej optymalny, opowiadajÈcy wspóïczesnym potrzebom gospodarki rosyjskiej. Informacje o autorce Dr Kroliwieckaja Walerija Eduardowna – dr nauk ekonomicznych, docent Katedry PieniÈdza i Papierów WartoĂciowych, Pañstwowy Uniwersytet Ekonomii i Finansów w Sankt Petersburgu. Przypisy 1 We wrzeĂniu 1997 r. Komitet w Bazylei opracowaï podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego, które zostaïy zaakceptowane przez miÚdzynarodowe Ărodowisko finansowe na dorocznej Naradzie MFW oraz Banku ¥wiatowego w Hongkongu w paědzierniku 1997 r. 2 Tak na przykïad Sberbank Rosji otrzymaï od Banku Rosji kredyt subordynowany w wysokoĂci 500 miliardów rubli. 3 Na podstawie wytycznych, przyjÚtych przez Bank Rosji z dnia 13.11.2009 r. o zmianie sposobu okreĂlania normatywów oraz ryzyka operacyjnego, rynkowego i kredytowego, a takĝe wielkoĂci Ărodków wïasnych banku. 4 Nie wchodzÈcych do grupy stu najwiÚkszych banków Rosji. 5 Nie mniej niĝ 90 miliardów rubli do 1.01.2010 r. oraz 180 miliardów rubli do 1.01.2012 r. 6 Minister finansów A. Kudrin proponuje podniesienie owego progu do wysokoĂci 1 miliarda rubli, a autorzy strategii strukturalnej modernizacji systemu finansowego Rosji do 2 miliardów rubli. 7 Por. Ustawa Federalna „O rozwoju maïej i Ăredniej przedsiÚbiorczoĂci w Federacji Rosyjskiej” z dnia 24 lipca 2007 r., nr FZ-209. 8 Zob. artykuï z 2009 r.: System bankowy Rosji w warunkach Ăwiatowego kryzysu finansowego. Biznies i banki, nr 11, s. 7–8. 9 ChoÊ próby takie byïy czynione niejednokrotnie. 10 Zob. raport z 2010 r. dostÚpny na stronie: www.riocenter.ru/files/Str_modern.pdf: Strukturalna modyfikacja finansowego systemu Rosji: raport analityczny, Instytut Wspóïczesnego Rozwoju oraz Bank Moskwy, s. 85, 87. 11 Tamĝe, s. 86. 12 Autorzy nie wyjaĂniajÈ, czy kapitaï ma pochodziÊ wyïÈcznie ze Ărodków pañstwowych, czy teĝ z innych. 13 Lub okrÚgu federalnego, jeĂli wzorowaÊ siÚ na modelu Systemu Rezerw Federalnych USA, którego zwolennikiem jest autorka artykuïu. vol. 9, nr 1 (31), 2011 231 Walerija Eduardowna Kroliwieckaja Bibliografia Ustawa Federalna FR „O rozwoju maïej i Ăredniej przedsiÚbiorczoĂci w Federacji Rosyjskiej”, nr 209 z dnia 24.07.2007 r. Ustawa Federalna FR „O dodatkowych przedsiÚwziÚciach w celu umocnienia stabilnoĂci systemu bankowego w okresie do 31 grudnia 2011 r.”, nr 175 z dn. 27.10.2008 r. Ustawa Federalna FR „O wykorzystaniu pañstwowych papierów wartoĂciowych w celu podwyĝszenia kapitalizacji banków”, nr 181 z dnia 16.07.2009 r. ǖȔȡȞȢȖȥȞȔȓ ȥȜȥȦșȠȔ ǥȢȥȥȜȜ Ȗ ȧȥȟȢȖȜȓȩ ȠȢȤȢȖȢȗȢ ȨȜȡȔȡȥȢȖȢȗȢ ȞȤȜțȜȥȔ. ǡȢȥȞȖȔ.: ǖȜțȡșȥ Ȝ ȕȔȡȞȜ, 2009 ȗ., ȥ. 1–8 (System bankowy Rosji w warunkach Ăwiatowego kryzysu finansowego, Moskwa, Business i banki, 2009, s. 1–9) ǦȦȤȧȞȦȧȤȡȔȓ ȠȢȘșȤȡȜțȔȪȜȓ ȨȜȡȔȡȥȢȖȢȝ ȥȜȥȦșȠȯ ǥȢȥȥȜȜ: ȔȡȔȟȜȦȜȫșȥȞȜȝ ȘȢȞȟȔȘ – ȜȡȥȦȜȦȧȦ ȥȢȖȤșȠșȡȡȢȗȢ ȤȔțȖȜȦȜȓ Ȝ ǖȔȡȞ ǡȢȥȞȖȯ, 2010 ȗ., www.riocenter.ru/files/Str_modern. pdf (Strukturalna modyfikacja finansowego systemu Rosji: raport analityczny 2010. Instytut Wspóïczesnego Rozwoju oraz Bank Moskwy). ǣȦȫșȦȯ ǫǖ ǥǩ Ȣ ȤȔțȖȜȦȜȜ ȕȔȡȞȢȖȥȞȢȗȢ ȥșȞȦȢȤȔ Ȝ ȕȔȡȞȢȖȥȞȢȗȢ ȡȔȘțȢȤȔ țȔ 2008–2009 ȗȗ. (Sprawozdania Centralnego Banku FR dotyczÈce rozwoju sektora bankowego oraz nadzoru bankowego w latach 2008–2009). 232 Problemy zarzÈdzania
