matura z wos - Perspektywy

Do maja ju˝ tylko cztery miesiàce, ale na nauk´ nigdy nie
jest za póêno! W tym miesiàcu prezentujemy jedyny
w swoim rodzaju zestaw najwa˝niejszych informacji, trudnych terminów oraz egzaminacyjnych porad – wszystko
przydatne na matur´ z wiedzy o spo∏eczeƒstwie.
Analizujàc dane statystyczne trzeba dobrze przeczytaç
polecenie. Nieodró˝nianie procentów od punktów
procentowych jest powszechnym b∏´dem.
Procent to jedna setna pewnej wielkoÊci, czyli 10
promili. Punkt procentowy zaÊ to ró˝nica mi´dzy
dwiema wartoÊciami jednej wielkoÊci podanymi
w procentach.
Przyk∏ada – bank podniós∏ stop´ oprocentowania kredytu z 10% do 11%, czyli podniós∏ o 1 punkt procentowy, ale o 10 procent, bo 1/10 = 0,1 czyli 10%.
Procent czy punkt procentowy?
Przygotowujàc si´ do egzaminu maturalnego z wos-u pami´taj, by:
– Przeczytaç uwa˝nie Konstytucj´ RP.
– Âledziç wydarzenia z kraju i ze Êwiata – czytaç systematycznie podr´cznik, tygodniki spo∏eczno-polityczne oraz codziennà pras´.
– Ws∏uchaç si´ w wypowiedzi znanych naukowców, polityków i myÊlicieli, choçby podczas wyk∏adów otwartych organizowanych na uczelniach.
– Systematycznie przeglàdaç vademecum maturzysty.
– Korzystaç z Internetu w celu pog∏´biania wiedzy.
– Zacznij przygotowywaç si´ wczeÊniej. Wiedza o spo∏eczeƒstwie, funkcjonowaniu paƒstwa, problemach
mi´dzynarodowych, tak˝e o podstawach prawa, przyda Ci si´ nawet wtedy, gdy w ostatniej chwili zmienisz
zdanie i nie b´dziesz zdawaç matury z wos-u.
– Bardzo uwa˝nie czytaj treÊç poleceƒ. Czasowniki
operacyjne (np. wymieƒ, opisz, porównaj, przyporzàdkuj, zaznacz, wype∏nij, oceƒ, uzasadnij, itd.) oraz iloÊç
przeznaczonego miejsca wskazujà, czego oczekuje autor zadania oraz jak obszerna powinna byç wypowiedê.
– Dbaj o poprawnoÊç j´zykowà i czytelny zapis, a tak˝e unikaj stosowania poj´ç, których znaczenia nie rozumiesz.
– Ucz si´ uwa˝nie innych przedmiotów – historii, geografii, podstaw przedsi´biorczoÊci, polskiego. Holistyczne podejÊcie do problemów b´dàcych tematem
wypracowania na poziomie rozszerzonym na pewno
przyniesie korzyÊci.
Sentencje sà dobrym i wysoko ocenianym elementem wypracowania na poziomie rozszerzonym. Wiele z nich to sentencje ∏aciƒskie dotyczàce zagadnieƒ prawnych, np:
Pacta sunt servanda – Umów nale˝y przestrzegaç.
Lex retro non agit – Prawo nie mo˝e dzia∏aç wstecz.
Ignorantia iuris nocet – NieznajomoÊç prawa szkodzi.
Dura lex sed lex – Twarde prawo, lecz prawo.
Na egzaminie z wos-u warto te˝ popisaç si´ znajomoÊcià cytatów
ze s∏ynnych m´˝ów stanu, duchownych czy dzie∏ literackich, np:
Demokracja jest najgorszà formà rzàdów, z wyjàtkiem wszystkich
innych, które kiedykolwiek by∏y wypróbowane – Winston Churchill, premier Wielkiej Brytanii.
Nie pytajmy, co mo˝e zrobiç dla nas ojczyzna. Pytajmy, co my mo˝emy dla niej uczyniç – John Fitzgerald Kennedy, prezydent
USA.
Dobrze widzi si´ tylko sercem. Najwa˝niejsze jest niewidoczne dla
oczu – „Ma∏y Ksià˝´”, Antoine de Saint-Exupéry.
Dobro i z∏o muszà istnieç obok siebie, a cz∏owiek musi dokonywaç
wyboru – Mahatma Gandhi, myÊliciel hinduski, propagator pacyfizmu jako Êrodka walki politycznej
Wa˝ne sentencje i cytaty
Niewyczerpane êród∏a...
wiedzy
Oto zagadnienia, których mo˝esz
spodziewaç si´ w maju 2009 r.:
1. Korupcja – formy, przejawy, zwalczanie. Temat cz´sto drà˝ony przez
media.
2. Prawa cz∏owieka. Temat zawsze
aktualny, dodatkowo w tym roku
obchodzimy 60 rocznic´ przyj´cia
Powszechnej Deklaracji Praw Cz∏owieka.
3. Opozycja w paƒstwie – rola i znaczenie w PRL-u i obecnie. Przed
1989 r. dzia∏a∏a nielegalnie, ale dzi´ki niej mamy demokracj´. W III RP
oficjalnie przyglàda si´ poczynaniom rzàdu, ale czy budujàco wp∏ywa na polityk´?
4. Dzia∏ania mi´dzynarodowe na
rzecz ochrony Êrodowiska. Próby
z bronià nuklearnà, efekt cieplarniany, wykorzystanie zasobów energetycznych na ziemi, wycinanie
puszczy amazoƒskiej, zanieczyszczenie wód – te problemy dyskutowane sà na mi´dzynarodowych forach.
5. Wp∏yw kultury na ˝ycie spo∏eczne.
Poj´cie kultury jest szerokie, mo˝e
byç rozumiane jako kultura masowa, kultura narodowa, dorobek cywilizacyjny (duchowy, artystyczny).
Ciekawym zagadnieniem mo˝e byç
zg∏´bienie poj´cia kultury politycznej.
Tematy do
przemyÊlenia
Przygotowujàc si´ do matury z wos-u nie bagatelizuj przedmiotu podstawy przedsi´biorczoÊci. Zasady dzia∏ania gospodarki rynkowej, funkcje ekonomiczne paƒstwa, zjawisko bezrobocia i inflacji, rola Banku Centralnego i wskaêniki ekonomiczne takie jak PKB/per capita czy PNB – wszystko to zawsze przyda si´ na egzaminie.
Nie zapomnij, ˝e do podstawowych cech gospodarki rynkowej nale˝y: dominacja w∏asnoÊci prywatnej, ograniczona rola
paƒstwa, samodzielnoÊç podmiotów gospodarczych, konkurencja, swobodne kszta∏towanie si´ cen na rynku oraz swobodny obrót kapita∏u, towarów i us∏ug.
Wszystko o gospodarce
Fakt to wydarzenie, które mia∏o miejsce w okreÊlonym miejscu i czasie, np. faktem nie jest przewidywanie, nawet na podstawie naukowo dowiedzionych symptomów, ˝e wkrótce nastàpi trz´sienie ziemi w Japonii. Faktem b´dzie informacja, ˝e
dziÊ o godzinie 12.00 takie trz´sienie ziemi mia∏o miejsc. Opinia to z kolei interpretacja i ocena wydarzenia. Cz´sto ona
w∏aÊnie przedstawiana jest jako „obiektywna i bezstronna informacja”. Jako fakt bywa tak˝e odbierany komentarz do wydarzenia.
Czytajàc pras´ bàdê oglàdajàc telewizj´ postaraj si´ rozró˝niç, co jest faktem, a co zwyczajnà opinià. Uwa˝aj na
nag∏ówki reklam i tytu∏y artyku∏ów – ich zadaniem jest
przykuç uwag´ czytelnika, a nie dostarczyç wiarygodnych
informacji. Gonienie za sensacjà jest dziÊ tak powszechne,
˝e czasami nic nie znaczàce wydarzenie osiàga ogromny
rozg∏os. Dlatego oglàdaj i czytaj ze zrozumieniem, sprawdê
informacj´ w innych êród∏ach, wys∏uchaj kilku opinii na dany temat i skonfrontuj je ze sobà. Polegaj na zdaniu wiarygodnych naukowców i komentatorów, przeglàdaj zagranicznà pras´.
Media – fakt czy opinia?
5:25 PM
Jak zdaç? Cztery tajemnice sukcesu
12/29/08
Czyli wszystko, co musisz wiedzieç na 5 minut przed maturà z WOS
Mi´dzy Schumanem
a kontrasygnatà
matura z wos
Page 036
MATURA z WOS 2009
opr. Ma∏gorzata Zaradzka, nauczyciel wos, wicedyrektor XXI LO im. Boles∏awa Prusa w ¸odzi
Kontrasygnata – podpisanie przez premiera aktu urz´dowego wydanego przez prezydenta, niejako poÊwiadczenie jego wa˝noÊci. Konstytucja RP wymienia 30 prerogatyw, czyli aktów niewymagajàcych
takiego podpisu: np. zarzàdzenie wyborów do sejmu i senatu, powo∏ywanie s´dziów, stosowanie prawa ∏aski.
Ratyfikacja – zatwierdzenie umowy mi´dzynarodowej przez upowa˝niony do tego organ paƒstwowy.
Impeachment – znana z prawa anglosaskiego procedura formalnego
oskar˝enia o przest´pstwo osoby zajmujàcej wysokie stanowisko
paƒstwowe i chronionej immunitetem. W polskiej tradycji parlamentarnej podobne funkcje pe∏ni Trybuna∏ Stanu – rodzaj sàdu rozstrzygajàcego kwesti´ naruszeƒ prawa przez rzàdzàcych.
Establishment – grupa osób, które majà w∏adz´ oraz wp∏ywy w paƒstwie, cz´sto negatywnie oceniana z powodu swojej niech´ci do
zmian.
Pluralizm – jedna z zasad funkcjonowania demokracji polegajàca na
istnieniu partii politycznych walczàcych o zdobycie w∏adzy w paƒstwie, reprezentujàcych ró˝ne programy i orientacje. Istotnym
wskaênikiem pluralizmu jest legalnoÊç i swoboda dzia∏ania opozycji
politycznej.
Prerogatywa – przywilej, uprawnienie wynikajàce z zajmowanego stanowiska.
Apelacja – odwo∏anie od wyroku sàdu pierwszej instancji.
Kasacja – zaskar˝enie wyroku sàdu drugiej instancji do Sàdu Najwy˝szego. Przys∏uguje tylko wtedy, gdy w dotychczasowym post´powaniu sàdowym przepisy prawa by∏y nieprawid∏owo zastosowane.
Powód – osoba dochodzàca swoich praw w procesie cywilnym.
Wotum zaufania – wyra˝enie przez Sejm w glosowaniu poparcia dla
rzàdu.
Kworum – liczba cz∏onków, np. Sejmu, niezb´dna do podj´cia wià˝àcych decyzji. W Sejmie kworum wynosi 50% pos∏ów.
Immunitet – niepodleganie przepisom, do przestrzegania których zobowiàzani sà inni, bàdê ograniczenie odpowiedzialnoÊci prawnej z tytu∏u pe∏nienia okreÊlonej funkcji. W przypadku parlamentarzystów
immunitet gwarantuje im tzw. mo˝liwoÊç nieskr´powanej pracy.
Konsensus – powszechna zgoda co do tego, jakie rozwiàzanie jest najlepsze.
Vacatio legis – okres mi´dzy og∏oszeniem nowego aktu prawnego
a jego wejÊciem w ˝ycie.
Racja stanu – interes paƒstwa, którym kierujà si´ w∏adze, okreÊlajàc
swoje cele polityczne. Nale˝à do niej: suwerennoÊç i integralnoÊç terytorialna, zapewnienie bezpieczeƒstwa paƒstwa i jego silnej pozycji
mi´dzynarodowej.
Ojcowie wspólnej Europy, których musisz
znaç:
Robert Schuman (1886-1863) – premier
Francji, twórca przedstawionego 9 maja 1950 r.
planu zjednoczenia Europy dotyczàcego wspólnej koordynacji produkcji w´gla i stali w RFN
i Francji. Dla uczczenia tego wydarzenia 9 maja
obchodzimy Dzieƒ Europy.
Jean Monet (1880-1979), francuski polityk,
twórca Europejskiej Wspólnoty W´gla i Stali,
pierwszy przewodniczàcy jej organu wykonawczego – Wysokiej W∏adzy, za dzia∏alnoÊç na
rzecz zjednoczonej Europy otrzyma∏ od szefów
rzàdów EWG tytu∏ Obywatela Europy.
Konrad Adenauer (1876-1967), pierwszy
kanclerz powojennych Niemiec, wspó∏tworzy∏
EWG I EUROATOM.
Paul Henri Spajak (1899-1972), premier Belgii, pierwszy przewodniczàcy Zgromadzenia
Ogólnego ONZ, wspó∏za∏o˝yciel NATO.
Alcie De Gasperi (1881-1954), premier
W∏och, jeden z inicjatorów utworzenia w 1949
r. Rady Europy i EWWiS.
Za miesiàc: Na 5 minut przed maturà... z niemieckiego
O tych poj´cia powinieneÊ pami´taç nie tylko na
egzaminie:
– Homo oeconomicus – cz∏owiek gospodarujàcy,
dà˝àcy do maksymalizacji zysków. Nie pomyl
z homo sowieticus, cz∏owiekiem komunizmu.
– Tolerancja – poszanowanie innoÊci. Nad tym
musimy jako spo∏eczeƒstwo popracowaç – badania socjologiczne pokazujà, ˝e Polakom jeszcze
daleko do akceptowania innych ras, narodów,
poglàdów czy zachowaƒ.
– Spo∏eczeƒstwo obywatelskie – Êwiatli obywatele
nowoczesnych paƒstw korzystajà z praw demokracji, uczestniczà w wyborach, udzielajà si´
w fundacjach i stowarzyszeniach, majà swoje
zdanie i nie pozwalajà, by ktoÊ myÊla∏ za nich.
Rewolucja – gwa∏towna zmiana zachodzàca w krótkim
okresie – mo˝e byç spowodowana znaczàcym prze∏omem spo∏eczno-politycznym, kulturowym lub ekonomicznym. Jej skutkiem jest wprowadzenie nowego ∏adu,
np. demokratyzacji paƒstwa. W ostatnich dziesi´cioleciach mia∏y te˝ miejsce takie rewolucje, którym nadawano
nazwy kwiatów lub kolorów.
Rewolucja goêdzików – wojskowy zamach stanu w Portugalii przeprowadzony 25 kwietnia 1974 r. Zapoczàtkowa∏
proces demokratyzacji systemu politycznego w tym kraju.
Rewolucja ró˝ – pokojowe protesty w Gruzji, które w listopadzie 2003 r. doprowadzi∏y do ustàpienia prezydenta
Eduarda Szewardnadze i zastàpienia go przez prozachodniego polityka Michai∏a Saakaszwilego.
Pomaraƒczowa rewolucja – pokojowe protesty na Ukrainie
z prze∏omu 2004 i 2005 r., które do prezydentury wynios∏y b. premiera Wiktora Juszczenk´, przedstawiciela
obozu prozachodnich reformatorów.
Aksamitna rewolucja – wydarzenia z 1989 r. w Czechos∏owacji, które doprowadzi∏y do obalenia systemu komunistycznego oraz elit sprawujàcych w∏adz´, a zw∏aszcza pokojowego rozdzia∏u Czech i S∏owacji.
Spory (sprzecznoÊci mi´dzy paƒstwami)
i konflikty mi´dzynarodowe (narzucanie
innemu paƒstwu swoich racji) towarzyszà
nam od wieków. Dzia∏ania podejmowane
w celu ich wyeliminowania wcià˝ nie przynoszà rezultatów, jednak niezaprzeczalnym
dorobkiem XX w. jest zbudowanie globalnego systemu bezpieczeƒstwa.
¸ad mi´dzynarodowy gwarantujà odpowiednie instytucje (np. ONZ, NATO, OBWE), prawo (traktaty, pakty, konwencje)
oraz konferencje (w przesz∏oÊci np. kongres
wiedeƒski, dziÊ konferencje OPEC czy
G-7 + Rosja).
Konflikty mo˝na podzieliç na te mi´dzy paƒstwami (roszczenia terytorialne, np. w 2008
r. mi´dzy Rosjà a Gruzjà o terytorium Osetii Po∏udniowej) oraz narodowowyzwoleƒcze, najcz´Êciej w obr´bie jednego paƒstwa
(Tybet, konflikt palestyƒski, kwestia kurdyjska).
èród∏a wspó∏czesnych konfliktów mi´dzynarodowych:
– spory o ziemi´, spory graniczne – np. wojna
iracko-iraƒska w 1980/88 r. (spór o 3 wysepki w Zatoce Perskiej oraz lini´ granicznà
wzd∏u˝ Eufratu i Tygrysu), wieloletni konflikt
palestyƒsko-izraelski (w 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ zadecydowa∏o o wyodr´bnieniu paƒstwa arabskiego i paƒstwa
˝ydowskiego z Paƒstwa Palestyƒskiego,
wczeÊniejszej kolonii brytyjskiej, oraz ustaleniu specjalnego statusu dla Jerozolimy).
– spory etniczne – np. na terenach b. ZSRR
(wojna o Górny Karabach – tereny Ormian
w∏àczone do Azerbejd˝anu), spór Indie-Pakistan (o oderwanie Kaszmiru od Indii), spór
mi´dzy Tutsi i Hutu (wojna plemienna
w Rwandzie).
– spory o w∏adz´ – Wietnam, Kambod˝a, Angola
– konflikty lokalne – Czeczenia, Kosowo,
Wybrze˝e KoÊci S∏oniowej
– konflikty o pod∏o˝u religijnym – Indie, wojna
iracko-iraƒska
Wojny i konflikty
5:25 PM
Rewolucje w kolorze
Praca z materia∏em êród∏owym obejmuje znacznà cz´Êç
arkusza egzaminacyjnego. Zdajàcy analizuje teksty socjologiczne, psychologiczne, filozoficzne oraz akty prawne. Do
êróde∏ zalicza si´ równie˝ mapy, wykresy, ilustracje, rysunki czy dane statystyczne.
Twoim zadaniem jest odpowiedzieç na pytania odwo∏ujàce
si´ do materia∏u êród∏owego, a nast´pnie napisaç wypracowanie na wybrany przez siebie jeden z dwóch podanych
tematów. Oto kilka rad, jak dobrze wykorzystaç êród∏a.
– Nie przepisuj ca∏ych fragmentów tekstu, lepiej opisz je
w∏asnymi s∏owami.
– Przytaczajàc odpowiednie informacje dokonaj ich selekcji i wartoÊciowania.
– Nie zapomnij podaç autora êród∏a, jego tytu∏u, artyku∏u
aktu prawnego.
– Nie opieraj wypracowania tylko na materiale êród∏owym
z arkusza egzaminacyjnego – to za ma∏o, aby wyczerpaç
temat.
Analiza, wnioskowanie,
dociekanie
12/29/08
Niezb´dnik nowoczesnego Polaka
Kontrasy-co? Mini-s∏ownik
poj´ç, które musisz znaç
Schuman, Monet,
Adenauer
matura z wos
Page 037