Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum

Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO
są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego.
MATERIAŁY
Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO
www.prototo.pl
Biblioterapia w szkole
podstawowej i gimnazjum
Dr Michał Gułowski
Biblioterapia definicja R. J. Rubin
• Instytucjonalna – zastosowanie literatury (przede wszystkim
dydaktycznej) do potrzeb „zinstytucjonalizowanego” pacjenta. Jej celem
jest informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji.
• Kliniczna – stosowanie książek oddziałujących na wyobraźnię dla
pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi. Jej celem
jest uzyskanie zdolności „wglądu” w siebie, zmiany jego sytuacji
psychicznej. Uczestnictwo jest dobrowolne.
• Wychowawcza (rozwojowa) – praca na książkach wyobrażeniowych
i dydaktycznych dostosowanych do potrzeb czytelników zdrowych
w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających jakieś istotne dla nich
problemy.
Biblioterapia reminiscencyjna – odwołująca się do wspomnień
czytelników.
Biblioterapaia behawioralna – celem jest modyfikacja zachowania
uczestników.
Różnica pomiędzy biblioterapią kliniczną, a wychowawczą
wg prof. Wity Szulc:
• Cele biblioterapii
• Typ uczestnika
• Funkcja i rola biblioterapeuty
Biblioterapia kliniczna (osoby chore, pacjenci szpitali, osoby
nie akceptujące swojego stanu zdrowia, osoby potrzebujące
pomocy psychologicznej)
Biblioterapia wychowawcza (uczniowie, problemy
egzystencjonalne: utrata bliskiej osoby, problemy w szkole,
niska samoocena itp.)
Biblioterapia ma charakter interdyscyplinarny.
•
•
•
•
Cele biblioterapii wg E. Tomasik:
Rewalidacyjny – dla osób o obniżonej sprawności
intelektualnej
Resocjalizacyjny – dla osób niedostosowanych
społecznie
Profilaktyczny – zapobiegać tworzeniu się
problemów np. emocjonalnych
Ogólnorozwojowy – realizowanie potrzeb
wynikających z danym wiekiem rozwojowym
Tomasik E., Zagadnienia pedagogiki specjalnej w literaturze. Przewodnik bibliograficzny, cz. I.
Warszawa 1992, s. 114
Formy i środki stosowane w biblioterapii
Rodzaj zastosowanych metod biblioterapeutycznych
uzależniony jest od celu i rodzaju biblioterapii.
Najważniejszym elementem jest rozpoznanie potrzeb
(problemów) uczestników.
Biblioterapeuta może korzystać z własnego zbioru
literatury, albo skorzystać z różnego rodzaju
poradników.
W realizacji terapii można skorzystać z tradycyjnym
materiałów czytelniczych, z książek mówionych,
filmów, obrazów, plansz, fotografii.
Dobór środków uzależniony jest od potrzeb
i możliwości PERCEPCYJNYCH uczestników.
Wg D. Gostyńskiej literaturę można podzielić na trzy
kategorie:
• Materiały uspokajające – książki przygodowe, baśnie,
fantasy, literaturę humorystyczną
• Materiały pobudzające – książki awanturniczoprzygodowe, wojenne, podróżnicze,
popularnonaukowe
• Materiały refleksyjne – powieści obyczajowe,
biograficzne, romanse, psychologiczne i socjologiczne
Należy zwrócić uwagę na komfort miejsca spotkania,
aby program odbywał się w dogodnym czasie. Zajęcia
mogą być mieć formę indywidualnych i grupowych
(maksymalnie 12 osób).
Biblioterapia w szkole podstawowej
•
•
•
•
•
Należy wypracować odpowiednie modele dla pracy z
uczniami:
Niepełnosprawnymi (przeciwdziałanie poczuciu
mniejszej wartości, wspomaganie akceptacji w grupie)
Przewlekle chorymi (aktywizacja intelektualna)
Zaburzonym zachowaniem (odkrycie samego siebie,
przedstawienie problemu dobra i zła)
Zdolnymi (asertywne zachowania, metody doskonalenia
pamięci)
Mającymi problemy z nauką (wyrównanie deficytów
intelektualnych i umiejętnościowych)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Najbardziej przydatne formy pracy w szkole
podstawowej:
oglądanie książek
zabawa książkami i zabawkami
głośne czytanie wybranych tekstów przez biblioterapeutę
wspólne odczytywanie podpisów pod obrazkami
samodzielne czytanie dzieci (proste teksty prozą, krótkie
rytmiczne wierszyki lub bajeczki)
zabawy i gry czytelnicze
gry i zabawy edukacyjne oparte o baśnie i bajki
inscenizacje utworów literackich
redagowanie gazetki szkolnej technikami Freineta
(ekspresja postawy twórczej dziecka)
Modele związane są z pewnymi stałymi elementami: „diagnozę, w której
mieści się zarówno rozpoznanie problemów, jak i przewidywanie skutków
planowego działania terapeutycznego opartego o odpowiedni dobór
literatury,
który
wiąże
się
z
daną
sytuacją
ucznia
i postępowaniem terapeutyczno-wychowawczym, opartym o czytanie
indywidualne lub zbiorowe (niekiedy słuchanie), uzupełnione
o dodatkowe formy pracy, w celu uzyskania odpowiednich wpływów
umożliwiających identyfikację z bohaterem literackim lub sytuacją,
która powinna prowadzić do refleksji nad czytanym tekstem, samym
sobą i sytuacją w jakiej uczeń aktualnie się znajduje, co może prowadzić
do katharsis oraz wglądu w samego siebie, co może prowadzić do zmian
w postawach i zachowaniu.
Czas trwania terapii? Od kilku minut (zabawa z elementami biblioterapii)
do kilkunastu tygodni .
•
•
•
•
Biblioterapia w praktyce szkolnej:
jako metoda pracy z uczniem
podczas zajęć dydaktycznych
na zajęciach pozalekcyjnych
jako metoda pracy z grupą terapeutyczną
Biblioterapia jako ścieżka edukacyjna wg Ireny Boreckiej
(zgodnie z programem Edukacji czytelniczej i medialnej)
Klasa I – III
- Uwrażliwienie na problemy dobra i zła
- Zapoznanie z terapeutyczną funkcją baśni i bajki
- Kształtowanie nawyków czytania np. na dobranoc, dla poprawienia nastroju
- Ukazywanie form pomocy osobom potrzebującym wsparcia
Klasa IV
- Pogłębianie postawy empatycznej
- Ukazywanie możliwości funkcjonowania w sytuacji trudnej
- Zapoznanie uczniów z terapeutyczną funkcją wybraków utworów literackich i popularnonaukowych
- Wyszukiwanie informacji na temat choroby, uzależnień, konfliktów w rodzinie.
Klasa V
- Kształtowanie nawyku sięgania po literaturę popularnonaukową w celu uzyskania rzeczowej informacji
i porady
- Uświadomienie terapeutycznej funkcji biblioteki
Klasa VI
- Udział w warsztatach biblioterapeutycznych
- Ćwiczenie umiejętności czytania ze zrozumieniem
- Ćwiczenie umiejętności wykorzystywania komputera, internetu do wyszukiwania materiałów
- Kształtowanie nawyków czytania prasy
- Nauczanie korzystania z bibliografii i sporządzania opisów bibliograficznych
• Biblioterapia w gimnazjum
Klasa I
- Pogłębienie wiedzy na temat wyszukiwania informacji niezbędnych w nagłych
przypadkach
- Ćwiczenie umiejętności wykorzystywania komputera
- Kształtowanie nawyków czytania prasy
- Nauczenie korzystania z bibliografii i sporządzenia opisów bibliograficznych
Klasa II
- Budzenie i wzmacnianie zachowań społecznych
- Ćwiczenie umiejętności szybkiego czytania i oceny wartości książki
- Kształtowanie nawyków kupowania, wypożyczania książki
Klasa III
- Budzenie i wzmacnianie zachowań empatycznych, przeciwdziałających agresji,
nietolerancji
- Pogłębianie wiedzy na temat konfliktów i sposobów ich rozwiązywania
- Rozwijanie aktywności pisarskich, redakcyjnych
- Kształtowanie odpowiedzialności za słowa
•
•
•
•
•
•
•
•
W trakcie zajęć biblioterapeuta:
Zaczyna zajęcia od „zawarcia kontraktu” (termin przerw,
określenie przestrzeni zajęć, znaków umownych, zapewnienie
tajności, brak oceniania innych)
Jest koordynatorem działań grupy, niczego nie narzuca,
negocjuje
Musi mieć świadomość, że nie każdy akceptuje
zaproponowane warunki np. dramę.
Podstawowa zasada to dobrowolność udziału.
Bierze na siebie rolę o niskim prestiżu, lub te, której
w uczestnikach budzą zbyt silne negatywne emocje.
Wzmacnia pozytywnie.
Wystrzega się zbędnych komentarzy, nakazowego
formułowania poleceń,
Akceptacja uczestników.
Techniki dramy
Przed przystąpieniem do prowadzenia zajęć tą techniką, należy uczniów
przygotować (ćwiczenia integrujące grupę, rozwijające zmysły, ćwiczenia ruchowe,
ćwiczenia emisji głosu).
- Jesteś za granicą na dworcu. Musisz kupić bilet do Warszawy, ale nie znasz języka.
- Jesteś osobą niewidomą na dworcu. Słyszysz, że zapowiedziano odjazd Twojego
pociągu.
Trudniej będzie poczuć się osobą niewidomą. Uczeń nie ma stać się aktorem, tylko
dokonać wglądu w siebie, przeżyć coś nowego, odkrywczego.
Uczeń nie ma pokazać osoby niewidomej, ale wyobrazić siebie, rozwiązującego
dany problem.
Drama powinna składać się z pewnych charakterystycznych elementów:
Wprowadzenie przez nauczyciela (opowiadanie, zdarzenie, instrukcja)
Przygotowanie się uczestników do wejścia w role (rozmowy, sytuacje, scenariusz
sytuacji)
Przedstawienie siebie w roli, konflikt
Omówienie przebiegu ćwiczenia (analiza, pytania rozmowy, komentarze, dyskusje).
Wybrane techniki dramy (A. Dziedzic):
Techniki wyobrażeniowe (relaksacyjne).
Wyciszają uczestników, ćwiczenia zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, dotyku
poprzez werbalny opis wyobrażonych obrazów. „Wyobraź sobie, że jesteś ...”
Poza
Zadanie polega na ekspresji i plastyce ciała, gestu, mimiki, zatrzymanych w
stop-klatkach. Np. postać (kominiarz, dziewczynka z zapałkami), rzecz (kamień),
uczucie (miłość, zazdrość), emocje (gniew, radość), idee (wolność, zwycięstwo).
Obraz – strategia „dostawiania”
Technika podobna do pozy. Prowadzący czyta pierwsze zdanie, a uczestnicy po
kolei dostawiają swoje postacie, w ten sposób powstaje nie reżyserowany,
zbiorowy obraz.
Rzeźba
Uczniowie stają się „rzeźbiarzami” i „materiałami”. Ważne jest przy tej technice
zwracanie uwagi na odczucia osób w roli „materiału”, często mają poczucie
zniewolenia. Wszyscy uczestnicy powinni być w obu rolach.