FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 25
ANTROPOMOTORYKA
2003
SIŁ
SIŁAA MAKSYMALNA KOŃCZYN ORAZ UMIEJĘTNOŚĆ RÓŻNICOWANIA
JEJ PPARAMETRÓW
ARAMETRÓW W RUCHU WIOSŁUJĄCYM U PŁ
YWAKÓW
PŁYWAKÓW
MAXIMUM FORCE OF LIMBS AND THE ABILITY OF KINESTHETIC DIFFERENTIATION
IN ROWING MOVEMENT OF SWIMMERS
Elżbieta Rostkowska*, Lechosław B. Dworak**, Krzysztof Kmiecik***, Jolanta Kokoszko****
***
*****
**
****
**
****
****
dr hab. prof
odnego AAWF
WF
oznań, Droga Dębińska 10 c
prof.. nadzw
nadzw.,., Zakład Pływania i Ratownictwa W
Wodnego
WF,, PPoznań,
WF
oznań, PPark
ark Wilsona 1
prof.. dr
dr.. hab., Zakład Biomechaniki AAWF
WF,, PPoznań,
prof
inż., Zakład Biomechaniki AAWF
WF
oznań, PPark
ark Wilsona 1
WF,, PPoznań,
mgr
odnego AAWF
WF
oznań, Droga Dębińska 10 c
mgr,, Zakład Pływania i Ratownictwa W
Wodnego
WF,, PPoznań,
Słowa kluczowe: pływanie, różnicowanie kinestetyczne, siła maksymalna, „czucie wody”
Key words: swimming, kinesthetic differentiation, maximum muscle strength, „feel of water”
STRESZCZENIE • SUMMARY
-
-
-
-
-
Umiejętność różnicowania kinestetycznego jest bardzo ważną cechą u zawodników tych dyscyplin sportu, w których
nie działa się maksymalną siłą mięśniową, lecz określoną jej częścią. Taką dyscypliną sportu jest między innymi pływanie.
W pływackim ruchu napędowym oddziałuje się na środowisko wodne jedynie pewną częścią siły maksymalnej. Dlatego
używa się w pływaniu nie tylko pojęcia czucia wody, ale również terminu czucia siły.
Celem pracy jest określenie maksymalnych sił oddziaływania wybranymi powierzchniami wiosłującymi kończyn na
środowisko wodne w ruchu imitującym ruch wiosłujący w pływaniu, w warunkach laboratoryjnych, oraz określenie umiejętności działania zadaną częścią siły maksymalnej.
Badaniom poddano 40 pływaków (25 chłopców i 15 dziewcząt). Mierzono siłę oddziaływania kończynami na urządzenie pomiarowe (tensometryczny czujnik siły). Rejestrowano najpierw siłę maksymalną, a następnie 75 i 50% tej siły w
odczuciu zawodnika, oraz siłę, z jaką – według oceny zawodnika – działa on podczas rzeczywistego ruchu pływackiego.
Zaobserwowano, że różnice pomiędzy siłą maksymalną kończyn lewych i prawych są zaskakująco niskie. Oceniając
trafność zadziałania zadaną siłą stwierdzono, że jest ona większa przy poleceniu zawodnikowi zastosowania 75% siły
maksymalnej niż w przypadku 50%. W ruchu, w którym zalecano zawodnikowi zadziałanie taką samą siłą jak w rzeczywistym pływaniu, notowano bardzo dużą rozbieżność wyników badań kończyn górnych. Analiza statystyczna wskazuje na
większe skupienie wokół średniej arytmetycznej wyników badań u chłopców niż u dziewcząt, a podobne u obojga płci w
badaniach kończyn dolnych. U dziewcząt zauważono znaczne obniżenie siły kończyny górnej lewej w fazie odepchnięcia
w ruchu kraulowym, co stanowi poważny błąd techniki ruchu.
The ability of kinesthetic differentiation is a very important feature of athletes in those sports where not the maximum
muscle strength is exerted, but a specified part of it. Swimming, among others, is such a sport. In a swimming propulsion
movement only some part of the maximum force exerts effect on the water environment. Therefore, in swimming not
only the term ‘feel of water’ but also ‘feel of force’ is used.
The aim of the study is to determine maximum forces acting with selected surfaces of rowing limbs on the water
environment in the movement imitating rowing movement in swimming, in laboratory conditions and to specify the
abilities to act with a prescribed part of maximum force.
The subjects were 40 swimmers (25 boys and 15 girls). The force of impact of limbs on the measuring device (strain
gauge transducer) was measured. First, maximum force was recorded, and then 75% and 50% of the force as perceived
by the swimmer, and the force with which, according to the swimmer, he or she acts during the actual swimming
movement.
It was noted that differences between the maximum force of left and right limbs are surprisingly low. When assessing the precision of acting with prescribed force it was found that it is greater when a swimmer is ordered to use 75%
– 15 –
Elżbieta Rostk
owsk
a, Lechosław B. Dworak, Krzysztof Kmiecik, Jolanta K
ok
oszk
o
Rostkowsk
owska,
Kok
okoszk
oszko
of maximum force than in case of 50%. In the movement when a swimmer was asked to act with the same force as in
actual swimming, a very large divergence of results was noted. The statistical analysis indicates greater concentration of
results around arithmetic mean for boys than for girls in the study of upper limbs, and similar concentration for both
sexes in the study of lower limbs. For girls significant lowering of the force of the left upper limb was noted in the push
phase of the crawling movement, which is a serious error in the movement technique.
-
-
-
-
-
Wstęp
Umiejêtnoœæ ró¿nicowania kinestetycznego jest bardzo
wa¿n¹ cech¹ u zawodników tych dyscyplin sportu, w których nie dzia³a siê maksymaln¹ si³¹ miêœniow¹, lecz okreœlon¹ jej czêœci¹. Tak¹ dyscyplin¹ sportu jest miêdzy innymi p³ywanie. W p³ywackim ruchu napêdowym oddzia³uje siê na œrodowisko wodne tylko pewn¹ czêœci¹ si³y
maksymalnej. Okreœlenie wielkoœci tej czêœci si³y maksymalnej stosowanej odpowiednio do wielkoœci oporu wody
oraz ustawianie powierzchni wios³uj¹cych p³ywaka pod
k¹tem warunkuj¹cym powstawanie dynamicznej si³y parcia stanowi¹ w du¿ej mierze o umiejêtnoœciach technicznych zawodnika. Dlatego w p³ywaniu u¿ywa siê nie tylko
pojêcia czucia wody, ale równie¿ terminu czucia si³y.
Zarówno czucie wody jak i czucie si³y jest cech¹, która wykszta³ca siê w trakcie wieloletniego kontaktu ze œrodowiskiem wodnym (Henley 1978, Jianyu 1994). Ten rodzaj czucia zale¿y w pewnym stopniu od poziomu wrodzonych oraz nabytych w³aœciwoœci wra¿liwoœci dotykowej (Dellon i Kallman 1983, Koz³owska 1998). D³oniowa
strona rêki i przyœrodkowa strona przedramienia, które w
p³ywaniu pe³ni¹ wa¿n¹ rolê wios³uj¹c¹, nale¿¹ do bardziej
wra¿liwych dotykowo okolic cia³a (Alpern i wsp. 1967,
Gellis i Pool 1975). Podobnie podeszwowa powierzchnia
stóp cechuje siê wysok¹, chocia¿ mniej rozwiniêt¹ w trakcie ontogenezy, wra¿liwoœci¹ dotykow¹ i jednoczeœnie odgrywa w p³ywaniu wa¿n¹ rolê napêdow¹.
Umiejêtnoœæ dzia³ania okreœlon¹, adekwatn¹ do aktualnej potrzeby si³¹ wi¹¿e siê z pojêciami wra¿liwoœci kinestetycznej i ró¿nicowania kinestetycznego (Wo³k i wsp.
1998). Zdolnoœæ ró¿nicowania kinestetycznego uwarunkowana jest zarówno poprzez wrodzone uzdolnienia, mo¿e
te¿ byæ rozwijana w procesie nauczania-uczenia siê ruchu.
Zagadnienie ró¿nicowania kinestetycznego by³o przedmiotem badañ wielu autorów, ale czêœciej w odniesieniu
do innych ni¿ p³ywanie dyscyplin sportu, czego przyk³adem mog¹ byæ prace Zaj¹c i wsp. (1992) dotycz¹ce koszykarzy, czy praca Zygad³o (1998) zwi¹zana z narciarstwem. O znaczeniu „dok³adnoœci si³owej” dla skutecznoœci gry pi³karzy no¿nych pisali Stronczyñski i wsp.
(1998).
Pagano i Turvey (1998) badali neurofunkcjonalne pod³o¿e takich cech czucia miêœniowego jak czucie si³y czy
orientacja zwi¹zana z usytuowaniem koñczyny w przestrzeni. Wyniki ich badañ wskazuj¹ na wspólny mechanizm funkcji uk³adu nerwowego i ww. parametrów w sterowaniu wieloma sk³adowymi ró¿nicowania kinestetycznego. Stwierdzenie to ma du¿e znaczenie dla nauczania-
uczenia siê ruchu, zw³aszcza w sytuacjach, gdy zawodnik
nie widzi swojej koñczyny, a musi wykonywaæ ni¹ precyzyjne zadania ruchowe.
Jak wskazuje g³êbsza analiza piœmiennictwa, zarówno
polskiego, jak i obcojêzycznego, mniejsza liczba autorów
interesowa³a siê z³o¿onym zjawiskiem czucia wody oraz
percepcj¹ si³, jaki¹ mo¿e odebraæ zawodnik ze œrodowiska wodnego. Podejmowane próby badania czucia wody,
jak prace Starosty i wsp. (2001) opiera³y siê na subiektywnych odczuciach i relacjach zawodników, a nie na badaniach laboratoryjnych. Nie natrafiono natomiast na prace
eksperymentalne, zajmuj¹ce siê wystêpuj¹c¹ u p³ywaków
umiejêtnoœci¹ rozwijania okreœlonej czêœci si³y maksymalnej, dozowanej w wielkoœci proporcjonalnej do potrzeb
ekonomiki ruchu w danym momencie.
Dawkowanie si³y miêœniowej przez zawodnika zale¿y
od fazy ruchu, gdy¿ w ka¿dej fazie ruchu inna jest wielkoœæ oporu wody i ró¿na jest prêdkoœæ ruchu koñczyny
wzglêdem wody. Zmiennoœæ u³o¿enia czêœci koñczyny
wzglêdem siebie, wzglêdem tu³owia i wzglêdem wody w
ka¿dej fazie ruchu te¿ jest powodem niezwykle precyzyjnych zmian wielkoœci si³y, z jak¹ p³ywak oddzia³uje koñczyn¹ na œrodowisko wodne. Nale¿y wiêc s¹dziæ, ¿e p³ywak przez lata treningu w œrodowisku wodnym nie tylko
wykszta³ca u siebie doskona³e odczuwanie sygna³ów p³yn¹cych ze œrodowiska wodnego. Powstaje tak¿e u niego
umiejêtnoœæ oddzia³ywania okreœlon¹, wymagan¹ w danym momencie ruchu, czêœci¹ jego mo¿liwoœci si³owych.
Dla udowodnienia powy¿szego twierdzenia podjêto siê
opracowania, którego celem jest:
– okreœlenie w ramach laboratoryjnych maksymalnych
si³ oddzia³ywania wybranymi powierzchniami wios³uj¹cymi koñczyn na œrodowisko wodne w ruchu imituj¹cym ruch wios³uj¹cy w p³ywaniu,
– okreœlenie umiejêtnoœci oddzia³ywania zadan¹ czêœci¹
si³y maksymalnej.
Materiał badawczy i metody badań
Badaniom poddano 40 p³ywaków, 25 ch³opców o œrednim wieku 13,8 lat (SD=0,55) i 15 dziewcz¹t o œredniej
arytmetycznej wieku równej 13,9 (SD=0,88) (ryc. 1).
Podczas pomiaru si³y koñczyn górnych badany przyjmowa³ pozycjê le¿¹c¹ na piersiach z ustabilizowanym tu³owiem i stawami biodrowymi. Na stronê przedramienia
zwan¹ w p³ywaniu p³aszczyzn¹ wios³uj¹c¹, zak³adano mu
p³ytkê o rozmiarach 20 x 12 centymetrów, a na ni¹ pas
po³¹czony ³añcuchem z tensometrycznym czujnikiem si³y.
Mierzono si³ê oddzia³ywania koñczyn górnych, w warun-
– 16 –
Siła mak
symalna kkończyn
ończyn oraz umiejętność różnicowania jej parametrów w ruchu wiosłującym u pływak
ów
maksymalna
pływaków
ch³opcy
boys
4,1
dziewczêta
girls
3,5
3,9
SD=1,12
2
0
3,8
SD=1,41
Pomiaru si³y maksymalnej dokonywano dwukrotnie,
wybieraj¹c do obliczeñ wy¿szy wynik. Pomiar 75% i 50%
Fmax oraz „imitacji” wykonywano tylko jeden raz, gdy¿
stwierdzono, ¿e zawodnicy ucz¹ siê dok³adnoœci si³owej
w trakcie kolejnych pomiarów i w ka¿dym przypadku
nastêpny wynik jest bardziej trafny od poprzedniego.
Wybieraj¹c zatem do obliczeñ wynik drugiej czy trzeciej
próby, badano by tak¿e element uczenia siê przez zawodnika ró¿nicowania kinestetycznego, a nie, jak za³o¿ono,
aktualn¹ umiejêtnoœæ oddzia³ywania zadan¹ czêœci¹ si³y
maksymalnej.
ile lat trenuje
how many years
she/he has trained
swimming
ile lat p³ywa³/a nie wyczynowo
how many years she/he swum
as an amateur
SD=0,55
SD=0,88
4
6
8
10
Ryc. 1. Sta¿ p³ywacki badanych dziewcz¹t i ch³opców
Fig. 1. Swimming history of studied boys and girls
Wyniki badań
kach statyki, na urz¹dzenie pomiarowe, w ruchu naœladuj¹cym p³ywanie kraulem na piersiach, w trzech u³o¿eniach
koñczyny:
– 45o do linii poziomej, czyli d³ugiej osi cia³a (pocz¹tek
fazy poci¹gniêcia),
– 90o do linii poziomej (koñczyna górna ustawiona pionowo w dó³, granica pomiêdzy faz¹ poci¹gniêcia a odepchniêcia),
– 135o do linii poziomej (koniec fazy odepchniêcia).
Pomiar si³y koñczyn dolnych wykonywano w pozycji
siedz¹cej o plecach podpartych. Stopy znajdowa³y siê na
tej samej wysokoœci co biodra. Kolana by³y zgiête, a k¹t
pomiêdzy udami i podudziami wynosi³ 90o. Stopy le¿a³y
na platformach tensometrycznego urz¹dzenia rejestruj¹cego si³ê w warunkach statycznych. K¹t pomiêdzy d³ug¹
osi¹ stóp a podudziami wynosi³ tak¿e 90o. By³o to u³o¿enie zbli¿one do techniki drugiej po³owy ruchu wios³uj¹cego nóg w stylu klasycznym.
W pomiarach si³y koñczyn górnych i dolnych rejestrowano:
– si³ê maksymaln¹ (Fmax),
– 75% Fmax w odczuciu zawodnika,
– 50% Fmax w odczuciu zawodnika,
– si³ê, z jak¹ – wed³ug oceny zawodnika – dzia³a on podczas rzeczywistego ruchu p³ywackiego (imitacja si³y
rzeczywistego ruchu p³ywackiego zwana w tekœcie w
skrócie imitacj¹).
Zainteresowanie autorów skoncentrowa³o siê na:
– zagadnieniu maksymalnej si³y oddzia³ywania na urz¹dzenie pomiarowe, czyli na okreœleniu maksymalnych
mo¿liwoœci si³owych oddzia³ywania powierzchni¹
wios³uj¹c¹ na œrodowisko wodne,
– umiejêtnoœci rozwijania okreœlonej, zadanej czêœci si³y
maksymalnej, czyli tak zwanego czucia si³y.
Wyniki badań kończyn górnych
Si³y maksymalne koñczyn górnych w u³o¿eniu pod k¹tem
o
o
45 i 90 s¹ u ch³opców wy¿sze œrednio o oko³o 3 kG ni¿ u
o
dziewcz¹t, natomiast w u³o¿eniu pod k¹tem 135 ró¿nica
ta jest mniejsza i wynosi oko³o 2 kG (tab. 1). Rozk³ady
wyników badañ nie odbiegaj¹ce w sposób statystycznie
istotny od rozk³adów normalnych pozwoli³y na zastosowanie parametrycznych testów statystycznych.
Interesuj¹ca jest znikoma ró¿nica pomiêdzy maksymaln¹ si³¹ r¹k lewych i prawych, w niektórych œrednich
arytmetycznych u dziewcz¹t nawet na korzyœæ koñczyn
lewych. Zjawisko to mo¿e tak¿e byæ efektem symetrii
obci¹¿eñ si³owych w p³ywaniu.
Œrednie arytmetyczne na ryc. 2 informuj¹ o stopniu
prawid³owoœci odczuwania przez zawodnika si³y, z jak¹
dzia³a on na czujnik. Stwierdzono za pomoc¹ testu t-Studenta, ¿e wszystkie ró¿nice pomiêdzy trafnoœci¹ zadzia³ania si³¹ r¹k lewych i prawych s¹ statystycznie nieistotne.
o
o
o
Tabela 1. Œrednie arytmetyczne i odchylenia standardowe si³ maksymalnych uzyskanych przez badanych w u³o¿eniu koñczyny górnej pod k¹tem 45 , 90 i 135 do
linii poziomej (kG)
o
o
o
Table 1. Arithmetic means and standard deviations of maximum forces exerted by the subjects with upper limbs at the 45 , 90 and 135 angles to the level (kG)
lewa / left
Dziewczêta / Girls N = 15
prawa / right
lewa / left
prawa / right
x
SD
x
SD
x
SD
x
SD
45
o
15,5
4,2
15,7
4,5
12,4
3,9
12,7
4,6
90
o
14,5
4,2
14,7
3,5
11,8
3,7
11,4
4,3
13,0
2,8
13,3
2,7
11,7
2,5
11,1
2,3
-
-
-
-
-
Ch³opcy / Boys N = 25
K¹t u³o¿enia koñczyny
Limb position angle
135
o
– 17 –
Elżbieta Rostk
owsk
a, Lechosław B. Dworak, Krzysztof Kmiecik, Jolanta K
ok
oszk
o
Rostkowsk
owska,
Kok
okoszk
oszko
%
45o
120
18
13,8
18
17
18
13,5
135
90o
8,5 10,2
9,7
11
%
o
45
o
160
8,5 11,9
120
80
22,6
19,8 23
22,6 26,1
28,2
29,6
135o
90o
24,4
23,1 19,7
22,7
29,2
0
0
lewa / left
prawa / right
lewa / left
prawa / right
lewa / left
134,2
128,8
124,3
123,7
137,6
128,8
122,3
109,9
120,7
116,8
prawa / right
dziewczêta / girls
ch³opcy / boys
dziewczêta / girls
116,3
40
115,6
102,1
101,7
102,2
104,2
102,7
101,7
96
99
107,9
94,9
99,7
40
100,8
80
prawa / right
lewa / left
ch³opcy / boys
Ryc. 2. Œrednia procentowa trafnoœæ wykazania 75% si³y maksymalnej koñczyn
górnych przez zawodników i odchylenia standardowe (odpowiedŸ na pytanie:
jakim odsetkiem rzeczywistych 75% si³y maksymalnej jest 75% si³y maksymalnej w wykonaniu zawodnika?) (%)
Ryc. 3. Œrednia procentowa trafnoœæ wykazania po³owy si³y maksymalnej koñczyn górnych przez zawodników i odchylenia standardowe (odpowiedŸ na pytanie: jakim odsetkiem rzeczywistej po³owy si³y maksymalnej jest 50% si³y maksymalnej w wykonaniu zawodnika?) (%)
Fig. 2. Mean precision of indicating 75% of maximum force of upper limbs by
the swimmers in percentage, with standard deviations (answer to the question:
which percentage of the actual 75% of maximum force is 75% of maximum force
as performed by a subject?) (%)
Fig. 3. Mean precision of indicating half of maximum force of upper limbs by the
subjects in percentage, with standard deviations (answer to the question: what
percentage of the actual half of maximum force is 50% of maximum force as
performed by the swimmers?) (%)
Badaj¹c ró¿nice pomiêdzy wynikami dziewcz¹t i ch³opców
odnotowano tylko jedn¹ statystycznie istotn¹: w u³o¿eniu
koñczyn lewych pod k¹tem 135o; wartoœæ testu Studenta
wynosi³a –2,16, p = 0,037 przy œredniej dla dziewcz¹t równej 94,9%, a dla ch³opców 104,2%. Œrednie arytmetyczne
wskazuj¹ jednak, ¿e precyzja odczuæ ch³opców i dziewcz¹t
jest w³aœciwie bardzo podobna (oko³o 4 kG), ch³opcy dzia³ali jednak zbyt du¿¹ si³¹, a dziewczêta zbyt ma³¹.
Kolejnym zadaniem zawodników by³o zadzia³anie
po³ow¹ si³y maksymalnej. Prawid³owoœæ wykonania tego
zadania by³a du¿o mniejsza ni¿ w przypadku 75% i œrednio wyraŸnie przekracza³a wartoœæ 50% si³y maksymalnej (ryc. 3).
Tak samo jak w przypadku 75% Fmax, jedyna statystycznie istotna ró¿nica wyst¹pi³a przy porównaniu ch³opców
i dziewcz¹t w u³o¿eniu koñczyny lewej pod k¹tem 135o
i wynosi³a ona œrednio u dziewcz¹t 120,7%, a u ch³opców 137,6%, t Studenta = –2,19 przy p = 0,035 (ryc. 3).
W zadaniu polegaj¹cym na imitacji wielkoœci si³y stosowanej w ruchu p³ywackim (kraulowym) zawodnicy rozwijali si³ê zawart¹ œrednio w granicach pomiêdzy 58,0
a 69,8% Fmax (dziewczêta) i pomiêdzy 66,4 a 74,1% Fmax
(ch³opcy) (tab. 2).
Podobnie jak w pomiarze 75 i 50% Fmax ró¿nica statystycznie istotna wyst¹pi³a pomiêdzy wynikami dziewcz¹t
i ch³opców w pomiarze si³y koñczyny lewej pod k¹tem
135o (t = –2,03, p = 0,050). Drug¹ ró¿nic¹ statystycznie
istotn¹ pomiêdzy wynikami dziewcz¹t i ch³opców by³
wynik pomiaru koñczyny prawej u³o¿onej pod k¹tem 90o
(t = –2,55, p = 0,015).
Interesuj¹cych informacji dostarcza wielkoœæ wspó³czynników zmiennoœci, które s¹ mniejsze u ch³opców ni¿
Tabela 2. Œrednie arytmetyczne i odchylenia standardowe si³y (kG) w imitacji ruchu kraulowego koñczyn górnych oraz ich procentowe odniesienie
do si³y maksymalnej (%)
Table 2. Arithmetic means and standard deviations of force (kG) in imitation of crawling movement of upper limbs and their relation to maximum force in percent (%)
K¹t u³o¿enia koñczyny
Limb position angle
Ch³opcy
Boys
lewa
left
-
-
-
-
-
prawa
right
Dziewczêta
Girls
lewa
left
prawa
right
x (kG)
45o
90o
135o
10,2
9,9
9,2
SD
3,6
3,4
2,9
% Fmax
66,4
68,5
70,5
x (kG)
10,5
10,2
9,8
SD
3,6
3,2
3,0
% Fmax
66,4
69,1
74,1
x (kG)
7,9
7,2
7,0
SD
3,3
2,9
2,7
% Fmax
62,8
62,3
60,0
x (kG)
8,1
6,6
7,6
SD
3,5
3,1
1,9
% Fmax
62,8
58,0
69,8
– 18 –
Siła mak
symalna kkończyn
ończyn oraz umiejętność różnicowania jej parametrów w ruchu wiosłującym u pływak
ów
maksymalna
pływaków
u dziewcz¹t. U obojga p³ci wzrastaj¹ one jednak systematycznie od pomiaru si³ maksymalnych, poprzez pomiar 75
i 50% si³y maksymalnej do pomiaru si³y imitowanego ruchu p³ywackiego (tab. 3 i tab. 4).
Wielkoœæ wspó³czynników zmiennoœci wskazuje, ¿e
badani najbardziej prawid³owo potrafi¹ okreœliæ 75% si³y
maksymalnej (niezale¿nie od wielkoœci si³y maksymalnej,
która jest wielkoœci¹ naturaln¹), natomiast istnieje najwiêksza rozbie¿noœæ w ocenianiu przez nich si³y w rzeczywistym ruchu p³ywackim.
Zale¿noœci pomiêdzy wynikami badañ poszukiwano,
ze wzglêdu na niewielk¹ liczebnoœæ badanych, z zastosowaniem wspó³czynnika korelacji rang Spearmana. Do
obliczeñ podstawiano procentowy wynik „imitacji” (taki
jak w tabelach) oraz bezwzglêdny wynik „trafnoœci”: procent trafnoœci (taki jak w tabelach) odj¹æ 100 w wartoœci
bezwzglêdnej, bez znaku (modu³ liczby).
Istotny zwi¹zek pomiêdzy specjalizacj¹ stylow¹ zawodników a uzyskiwanymi przez nich wynikami badañ
wyst¹pi³ w jednym pomiarze u dziewcz¹t (koñczyna prawa, k¹t 135o, 50% Fmax, R=0,67, p=0,007). Œwiadczy³oby
to albo o niewykszta³conej jeszcze u zawodników w tym
wieku (œrednio 14 lat) silnej specjalizacji stylowej, albo
o braku zwi¹zku pomiêdzy specjalizacj¹ stylow¹ a umiejêtnoœci¹ zwan¹ czuciem si³y.
Zale¿noœæ pomiêdzy p³ci¹ a wynikami badañ wystêpowa³a nieregularnie:
– koñczyna lewa, k¹t 135o, 50% Fmax – R = 0,38 przy p =
0,025,
– koñczyna prawa, k¹t 90o, 75% – R=0,47, p = 0,002
– koñczyna prawa, imitacja ruchu p³ywackiego – R =
0,39 przy p = 0,014.
Tak¿e sporadycznie wystêpowa³a zale¿noœæ pomiêdzy
wiekiem a trafnoœci¹ rozwijania zadanej si³y:
– koñczyna lewa, k¹t 135o, imitacja si³y w ruchu p³ywackim – R = 0,38, p = 0,016,
– u samych ch³opców rêka lewa, k¹t 90o , 50%, R = 0,47,
p = 0,018,
– koñczyna prawa 135o, 75%, R = 0,44 przy p = 0,027,
– koñczyna prawa 135o, 50%, R = 0,54 przy p = 0,005,
– u samych dziewcz¹t koñczyna prawa 45o, 75%, R =
–0,60 przy p = 0,048.
Bior¹c pod uwagê procentow¹ trafnoœæ rozwijania si³y
(tak¹ jak w tabelach) stwierdzono doœæ du¿¹ zale¿noœæ
pomiêdzy wynikami badañ a czasem, przez jaki badany
umie p³ywaæ (tab. 5).
Ten wynik informuje jednak, ¿e wysoki procent prawid³owoœci rozwiniêtej si³y (tak¿e znacznie przekraczaj¹cy 100%) ³¹czy siê z d³ugim czasem posiadania umiejêtnoœci p³ywania. Wynik ten wskazuje, ¿e zawodnik d³u¿ej
umiej¹cy p³ywaæ zadzia³a wiêkszym procentem si³y maksymalnej. Obliczaj¹c ten sam zwi¹zek przy bezwzglêdnej
wartoœci prawid³owoœci rozwijania si³y (–100, bez znaku)
stwierdzono mniej zale¿noœci:
– u ch³opców koñczyna lewa 45o, 50%, R = 0,45 przy
p = 0,023,
– u dziewcz¹t koñczyna prawa 45o, 75%, R = –0,77 przy
p = 0,0009,
– u dziewcz¹t koñczyna prawa 45o, 50%, R = 0,57 przy
p = 0,025.
Wiêcej zale¿noœci stwierdzono badaj¹c zwi¹zek pomiêdzy d³ugoœci¹ sta¿u treningowego w latach a bezwzglêdn¹ wartoœci¹ „trafnoœci”:
– u ch³opców koñczyna lewa 90o, 50%, R = 0,47 przy
p = 0,018,
– u ch³opców koñczyna prawa 135o, 75%, R = 0,44 przy
p = 0,027,
Tabela 3. Wielkoœæ wspó³czynników zmiennoœci wyników pomiarów si³ koñczyn górnych u dziewcz¹t (%)
Table 3. Value of coefficients of variation in results of measurements of upper limb force in girls (%)
Koñczyna / Limb
lewa / left
prawa / right
K¹t u³o¿enia koñczyny / Limb position angle
45o
90o
135o
45o
90o
135o
Fmax
31,7
31,5
21,2
35,9
37,7
21,1
75% Fmax
35,8
29,2
27,9
34,6
37,7
27
50% Fmax
38,2
40,8
29,4
37,7
48,1
28,9
Imitacja ruchu / Imitation of movement
41,6
39,8
38,5
42,8
46,5
24,6
-
Tabela 4. Wielkoœæ wspó³czynników zmiennoœci wyników pomiarów si³ koñczyn górnych u ch³opców (%)
Table 4. Value of coefficients of variation in results of measurements of upper limb force in boys (%)
-
-
-
-
Koñczyna / Limb
K¹t u³o¿enia koñczyny / Limb position angle
lewa / left
45o
90o
prawa / rihgt
135o
45o
90o
135o
Fmax
27,4
29,2
21,2
28,5
23,8
20,1
75% Fmax
28,2
30,0
23,9
29,9
27,1
23,0
50% Fmax
37,2
37,8
29,9
32,3
33,3
31,5
Imitacja ruchu / Imitation of movement
34,8
34,0
31,2
34,4
31,2
30,3
– 19 –
Elżbieta Rostk
owsk
a, Lechosław B. Dworak, Krzysztof Kmiecik, Jolanta K
ok
oszk
o
Rostkowsk
owska,
Kok
okoszk
oszko
Tabela 5. Statystycznie istotne zale¿noœci pomiêdzy wynikami badañ czucia si³y a czasem posiadania umiejêtnoœci p³ywania
Table 5. Statistically significant relations between the results of examination of the feel of force and the time for which the subject has been able to swim
Koñczyna / Limb
lewa / left
o
K¹t / Angle
Zadana si³a
Prescribed force
Wspó³czynnik korelacji rang
Spearmana R
Spearman’s rank correlation
coefficient R
Poziom istotnoœci p
Level of significance p
lewa / left
lewa / left
o
90
o
lewa / left
135
o
prawa / right
45
prawa / right
o
45
o
prawa / right
90
o
45
45
50% Fmax
imitacja
imitation
imitacja
imitation
imitacja
imitation
50% Fmax
imitacja
imitation
50% Fmax
0,44
0,36
0,33
0,42
0,37
0,34
-0,32
0,004
0,022
0,036
0,007
0,020
0,030
0,044
– u ch³opców koñczyna prawa 135o, 50%, R = 0,54 przy
p = 0,005,
– ³¹cznie u dziewcz¹t i ch³opców prawa 45o, 50%, R =
0,31 przy p = 0,048,
– u dziewcz¹t koñczyna prawa 45o, 75%, R = –0,60 przy
p = 0,018.
badawczymi. Tak mo¿na t³umaczyæ wyj¹tkowy wynik
dotycz¹cy centralnego momentu techniki ruchu ramienia
w kraulu na piersiach.
Poszukuj¹c wszelkich mo¿liwych zale¿noœci pomiêdzy stopniem prawid³owoœci rozwiniêcia si³y w ró¿nych
u³o¿eniach koñczyn, w realizacji polecenia zadzia³ania 75
i 50% si³y oraz w imitacji ruchu p³ywackiego, za ka¿dym
razem stwierdzano statystycznie istotn¹ zale¿noœæ. Wartoœci wspó³czynników korelacji rang Spearmana zawarte
by³y w granicach od R=0,36 przy p = 0,024 do R = 0,82
przy p = 0,000. Jedyny wyj¹tek stanowi³a rêka prawa, 90o,
trafnoœæ 75% a imitacja % r = –0,02 przy p = 0,90. Oznacza to, ¿e poziom umiejêtnoœci ró¿nicowania kinestetycznego jest bardzo podobny w dzia³aniu zarówno rêki prawej, jak i lewej oraz przy ró¿nych zadaniach polecanych
badanym p³ywakom. Zawodnik o okreœlonych umiejêtnoœciach ró¿nicowania kinestetycznego podobnie realizuje
wszystkie zadania zwi¹zane z zastosowaniem tej cechy.
Poniewa¿ jednak wszyscy badani byli, jak stwierdzono w
wywiadzie, praworêczni, a ruchy nóg w kraulu na piersiach maj¹ mniejsze ni¿ ramiona znaczenie napêdowe, ruch
prawego ramienia jest technik¹ najbardziej u zawodnika
utrwalon¹ poprzez nauczanie i trening, i w najmniejszym
stopniu podlega modyfikacjom zwi¹zanym z poleceniami
Wyniki badañ koñczyn dolnych wskazuj¹ na podobne zjawisko kszta³towania siê wspó³czynnika zmiennoœci jak
w przypadku koñczyn górnych. Najbardziej skupione wokó³ œredniej s¹ wyniki pomiaru si³y maksymalnej, a najmniej, zw³aszcza u dziewcz¹t, wyniki badañ si³y przy poleceniu naœladowania si³y ruchu p³ywackiego. Tak¿e zatem w przypadku badañ koñczyn dolnych wielkoœæ wspó³czynników zmiennoœci posiada najwiêcej wartoœci informuj¹cych o umiejêtnoœciach kinestetycznych zawodników.
Wysoka wartoœæ wspó³czynnika zmiennoœci œwiadczy o niskich umiejêtnoœciach ró¿nicowania kinestetycznego w
badanej grupie (tab. 6).
Obliczenia porównawcze wyników badañ koñczyn
dolnych, ze wzglêdu na ma³¹ liczebnoœæ badanych, wykonywano przy u¿yciu testu U Manna-Whitneya. Stwierdzono, ¿e wszystkie ró¿nice pomiêdzy wynikami pomiarów si³y nóg lewych i prawych u dziewcz¹t i u ch³opców
s¹ statystycznie nieistotne. Jest to obserwacja taka sama
jak w pomiarach si³ koñczyn górnych.
Podobnie jak w badaniach koñczyn górnych, zawodnicy z wiêksz¹ prawid³owoœci¹ rozwijali 75% Fmax ni¿ 50%
Wyniki badań kończyn dolnych
Tabela 6. Œrednie arytmetyczne, odchylenia standardowe i wspó³czynniki zmiennoœci wyników badañ si³y koñczyn dolnych
Table 6. Arithmetic means, standard deviations and coefficients of variation of results of measurements of lower limb force
Si³a / Force
Koñczyna / Limb
Dziewczêta / Girls
Ch³opcy / Boys
x
SD
v
x
SD
v
94,6
24
25,4
142,3
35,1
24,7
24,7
145,4
37,9
26
32,6
102,8
33
32,1
lewa / left
prawa / right
95,5
23,6
75% F max
lewa / left
68,7
22,4
prawa / right
72,7
22,8
31,4
104,3
34,5
33
50% F max
lewa / left
59,3
17
28,7
84,5
26,9
31,9
prawa / right
60,9
21
34,5
86,9
30,6
35,2
lewa / left
prawa / right
56,2
55
23,4
23,7
41,7
43
75,8
78,2
22,4
28
29,6
35,8
-
-
-
-
-
F max
Imitacja ruchu p³ywackiego
Imitation of swimming movement
– 20 –
Siła mak
symalna kkończyn
ończyn oraz umiejętność różnicowania jej parametrów w ruchu wiosłującym u pływak
ów
maksymalna
pływaków
Tabela 7. Procentowa trafnoœæ wykazania 75 i 50% si³y maksymalnej koñczyn dolnych, (odpowiedŸ na pytanie: jakim odsetkiem rzeczywistych 75% czy 50% si³y
maksymalnej jest 75% lub 50% si³y maksymalnej w wykonaniu zawodnika?) (%)
Table 7. Percentage precision of indicating 75% and 50% of maximum force of lower limbs (answer to the question: what percentage of actual 75% or 50% of
maximum force is 75% or 50% of maximum force as performed by a swimmer?) (%)
Ch³opcy / Boys
%Fmax
lewa / left
Dziewczêta / Girls
prawa / right
prawa / right
x
SD
v
x
SD
v
x
SD
v
x
SD
V
75
96,2
19,1
19,9
96,3
22,2
23,1
98,0
22,7
23,2
102,9
23,0
22,4
50
120,2
31,9
26,5
121,2
34,8
28,7
131,0
40,4
30,9
131,0
39,0
29,7
Fmax. Przy poleceniu zadzia³ania si³¹ równ¹ 50% Fmax wyraŸnie przekraczali jej rzeczywist¹ wartoœæ (tab. 8). Stwierdzono, ¿e ró¿nice pomiêdzy wynikami badañ dziewcz¹t
i ch³opców oraz koñczyn lewych i prawych s¹ statystycznie nieistotne.
W zadaniu imitacji ruchu p³ywackiego badani rozwijali si³ê zawart¹ pomiêdzy 54,2 a 61,2% Fmax (ryc. 4). Ró¿nice pomiêdzy wynikami badañ ch³opców i dziewcz¹t s¹
statystycznie nieistotne.
dziewczêta / girls
ch³opcy / boys
65
61,2
59,1
54,6
54,2
55
45
lewa / left
% Fmax
lewa / left
% Fmax
prawa / right
Ryc. 4. Procentowe odniesienie si³y (kG) podczas imitacji ruchu nóg w stylu klasycznym do si³y maksymalnej (%)
Fig. 4. Relation of force (kG) during imitation of leg movement in breast stroke to
maximum force in percentage (%)
W odró¿nieniu od wyników badañ koñczyn górnych,
nie stwierdzono ¿adnego statystycznie istotnego zwi¹zku
pomiêdzy wiekiem badanych, p³ci¹, czasem umiejêtnoœci
p³ywania, latami treningu, specjalizacj¹ stylow¹ a bezwzglêdn¹ prawid³owoœci¹ rozwijania zadanej si³y. Natomiast zwi¹zki pomiêdzy prawid³owoœci¹ zadzia³ania za-
dan¹ si³¹ (wszelkie mo¿liwe kombinacje pomiêdzy 75%,
50% i imitacj¹) by³y jeszcze silniejsze ni¿ w przypadku
badañ koñczyn górnych. Wspó³czynniki korelacji rang
Spearmana zawarte by³y w granicach 0,71 – 0,84 przy
p=0,000.
Za pomoc¹ testu U Manna-Whitneya porównano procentowy wynik stopnia prawid³owoœci rozwiniêcia si³y koñczyn górnych i koñczyn dolnych. Okaza³o siê, ¿e istnieje
statystycznie istotna ró¿nica tylko pomiêdzy wynikami pomiaru imituj¹cego si³ê ruchów ramion i pomiarami imituj¹cego si³ê ruchu nóg podczas p³ywania (tab. 8). Oznacza
to, ¿e wyobra¿enie si³y rzeczywistego ruchu ramion ró¿ni
siê od wyobra¿enia si³y rzeczywistego ruchu nóg. Porównanie wszystkich pozosta³ych trafnoœci dzia³ania ramion
z trafnoœci¹ dzia³ania nóg daje wynik statystycznie nieistotny. Œwiadczy to o tym, ¿e zawodnik z podobnym b³êdem
czy z podobn¹ prawid³owoœci¹ wykonuje polecenia badawcze dotycz¹ce tak koñczyn górnych, jak i dolnych. Wynik
ten potwierdza informacjê uzyskan¹ dziêki analizie wspó³czynników zmiennoœci; wyniki badañ si³y w pomiarze imituj¹cym p³ywanie s¹ najbardziej zró¿nicowane.
U badanych p³ywaków wykonano podstawowe pomiary antropometryczne. Zmierzono masê i wysokoœæ cia³a,
d³ugoœæ koñczyn górnych i dolnych, d³ugoœæ rêki i stopy.
Masa cia³a znacz¹co korelowa³a z cechami si³y, zw³aszcza z poziomem si³y maksymalnej, co jest oczywiste. Interesuj¹cy natomiast jest wykazany statystycznie istotny
zwi¹zek pomiêdzy d³ugoœci¹ r¹k i d³ugoœci¹ stóp a poziomem si³y w zadaniu imitacji ruchu p³ywackiego. D³ugoœæ
r¹k i d³ugoœæ stóp to cechy wspó³wystêpuj¹ce. Mo¿na wiec
uznaæ, ¿e to d³ugoœæ r¹k wykazuje zwi¹zek z wielkoœci¹
si³y podczas zadania imitacji si³y ruchu p³ywackiego. Im
d³u¿sze rêce, tym wiêksza si³a wykazana w tym zadaniu.
-
-
-
-
-
Tabela 8. Wartoœci testu U Manna-Whitneya stanowi¹ce porównanie pomiêdzy wielkoœciami si³y (jako procencie Fmax) w pomiarze imituj¹cym ruch p³ywacki pomiêdzy
koñczynami górnymi a dolnymi
Table 8. Values of Mann-Whitney U test which are the comparison of values of force (as a percentage of Fmax) in the measurement imitating swimming movement
between upper and lower limbs
Imitacja / Imitation
WartoϾ testu U Manna-Whitneya
Value of Mann-Whitney U test
Poziom istotnoœci p
Level of significance p
Koñczyny prawe / Right limbs
45
0
90
0
Koñczyny lewe / Left limbs
135
0
45
0
900
1350
553
526,5
405
561,5
522,5
490
0,038
0,019
0,000
0,047
0,017
0,007
– 21 –
Elżbieta Rostk
owsk
a, Lechosław B. Dworak, Krzysztof Kmiecik, Jolanta K
ok
oszk
o
Rostkowsk
owska,
Kok
okoszk
oszko
Jedyny zwi¹zek budowy cia³a z wynikami pomiarów
si³ koñczyn dolnych to korelacja szerokoœci rêki z trafnoœci¹ zadzia³ania po³ow¹ si³y. Im szersza rêka, tym mniejsza trafnoœæ.
Podjêto siê tak¿e zbadania zwi¹zku pomiêdzy trafnoœci¹ zadzia³ania zadan¹ si³¹, czyli umiejêtnoœci¹ ró¿nicowania kinestetycznego, a wielkoœci¹ si³y maksymalnej.
Obliczono zatem korelacjê pomiêdzy si³ami maksymalnymi koñczyn górnych i dolnych a ró¿nicami pomiêdzy
rzeczywist¹ wartoœci¹ 50 czy 75% tych si³ oraz 50 i 75%
wygenerowanymi przez zawodnika. Stwierdzono taki
zwi¹zek dla niektórych pomiarów 50% procent si³y, czêœciej wystêpuj¹cy w badaniach koñczyn górnych, rzadziej
– koñczyn dolnych.
Dyskusja
Podsumowanie
Analiza wyników badañ dowodzi, ¿e umiejêtnoœci¹ rozwijania zadanej czêœci si³y u p³ywaków kieruj¹ pewne regu³y, jednak nie jest to zdolnoœæ perfekcyjna. Wyniki pomiarów umiejêtnoœci dzia³ania zadan¹ czêœci¹ si³y maksymalnej posiadaj¹ wartoœci informacyjne, wskazuj¹ce
trenerowi niedostatki techniczne zawodników. Wyniki
badañ sygnalizuj¹, ¿e zawodnicy, mimo doskona³ego zapewne czucia wody w³aœciwego p³ywakom, w bardzo niewielkim stopniu zdaj¹ sobie sprawê z wielkoœci si³y, z jak¹
oddzia³uj¹ na œrodowisko wodne podczas autentycznego
ruchu wios³uj¹cego. Zadaniem dla trenerów jest zatem
doskonalenie u p³ywaków wra¿liwoœci kinestetycznej
i ró¿nicowania kinestetycznego.
-
-
-
-
-
Analiza wyników badañ koñczyn górnych wskazuje na
dwa punkty w ich ruchu, które powinny podlegaæ wnikliwszej obserwacji. Pierwszym z nich jest zakoñczenie
fazy odepchniêcia w ruchu kraulowym lew¹ koñczyn¹
0
u dziewcz¹t (135 ). Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e dziewczêta
nie wykañczaj¹ odepchniêcia lew¹ rêk¹, chocia¿ wyniki
badañ si³ maksymalnych sugeruj¹, ¿e przyczyn¹ tego zjawiska nie s¹ niedostatki si³y. Sygnalizuje o tym porównanie wyników tego pomiaru pomiêdzy dziewczêtami
a ch³opcami i pomiêdzy koñczynami prawymi a lewymi
u samych dziewcz¹t. Jest to wyraŸna wskazówka dla trenerów informuj¹ca, ¿e w pracy nad technik¹ u dziewcz¹t
nale¿y po³o¿yæ nacisk na wykoñczenie fazy odepchniêcia
0
lew¹ rêk¹. Pomiar pod k¹tem 135 posiada najwiêcej wartoœci informacyjnych dla trenera. Wspó³czynnik zmiennoœci tych wyników jest najmniejszy, a wykaza³y one najwiêcej zale¿noœci i ró¿nic. Koniec odepchniêcia w ruchu
kraulowym ramion powinien podlegaæ najczêstszej obserwacji jako najbardziej czu³y wskaŸnik.
Drugim punktem, który nale¿y poddaæ obserwacji, jest
przejœcie z fazy poci¹gniêcia do fazy odepchniêcia (900)
koñczyn¹ górn¹ praw¹. Dziewczêta wykonuj¹ ten wa¿ny
element techniki ruchu wyraŸnie s³abiej w porównaniu
z innymi elementami – oddzielnie od ch³opców.
Przy porównaniu wyników badañ koñczyn górnych i
dolnych ró¿nice statystycznie istotne nie wyst¹pi³y pomiêdzy pomiarami 50 i 75%, natomiast da³y siê zaobserwowaæ pomiêdzy pomiarami „imitacji”. Oznacza to, ¿e zawodnicy umiej¹ dozowaæ w okreœlony, zadany sposób
swoj¹ si³ê, czyli posiadaj¹ pewne czucie si³y podobne w
ruchach koñczyn dolnych i górnych. W bardzo niewielkim stopniu zdaj¹ sobie jednak sprawê, z jaka si³¹ oddzia-
³uj¹ na wodê podczas autentycznego p³ywania, nie umiej¹
okreœliæ si³y rzeczywistego ruchu. Wielu z nich podczas
badañ na polecenie zadzia³ania tak¹ sam¹ si³¹, jak w ruchu p³ywackim, dzia³a³o si³¹ maksymaln¹, dopiero po
zwróceniu im uwagi zaczynali zastanawiaæ siê nad poleconym zadaniem. Zauwa¿a³o siê u nich mylenie maksymalnej si³y z maksymaln¹ prêdkoœci¹ ruchu. W œrodowisku wodnym umiejêtnoœæ rozró¿niania takich oddzia³ywañ jest bardzo istotna dla efektywnoœci ruchu. Nale¿y
s¹dziæ, ¿e to zagadnienie wymaga u zawodników æwiczeñ,
które spowoduj¹, ¿e nie bêd¹ marnowali energii na uzyskiwanie si³ maksymalnych, które w p³ywaniu nie daj¹
najlepszego efektu. W szkoleniu trzeba wobec tego skupiæ siê na kszta³ceniu ró¿nicowania kinestetycznego i takich jego aspektów, jak czucie wody i czucie si³y oraz na
precyzji po³¹czenia tych dwóch umiejêtnoœci ze sob¹, co
z pewnoœci¹ przyda siê ekonomice ruchu. Na zagadnienie
roli wykszta³cania u zawodnika œwiadomoœci wra¿eñ kinestetycznych zwraca uwagê S³onina (1998) i inni autorzy. Ró¿nicowanie kinestetyczne jest bowiem potencjaln¹
umiejêtnoœci¹, której posiadanie oraz znaczenie nie zawsze
zawodnicy sobie uœwiadamiaj¹. Jest tak¿e umiejêtnoœci¹,
któr¹ mo¿na rozwijaæ poprzez æwiczenie.
Czêsto s³yszy siê, ¿e czucie wody u dziewcz¹t jest lepsze, gdy¿ one umiejêtnoœci¹ czucia wody kompensuj¹ niedobór si³y miêœniowej. Jednak na podstawie wyników
badañ i wysokich wspó³czynników zmiennoœci stwierdzono, ¿e u dziewcz¹t czucie si³y jest mniej wykszta³cone ni¿
u ch³opców.
Wykazany zwi¹zek pomiêdzy wielkoœci¹ si³y maksymalnej a precyzj¹ dzia³ania zadan¹ si³¹ sugeruje, ¿e umiejêtnoœæ ró¿nicowania kinestetycznego nale¿y kszta³ciæ na
bazie odpowiednio wysokiej si³y maksymalnej.
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
Alpern M., Lawrence M., Wolsk D. 1967. Sensory processes.
Brooks/Cole Publishing Company, Belmont.
Dellon A. L., Kallman C. H. 1983. Evaluation of functional sensation in the hand. Journal of Hand Surgery, 8(6), 865-870.
Henley S. 1978. Hand Paddles. to get the feel for Swimming.
Swimming Word, May, 83-84.
Jianyu W. 1994. Effects of a Feel for the Water in swimmers.
Swimming Technique, February-April, 16-17.
– 22 –
Siła mak
symalna kkończyn
ończyn oraz umiejętność różnicowania jej parametrów w ruchu wiosłującym u pływak
ów
maksymalna
pływaków
Stronczynski W., Bajdziński M., Kos H. 1998. Skuteczność gry
piłkarzy nożnych w zależności od różnicowania wielkości
siły – dokładności siłowej. Międzynarodowa Konferencja
Naukowa „Zdolności koordynacyjne w grach zespołowych
i sportach walki”. Biała Podlaska, 24-26 września 1998, 76.
Wołk R., Zatoń M. 1998. Zależność pomiędzy zdolnością
różnicowania kinestetycznego a motorycznym uczeniem się.
III Interdyscyplinarna Krajowa Konferencja „Prozdrowotne
wychowanie dzieci i młodzieży”. Mat. Nauk. WarszawaSpała, 192-196.
Zając A., Kubaszczyk A., Raczek J. 1992. Wpływ zmęczenia na
poziom różnicowania kinestetycznego kończyn górnych
u koszykarzy. Roczniki Naukowe AWF, Katowice, 20, 63-70.
Zygadło A., 1998. Zdolność różnicowania kinestetycznego
u początkujących i zaawansowanych narciarzy. (w:)
Aktywność ruchowa w świetle badań fizjologicznych
i promocji zdrowia. (Red. M. Zatoń i Z. Jethon). AWF,
Wrocław, 129-135.
-
-
-
-
-
Kozłowska A. 1998. Adaptacyjna interpretacja czucia dotyku u
człowieka. Dysertacja doktorska. Instytut Antropologii UAM,
Poznań.
Gellis M., Pool R. 1975. Two-point Discrimination Distances in
the Normal Hand and Forearm. Plastic and Reconstructive
Surgery, I, 1977, 57-62.
Pagano C.C., Turvey M.T. 1998. Eigenvectors of the Inertia Tensor and Perceiving the Orientations of Limbs and Objects.
J. Appl. Biomech, 14, 331-359.
Słonina K. 1998. Związki pomiędzy zdolnością różnicowania
kinestetycznego i wysiłkowym pobudzeniem organizmu. III
Interdyscyplinarna Krajowa Konferencja „Prozdrowotne
wychowanie dzieci i młodzieży”. Mat. Nauk. WarszawaSpała, 190-192.
Starosta W., Rostkowska E. 2001. Struktura i hierarchia
elementów składowych „czucia wody ” w opinii
uprawiających sporty pływackie. Medycyna Sportowa, 17,
4, 165-167.
– 23 –
-
-
-
-
-
Elżbieta Rostk
owsk
a, Lechosław B. Dworak, Krzysztof Kmiecik, Jolanta K
ok
oszk
o
Rostkowsk
owska,
Kok
okoszk
oszko
– 24 –