o relacji wiary i liturgii na podstawie wybranych tekstów ojców kościoła

STUDIA TEOLOGICZNE
NAWRÓĆCIE SIĘ
I WIERZCIE W EWANGELIĘ
32(2014)
KS. PAWEŁ NOCKO
O RELACJI WIARY I LITURGII
NA PODSTAWIE WYBRANYCH TEKSTÓW
OJCÓW KOŚCIOŁA
Treść: 1. Związek wiary z celebracją liturgiczną, 2. Ut legem credendi lex statuat supplicandi – o relacji
teologii i liturgii w starożytności chrześcijańskiej.
Wstęp
Benedykt XVI ogłaszając Rok Wiary zaprosił Kościół do „autentycznego i nowego nawrócenia do Pana, jedynego Zbawiciela świata” (PF 6).
Papież wyraził pragnienie, by ten czas rozbudził w wierzących aspirację do
wyznawania wiary w sposób bardziej pełny, żywy, ufny i fascynujący (por.
PF 9). Rok Wiary jest czasem ożywiania relacji wierzących z Bogiem, który najpełniej objawił się w Jezusie Chrystusie. Co ciekawe, Benedykt XVI
stwierdził, że ten czas jest także okazją do tego, by „bardziej celebrować
wiarę w liturgii, zwłaszcza w Eucharystii” (PF 9). Papież odwołał się w tym
miejscu do stwierdzenia II Soboru Watykańskiego, który postrzega Eucharystię jako culmen i fons (zob. KL 10) – szczyt, do którego zmierza cała
działalność Kościoła, w tym także i nowa ewangelizacja, oraz źródło, z którego wypływa cała jego moc, więc także i moc ożywiania wiary. Rok Wiary
to ponadto możliwość ponownego odkrycia treści wiary. Papież określa tę
treść wiary za Janem Pawłem II przez cztery określenia: „wiary wyznawanej, celebrowanej, przeżywanej i przemodlonej” (PF 9). Gdy sięgamy do
świadectw o relacji wiary i liturgii w Kościele pierwotnym, możemy łatwo
zauważyć, że wiara i liturgia są ze sobą ściśle złączone, od siebie wzajemnie
zależne i żadna z tych rzeczywistości bez siebie istnieć nie może. Teologia
patrystyczna jest doskonałym źródłem dla poznania liturgii i jej postrzegania w pierwszych wiekach Kościoła. Pochylmy się więc nad teologią paKs. mgr lic. Paweł Nocko – doktorant Instytutu Liturgiki i Homiletyki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie.
75
Ks. Paweł Nocko
trystyczną, by poszukać tam przesłanek świadczących o bezcennej relacji
wiary i liturgii.
1. Związek wiary z celebracją liturgiczną
Od początku istnienia Kościoła wiara, jej przyjmowanie i wyznawanie, było związane z liturgią. Życie pierwotnego Kościoła, jak dowiadujemy się z relacji Dziejów Apostolskich, było naznaczone trwaniem
w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach
(por. Dz 2, 42). Szczególny związek wiary i liturgii możemy zauważyć przy okazji udzielania sakramentu chrztu i przygotowaniu do niego, z katechumenatem. Kościół apostolski od początku swego istnienia wiarę wyrażał w krótkich formułach, obowiązujących wszystkich
wierzących. Wyznawanie tych formuł stanowiło kryterium ortodoksyjności w nauczaniu Kościoła1. Kościół zbierał istotne prawdy wiary
w uporządkowanych streszczeniach. Były one przeznaczone w pierwszej mierze dla kandydatów do chrztu (por. KKK 186). Te streszczenia
prawd wiary określane są jako „wyznanie wiary”, „Credo” czy „symbol wiary” (por. KKK 187). Warto nadmienić, że w procesie konstytuowania się terminu Symbolum, początkowo określano nim znak sakramentalny chrztu czy sam obrzęd tego sakramentu2. Godnym zwrócenia uwagi jest fakt, że św. Augustyn za podstawę swojego wykładu
O wierze i Symbolu, rozpoczynającego obrady synodu całej prowincji
Afryki z roku 393, wziął wyznanie wiary, którym wierni posługiwali
się w czasie przyjmowania chrztu, mimo iż był dostępny Symbol Nicejski, którym posłużyli się uczestnicy wspomnianego synodu. Możemy dostrzec, że chrzcielna wiara Kościoła, wyrażana przez sprawowanie sakramentu chrztu, stała się dla Augustyna podstawą refleksji teologicznej3. W swoim wykładzie Biskup z Hippony wyjaśnia znaczenie
Symbolu wiary:
1
2
3
76
Por. Cz. Krakowiak, Wyznanie wiary w liturgii mszy świętej, w: Praedicamus Christum
Crucifixum. Słowo Boże w liturgii Kościoła. Księga Jubileuszowa dedykowana Księdzu
Arcybiskupowi Damianowi Zimoniowi Metropolicie Katowickiemu w 25. rocznicę święceń
biskupich, red.: A. Żądło, Katowice 2010, s. 204.
Por. M. Fiedrowicz, Teologia ojców Kościoła. Podstawy wczesnochrześcijańskiej refleksji nad
wiarą, Kraków 2009, s. 220.
Por. Tamże, s. 210-211.
O relacji wiary i liturgii na podstawie wybranych tekstów ojców kościoła
„Wiara katolicka wyrażona w Symbolu jest znana wiernym, została przekazana ich pamięci. Ta wielka rzecz dokonana została za pomocą zwięzłych
wypowiedzi, aby początkującym, którzy niby niemowlęta ssące mleko, które
odrodziły się w Chrystusie, a których nie umocniły jeszcze głębokie i duchowe rozważania i znajomość Pisma Świętego, w niewielu słowach przedstawione zostało to, w co należy wierzyć, a co właściwie należałoby przedstawiać w wielu słowach tym, którzy czynią postępy i do Bożej nauki powstają
z wyraźną mocą pokory i miłości”4.
Liturgia pierwotnego Kościoła jest źródłem najstarszych świadectw
głównych treści symbolu wiary. Był on przekazywany dorosłym podczas przygotowania do sakramentów inicjacji chrześcijańskiej5. Istniała
specjalna forma przygotowania, nosząca nazwę katechumenatu, który był czasem „poszukiwania echa słów Chrystusa w życiu kandydata do chrztu”. Taki człowiek określany już chrześcijaninem, miał okazję wchodzić w rzeczywistość wiary, czyli poznawać Chrystusa6. Św.
Augustyn podczas takiego przygotowania w Kazaniu I na przekazanie
Symbolu zwraca się do kandydatów w następujący sposób:
„Nadszedł czas, abyście otrzymali Symbol, w którym krótko zawarte jest
to wszystko, w co wierzymy dla zbawienia wiecznego. Nosi to nazwę Symbolu ze względu na pewne podobieństwo w przenośnym znaczeniu do tego słowa, którym jako ‘symbol’ określana jest umowa, jaką między sobą zawierają
kupcy, a która w ich społeczności ma zobowiązywać do wiernego jej zachowywania. I wasza społeczność tworzy umowę dotyczącą spraw duchowych,
abyście byli podobni do kupców poszukujących pięknej perły. […] Na podstawie wiary, która wyrażona jest w tym Symbolu, dochodzicie do tego, abyście
wierzyli w Boga Ojca wszechmogącego […]”7.
Liturgia chrztu była dla dorosłego katechumena momentem publicznego wyznania wiary wobec Kościoła. Kandydat dawał przez to wyraz
pragnieniu przynależności do wspólnoty Kościoła i wspólnego wyznawania tej samej wiary8. Głównym elementem formacji przedchrzcielnej
4
5
6
7
8
Augustinus, De fide et Symbolo I 1.1, PL 40, 181, tłum.: L. Gładyszewski: Św. Augustyn,
O wierze i Symbolu, Symbol apostolski w nauczaniu Ojców, Kraków 2010, s. 27.
Por. Krakowiak. Wyznanie wiary w liturgii mszy świętej, s. 204.
Por. P. Waleńdzik, Historia katechumenatu, w: Mysterium Christi. 2. Historia liturgii, red.
W. Świerzawski, Zawichost – Kraków – Sandomierz 2012, s. 323-324.
Augustinus, Sermo 212 in traditione Symboli 1, PL 38, 1058, tłum.: L. Gładyszewski: Św.
Augustyn, Kazanie I na przekazanie Symbolu, Symbol apostolski w nauczaniu Ojców,
Kraków 2010, s. 69.
Por. S. Fedorowicz, Ewangelizacja przez mszalną Liturgię słowa, czyli msza katechumentów,
77
Ks. Paweł Nocko
było słowo Boże. Św. Paweł poucza nas, że „wiara rodzi się z tego, co
się słyszy, tym zaś, co się słyszy, jest słowo Chrystusa” (Rz 10, 17). Od
samego początku Kościół uznawał ogromną wagę słowa Bożego. Był
to nieodzowny element w formacji kandydatów do sakramentu chrztu,
a więc także w przekazywaniu wiary. Słuchanie słowa Bożego przez
kandydata według św. Hipolita pozwalało na wzbudzanie autentycznego pragnienia poszukiwania prawdy Bożej9, która wyrażona jest właśnie w Symbolu wiary. Ma to wszystko prowadzić do budowania wiary
w chrześcijaninie, na co zwraca uwagę św. Augustyn:
„Apostoł mówi: Ponieważ jeżeli wyznasz swoimi ustami, że Panem jest
Jezus, i uwierzysz w swoim sercu, że Pan go wskrzesił z martwych, będziesz
zbawiony. Sercem bowiem wierzy się dla sprawiedliwości, a ustami składa
się wyznanie dla zbawienia. Symbol buduje to w was, a wy powinniście w to
wierzyć i to wyznawać, abyście mogli być zbawieni. Nawet to, co wkrótce
macie otrzymać jako coś, co trzeba zapamiętać i wypowiedzieć, nie jest dla
was czymś tak nowym, że o tym jeszcze nie słyszeliście. Albowiem zwykliście słuchać o tym, co na wiele sposobów zostało przedstawione w Piśmie
Świętym i w mowach kościelnych. A jednak należy wam przekazać krótko
zebrane prawdy, w określonym porządku zestawione i utrzymane, aby budowała się wasza wiara, przygotowywało się wyznanie, a pamięć nie była obciążona […].10
Liturgia Kościoła jest od czasów apostolskich rzeczywistością,
w której rozwija się Tradycja apostolska. Obrzędy stanowią główną
formę tej Tradycji i jej dalszego kształtowania się. Sakramenty inicjacji
chrześcijańskiej, zwłaszcza chrzest i Eucharystia stanowiły najważniejszą linię rozwoju Tradycji. W tych sakramentach, w ich celebrowaniu,
przejawia się ogół prawd wiary, całość kościelnej wiary. Wraz z rozwojem sposobów sprawowania liturgii sakramentów możemy zaobserwować kształtowanie się najważniejszych prawd wiary. Liturgia chrzcielna stała się podstawą dla ukształtowania się Symbolu wiary na soborach w Nicei i Konstantynopolu. Przekaz wiary dokonywał się także
poprzez eucharystyczne anafory, w których przez modlitwy dziękczynno-błagalne wyrażały się podstawowe prawdy chrystologiczne, pneu9
10
78
RBL 54 (2001) n. 1 s. 31.
Tamże s. 27.
Augustinus, Sermo 214 in traditione Symboli 1, PL 38, 1065, tłum. L. Gładyszewski: Św.
Augustyn, Kazanie III na przekazanie Symbolu, Symbol apostolski w nauczaniu Ojców,
Kraków 2010, s. 91.
O relacji wiary i liturgii na podstawie wybranych tekstów ojców kościoła
matologiczne czy eklezjologiczne. Anafora uobecniała prawdy wiary.
Warto wspomnieć chociażby anaforę św. Bazylego, która na Wschodzie stanowi najważniejsze świadectwo tradycji głoszenia wiary przez
celebrowanie Eucharystii11:
„Ty, który jesteś, Władco Panie Boże, Ojcze Wszechwładny i uwielbiany! Zaprawdę godne to i sprawiedliwe i odpowiadające wspaniałości Twego majestatu, Ciebie wychwalać, Ciebie opiewać, Tobie się kłaniać, Tobie
dzięki czynić, Ciebie sławić, Jedynego zaprawdę prawdziwego Boga. […]
Władco wszystkich, Panie nieba i ziemi i wszystkich stworzeń widzialnych
i niewidzialnych, który zasiadasz na tronie chwały i przenikasz otchłanie,
Przedwieczny, Niewidzialny, Niedościgniony, Nieopisany, Ojcze Pana naszego Jezusa Chrystusa, wielkiego Boga i Zbawiciela, naszej Nadziei, który jest
obrazem Twojej dobroci, pieczęcią równości, okazujący w sobie Ciebie-Ojca,
Słowem Żywym, Bogiem prawdziwym, Mądrością przedwieczną, Życiem,
Uświęceniem, Mocą, Światłością prawdziwą przez którego objawił się Duch
Święty, Duch Prawdy, łaska przybrania za synów, zadatek przyszłego dziedzictwa, początek wiecznych dóbr, moc życiodajna, źródło uświęcenia, mocą
którego służy Tobie wszelkie duchowe i rozumne stworzenie i oddaje Tobie
wieczne uwielbienie, bowiem wszystko służy Tobie.12”
Dzieła Ojców Kościoła stanowią dla nas źródło obecności Symbolu wiary w liturgii chrzcielnej. Według Hipolita przyjęcie chrztu było
warunkiem dopuszczenia do Eucharystii. Było ono poprzedzone wyznaniem wiary w formie trzech pytań. Każdy z kandydatów wyznawał
wiarę we własnym imieniu – Credo­ – ja wierzę. Formuła takiego wyznania w swej treści nawiązuje do tekstów biblijnych, dostosowanych
do liturgii, zgodnie z poleceniem Jezusa, aby udzielać chrztu w imię
Ojca i Syna i Ducha Świętego (Mt 28,18). W okresie katechumenatu treść Symbolu była przedmiotem katechez. Warto chociażby wspomnieć katechezy św. Ambrożego, św. Augustyna czy Rufina z Akwilei.
Od IV wieku katechumenat obejmował specjalne obrzędy przekazania
Symbolu oraz jego publiczną recytację przed przyjęciem sakramentów
inicjacji chrześcijańskiej. Obrzędy te miały za cel wskazanie, że kandydaci mają prowadzić swoje życie zgodnie z poznaną i wyznawaną
11
12
Por. Fiedrowicz, Teologia ojców Kościoła. Podstawy wczesnochrześcijańskiej refleksji nad
wiarą, s. 253-254.
Anafora Bazylego Wielkiego, w: Wieczerza mistyczna. Anafory eucharystyczne
chrześcijańskiego Wschodu, przekł. H. Paprocki, Warszawa 1988, s. 130-131.
79
Ks. Paweł Nocko
wiarą Kościoła13.
Łączność wiary i liturgii nie kończyła się z chwilą sakramentu
chrztu czy Eucharystii, ale przejawiała się w codziennym życiu, w wypełnianiu zobowiązań wynikających z sakramentu chrztu, czy jak byśmy to dziś określili, z liturgią domową. Benedykt XVI w liście Porta
fidei wskazał, że Credo było codzienną modlitwą chrześcijan, której
musieli nauczyć się na pamięć. Miało im to przypominać o zobowiązaniach przyjętych wraz ze chrztem (por. PF 9). Tę zachętę kieruje św.
Augustyn:
„W to wszystko, o czym pokrótce usłyszeliście, powinniście nie tylko wierzyć, ale także często te słowa sobie przypominać i je odmawiać”14. „Symbol
najświętszej tajemnicy, który wszyscy wspólnie otrzymaliście […] zawiera
słowa, w których jest umocniona wiara matki Kościoła […]. Przyjęliście więc
i oddaliście to, co zawsze powinniście zachować w duchu i w sercu, co macie
odmawiać na waszych łożach, o czym macie myśleć na ulicach i o czym nie
powinniście zapominać podczas posiłków. Nawet gdy ciało śpi, niech w nim
czuwa serce”15.
2. Ut legem credendi lex statuat supplicandi – o relacji teologii
i liturgii w starożytności chrześcijańskiej
Treścią Symbolu wiary jest misterium Trójjedynego Boga oraz tajemnica woli Boga względem stworzenia, która wypełniła się w Jezusie Chrystusie (por. KKK 1066). W liturgii i przez liturgię Kościół celebruje tę Tajemnicę, czyli Misterium Paschalne Chrystusa, aby wierni
dzięki niemu mogli żyć i świadczyć o Chrystusie wobec świata (por.
KKK 1067 i 1068). Pierwotne znaczenie liturgii pochodzi ze środowiska świeckiego i oznacza czyn, dzieło publiczne. W tradycji chrześcijańskiej słowo liturgia oznacza uczestniczenie Ludu Bożego w dziele
Bożym (por. KKK 1069). Katechizm zwraca uwagę, iż w Nowym Testamencie słowo „liturgia” nie dotyczy jedynie samej celebracji kultu
13
14
15
80
Por. Cz. Krakowiak, Symbol apostolski w liturgii Kościoła rzymskiego, w: Credo in Deum
w teologii i sztuce Kościołów chrześcijańskich, red. R. Knapiński i A. Kramiszewska. Lublin
2009, s. 18-20.
Augustinus, Sermo 214 in traditione Symboli, s. 91.
Augustinus, Sermo 215 in redditione Symboli 1, PL 38, 1072, tłum: L. Gładyszewski: Św.
Augustyn, Kazanie IV na oddanie Symbolu, Symbol apostolski w nauczaniu Ojców, Kraków
2010, s. 107.
O relacji wiary i liturgii na podstawie wybranych tekstów ojców kościoła
Bożego, ale także określa głoszenie Ewangelii (por. Rz 15, 16; Flp 2,
14-17. 30) i pełnienie dzieł miłosierdzia (por. Rz 15, 27; 2 Kor 9, 12;
Flp 2, 25). W liturgii bowiem chodzi o pełnienie służby Bogu i ludziom
(por. KKK 1070). Wiarę i liturgię łączy wspólne źródło i cel. Jest nimi
Bóg, który objawił się w Jezusie Chrystusie i aktualizuje Jego Misterium przez Ducha Świętego (por. KKK 153, 161, 179, 183, 1077, 1078,
1082, 1110).
Liturgię określiła, oprócz teologii biblijnej, także teologia patrystyczna. Szczególne znaczenie mają katechezy mistagogiczne, w których odnajdujemy teologię łączącą w sobie wszystkie elementy chrześcijaństwa: doktrynę, życie, celebrację i modlitwę. Do najważniejszych
możemy zaliczyć katechezy Cyryla Jerozolimskiego, Jana Chryzostoma, Teodora z Mopsuestii czy św. Ambrożego, autora dzieł De Mysteriis i De Sacramentis. U ojców Kościoła Jana Kasjana, Ewagriusza
z Pontu i Diadocha z Photike odnajdujemy naturalne połączenie liturgii
z teologią. Pojęcie teologii u greckich ojców Kościoła rozumiane jest
jako mówienie o Bogu do człowieka. Teologia posiada również znaczenie kultyczne, jako mówienie do Boga. W sensie ścisłym możemy
potraktować teologię jako „mówienie o Bogu z Bogiem”. Dla wspomnianych wyżej Ojców teologia to przede wszystkim mówienie Boga
do człowieka, czyli modlitwa, czyli liturgia. Rzeczywista teologia jest
tam, gdzie mówi Bóg. Ogromne jest znaczenie teologii jako kultu. Objawia się to w pismach ascetycznych ojców Kościoła, w których teologia utożsamiana jest z najwyższym stanem modlitwy16. Warto zwrócić uwagę, że w rozumieniu wschodnim nie ma teologii bez liturgii.
Liturgia jest miejscem, w którym człowiek staje się teologiem. W tym
znaczeniu u Ojców Wschodnich liturgia była ujmowana jako theologia prima. Jest ona bowiem uobecnieniem rzeczywistości, którą akt
wiary może jedynie dotknąć. Aktualizacja, urzeczywistnianie się Misterium Paschalnego Chrystusa w liturgii jest pierwszym językiem teologii. Z tej teologii wyrasta theologia secunda, teologia spekulatywna,
„która jest konieczną refleksją nad Objawieniem oraz jej proklamacją
w świecie”17.
W tym świetle istotne jest zwrócenie uwagi na adagium, które za16
17
Por. B. Migut, Teologia liturgiczna szkoły rzymskiej, Lublin 2007, s. 40-41.
Por. Tamże, s. 41.
81
Ks. Paweł Nocko
wdzięczamy Prosperowi z Akwitanii – ut legem credendi lex statuat
supplicandi – „żeby reguła modlitwy określała regułę wiary”. To sformułowanie wprowadza nas w relację pomiędzy wiarą, teologią, dogmatem i liturgią. Prosper w dyskusji z pelagianami i semipelagianami, zaprzeczającymi znaczenie łaski Bożej, jej potrzeby w dojściu do wiary
i do prowadzenia życia chrześcijańskiego, powołał się na argument liturgiczny. Wskazał, że obrzędy, modlitwy kapłańskie przekazane przez
Apostołów mają charakter powszechny. Są w całym Kościele sprawowane jednakowo i to pozwala stwierdzić, iż prawo modlitwy określa
regułę wiary18. Fakt, iż liturgia ma pochodzenie apostolskie i szeroki
zasięg oddziaływania oraz podstawowy charakter rytów i formuł modlitewnych, wzmacniają pewność, iż wiara przejawia się w liturgii. Św.
Augustyn zwrócił uwagę, że ten apostolski i powszechny charakter liturgii sprawia, że jest ona autentycznym świadectwem wiary Kościoła. Istotna jest też świętość liturgii. W sakramentach działa bowiem
sam Bóg, Duch Święty modli się w wiernych, zaś wspólnota oddaje
się Bogu przez Chrystusa, z Nim i w Nim19. Stała obecność i działanie
Ducha Świętego w liturgii jest gwarantem prawdziwości modlitwy Kościoła. Francuski liturgista Paul De Clerck wskazuje w tym kontekście,
że św. Augustyn mógłby powiedzieć: „powiedz mi, jak się modlisz,
a powiem ci, jak powinieneś wierzyć”20.
Teologia patrystyczna określa liturgię jako locus theologicus. Stanowi ona wyraz żywej Tradycji i sama jest w niej zakorzeniona. Modlitwa Kościoła zakłada wiarę i ją wyraża, i stąd ojcowie Kościoła liturgię
traktowali nie tyle jako normę wiary, ile jako jej potwierdzenie i źródło
poznania teologicznego. Ze względu na wysoką wartość liturgii Urząd
Kościoła od samego początku uważał za swój szczególny obowiązek
troskę o czystość kultu. Ponieważ heretycy zmieniali po swojemu liturgię, Kościół czuł się zobowiązany chronić i starannie formułować
prawdy wiary, przechowywane w liturgii, w jej tekstach i obrzędach.
Dla przykładu św. Augustyn sprawdzał sumiennie modlitwy liturgiczne
pod względem czystości wiary i przypominał innym biskupom o obo18
19
20
82
Por. B. Nadolski, Lex orandi – lex credendi, Leksykon Liturgii s. 734-735.
Por. Fiedrowicz, Teologia ojców Kościoła. Podstawy wczesnochrześcijańskiej refleksji nad
wiarą, s. 266.
B. Migut, Teologia liturgiczna szkoły rzymskiej, s. 39.
O relacji wiary i liturgii na podstawie wybranych tekstów ojców kościoła
wiązku takiej czujności. Żywym świadkiem takiej czujności jest Credo
Nicejsko-Konstantynopolitańskie, będące owocem rozwoju doktryny
i wyjaśnieniem wiary. W rozumieniu Ojców liturgia była przekazywaniem wiary. W co Kościół wierzył, to samo uobecniał w znakach sakramentalnych i głosił słowami. Michael Fiedrowicz zwraca uwagę, że
teologia patrystyczna samą siebie rozumiała także jako przemyślaną
liturgię, pewną formę dogmatycznej oceny przekazywanej w liturgii
wiary Kościoła21.
Podsumowanie
Po tej krótkiej analizie relacji liturgii i wiary pod kątem myśli patrystycznej, możemy wnioskować, że liturgia to wiara wyznawana, celebrowana,
przeżywana i przemodlona. Świadczy o tym rozumienie liturgii w pierwszych wiekach Kościoła. Jest ona swoistą szkołą wiary. W niej chrześcijanin
wiary się uczy i ją wyznaje, karmi wiarę przez uczestnictwo w Paschalnym
Misterium Zbawiciela, przez wykonywanie Jego kapłańskiego urzędu (por.
KL 7). Możemy w myśli Ojców Kościoła odnaleźć uzasadnienie soborowego pojęcia liturgii jako szczytu i źródła. Do liturgii zmierza cała działalność
Kościoła i w niej Kościół szuka mocy, by tę działalność podejmować, modli
się, by wierni zachowywali w życiu to, co otrzymali przez wiarę. W końcu
w liturgii spełnia się cel wszystkich dzieł Kościoła, a mianowicie uświęcenie człowieka w Chrystusie i uwielbienie Boga (por. KL 10). Kościół wyraża wiarę w liturgii od początku, od zgromadzeń w imię Pana na łamaniu
chleba przez głoszenie wiary i Ewangelii katechumenom, po zjednoczenie
się z Bogiem w sakramentach, zwłaszcza chrztu i Eucharystii.
Liturgia jest źródłem poznania prawd wiary i myśli teologicznej. Bez
niej nie możliwe jest spekulatywne dociekanie w teologii. Jak wskazują
Ojcowie Kościoła niemożliwe jest bycie teologiem bez życia liturgią, jako
żywą rzeczywistością wiary. Liturgia jest nośnikiem wciąż żywej Tradycji
Kościoła poczynając do Symbolu Apostolskiego, bo liturgia to żywy i obecny Pan.
Myśl patrystyczna jest kolejnym z argumentów za tym, by „bardziej celebrować wiarę w liturgii”, by chcieć i umieć dostrzec w liturgii szkołę wiary, rzeczywistość doświadczania Boga, który mówi o sobie do człowieka
21
Por. Fiedrowicz, Teologia ojców Kościoła. Podstawy wczesnochrześcijańskiej refleksji nad
wiarą, s. 267-270.
83
Ks. Paweł Nocko
oraz by liturgia stawała się manifestacją wiary. Słusznym wydaje się także wniosek, by korzystając z liturgicznego doświadczania wiary przez Kościół pierwotny, dostrzec w liturgii siłę i moc ewangelizacji. Jest ona bowiem przestrzenią doświadczania Boga i wiary oraz stawania się naocznym
świadkiem Zmartwychwstałego Pana.
Streszczenie
Nauczanie Ojców Kościoła pozwala uchwycić związek, jaki od początku
istniał pomiędzy wiarą i liturgią. Możemy łatwo zauważyć, że te rzeczywistości są ze sobą ściśle związane, od siebie wzajemnie zależne i nie da się
ich interpretować rozłącznie. Od początku istnienia Kościoła wiara i liturgia są od siebie zależne. Liturgia jest miejscem wyznawania wiary, czyni ją
żywą i daje siłę do jej wyznawania. Sama liturgia stanowi dla nas źródło
poznania wiary i doktryny. Katechezy mistagogiczne są świadectwem korelacji doktryny, życia, celebracji i modlitwy. Teologia patrystyczna pokazuje, że związek teologii i liturgii jest czymś naturalnym, bezdyskusyjnym.
Liturgia jawi się jako miejsce rodzenia się teologii, a jej celebrowanie sprawia, że sam człowiek przez kontakt z Bogiem staje się teologiem. Centralne
znaczenie ma starożytna reguła: prawo modlitwy - prawem wiary. Liturgia
jako miejsce teologiczne jest dla nas źródłem poznania i wyrażania wiary
i myśli teologicznej.
Słowa kluczowe: katechezy mistagogiczne, katechumenat, lex orandi – lex credendi,
liturgia, liturgia pierwotna, wiara, wiara a liturgia,
The Relation between Faith and Liturgy according to Selected
Works of the Church Fathers
Summary
The connection between faith and liturgy, which existed from the very
beginning of the history of the Church, can be easily traced in the teaching
of the Church Fathers. In fact, faith, theology and liturgy are tightly bound
together and depend on each other. Thus, they cannot be interpreted separately. Liturgy is the “place” were faith is confessed. Liturgy makes faith alive and gives the power to testify about it. Liturgy itself is the instrument of
finding faith and getting to know the doctrine of the Church. Mystagogical
84
O relacji wiary i liturgii na podstawie wybranych tekstów ojców kościoła
catechesis is the best proof of the reciprocal relation between doctrine, life,
liturgical celebration and prayer. Patristic theology demonstrates that the
connection between theology and liturgy is a natural and undisputed fact.
Liturgy can be seen as the place where theology is born and worship, understood as the relationship between the human being and God, makes the
human being a theologian. The ancient principle lex orandi – lex credendi
proves its importance here. Liturgy as a locus theologicus becomes the instrument of getting to know and expressing faith and theology.
Key words: mystagogical catechesis, catechumenate, lex orandi – lex credendi, liturgy, ancient liturgy, faith, faith and liturgy
85