J.-M. Gonin, O. Guez, Upadek muru berlińskiego

J.-M. Gonin, O. Guez, Upadek muru berlińskiego, przeł. M. Tomaszewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 260.
Z okazji dwudziestej rocznicy zburzenia muru berlińskiego Wydawnictwo Naukowe PWN udostępniło polskim czytelnikom najnowszą książkę
francuskich dziennikarzy Jean-Marca Gonina i Oliviera Gueza, w tłumaczeniu
Macieja Tomaszewskiego.
J.-M. Gonin pisze reportaże zagraniczne dla Figaro Magazine. Jest
autorem licznych artykułów o schyłku reżimów komunistycznych w Europie
Środkowo-Wschodniej. Jesienią 1989 roku jako dziennikarz L’Express donosił
o upadku muru berlińskiego. O. Guez jest absolwentem politologii, stosunków
międzynarodowych i prawa. Jako współpracownik Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie przebywał na misji w Bośni i Hercegowinie,
a jako dziennikarz pracował we Francji, Belgii oraz w Ameryce Łacińskiej.
Podstawę źródłową pracy stanowią publikowane wspomnienia, dokumenty archiwalne, a także świadectwa osób prywatnych. Francuscy dziennikarze opisali wydarzenia kolejnych dni, począwszy od 6 października, aż
do 11 listopada 1989 roku. Najważniejsze zdarzenia obserwujemy oczami
bohaterów, dzięki czemu możemy poczuć się prawdziwymi uczestnikami
berlińskiej rewolucji. Zgodnie z powyższym na kartach książki poznajemy
historię członków organizacji opozycyjnych Nowego Forum i Demokracji
Teraz. Razem z nimi kryjemy się w nieznanej kamienicy, uciekając przed
agentami Stasi, uczestniczymy w spotkaniach i nabożeństwach organizowanych przez duchownych ewangelickich, 9 listopada słuchamy przemówienia Günthera Schabowskiego, a w nocy przekraczamy mur na przejściu
granicznym na Bornholmerstraße. Towarzyszymy również przywódcom SED
i Stasi. Wraz z Erichem Honeckerem przygotowujemy się do uroczystości
z okazji czterdziestej rocznicy utworzenia NRD, przypatrujemy się również
jego odsunięciu od władzy i przejęciu jej przez Egona Krenza. Obserwujemy
razem z Michaiłem Gorbaczowem stosunek Helmuta Kohla do die Wende
– zapowiadanej przez kierownictwo SED zmiany kierunku polityki. Przypatrujemy się działalności oficerów National Volks Armee i agentów Stasi.
By przybliżyć czytelnikowi atmosferę tamtych dni, nastrój panujący zarówno
wśród członków organizacji opozycyjnych, jak i przywódców SED oraz Stasi,
autorzy zdecydowali się przedstawić historię berlińskiej rewolucji w zbeletryzowanej formie. Ponadto pomaga to zrozumieć postawy, oczekiwania i obawy
członków organizacji opozycyjnych i elit partyjnych, ponieważ wszystkie
wydarzenia poznajemy oczami ich bohaterów. Godne podkreślenia jest to,
że autorzy nie dążyli do heroizacji (czy w wypadku członków partii i aparatu
356
recenzja-Jacek.indd 356
2010-01-28 14:54:45
(rec.) J.-M. Gonin, O. Guez, Upadek muru berlińskiego, Warszawa 2009
przymusu szczególnej dehumanizacji) postaci głównych bohaterów berlińskich wydarzeń. Zostali oni przedstawieni jako normalni ludzie borykający
się z problemami, przeżywający emocje związane z dziejącymi się obok nich
epokowymi zdarzeniami.
Warto zauważyć, że autorzy umieścili opisywane wydarzenia w szerokim
kontekście historycznym (co nie jest łatwe ze względu na przyjętą formę
powieści historycznej), zauważając wpływ osób i organizacji dążących do
demokratyzacji życia publicznego w Europie Środkowo-Wschodniej
na proces przemian, który doprowadził do zjednoczenia Niemiec: Michaiła
Gorbaczowa, Helmuta Kohla, Lecha Wałęsy, Solidarności. Francuscy dziennikarze opisali zaangażowanie członków Nowego Forum czy Demokracji teraz,
organizacji działających na terenie NRD, nie zapominając o przedstawieniu
ich reakcji na upadek muru. Zwrócili także uwagę na postawę duchowieństwa
ewangelickiego, udzielającego pomocy i wsparcia opozycjonistom.
W książce próżno szukać przypisów odsyłających nas do archiwaliów,
memuarystyki czy prasy – nie jest to monografia naukowa. Czytelnik może
czasem odczuć brak wskazówek umożliwiających pogłębienie wiedzy na temat
wybranych zagadnień przez kontakt ze źródłem. Niemiecki wydawca, Piper
Verlag zarekomendował książkę francuskich autorów następująco: Historia
– prawdziwa, jakby przedstawiono dokładną dokumentację, a opowiedziana
– jakby powieść. J.-M. Gonin i O. Guez przedstawili historię upadku muru
berlińskiego w atrakcyjny i nowatorski sposób. Książkę, zasługującą moim
zdaniem na pozytywną opinię, chciałbym polecić, posługując się słowami
prof. Władysława Serczyka: historycy w dążeniu do przedstawienia profanom
uprawianej przez siebie dyscypliny (…) starają się swoje prace upstrzyć cudzoziemskimi terminami, mnóstwem liczb i wykresów (…). I tak pojawia się coraz
więcej nudnych książek. Podczas gdy, historia musi być ciekawa, bo ciekawe jest
dzisiaj, które jutro stanie się (…) fragmentem dziejów. Autorzy zrelacjonowali interesująco i rzetelnie jedno z najważniejszych wydarzeń w powojennej
historii Europy, dzięki czemu pozycja zasługuje na uwagę czytelników.
Jacek Kordel
Wahr wie eine Dokumentation, erzählt wie ein Roman; cyt. za:
http: www.piper-verlag.de/sachbuch/buch.php?id=15757&page=buchaz (12.11.2009).
W.A. Serczyk, Poczet władców Rosji, Londyn 1992, s. 6.
357
recenzja-Jacek.indd 357
2010-01-28 14:54:46