PADWA.

t
PADWA.
STUDYUM Z DZIEJOW GYWILIZACYI POLSKIEJ,
Q
Y
-
I
4
Rtokolwielc ocenin klytycxnie ruch naukowy zagmnicq,
tyczqcy siç tegosamego przedmiotu, tenmote za d e m l nie
wehnie, i t z materyalufagrornadzonegonieuczyn~lem
wyW stosnnlrach
dawmctwa okazalszego Srodknmi niewiellrleml,
rozmaltych, dokonnlem swegoprzedslgwziçcin, a Jnlrlrolwiek
widzq, Se ow00 meJ platy lichy,to jednak cleszg mç, fie
sp~awçtç wyplomadzilem z odmetu, i rnoke daledposunt$em,
mk to zaglamco, ncxynlono. Dxielo l m bywanigdy wiçlcsze
od matelyl 1 lrodkdw oblobienln, i niechone
mule s4dxq.
Teraz rai ko6rzqe, muszç siç plxyznadJ Lo tnlrke tomat
obecny nie Jest mq wlnsao8clq Plof Molawskl we wspomnianym odcxycie pow~edz~al,
te lzlonoglnfia o Pndw~cW XVI W
z uw~glçdnrenlemPolakdw, tam przebywnJo,cych, bylaby xndaniem ze wsxech mial wdziçcxncm. O W xobaczymy t o
pomkeJ
1
ZNACZENIE PADWY,
1
3
I
Jeillby lrtokolwiek chcial uxasadnind plzyc7Jñy, dla kt&
lych powstaJG wlelk~exdaizenln, 1 W matematycxnyspos6b
obhczad skutlriplzewlotdwduchowych,tenbylbypodobny
do cxlom~eka, CO nia maJ9c dm nrgusowych, chcialbyby6
algusem 1 tldmaczgd Jasno to, mego Barn dohrze nie wldzi,
8pwatus pat, ubi 'Udt, n plawdg te prr"y~qÓwypnda przedewsxystklem m history, gdxie 1odzq s ~ çalelklefalda bea
przyczynnpodyktycxnych 1 xmkaJ4wielklcumysly hez konselcwencyJ logicznych Cyw~l~eaoya, od~odxen~nma
nie uspmwiedliwienla an1 W ewolncyl chrxc8crnhslnego ducha, a111
W omych rzekomycll lesztkabhpognhstwa,meuJnrzmlonego
Jeszcxeplzez ch~ystyanlzm, an1 W Jdclenldtaru
zrneczenlu
umysh plzex echolnstycyxm, lrtdrego llllrnanizm m a by& utby
odw~otnymslrntlr~en~, ,ani
wleszcIe W post~powymrozwoJn
p l w y Iudxlro$c~,ktdra lrlocx%cjakoby mecllug plunu n a p ~ d d ,
m e m 6 zupehic, z czern SIG spotlcn Podobn~ej d c na nleho
~ ~ W Y :chwilo
I J ~ cbmulne i pogodne, talc 1 \v histolyiludzkoAGI q oklesy ciemne, Jak noc, 1 Jasne, Jak dme6 WE16c1
odnlatu podnosl Big nagle zzslona. W ohietleniu stu dofic,
nnioskoszneJ ]gee dzieJdwJ pokaxu~s,sigsxelegl geuiuszbw;
i
l
G
I
!
waIcz4, szturnqq, cuddm d o k a 4 4 Zaslona spada I zn6w
ponuro 1 oklopnle. Kto gra plzed nami te wlelkq ,,komedyQ"
kycm, Bbg czy rfxturs, oto kmestya.
Cymiliaacya odlodzeulaIIo d z i h SIÇ nieznacxn~eI ogarugla
jak plornieil cal3 Eulopç Cywvlllzacytt t a m l a h dwlc chalnktelystycxne stlony : aaprx6d, l b byIa ks1qltkow4, studyowang, po
wtbre, II: by€a nt tystycznq Llteratula klnssyczna,kt6lcJ t1 adycya cxynnn zupehle byla zamall~.
ns Swlecle, odkyla mowu
wskuteknlexbadanycll
p r z ~ c ~ yI n xostaln matcrys, tworcza,
rnydli I dqte6 wlekn Z'tczgto finnlaln~essale6 na tynl punlrcle
I upowszechninc J % go~qcalrowo, a t stein W teJ splawle nle
11~gla szkoh 1 nle zawa~la ~g W obreble pedagogicznym.
FaZn plze~6clowa plxypatlhna welr XVI, a lolg semmnalyum
odegrulapomekqdPadwa
Rlnssycyzm prxecl upadklenl
nxczelnego
stnnowlslra,
gdyJeszcze po1nsxnl oglomnlerozlegly
og6l kmestgi, wywar1 zbawlenny wply\v na metode myhh ludzklch, mianowlcle tern, t e rsprowadz~lIrrytykg tekstu mdwonego I plsanego,
a wtrop xn n14 klytylre x~awlsk PowstaJetym sposobem nowa
nauka, tiloloq~nlacyollalna, kt61 a stanowl mllq glmnwstylrg
umyslowq, n CO gldwn~e~sza,pomstqq nxulrt p ~ z y ~ n d u ~ c z e ,
ktbre za Jeclnym tchem otwally
plzed
ludzkobcq
nowe
i okywczehoryxont) uczud, ploblenlbw I skutkbm. Jeih filologli naleiyp~xyplsac JCSLCAC niejasno, Wal to84 nn11kow4
i w~chowawcz4W tynl peryodsle, lriedy zac~qlaby& myltlatlaurq z Iratedl, a iw1adomo4c1 glanic swolch nie pos1a(luIn,
to p e z dmvny S W ~ JmpIyw na naulri przyrodnwe,stnla
Sig olla matkrq ~~owoczesnego
post$pu 1 (lhvignla,przenatnq.
W uhwlndomienlu lurlPko8cl Stalo SIS zah tak,
w XVI m.
od wydztwnlctw aldyilsklch lozpoczqla SIG rnlnbclwvu, wkolna
fiIologla, SL nieznnneplamdyprsylody
pocxely bJlS w3nBule
wtedy P O ~ Y W Z I J ~pzednllotenl
C ~
badawczym Kt62 mlal naqwczne wyplynqd na wtdoanie, Je611 nie Pndmn, ktdln s t d a
naJbllieJllrchowi wydawniczemn i slodlri nqwlglrsze posia(lala do doAwiadcze6 eksperymentnlnych 3 Plemqdz pst tallzmanempostçpu.
pad^ n rozporzqdzala bnJecLnyn1 budketem
a .I
=-
i>*
1
_-
namy sie, fie x Irodcem XVI W. Jestwhbclwie tyllco Jedna
sztnka, weneclra, 1 plzemysl altystycxnyjeden tylko, ktdly
\ pod Qm przydomkiem xbyt doblze Jest many:lutula
wenecka,zwielclndh weneclrie, oplawa weneolra, pa'lass weneclcl, aksamitwenech
Rldl Stefanpisze
l ) do
Reszki *
I ,,(My bedziecle W Wenecyl, kupclemiczterysztuklmodnego
aksamituU- n t a h h zamhvlehbywalo wiele.
Jaklm sposohem Padma wydobyh Sig na naczelnestanowisko we Wlosxech, tego leszcxeniewytldmacxylem.
PO
lozbiclu I g i W Cambra1 (1511) wyplynglaWenecya,
chod
nlde padstewko , Jako plxedstawdelka mtelllgeutneJdyplomacyi i adminlstlncyi, whbd nieulcsztalconych stosnulcdm*
Europy. Pielwinstel; ten dal:Eycle Padwle. Z podzlwlenla
, godnq ~asnohcigi energ14Wenecyaz~cxynila
z Pndwy 118plzdd centralny nniwelsytet wenecki (1&8), nnstçpme wloski,
a w1esxcle europeJsln$talo sie toplxedcwszystlriem
W ten
sposdb, 1k W I . 1525 stworzono W stollcy ladg szlrolnq, vi-
1
1
i
1
'
~nstytucyipow~elzono 1 ktdlejaldawe flagmentach do dx&
dnla letuiejq. OtdiczytaJgc m nich3), plzelcoaao SIÇ moha,
ik rxqd weneclcl lotyl: oglonlue summy na ten salrlad , ik z trosklimo8c1g zaxdlosneJ math zatrxymywd wysokieml pensyaq
nli (do 1500 flolendw) I spIowadxa1 doh na~lepsxgch nmtlzdw,
ik zdoluym llauczyc~elom dawn1 stypendyn i uhtwial wyclecxki naukowe') do Dalmacyi , Eglptu I lndzlq, fie atara€
Sig xaopat1qh tloblze calo, exlmlg i nle sxcxçclxil nnlrlnddw
na oglbd bolanicxny, muzeuln nnato~n~cxnaitd W cingu
legosamego stulenn buduJe rnlnsto ohsxeruekoleglum Bovis,
x WZOIOWO u ~ x y l z o ~ ~ sc dr nm~ i wyltlarloweml, zcgrlrcm, obslngs, i lnncnll ImtrrebamI , nc./nlowle padewsay otrzymu~gwlele
ulntwie.6, ~ ) ~ z y w ~ l e1~x\\oluieíl
hw
od ce1 tym
i
podobnych
I
l)
MS Jag., 1136, 19
Papadopol1 fI/d V ~
U Z rot I, 72.
Zmlaszcxa tom 63 i 419
)' ,SI transfe~~eoanelle monta,ona della M o ~ ~ ~ I c Rove
, sono
molte coae degne er1 utlh pel 11 giu1dmo nostlo 111 Padova
List Reform do Angmllary 1657
u-
!
I LI - 3 r',
-P
--u
- --
--/-
-----
10
11
y
1
:
Ossohnskl, can CI.,
Patavvmm
lens, Acta #fir. Q 1561
Mg1 Alb. Leopoliensls collega muor adextelnasnationes
excollend1 lngeni~causa plof ; A c h rrrstr CI 1562 Perm ~ m o regia data mgIo Thomne Plotlcovlens~, collagae
maio1*1, ut a collegio Crnc t l ~ b u sannla lntcglls alme valeat
ad extelasque nationes excolland1 lngenii g1. plof ; 1563
Stan Sredzlllslrl, enn Clac., discedlt ex Regno Pol. in
partee Itahre, Lrbr I r i ) chrvr cap CI nr 1571 Hier. KlzynnBanowskl, abbas Tlnciensls,profic~scltuladeatelnns
hones,praescrtlm voloin paltesItahae,
cum shldlolum
suolum pe~fic~endorum,tum etlam visendl cama 1td
') W l a h w s cyfra JeSi 630 na p ~ a w l eW G 1 latach, a 56
nn medycynle W 7 latach, blolqc poMwkg ultinmoutan medykdwza Polakow
2) W a l r b c l ~Col1 Leg I, 384 W Padwle zaplsano pod 1 1545
Expedatm corastlrb d e Polonbck Goby to znaczylo?
3) Z Bolonil sprowndzono Rolelusa, z Padwy Gundellusa
Qas~usa, 13uccell~,Mik Leonlcens da Este Plerwsl
by11 plawnlcy,reszta medycy Champi U&. C I zf
f
I
E
i
i
13
12
-f
.-
14
dad Sig nle claly, 1 wqtle lstotki pusxcxaly slg nadrdekie
poludmel), tehy l1rxywle86 z pornoterntenzapachkultury,
Istdly xamlacnlglowy nqtc7yruorn
Co SI$ xn6 tjchy owel lozma~tosc~,
to ona letala nietylko W dwczcsncJ cyw~l~zacy~, ale takteW teJ olrollrano8cl,
Se m pohlltu Padwy bylytermyapoílskie,modne
W m'ym
czasle lc%pIele, do kthrych qe!krltdo wielu cborych i elegantdw, rn1gdx-y nlmi natnra1111ePolaay g) Miasto wiçc to, d z ~ w nym xbleglcm tysqca ponodow,nabylo
dln nas waltoBu1
w ~ c ~ k s x e111%
~ , np Be11111 dhielcJsry I OdtendazarazemSznmne wllle. pysme palace, festyny cxeote, zmlnnaustawiczna
Tennaplyw nleustanny naJ~oxmmRltsxyc11tywioldw spowodowal W kndcu x d o t e n ~ e hotelu cxy zapzdu polsklego,
ktdly sta1 ledo lco8clola Iw AntomegoP1erwsz4
wxmlanl q o nlm spotykamy pod 1. 1556, a ostatnq pod r 1589
Wiadomolcl name pod tjm mxglgdcm sn, n~edostatccme,ale
xdaJe 619, Se to by€ don1 ~7ynszowy,Itrdly Polncy ~ s p d l n y m
kosztem nnJmowal1 1 x )glu do Igk1 bcz dalshyclr xobowqxa6 sobio odstgponall Dom tcn zwal s1ç W nlowie potocxnel contulel mua lub A o s p t ì ~ ~ nPt o l o n o ~ u m , a ucxestnlry
contderndes Manucynsh 4, IVJ m i e m J J C O tAlc11 M spdlnikdw W htach 1556-1559
LeLefisLwgo, Nldecklego, Ma-
y
.c
') ,1593 wysh€em zulez PO panny m€ode Tenczyhskle do
Wloch Pam Zb Ossohnsklego.
Konarskl do Commend 1667 ,In valetudinls meae cura
aqua1 um Apomtnnim potll, ad
ver especto, absol~~toque
meos meconferam'
(Nzcna PoZ 27 B), Mlk. Rntlmw~lt,
marszdek, do tegok 1580. ,,Balner~ P~LtltnvIna nlllllmlhi
plofecerunt, snndent medm , ut ad Lucensra mo conforam'
(LM P)w c 26), Bolognetto do kard dl Como 1585 n Gwolarno
Fillpowski e per andaleal bagnl dl Padova" (NIOU. h l
21),,,l592 Nlc Radrlwlll, dux ln Olica, Palatmus Trocensla, Patavil una cum coniuge sua cama recnpernndae
valetudinis mauensY (Mutnr Nat P O L ) , n 1599 Polonuß
episcopus,magnaenmplitndlnls
vlr (Roerahwskr) Putavil
est et curandae valetudinl et qumtnnne fehl1 depollondac
operam datu ( @ h e G ~ o t m r $
3, Arta Nnt Germ Art 1, 167, 197
4, h'plae Mmwtsr Ven 1583
15
17
II.
WYDZIAL PRAWA.
glomadxonyplzez dawnledme cxasy JeAli czego humanixm
nypdxnled dotlrnql, to plan's Pomln9waxy Alciata, wsxyscy
plawnlcy dwczehni tkw111 sllnte W tladyoyt Bredmowlecznq,
oblabiqJalc prhytern temata xutyte 1 dlobne kwestye, z Iztdrych
calobcl nlldme mia1zloky6, ani tet slrladad nte zamlerxy€.
Plnwo byio natenczns stmp~esxa~s,
11aulr4, z ktb1eJ dnch ulecial, i egzystowalo 1nczeJ W I ~ I ubocznych
Ç
czynnlkbw, ktbte
nle dt1~4801 pedu do iozwoJu, ani trehci do kycyau.
Po ustalentu SI$ tylnnn na caIym pdlwysple, xatlzynlala SIÇ na 300 lat ewolucyn spotecxedstwa wloslncgo. NIC
wiec dxlwnego, $e w tych wa~~~nlraoh
nie posunpl SIÇ naprxbd ~ O Z W ~P OJ J Q ~ plawnych Gdyzwntymy, Se IbwnoczeÉme nast4pilwtedy roxklnd xasarl molalnych, to poJmlemy,
ke dla lndywiduum haderntycla musiah slg stad lralyela,
1 $e do d x d n n l a p o w o h e zastalynatuly
mnieJ wxnlosh,
ktdre bytowdy w h b d nalodu nte W m i e Idealu, lecz W m Ç
znacxenla cxyli slcutku swo~ch usitowah Nauce aatnrnlnle
nie sp1xy~t13ytnlrle olrollczno$ci, bo nauka cxerple zawsze
tywotue sokl x tywotnodcl spolecxehstwa, knrmt eig za8 u
rirddla czystych ~ n t e n c y ~
I wiellrlc] plrtwdy, na
lrtdle
we
Whsxech mlqsca J U L nie by3.o.
Nie ldzle xatern, liby we Wlosxcch prnwnictwo wtedy
nte kwltlo Owszcm, talc loxhndxoae spoleexeílstwo, ~ a l tamto,
r
potlxebowalo 1 wielu prawnlkbw 1 dawalo pole do wielu nowych i cielrawych obscrwacyJ. Ale bylyto ltwerrtye, kc SIÇ
taIr wyrnkç, lrnpillulne, sxcxegblovpe, lrtdre dnch wlelki mhgl
Rtawtad ungruncio xns.~du~csynl,n l u d m zwykli sprowudxalt Je I ~ A telrenshstrnkcyl
i kornblnncyi. Zleszt.4 takie
axynntlri nie popycha~qnigdy aaukl, bo JO, zatl%ymnJg prxy
sobie 1 zc sxlrodo, calohclwi@q 11 d~ob~axgdw
Profesoromo prawa W Padwle l) lekrutowali SIÇ plzedewsxystklcnl z xastepu adwolrntbw i ulzçdailrbw I xyldu weneclricgo ilombardxklego, a uoxonodd lall K I O M ~ .naturalnie
~
pewne cechy btbrolrratyxrnn 1 pedantelyi. Lety to W natu-1)
Iiorzystam obiicle z Papadopolego II&.
239 - 289.
g y m ~Patav
2
I,
I
18
1 ze
19
sob4 wlellrich celdw nieposlndui
zdohymnnq bymatylko
prrezplacç I plxeciçtnewyksztalcenle
Okolrcz~lobb tç obJaBnla wcale doblze posta6 Gwidona Payuolusn (165515981, eludgts,ktdly zaJmowa1L.--siçplnwem i o liteluclru i
dxl$ JeszcAe slyme J ~ C Oautor waxneJ history literatury
swego przedmlotn
Wlalclaeml
typaml
profesolbw
padewskich
nle so,
Jeduak uczenl, d e tak zwanlmplywowl W smym czasie ludxle, zwlaszma MalaIr Mantua-Bengvldlus
(1515-1582) I
__B u tlomleJ
S
1
l
v
a
t
l
c
1
ì
P
(
l
~
~
~
~
l
6
Plelwszy
0
3
)
z adwolratn, a
"
&ugl z xi'ëinlnuiud wyldsl ua pofeso1a, oba znd plzex ~ I O feeulç doszli do wlelklcfi xnszcxytdw 1 obdarneni zostall metyllro w~so hem^ godnoham1 ) ale nawet wy~4tlraweml tytu
laml 1 tlelsolaryami laqdowenn Mnrelr Mantua hyl gIoBnynt
obroúca, W splamarhklymrnalnych I na tern stanowisku dolob11 s q lnnl@lru Jako plofesoloml, wolno mu bylo nia wyIdadad 1 iyl sohle Jak mngnnt Jaki W szumnym pahcu, ktdly
zbudo\vd obolr Itolelola Ba Justytly I ozdobil bogatq lcollekcy4 ~ze./,b1 mollet sta~otytuycll S~lvat~cus
pudcll SIG nafale
politylrl 1 W uslugnch lzqdn polbsl W pielze. Ukywnny do
niezllczoneJ 110Scl misyJ politycznycb, zmlusxcza talrlch, ktdle
mlaly cllalaIrte1 pa~vnlczy,wymowny, pzyJemuy, wyksatnlcony, dosLedldosLnloneJ powngl 1 W lro6cu plclmb osobnym
oldelem (lew bw Mallta a n Inficuchu zlotym) uduowany
xostal. Oba plsa11 dosyc!, ale nic cloakonalego, blmek Man
tna uatulahie uqcej, Jako spolroJny knpltnllsta, 1 dzll bywa
wsporninnny zn S W O J ~histolyç htelntuly, podobnq do Pancl101t.1, wspblczebnle xad by1 xnnny llcznlorn za nie7ly podlçczuik Mdrvl€ on p~glrua,laclna,, a Jego lromentalz do de
lrretn chwali Schalte.
Benavidiusaplzypomina Angellls Matthsemus (1578lGOO), tnltde ndwolrat 1 baldzowykwintny cz~ow~elc.ZnJmoWal on siq nietylko, jalr tarnten, wloslrg lltelntnrq, ale talcSe
filo~ofiq, optylrq i nstlonomlq Rylto plofesol balclxo wymowny, 1 zawsxe mal pelno sluchnczbw na sworcll wykladnch
lazen1 zai z Mnnttq on1 pxedstawlcielaml tego dyletnutyzm~~
2*
--- -
---
-
21
wag1 obce, skwapliwle
i
chwytauo
tu i ondzle pokazuJqce
gwlazdy. Z go8ci owych wymlenlOby naletalo Fillpa Declusa (1501--1505), Franc~szlraCul tiusa (1528-1533) 1 Maq a n a Socyna mlodszego (1530-1540), Irtdrych an drogle
pienipdm h p g a n o i niebawem tlacono Mlmoto, i ci uwielhen1m~stlzow~enle zaslukyh sobie Sadncm dzielem na taka, slawg ßyl-ytoblyazcxgce talenta, alLn!e- W'elcy- nczeni,
ktblzywedlugSavgnyego
*) zawds~çcxal~wigceJ osobistym
p1zymlotorn, nlk ma1tohcl un~yslowe~,
1 ostatccznie W hlstolyl
nauln nle poxostawlll lmlon nlehmiel telnycll
ChnalqJednak wIahclm4 unlwel sytetu padewsltlego,
Jak pizynnJmnleJ z przedstawienmhisto~ylrdm tego zalrladn
wnosid molno, by11 plzedewszystkiern c1 plofesolowle, lrtbrym
szczqicie s p ~ x y ~ a lWo osiqgnlçciu wysolr~ch g o d n o h i , 1 dla ' '
pocllwycellla tek tcJ foitllny zbiegnno SIÇ poczescl tnk thunnie lido Padwy Plofesulynawct pldtrowal tu Jeden z Medialch
(Ansvitlus 1542-1548), ale do niczego nie doszedl. Nntomiast w s p o ~ c z e ~ nwykladaJpcy
~e
z Socynern, Plotr Pawel Pa1 Isins (1621 -1530) 1 FIuncisxek Sfondratu, dostgpill purpury
kaldynalskleJ, lrtdr4 J U 110
~ lax czwalty wldzlnly na barkach
bylych profesol &W padewskich
Wobectychstosunkbwwplywlclhle
naulromy Pndwy
na l'olske musial by6 naturalnie bnldzo maly, a stwieldxlb
to rnokerny zardmno na 1lolc1 dolrtordw, lttdlych wydalata
szlcolt~,~ n l rniemuieJ na dzlallnlnoicl nankowq, ktbrgpbtuieJ
naslpade\rczycy rozwngll. Doktoldw polskicll lnamy 12 na
pzeclpg cnlego ßtuleciil*), n&v3d nlch xnh tylkotrxylepiej
znane Ilazalskw, blslrupdw Wllamowskiego (1535), Alblniusa
(1640) 1 Nldccklego (1559). Ucayli SIÇ 0111 pod Paucirolem, Silvatlcusem 1 ianymi, Jednalrwidcinsxy do don111, nic
W prawie nle lusali i IncxeJ w cAynno8ci 1cancelalyJneJ lub
cl~~uxp:lsterslr~e~
zukytlrowall ew4 nmleJqtao4o. Wprawdxle
W Polsce dolrlolat plamn1cxy nleclesxyl
SIÇ ntedy wielka
SI$
Gesclr~clrtedes 1 o m s c k e n Beckts.
c) Alta del Cul2egto Zegrstr I-V
oznaezyo, rok cloktorntu.
W
Pndwe Llczby W naw~asacll
J
-
25
1
I
I
l)
,
Z 280 nazwielr Irtdremi W tym lozdzialelozpolzqdxnll~
otrzymalemplzy pomocy Nlesleclrlego 160 osdb znrtnych,
z tycll zas, rndw14c doIrladnie, by€o 37 zlislrupdw, 12 opatdw, 14 wojewoddw n 24 kasztelandw.
Naturalme, PO odllczenm owych 12 opatdw
De SPnatzs li'or~znno Ven, 1563
Be optmo senntol e. Ven. 1668
24
25
lzeczypospohtel l) ; takiJanuszowdci obmybla wz61 rzocrypOSpOllteJrn4,dnc.J (1613) ; a wlemcletaki Palczowskl dogmatyzqe J U szcxegdlowo
~
spnsdb wycl~owan~a
szlacllcica
Nawet Go~l~clrl,Jakbyna dwdch stolk:ich usi@6 praguql,
zablera s q W Padwie do tlaktatu o nqlepszym obywutelu,
kt6ry dziá zagrng?, nle napewne odnalezlouym by6 mote3)
O d e owe studys vrplyn$y IIR uksztaltowanIe ,919stos~lnlzdw
spolecznych, zkqd d e a l S W ~ J xaczelpugly 1 Jaklm on by1
W szcxegdle, tego opow~adadme potrxebnle. OgO€em blolgc,
zapokyczono llcznych rysbw 11 Cycelona, bo ten typ elrlektycyzmu tadnemu narodowl meprzypadl
do gustu talc, Jak
nalxemu, a to dlatego, ik z wlelu w z g l ~ d d wby1 na czasle.
Naplyw do Padwy Jest godnym umagl t a k e z teJ IQcy], Be tel lytoryalnlesiggabaldzodaleko.
J u k Olzechowskl
POWinda, Se wleleszlachty CzerwonoluskleJ dq&IO 1. 15-19
na uniwelsytetyzaalpeplrle
W metryce zal naoyl polskleJ
zna~du~emy
imlona,ktdresamymdfiwqklem
pl~ypominajq
clemne lasylltewsklelubsadumane
wyblxefin ! h n d z ~ Kimaszko,Kope6, Sapoblro, mpewne plel w s ~ y1nz natenczas
polawla~s,SIG na kaltach matlylrul ~~ui\~elsyteclr~ch,
1 z nad
Adlyatylruplzewotq
do ojczyzny na810118 WlelkleJ rywillzacy',IrtdleJ niew#.pllwie ognln4d 111ebyli zdolni , ale Irtbra
blasku nlenlale~nowoác~dodaJe ich lnllonorn RdmaoczeBo~e
zpoS16d sxhchtymnlopolskle~ I 1 tiskleJWydobywdJq SI$ Ind y Idun,
~ lrt6re dzlá leszrze z n d z i w i n ~ Naxwlslca
~
tnhe, Jak
, il~yszcxynsk~
, M l e k ~ c k ~Cxolrhd,
WozucAel'lskl, Oklggl~ck~
ski, ~ I L I I I I uleswoJslro
~,
W uszach hlstorykncywlllzacyi Z Jaklch zalrqtkdw OUI mysxh, Jnlmn sposobem mylmnll slg z sa
motnycll nstloni swo~ch,do ktd~ycll rlotqd nikt n le dotnll
Jak tyllto komisalz I\ldlewslri lab glos pobndkl naTatala,
oto 11o\ve pytam do lozrvagl
">.
l
I
t
I
i
I
c
l)
p)
3
,
Lub~n~lslrl
(1506-1507), Knrnkowskl (1507),Wllnmowslrl
(1631-1535), b ~ s k u p 1~ poslosle, Wnlerynn Dlaewlckl
(1505-1507) sekrctarz
L.ulraszewm Htst sddl I, 76
O Kromerze zob Eplnp Hosu, zlesztq Eichllolna . i i w t t n
KIomel , o Podoskm Molawsklego N d e c I b t , o Klodzms k ~ mPapinchego, o Fogelwedlze Acta Corte Crac XXI,
448 sq.
Cznlnkowskl (1529), Hozyuez (1542 E'pbta Ifosu ed Zakrzewda), blskupl, J FlrleJ (prxed 1543 Paploch), Kloczewsln (1561-1563), Krzysztoporskl (1540), Wapowskl
(1540 EJILL.nd R?mtntts(uw), senatorome
a
29
28
Dluglm xastgpeln Iud~1, lrtbrgwysxl~z wydzuln prawnlczego m Pndwie, Jest stau sqdxiowsk~,a zapewne 1 adwokacl Co do l w b y stwleldzoneJ,element to nle bardzo s h y ,
CO do osdb nle bardzo nnnozny, ale W lzeazywlstohci chyba
wcale potgtny Ur/qd sgrbiego by1 stopnicm dosyd nlalmn
W hlelarclm u1zgdn1c7ej, I wlelu, ktdrychehy wy%eJdo wojevroddw polmyli, piastowalo nlegdyb tg godnod&, 00 SI$
zai adwolratdw tyczy, to trlebeby IepleJ ma6 tg cal$ gale1y5 meceuasom polsk~ch, akeby cod o tern powiedelet By11
p~deacxycyrostawull s~yblrosgdzlnml Zaledwo k t h y z nlch
ulro6c/.yl nnlwelsytet I do olcsyzny w13o11, a JUZ Sig slyyszy,
Be zostal plsarLem glodzlrim lub sgdzlg Mamy ICII Jedennstu I), B Jeden z nlch Marcyan Prcylgclrl (1599), sgdrla gl odzkl klakowskl, by1 nawet deputatem do korrelrtuly praw. Widad z tego, II: pndewczyknm pos1nglwano slg na kaQdym
krolcu I t e on1 w€a$níe z a p e h l i te nie11cxnc ulzgdy, na lrtdrc
UStldJ Rzecrypospolite~ p.ozmalnt z podoblleJ 1aCyi klkU
ucznlbm padewflklcll bylo depntatnmi na trybnnnl koronny,
mlanowme MacleJ Nlernolewsk~ (1594), Adam bwinarski
(1595) I Rerrllgitis WoJakowslrl (1599) Tlzecll pademczykdw
wldxg nn stnnowlelru malszdkdwtrybnnalslr~cl~,tJ MlkolaJa
Fillep (1567) a), Maclela Smoguleclrlego (1593) i Alehandla
Ra~ecklego(1294) Badanlenada lcledyd tytu osobom tywe
obllczn. Nam ~ I U S wysta~cz;)
I
6 , Se PIrleJ , to pdinqszy N O Jenoda 1 sel deczlly plzylaclel I~ocbanows1t~eg.o; Slnogulecki
za$, zqd Zebrxydon~sklego,odznaczyl HI^ W a i e h lrieluaruulrach, xwlaszcza Jakoautor bl osxury O saovbitmacyach,
kto'lu nowL polttycg stanozot clwc7~ozuncJmuradaJg (Cr. 1619
wydnd 4) Byl on zapdongm Iratol~kiern I kouselwatystg~okoszanlnern,~alrlchmndstwo wydal w d r XVII.
Tlzeci rastgp pndewczyltdw poszedt na Ivxçdnikbw
skn~l~owychWedlug obliczeíl naszych, by1by on takh niellczny, ale okollcsno&d tg pl xypisac! nnleky stanon czo blnko-
u specyalnle nloslr~ch,to Jednak od tych czatsdm datup si$
nowamoda u Polakbwlozpoczynnn~elralgery dyplomatyczneJ W knncelarych 7ag1an1cznycl1, CO z punktu widzeula h stolyczno cya~l~zacypego Jest
walnym syrnptomem zblltenia
s q nnsLego elementn do towalzystmaeuropepklego.
TalkLe w$ldd legatdw okollcznoiciomycb spotykamy zaZygmnnta III b;)Iyych p l awnlkdm padewsklch. WSI6d nich zwracqq
uwage pdfaleJsl lta~dynalowieRadenvil1 (1572) 1 MacleJow skl
(1562) l ) , ktdlzy cresxyll mg wlellrq estj m+ W Rzymle I ostatecznle nobec upadkn typowok1 we Wloszech, nie baldzo nlekolzystnle przeedstawlaJ3 s1g na tle stosunkdw tarnteJszych Q)
Ile c1 nwyscy dyplomacl wplyngh na Iosy Polski, toby
olzee mofna dopelo po dolrladnem zbadanin plxedmiotu
OgdlemJednltlrponledzied
moina, Le dyplomacl ze szlrdl
padewsklchoglacl~lllte
m c o nniwne ~ y s ydamnych po~gc
rnlçdzynal odowych W Polsce 1 nalralcleEluopy
xnkle$llll
~zeczgpospohtc~teglamce, ktdle ona a8 do ostntnich czasdw zachowala To wszystko nie bylo nataralnls an1 zleru,
an1 xgnbncm Ale 16rrnoceeSa1e pamlqtnd nnlesy, fie zaglan m p l z y t q h l n zmysl nalorlomy 1 t e m l e p o w n deplawacya
nloral~in oblekda pcwnp mg13 oboJgtnoRcI te p~incyplnetyczne,lrtolych
lzgd W Zllstolyi
Iudxkoficl
Jest 111e4rr11e1telny
Jesli bowlen1 lcledy, to wtedy xestawienle lrultmy swojslrlej
I obceJ bylo dls plel wsxeJ I~uc1zo nlekorzystnc, a wilddtysla,co hase€ 1 poglqddw lradlroktble lndywldnum uchlon16
sie moglo od pomylkl Zt4d wynilrlo , i& dyplomaci polscy,
przesqltqwsxy op01tnnizmern wloski~n, s t n w n b m n s ~ e wpol~
InLek nielu tenderlcyonl Bywgm 1 n~irnowol~~~e pn~stlLymaI1
tq elrspaozye na1odow4, Irtd19 dyszy cale dm10 Dhligosza
Pndwa obdnrq h nns 1utynq,ale zepsuln n u n 311dz1, 1 to
bylo zlem, ~nlcokolw~elczupelnle natulaluem Dodac! mote
nie zanarh, t e w~qltsxac7çic! dyplomntdm papiesluch XVI
wlelru, Lippornano, Commendone, G ~ a t ~ a n u sPossen
,
111, Hannlbal z Knpny etc., bgll takte pndemczylra~n~
J,
-~
1)
2,
I
t
l
Komorowski (1699), M 01zeclloweki (1640, Lukaszewicz
I c), A Stanklewlcz (1505), J Wggieisln (1575) etc
Ploc canon GoSlicklcgo.
l
30
f
'c
T
III.
STUUYUM MEDYCZNE.
Stndyunl medycxne I p z y l od111cze stanowih W XVI
wleku Jedyn3 ga€@ wledzy, kt61n obok filologli spocz~Es~
na
umieJ$tnychpodstdwach
1 n o w o á c l ~ plxed~~~iotll
pociqgnf$a
lndzkoic J u t Wiek poplLedn1,plLeh odezukanle 1 wydanie
wlelnnlexnanyclltekst6w
greclnrh, dopl owatlxll do tego
hytycxnego punlrtu, 18 obok bognctwn IlteratnrystalokytneJ
spostlzetono takEe JeJ blnlrl, i Se corychle~chclano ~e uzupelnid Trzebn soble up~zytornnlhowego ducha refolmy, lrtdry
t k w ~ l IV 6wcxesnem epolecxeílstwe i romaitych szlalrdw
prbbomnl, %eby dokouno dzieln pnewlotu, tlzebs oeeuih ow4
Srnlalodd mlod~1e6czq, x IstdrQ It~dzlroSo dolronywn nowych
odlr1y6 - tlkehy xlomnled motebnodd i sxybkosh xminny,
J ~ U Inast3plla Wplawdzie x lltelatluy k1,zssycxueJ w y n h to
d o s ~ 6Jasno,
knsda wmdza nia S W O J ~Illstolyç,i
h J$
posuwa 11aprzbd nle 1loS6 kornentsrzy, ale ilohd zJawislc nmleJetnie zbntlanychJednalr Seby p0146 taka, pawdg, a nastgpnie 14 w czyn plxelad, na topotrxeba wyJqtlroweJ ntrnosfely
W XVI wlekn ZastndnchoweJ, n takawlaiulepanowala
n6wmy sie tylkoWlek ten xncxql odwyduwnuin
tokstbw,
n p e a z e d € do lelrtyfilrncyl i ostrttecznlo plawieJe lisun$;
i
56
31
1
l
I
I
I
37
36
I
ì
í
i
k')
I
!
e)
I
i
f
l
I
l
1
1
"l
1
38
-
I
-
.
40
! I
I‘
j
!I
t
I
rj?
? -
t
1
47
I
49
Rzeczywihe Ns zalamle, na kt6rym stangla ludzkobi:
XVI wleku, d4S4.c od ogolnel kultuly ku k~lltu~om
nnrodowyru, od duchowneJ ku Brnlecklel - od ko$clelmJ ku pailstwoweJ - muslala filologla sta6 619 pierwsmrzsdnym c z p
niklem postepu, a to dlatego, t e Rsportlagala xnalcomicie
orno ldkuiczkowanle Idei, i sdq falrtbw s t a h SI^ plzeciwwaga,
Imi6kUJ4CeJ lcultnry CIredniowlecxa. Tlzeba miedzieh, te 118hwczas nle istmah llterstura nnlodown, a tendency9 aywn,
odcmto kn ICJ wyloblenln, t e m blaku sxlnchetnej formy,
a R Polsce nnwet W braku ntateryl twblczeJ, szulrano punktu oparcla dla dqte6 wielru. Klassycyzm, ~nlrowyohlaziciel
odrebnel 1 W sobie znmknigtej kultury, xoataltyrn sposohem
wzorem i prxeaodnlklem, i wpil W sieble dzlwnym z b l e p m
okoliozno$cl, zaldwno aspl~rcyenarodowe, Jak 1 te wssystkic
áwieke u~xucln, ktdle Sig rosbudzily W piers1bwcxesnego
spoleczeústwa. Klnssycyxm 1 klassycgzm, tobylo wtedy talc
w a h e slowo, Jak dLi$ natulalizm, tlxeSwodc$ tlnalim; by1
on chernicxnym odczyunikiem nlewyJabnloneJ sytuaoyl i plerw824 lite13 W nlftbbeclenowych
clasbw
Nn wlosklch unlwelsytetach istniala Jedon, lub dwle
knteclly filologli, plzyuepione do unlwelsytetu rnedyczncgo;
W Polsce 2 8 8 , Jak wlemy, oglaszano na wydainle filoeoficznymczasem 10 do 12 wykladdw na Jeden kuls. ZkgdEe
wlgc potrzeba W Y J ~ Udo Wloch? Z plostq plzyczyny.
U n m filologia nie przekloczyln tradycyi grnmatycsnq, byla
plxedmlotem o celach ograniczonych, dydalrtyczngch; we
Wloszech tymczasem posladala Bwletna, telstnleJsxol6, wydnwala wlelnznalrornltychuczonych,
P madao na urieJscu
tyle pomnllr6w, odtwarzah now4 metod4 krytyki i polbwnanla sapomnlano, przeszEoB6 lokalng. Stosunek fiIolog11 polskleJ do wloslrieJ da s q okreb11O stosunklerrl lrnteahiam do
tedogli,podlgcrnika do uauh We Wloszech filologia b y h
lzeczrq u&ycia, studyum jed nastrgczalo wlele urnyslowych
rozlrosxy, kledy W Polsce byln ona tylko plagg studeutdw,
ktdrxy Sig JeJ nn to poddawall, tcby we Wloszech zeblaG
owoc swyah tlud6w. Ztqd wlaSnle plynie, 18 W Krakowle
spotylramy tylu naucsyolell Jgzyka kclhskiego, ale ni0 mamy
W
IV.
ICATEDRB HUNANIZNU,
4
I I
50
51
ylawdziwych uczonpch, 1% filologig tlaktqe Sig u nas na
rdwni z aiystotelizmem, Jakoplosemlnaiyum wylrsztak!enia,
l b Sig pracujenad
laclna, miele, ale nlp pincup sie nad JeJ
lozwoJem, i2 wleszcie czytaneklaclfiThch,
rozmdwelr, 610
wniczlrdw dlukqe siq dosyb, ale nlerna ani Jednego wtora
krytyczniewydanego,chyba
t e tu i owdzletlafi slg Jaki
pl xedruk sag1aniczneJ edycyi
Jak pomledzialem, filologia d o s k a dopielo W XVI
wleku stala sie naukq I wstqpla nnwytynylratedly
Roz"63 JeJ poparlo wlele okol~cznodc~,a mlgdzy inneml tn, fie
IZUCOIIO $19 powmechnie dostudyumJgzylraglecklego
1 zyskano tym spoaobem nletylkoprzedmlot Sam W sobie cudowny, ale takte klyteryumpordwnawcze,
ktdle znakomlcie
posunglo wledzg. W Polsoe, Jak wiadomo, greczyen3 zn~mowan0 slg Zlardzo ma€o,katedlatejllteratuly
utrzyma6 s q
n ~ emogh, i m~mowoln~ewyznaczono
laclnie
stanowlsko
podrzedne Wo Wloszech przeelwnlo Je& lacing ceniono
wysoko,to dla Jgzylra glecklegotywlono Jah4 Bwlgty zapal ; Je411 pierwszeJ prxypisysano wlelkie znacxenle praktyczne 1 ksztalcono sig W nlejnalegycle,to
drngleJ przymano z lozsqdhem odpowlednlq wa1 to46 teoretycznq, i jnk
S poczgtkn XVI weku ufundowano na unlwersyteole katedrg
tegoJgzyka, obok dawno Ftnie~qce~katedry1etolylr1, czyli
laciny Wogdle porbwnywuJgc dwcxesne stosunklumyslowe
Wocb i P o l s k ~ , przyzna nalety, &e Wlosi odzuacxa~qSig
zadzlwiaJqqJasnoiclq
dqteniu, 1ozwqu 1 opracowanm
elementdw w€asneJ kulturb; W PoIscenatomiast panup will
chaos i rzqdtysi3ca
h sel, Jaklrledy okrgtstel
sfrac11,
a sternika rozs4dnego I$ blak
W Padwie, z poczqtklem tegostulecla l),nczyl Jgzyka
greckie-m
(1600-1609), KI etedczyk, pd8nleJszy
arcybukup dalmaty~ískl Po m m z a l d h g o jakoi nie mogla
n q ustalid tradycya katedry humanlzmu, a Jakkolwiok spiowadzano na m q w d u znakomitych uczonych, np. dawnego
J
I--1
') Opowiadam gldwnia wedhg Tilabosch1ego.
letterd z t d
Storra dellm
mbwcg €ac16slriegoRomulnstl Amaseusa (1520-1324), n potem
Belnaldyna DEEtn (1528), wyxoiúego t16macza, dziel geck ~ c hna lacing - to Jednalr by11 on1 W Padwle tyllro prselotnjnli ptalraml 1 nlebawem \v celach kalyely ztqd $19 wynosIll, dwletnedxlele
filologn m Pndwlelozpoczyna~.~a slg
doplel o od czasow Lazalza Bonamlka, ktdry wyksztdoiwszy
SI$ naprzdd u Musulusa W j&yku grecklm, zn pobytu swego
W Rxymle, zderzyl Sig x na~znakomltszymllacinnlkami wloskinll, Sadoletern, Sannnxnlern, Vid+, i zt4d dopeloplzybyl
J ~ C Oslco6cxony czlowiek do Padwy
Wylrwlntny zuawca
lacluy 1 gleczyany,pelen
ObsxelneJ wledxy 1 powag1, podn h l on katedrgtutqszq do alebywalegoznaczenia, i prLez
clng 22-letnle~pracy (1530-1562) wylrsztalcil cale szeregl
stylistdw l a c ~ h ~ k ~ cBonnmicus,
b
dziwna, rxeczy koleJ9,nic
nlc pisal BUI nlo publdrowal PoBw~gcimszy Sig zupolme zaI\ odowi nauwyclelshemo, lmlg sac pow~erzyluczniom, IstbI zy x xnpalem wlabciaym wielrowl lozniehli Jego slawg po
calyrrl kootynencle Ucsr,nrow~etakle postandl mu nnglobek,
Itthy d d Jesxcxe W lrruBganlru lrlasztolu B w Autoniego
ogl+daa mo8un. Popielsie v s k a z q e na wzrost wysolsl,
twal x oknzala x lrapucyhslrg brodg, o rysnch nlexmleinle
sslachetnych, - 1 to wszystlro wladciwle, CO o mm wledxiec
rnotemy
Po kmlerci Bonamllca plzydann x Wenecyl F p m s r k a
!@yt~$¿~~ na J C ~ O mleJsce (155(1-156'7 sr, p~zer\\a). Stnlo
siç to dziglrl plotelrcyi, o kt614 ten ozlowiek starab slg
umiul, ufq9c sohle, Se pldknlg po zllnko~~~ltym
mistrsu
aapelnid zdola Tyn~cxuseln me. IEobortellus by1 wcale wyksztatconyp, ale ~ a ~ rcalnwiclc
o
oaxonceat SIÇ szòlstI;osc;%,
by€ ddoinkowy 1 nie mosil nlkogo obols sieblc Sam nie
nqpierwsLy Ilczony, rmonl SIQ nstl o na na~zusko1111t6xych
filologdw wspd~czosnych, Rottel damuan, Alcinta, Sggomusa,
c h q c plLex Isrytykg dragich wyniehd siebm samego us (lominn~qcestnnowisko To mu siç Jednak n ~ eudnlo. W Padwle, nlednleko od ponlnllra Uonnmikn, istnieJetakkeJego
posta6 Bredniego W I I O nnglobek, Z knrnleniawychylaslg
--L
1
4*
52
53
stn, twarz kobclsta, pelna, ostrych wypulcloBcl, nosek zadalty,
oczka male, a brddkaspicxasta, zclaJe sie ruda. Taki czloWiek, grly nabylpewnegoznaczenia,
mdgl. W owym wieku
daleko slg zapedzi6, i m a ~ 4 c powdd do kl6tn1, rzucld sie
W ni3 z wlahciwa sobie namlgtno$cirq Plerwszq
polernilr~
(1657) n ~ s z c z ~x l nlm Sygonlus przczuhoczn4 i nieostrotnrq
krytyke Jego POJE$ o starofiytnolciach ; drug3 za6 (1562)
rozpoczq.1 on m m , n ~ c u ~ qmc nlegodnyspos6b lxecz plzeciwnikn o dyaloguWalcxonoplnkntaml,
broaxulaml, dednodmdwkam~ (clasputathones, epJzemwides Patavinae) , nk me
zeszh do osoblstych ~nklymlnacy~,1 izqdmezukam€
tel
przykieJ zabawlcr.
Robo1tellus mlmo to p l c 0 plofesornieby€
bexzrtlet.
Wyklad nuewa€ nlebardzoporywaJqcy, aleza to CO mdwd,
mdwll Jasno, I wlcladal ucznlom rzetelna, w~edzgdo glowy.
Wohcc meustelonych Jeszcze glnnlc dwoxesrq filologii, takie
lndymiduum b y h w h l n i e potlaebne Maslowski,
- Jeden x Jego
ulubionych shchaczdw,opowlada
l),
%e wylsladul klotlco
i dobitrue, Ee m retolyce L poetycetlxymalsie Arystotelesa,
1 obJalniwsxy tekst, pordwnywa€ go zpodobnel~ll
orzeczeniami Cycerona, Rwlntyllann 1 Horacego.P~xyznaO tlzeba,
h sposdb ten Jest mcnlc zlqczny,i
So musialuczn~dw xajmowad Robortellus pohigcll Aryetoteleeowi wiele rozpraw,
pisrqcplrytem
utykulykrytyczue 1 eksplllcacye o Welglhm, Catulh i ~nnych. By1 to filolog mokehez polotu, x day&nohi4 raczeJ eetetycznq, nit he1 meneutyczn3, W lcatdym
lazie nle bez znacxr~ego 1 wielcelcolzystnego aplywu na
uczn1dw
ZupeInic odmlennym typem, zardwno CO a ç tycxy zdolnodcl profesorskich, Jak nlemnleJ stanowislcn nankowogo,
JestautngonlstaRobortelln,
Xarol S 3 o -n i-.
u s (1559-1563)
Jakkolwiek mia1 on powodzenlo wrelkle wbrddmlodzieky,
tojednaknie
by€ an1 Jasnym, ani wymownym, imponown]
zal rame] nmyslem, fantazyq 1 tywobciq.By€ to uozony rozw a h y i glgbokl, a choO Jako uaucxyclel nlebnldzo saczg-
') Demehi Phaleroi: De etocutrone label Patnvu 1555 Praef.
hliwy, to Jednak Jako autor skohczony 1 doskonaly, znrdwno
CO do oplacownnla przedmlotu, Jak niemnleJ ekspozycyl i J$zyka. S Y ~ O Ustanowl
I U R epokg, Jako fundator studynm staroBytnoBcl 1 prxeddannik Mabillona RoxprawyJego o starokulyalnem
Sytnem prawieitalsk~em, o komicyach,prawle
I Inne, so, talc nowe CO do pomyah, i talc dokladne CO do
sxczegdldw, %e po nim naukanie m i a h J U CO
~ TV tym zakl esle rob16 Wydanlem krytycznem rocznlkdw koneularnych
ustahl on chronologç rzymsk?, scholiami i poprawlrsm~ do
Llwinsxa okaznl. plelmazy Jego wartoBd 1 nntulg. Zt4d zw16cil Sig do wlelsdw hednlch Na podstawloposzulcnmll
archiwnlnych, w
calych
Wioezech plzedngwz~qtych,naplsa€
hlstolygtych czasdw, ktdlejznpewne wielc zarzucic moha,
ale lctdr4 taklznawcaprzedmrotu,
jak Muratori,nazywa
zualcon~~tem
dxielem, CO wyclobylo na Jaw caly zapas trddel
1 snopy Bwlntla rzucllo n a clernne czasy Bredniowieczn
Po Sygon~usll 1 Roboltelluprzyszedl
do Psdwy &doni RlccobonIs ( l 571-1599),
P I I ~profesor,
~
ale umysl
czczy, na Ittdlym siç skoficzyly Bwietne czasy katedry tilolog11 Rlccobonus byln to m~&notalntellektualna i molalna,
glowaogranlczona, Charakter cllelpliwy i Rzczegdlnem zdalzenlem losu wad swoich niehwiadomy Mimo to Riccobonus
poslada1 wlellrie znaczenlo W Padme, by€ mzadowym mdwcq
miepowych uroczystohci, 1 zostal nametplexesem nlradcmii
Animosovurn.-hk
dalece cznsy slç xmienily. Piaal on 610wnle W xulrresie letolyki i poetyki, 11~ustiu~qotakb, Jak
Robortello, Alystotelesn, plzgtem wydal tlzy tnmy mdm, glosdw p~ezeeowslcich I llsthw, z lctdrych ani Jedennie
JFS!
,
Z ~ C ~ W Y C ~ I J lub
~ ~ Y, nslwet
,
zeJmuJqcy. Rlccobonus zap11 Sig
wkoílcu i na loimigkczenle mhgu umarl.
Wldzimy, Ee Icatedla Jqxykalacidsklego
1 gleckiogo
W P a d w e posladala tyllto trzech wybitnych profeRoldw,
n Jednak wplyw
JeJ
na Poleke by€nndzwyczq
glqboki.
~~oozqtkowo
ciqkyll nasi uczuiowie naturalnie lm Wenecyi,
I Lul~rahslci,
biskup
pomahskl,
prxebyw2~4c
W Padwle
(1502-1607), znal sie lnczej z Aldem Manutinsem 1 Rafa*c--
I
fs
J
Y
--
F
65
54
lem Reghlnusem l ) , n l t z profesolamlpadewsklmi
Ale od
Bonarnlka xaczynr s ~ gzmlnna stanomcza, lctdra, tylko ogdlnlkowo naszklcowad moj.emy, aktdrgby naalto lrledyá dolch
dnle 1 lstotnie pl zestudyomsd
Z Bonanlllcleln zetkngll S I Ç Polacy Jeszcze W Rxymle
pIzez poál ednictm o xnpewne knldynala,Reginaldn
Polo,
z ktdrym dwdr nnsz, Jak polrazu~q,Acta Tomacaaaa, poxostawal. w bllslrich dyplornatycznych stos~~nlrachZ tych czasdw nlezanodule pochodxl znnlomoi6 tego uczonego x Tomlcklm, Dantyszkiem, 1 dw plel wszy cyceronianln polskl,
Jan Novosoleusls
Skolo
Bonamllt
dostal
81g do Padwy,
zwqzkl Jego z Polalram~ staly sienatulalnie 8c1ále~szem1,
B niebnwem p~zybrdy tnk wJ’Jqtkowe formy, t e rzadko CO
da slq x tern poldwnad Gdy bowlem s h w a Jegodoszla do
BolonIl (1532), Bozyusz, Jakkolwlek p~awnik, wywolat tarn
fol n~alnybunt studentdw, teby go lconlecznle sprowndzlb
Chodzonodo plefekta, knrdynalalegntn 3), zbielano SIÇ na
wiece, at gdy nlczego me bylo motna dolrazab, wyniesiono
mg gromadnle i powçdlowano do Pndmy. Hozyusz nalety
do naJwiqkszych 1 bezw/glgdnycll
ndolatordw
Bonnmika.
Wrdclwszy do Polski, pldbowal. wszelkich sposobdw, Eeby
go do na8 áclqgnqd, a W Janlcklegowmdwlltakle uwielbieme dla nllstrzn, t e ten schngl za mm z tqsknoty 1 1110 uspokoll 819, aE od Kmlty nie W Jdostal plenqdzy na pod161 4,
Naturalnie, dowody tego s z a h bylymi€e
p1ofesolow1, me
moina plzecleE zaplzecxyb, 18by na ]ch dnle n10 bylo ~ z e czywletego uczucin Bonamik bowlem plzywla,za€ slg takte
do Polalrdw, Polskabyla
ustnwicxnie na, Jegoustach O),
1502 dedylcqe mu Aldus TTalerrb J ~ ~ X L I I HF a c t o r m at
dicto? w e n ~ o m b . IL^ IX,1507 Reghlnus Phta1 cha: Apophtegnanta, 1517 Ovrd~b lllktonlo,p?roseorl. (Clampl )
Q) Ed. Oratronzs p r o A I ehla poetn Cr 1528 Praef Zob. W1szmewsklego, ktdrego W tym lozdzlale do objahieh uLywam
’) 01albo I$osir fld FI Glmctardaazm, aten8 rad Lau?elltatrrra
Cord Cun~pegggz~rnz
W Eplae Horta ed.Ztlklzewskl.
E2 var 8, El tr. G
5, Eplae. rlalor. V I I O ? ‘ . Ven 1568.
l)
*
a z eleg11 Janicklego plzekonad 81g moina, do jaklcb nawet
poiwlçcehdla ulublonych uoznlbw by1 zdolny. Janicki opowlada, t e W clgtkle,~choroble, Bonamlk go pielqgnowal osobiácie, fie sprowadxel mu lekarzy i pocieszal, s1edzqc godzlnarni plzy jego losu.
Ze szkoly Bonamllsa me wysxedl an1 jeden fìlolog,
~. ale
euto caly zastgp cycerouiandw 1 styl~stc)w,-ktdlzywplowadzill W Polsce modç plsywanla dluglch, plgknych i UCZUCIOwycb hstdw, a, zalazern W wymowle slg odznaczyll Wldad
z tego, J a k s h y , a mote glbwny nacislc kladl Bonamik na
studyuln Cycerona, 1 Jakim zapalem dla znakomltego mistraa
umld plze~46swych ucznidw Czy ltulttenbylkolzystny,
legome chce przes4dza0, nlemnleJ stwleldzl6nulety, 1k mu
zuwdzlgcznmy stosykorespondencylplywatneJ
i pUbhCZneJ,
ktdla dzlá stnnowl mote na~gldwnlejsxy mntelyal do histolyi
XVI wleltu Zastandwmy slg naplzdd, t e ucxniem Bonamika
Jeel shwny Hozyusx, p0 ktdrym, Jak wladomo, zachnwalo
sie killra m6w synodalnych 1 poselskich, 1 talc sporyzapas
hstdw, Pe go dzli zebra6 i nporzGdkowa6 trudno Dluglm
uczniem Bonamika Jest JgdrzeJ Zebl zydowskl l ) , ktdreqo
takie xuamy x obszelned kolespondencyi, J& niemnle~z lellkn
niebrzydklcll mdw, W Iacdiskim jqzyku powiedzianych
Do kancelal-yi Zygrnunta Augusta wpowadzlli tg ssm4
nowoáb dwad lnnl wychowahey Bonamika, Plot1 Myszkowslri
(1536-1541) i Filip Padmewski (1640)) ktdrzy Jeszcxe bardzieJ zaalynqli Jako humaniici czysteJ wody. Myszkowski
1 Padmewski by11
JuE rutynowanyml mdwcami, zwlaszcza
Jednak plel wszy, I pozostaw~llkilkotomow4 kollekcyg plqknie
1 starannie ulcladanych llstdw x czasdw swego podkanclerstwa prxy ostatnlrn Jagiello6czyltn *) Imiq ichlaczy
Sig
talcte x ciekuwym epizodem liternckm, a mmnow1c1e, Se
l)
I
nel proc
W
Rzymle
canon. 1543-1546
W
arch. Ronsyet krld
Q) O wprnowie Myszkowsk~ego zob Eplao P dlalalttLa, zaB
o Jego k o espondencyl
~
Tarnowsklego
Jlcu K O P ? I ~ I Z O W ~ . L
Padnlewskl Jest Jakob
mnleJ
anany, 1 nie mogç nlkogo
wskazae, ktobp aia mm zymowal.
57
56
prxyJ$Ir aspdludxia1 W klbtni Gdrslriego z Herbestem o ohresy cycerodskle (1662). Padmeaslri pisa1 nadto byciolysy s h w n ~ c h
Iudz~,W cxem niew@phwie Cnlneliua Nepos slutyl mu za wzbr.
MnieJ wybltnymr Jako laclnnlcy sa, dalsi uczniowie
Bonaml ka: Jan Wllaniowskl (1531-1 536\, Pd~UleJSZY biskup ksmienieckl, PO ktdrym mchowal siç tylkoopls Jabgo8 poselstwa ; daleJ JerxyAlbinius (1538), bielmp Ernndzk1,
kt61y Jesxcze przed wypademdo Wloch za~mowal ß q Cycelonem, a pawl dclwszy two1 zyl pobokne dystychy ; WI esxcie
Jan Przelcmbsk1 (15401, takbe podlranclerxy, 1 towcze4nie;azy od Padniemskiego i Mysxlrowskiego, aletylko z JedneJ
rnowy, Jak dotychczas, many.
Semlnalyum Bonamika, ~ a l rwidzmy, bylo baldzo liczne, 1 wlrddepiskopatu
polshegowydalo teprawdziwe
1 edn no lite typy
humaustycznych
bislrupbw Wobec m h
przedstawlaAe SIG s~cxegblnle dwnj luni ucxnlom~e pl ofesols
padewsklego Malan Rlonlel (1637) i Stanislaw Kar nkowski (1546), ktbrzy pr7y~t$i w a h y udzlal IV wake prxeciw
helezyi Ale KromeIa n a w r h l o studyum $W J a m Chryxostoma (1542), a dluglego xapemne osobista sltlonuo8d 1 xmlenionaposta6 rzeczy W oJczyfinie Ten nowyakceutJedllak
nie zdolali W nich plzytlumldwszecbmocnych wrakefi mlod o h Ka~nlrowskiJestznanym
al^ wJdnwca listdw dawnycll ludzl (1878), uloSonych na wzol edycyl weneclrieJ
pod tym samym tytulem (1568);lacmy
zn6 Kromela m c
ma CO chwnl16,bo ~4wspblcxeinie
cala Europa chwdrla.
&orner JednakJest
przedewszystlrlern histoiylciem, 8 ta
sprawaJest
o tyleclekawa,
be okaxrqewplyw
wzordw,
ktdle mg dopier0 p6rtnle~we Wlnszech npowsxechnily, C a
wobec ustawmuegokontaktutego
uczonego z zaglamcs,
nie Jest rzeczg niez1 oxuminlq
Do ucznldw Bonamkanadto c11q nrektbrxy xallczy6
Stanislawa Orxechowskiego 1 Szymona Mnlitiusa l), Jednalr
l)
Orzechowshego Kubala St. Omschowsh, Mantlusa Janocki. Janoczuna I 180 Lepszy instynkt od nloh poslada
Starowolakl. Heklrtoratas
wiem, czy slussnle. W p a w d n e Ichdxlalalnodu ma bezpolledn~a, stycznooid z ruchem cycerohsklm W Polsne, ale
idwnocxeinie
wyknxuje
sxersxe 1 ofhiennie xacieniowane
wplywy Orxechowski howlem slynle J ~ C nanllgtny
O
moms
polltycxny, m t e J do Bonarnrkrt zblitony, a wlgceJdo swego
weneclriego mistrza, dlugr zn$ dal sie poma6 Jako pedngog,
a wigc tendencya, zupelnle nbc4 padewaxykom, 1 mote by6,
f e laczed x Rsylnu J % przywldzt do Polslri Mobe byc zreeztq,
t e on1 sluchall t a k h Jego wylcladdw, alc do szkoly Bonamilsa nie nalekq
SpdZnreni nieco W swyoh gustach byli wresscio ~ W R J
padewczycy z 1nlodsxeJ generacyi,Stamslaw Resxlre (1554)
I Mlkola~ Tomich (1562 - 1570) Plerwszy dal s q poznad
'I kyclorysu swego mecenasa 1 z dwu tomikdw hstdw, W Neapolu Jeszcze W XVI wrelcu ogloszonych;drugi znb by€ CUdownem dxieckiem, PO ktbrem Antoni Glatranus, slawny
Iatinlsta, nadzwycxn~nychrzecxy siç spodzicwal Llsty Reszlsr
fi4 ObJelrtywiie, i toichsytuacye
hietorycxnq iatliJe, listy
Tomicklego
lnuslnly
by6 baldzo EllbJektyWlle, i mlodym
wielriem auto1H, llspl awledllwlone by&powinny. Z1eszt4 p1 zyxnair naleky, fie lcult hummnatycsuy xemllowanlo do Ilstbw
Jcszczewtedy nie ustnl, 1 motna SIQ bylo pomyllu, my go
me naleEy 11adn1up1 awlnc, Bylqce polcoleuiecycel onlandw
\tywleralo
wielkl
wplyw nn swe otocxenle, a do niego
wspomnieni d w q lacinillcy mieli sxcxqbcie, czy nieSZCZÇt!Cie,
nalete6
Dlogi nauczycml padewski, Bobo1 tclln!, dal Polsce
prnwdzlwycll filologdw, tg Jedynq W dxieJach nasxyclr g o
m n d l q ludxr, dla lrtdlych lacins bylapzednlrotem l~adama
1 naulri. Na Bwiecie srç czmem dosy6 d m m e sklada Robortella Poltlcy nie lubill, wy~4wsxypdynego n'fdowSkieg0,
H, mrmo to wplyw lego siçgnql na~glgble~,
tJ p0 pod om4
powie~rchowna, pohtnre, do lstdre~nase naldd mn niesxcxqsnq
aldonnoh. Usxnlcm Itobortelltl Jestnaplzdd
Pawel Stempowski (1553), g l o h y W swym cxasie glecysta i autor
n spolnalnnego JUB traktatu o Rzecxypospolite~, dale] tr ZeJ
n16
I
c
58
69
Jeznlta,Stnnlslnw Qlodxlcki (1557), p6~llleJszyblskup olomunleckl l),1 StanislamIlowskl (1562-1564)
Plerwszyzn
pobytu swego W Wlttenbeldze (1550) prze€o%y€ehwne nowelleHellodola; drug1 d d slg pozna6 tldmaczen~emkatechifimu dla illumiuatbw $W Cyryla, trzeciwlesxcle
plzex
Bazyleç
p~zybyl
zn Robortellem do
Padwy
I t€bmaczyI
dziehletolycxne
Dlonysiosa I Demetllosa,nastgpnie
roxplawg Syneslosn o dobrym rzqdzle p a h t w a i kazanla obycxqowe SW. Bnxylego g) Ilowsk~Jest Jednym z naszych naJczynnrelszych tlbrnaczbrv glecko-lacilisklch , zadzlwla zai
znaJomo$cq lltelatury nleksandlyhsklel I sldonnodcig swg do
wyboru temattdw letorycxnyrh I obyczqowych. W y d d on tel;
1zwz RobolhlIa o history1
i z d y e SIS, &e od tego czasu
datlge SIG Jego osoblsta I dobla znn~omoid z tym profesolem
Ten axcxegblny wybh tematu 1 sldonnoib do hteratury
klassycxneJ golszego oklesu,Jest wladciwa, takte naszym
istotnym fhlogom, a mianowicie Janowi Kochanowskiemu
(1552-15584), ktb~egotu zalmymy, ze wzglgdu nn aekawg plzelbbkgArata,
daleJ Flauciszlrowl Maslowskiemu I
(1555-1557) , nutoi owl Jalciego$ 1eliglpego kotuentarfia
1 ObJaAniaczowi ~xeczy o ~etolycewspomnlanego J U Dome~
trlosn x Faleloud $). NaJznakomitsqm Jednalc licxlriern Robol tella o) Jest J ~ ~ INldeckl,
z ~ Jzbielaczfiagmentbw
cycelohskich ’), I auto1 calegoszeregu konJektLu do Fnstdw
Ozcìdyzma, bedqcego, Jak zapewnln Wlszniewsh, W l&oplsle.
JesttoJedyny filolog, ktdlyrnplzed zagranicn, pochlnbl6 slg
motemy, 1 ktblego posta6 stol nam kywo W oczacl~ wskutek
plekneJ oceny, JalrleJ sie doczekal W napowezycll czasaaha).
N1ea1eclrl
De
legno
Brlre adrrrrnzstl ardo Pat. 1663;
S ~ n e s ~epi
l
Baslln Magnl D8 monbus olatrones Ven. 1564
’) Robortell1 De Alstol.rcn jucztltnte cor~ìl,zelltalrzclrczlla Baal-
1
B
Vlfn anonpnza
leae1
Demetri1
1557Phalelel De elortrtrolle Zrbel Pat 1657
Aclnotataones ad IL’ t o m s f ~ * ~ l g l ~ z e nt1111
t o ? Ven. 1668
’) Fragmental QC totrrz rv Ven. 1560.
B) Moramskl. Jptllre~Patt ycy N d e c h
I
1
Ruch uaukowy, k t h y ezklcuJemy, me by1bezwp$wu
takie na filolog~gOclsle polskg, bo naplxbd wyda€ roxplawki
ortogl aficxne GlSl nicklego, Kochanowskiegoi Jannszowskiego l),
a potem pielwszy 1 h r d x o powakny elownilr polsko-lacibskl,
u€oiony pnex Jana MqczylishegoTego
ostatulego u w a h
~taiowolsluza llcznlaSygonlusn ”>; Jabyni sq.dzl1, Be meslus m e , bo placn J ~ C GSIS wslawII, mieici go lacxeJ w szeregu
fi1010gbw, nlS hlstolykbw.
WplywSygonmsa na Polskg by1 napxerszy, ale niokonlecznie ba~dzoblogl Wlelcy ucxoni rzndko wytwarxaJa,
wnlelklah uczonych, R potqgn talentumlewa
1aczeJ uJemny
wplywdydtllrtycxng Sygonius czarowal, 1 to nietylkom szkole,
aletnk%e w potyciu towa~zyslrlem, wslcutekczego
Polary
garneli n ç doh wsxallricml sposobamI, n malka Sygoniusa
m a l a n na8 wtedy takie znnczenie, ~ a l rd a i mnrlra Charcota, Wundta,Springeralnb Bernaysa Pr~ylrladbwzblrkenia
pomiçdxy Sygonmsem R Polslrq mnmy wlele, I to jeszcze
z caas&w Jego pobytu W Wenecyi JuE mtedy nncya polskn
cbciah go do Polskl splowadr.18, potem W spolze x Roboltellelnstançln po Jego shonie, I xawsxe a X ~ W B X Bwybielala
go do zalatwlanlaswycllsplzecxek
narodowych
W axleJach Polakhv za granlcq, trndno znalex6 drngiego wypndkn,
~ d b yalmdemicyunsioiwindcxali
siç ze Bweml sympatynrnl
tak 7godnle 1 stale plzyJednym plofesorxe. Sygonitls bgl
pntionem nllodeiefiy polskieJ, 1 W nleJedneJ placy o tern
wspomlna, dcdykuJgc Polakoln 1 chwal4c ogromnlo prxymioty
nasxego nnrodu *)
Na tle teJ ogdlneJ, d c nieco rnanleromneJ afektncyi,
wyrobllo s q prAeciet tak8e intellektualne zbllkenie W plein-
61
60
sxym rzedzle mspomnled t u naleiy przedwczednie e n ~ u l e g o
MarpxnaLetefiskiego,ktbry
pobud711 Sggonlusn do zestawienla I opracowaniafIagment6wcyrerohsklch l); nastgpnle
JedrzeJa Nldeckiego, ktbry xa pobytu FP Padwle prowndzil: remizygwymenlonego dzlela, I ~ a l rsnm wsponlina 3,
otrzymywalwprost e drulrarnl nrlrnsze dokorlekty. Do Sygon~usamybra€ Sig k k h (1565) Jakdb 661sk1, naszsamolodny cyceronianln a), a mleszcle Batory (1578) c h i d go
do Polsk~ splowadzid
Marny tylefdktdw ~aklegod osoblirvego kontalrtn, t e
spodalewaCby 819 nnletalo JakiChd myJqtkowych
skutkdw
nsukowyclt. Tymczusem me. Z zakresu ptac polsk~cho sta1oSytnoAciach rlymsklchmntemy
tvslraxaO xaledmo Jedng,
tJ Jnna Zamoysklego o senacle lzymslrlm (1563), ktha doskondoiciqohrohenia
hudzl mlmowolue podeJrzenie, czy
przez rnhdzllra mogh bJd nnplsanq
Drllgim nczniem 8ygonlusa Jest Jan Lasick1 (1560), auto1 ]ozplam mltologlcznycll i folkloqstyrznych o bogach tmlldzklch 1 I I . W Y C Z ~ I J ~ C ~
weselnych II wschodlnch SlowIan Metodg 1 tenlata lrlaasycsne
przenosi on nu. plzedmloty nowocxesue i mote slneyd %a
ob~aknlen~e,
schwycone %n Jagrant&, tel clelraweJ genexy literattuy xlotego wteku Ze wzglqdu na ntltylrwuyczno-hsloryczny klerunek studydw MmeJn StlyJkowskiegn, neletaloby ego t u k h umad za dcmn-Sygoniusa, Jakkolwiek
Starowolski fi) wpromadzn go IV stycsnohc tylko x Robortellem, L'O m l siy nydale tlochgchybionj m dornydern
Dlugi klelnnck, k t h y SI^ wárdd ucznlbw Sygonlusa
ohJawl1, x potcm plzyblnl szelolrle roxmiary, Jest hmtoryoglaficxny, 8 mdwqc dokladnlej,pamlqtmkntskl.
Bylby to
n1eJal;o SUI logat dawnq eplstolog~ufi~,JeAlt t9 kw estyç oce') Fragmenta C c Ven 1559 Pmef.
3
3
5,
Ad t o m s I V f ) u g n l . admtahones Ven 1566
.
Klebe Cat2 5~go11111s
Epla Muret1 ad Sacratum Eplue Lugduni 1604.
Zamoyski bra1 pIywatne lekcye u Sygonlusa Eplae P
MmllrtLL
O)
Hekatontas.
nlnd zechcrmy z ilolcimateryalu
hlstorycxnego, naglomadzonego m imlg noweJ mody pisalskle~. Historyklem by1
StlyJIcomskl, pami~tnikarzaml zostah Nldeckl 1 Easlckl,
a niebawem xobaczymy Ich cole szeregl, ktdre wzrastaJq
W odw~otnym
stosonlra
do wartoáci driet hwindczy io
o pewueJ p1ytkolcl W plzeJmowaniu Sig wplywami zagranicy, skolo tnlr ubournq kor~yddwyciqgnleto II. plelwseo
lzetlnychpobudelr; áaiadczy zalazem, 16 duch ludzki pooxq€
SIQnabwcens rnrrtyknc w sobie, 1 poafektacyi na temat ~ I Z Y J ~ S U I ,
popndl W d l ugi ekstl em , refleksyç quand mlme. Do llcznego
zastgpu parnlgtnlkalxdw z pomiedxy padewc~ykdw naleis:
naprsdd S t a n J a w Talnowslrl (1561-1563), daleJ Wojciech
Easlri (l565 l), a wreszcleMalcin
Leiniowolski (1567 '),
ktdrxyopisymah Ilozmalte poselstwa swoJe 1 cenne Srbdla
hmtoryczne FV tych pracach poxostawlli. Na wyissy nieco
ssczebel CO do ekspoxycyii ohserwaclyi wsplna elg Jan Piotrowaki (1567-1569 ", sympatycxny lroleepondent z pod
Pskowa I autor dyalyusza o woJme mosklewskleJ. Wreszcle
mnmy h~lrasza Gdrnlckiego (1558). Jestto nftJbaI'Wni8JSII.y,
nRjmllszy 1 naJxdolnigsxypamiqtnlkarz XVI wieku, ktbry
Itywodclq opowlndnnin me ustepuje PdcowI, R stylem,
ksztalconym na wloskich wzolach, stol tnk wysoko, IIchybla
powieiciopisalze rornantyoxneJ e p o h mogo, Sig 'L nim pordwna0.
Z umysh pozostnwikm na koniec stodyn genealoglczne,
lrtdre cxyndl StryJkowslcl I Zamoyskl pod dmalaniem znpewne
studybwstarofiytnimychSygoniusa.
Najlepsxym W tymkierunku Jest Jan O~xelski, talcte pndewczyk (1568) , ktbry
folmg pam~gtnlkarskqlqczy x idee, genealogicxn4. Jestto pomysl nieszczedlmy, a wcnle charalsterystymny, bo odt4d
ternategenealogiesnexzczynaJ4slggwdtownie
szerzyh na
niwle bistoryografii polskieJ, wyda~qc wobec braltu krytyki
1 tendency]panegirycxneJ nlesmaczne plotly literackis, ktbre
63
62
mogqwsp6lzawodniczy6 z naJgolszem1komblnacyami scholastycxueml.
Znnczeme Riccoboniego dla IJofskl Jest natnlahiie najmniedsxe, a plrkolwiek on s q tu I owdzie znnJomoSciarni
z I’olakaml prxechwala, mianomme x JgdlzeJem Nldeclcim
1 JakimdJanem
Aelefiskim I ) , to Jedllak bezplecznle mnkna
m Jego slowa me wierzyb Za Rlccobonusa wskazenekiernnkl u s t a l n ~RIQ
~ tylko 1 mlq wlnsnn: krxemq SIG 1 By~q.
Wynikn z tego, iL moment, ktdlySmy d n h e skrebldl, by1
Jcdgne, C I I W I I ~ , spoxobne, dopeicepcyl , 1 Se pzerninql hez
dalekonohych slcutlcbw Owoce nnstqpnych cxnsbw se, W lm19
draw geoelncyl coraz gorsze, n ~(=dnostn~nobalq
swoj4 pop o s t u nuts, Mofna wylmyckatalogi nazmisk, n nie 7nalei6Jednegodzieh,
godnego &bszeJ rozwagl 1 pemnego
rnstanowlenln
2 poS16d ucznibw Riccobonusn dah Sig poznad ~ a k o
p a m ~ ~ t n i k a ~ xJan
e Januszowski (1575), Zblgnlew Ossolifislc~(1876-1576), Wo~clech Balanowski i Jan Sapeha (1587)
Pie1 wsxy z nlrh Jest naJwydatnleJszy 1 pozostawlt takke tlbmaezenle kllku 2yaolysbmPlutalcha; dlugi Jest wcale z a p
muJqcy, a o l e s m e nlewlele wiemy Whod teJ JednostaJnoScl
odLuacza SIG pemnq BwieloBcq klelunek i m j , a mlanowlcie
ten, ktbiy sie zwraca Itu oplsom k l q d w I mlejsc, a h b d
podrMy lub
przez
d h f s z y pobyt poznanycll Taklm by1
naprzdd Jan Alnpek (1591 hlstoryk mlasta Lwown; daleJ
JedrzeJ Prbchnlckl (1691), p6tnleJszy arcyblakup, ktory p z c m W Rzymle wyda€ krdtk9 wledomosc o Polwe 3; a wreszcle Pare€ Pslczowslrl (1599), na]pk)dn~e~szy
1 naJzdolnleJszy
z tego zastspu, many z nplsu urzqdze6wenecklch(1603),
zagublonego pamletnlka o sweJ podldzy ZngranlczneJ, 1 wlelu
doskonalJ ch plsm polltycznych, oduoszqcych s ~ gdo s p a w y
WschodnleJ
”),
l)
9,
De g p m Pntuv conmmtartm
Proc. can F. 2419 W arch kons W Rzymm
Mot? &c. Nat. Ge?111. A?last
Polonlae brevas notttta. Roma 1600
Wld zimy, 12 wybb1 tematbw plzypadlowych rozwlelnloknla slg 11 nas cormbardziy, sprowadzaJ3c doryrrczoic
I ten
bczksrtalt
klelmllcu, na
ktbly
chorowah
lltelntura
xv1I nlekli
rozs~er~elllen~
Jedllak
latelligencyl
musida
1Bd W pmze mnieJsza wyrnzistoib typbw, CO ostatecznleme
b y h ani dem, aninlenaturalnem, bo tym sposobem o mele
latwieJ I o e s r e ~ x g l s q obs7a1 111sto1~
czny Iltel atwy pohkleJ
1 zsgnlnq‘l RUS i LltnQ liu wlellclm
celom PrxysLloScl Jak
bowlcm W kakdej 11te1atl11
IC, tek 1 W l ~ t e l u t %e
u ~ naszed, 110nwll w y tlbla6
~
s q mnu~sl:~
n~asaczytaJqco-plaegra, I pou oh
pzycllodzllrz do teJ áwiadornofia, ateby czub I twolzyb po
polsku Co do pndewc~ykbw, to opldoz wyn~~en~onych,
przydeli udzial W tym, Be go talcnnzwq, populangm lucbu, napndd Jan Kuczborski (1503), a potem TomaszPirawslci (1594),
ktdrxy ~q nutoran~iloxmaltych Eyciorysdw NaJwybitnleJSzy
x nlch, postadylawdziwle
xablzlkana przeszlego
z
wleku,
toStanislawLublehski. BawiI ou W Padwie I 1598, a mrbclwszy do Polslcl, porz4dlcowal alchiwum kol onne, sklellll
dzieje ~okoszu, biogl ufig swegomecenasa 1 Byclorysy poprzedullrdw na katedrxe plocklel. NA wielkit, dzlelo jednak
zdoby6 sie nie potrafil, I moke shftyb zrz Bmadectmo, CO to
Jest potega atmosferyIitelackleJ 1 plzeklefistwo mleku Z 11etbw bowlern do Salbiemskiegowynmza s ~ gJego znakomlta
zdolnohd, jegogleboka
ucsnciowoS6 1 zapa1 niezwycxqny
do plgkna,ktbleby W lnnych czasach mogly byly stworzy6
doprawdy w q k s ~ ei Bwletniepze dxiela.
Podobny odblpk lepszeJ tladycy, tkwqcq gdzlc W c m sachSygomusa,przedstato1a~4~
Jan Mleleckl (1592), auto1
ioeprawy o mitologli pluslcieJ, daleJ S t a U i S h ~ i e l i h S k(1596),
i
lcomeutatormlstrza
Wincentego, mcyntor pelnegolladzlel
1 nieloxwinigtego kleranku hvdolycxnego, tJ filohgIcZneg0
Lomentowanla alcydzle1 ßztuki klontknlskleJ
W h b d uazmbw Riccobonusa uie blek naturahie 1
mowcdw Plofesorwyprowrdza I C mczesnle
~
na alene Ilterackq, i W Padwle Jeszczedlllkowall
awe olacye. Adam
&aJIr;owskl (lb%), Plotr Cxelny (1586) I Marcm CIesielskl
i
1
t
64
(1591 l). S$ one wszystkle puste, Jak dziela mistlza, i bez echa
poaosta~y nawet u autordwBardzleJ Jako mowcy sly114 inni
dwaJucznlowle
RIrxobonuss, mlanowlcle
Hleronlm
Powodowskl (1571-1574), 1 WoJciech Roiciszewski (1583
ktdrzy mog4 by6 Bwiadectwcm , Jak maly on wplywwywiel al
na audgtoryum 1 do Jakiegoupadkudoplowadd S W O J ~Iratedlg.Powodowski bowlem lcsztalcll s q u Cateny 1 Qunina,
matematyka 1 teologa; Roicisxewskl zai u Paterna iPiccolomimego, medyka i filozoh - a o Rlccobonirn nic nle slycba6. MoLe nierawadz1
zwrdclO uwagg, Le Powodowski
1 Rokclszewski otrzymali J&i& dnwny konglomerat w e i h y ,
ktdrym naJczgicieJwoJowano prxeciw herezyl, W kazaninch,
momach i dysputach.
Jako klassycznych mowcdw lac~hsklchz zastepu ucznibw
polsklch,przebywsjqeych W Padwle PO Bmlera Roboltella,
wskazah mofna Wanrrzyhcn GoBllckiego (1667) 1 Malclna
Szyszkowskiego (1592) Ale
plerwszy
ksatrrlcil Sig takke
W Bolonu
i xostye zapewne pod wplywem " n e t a ; dlugl
&y€ W bllsklchstosunkach z Saclatem 3 I takte za pademczyka nw'ndanym by6 niemote.
WldLlmy, CO toznnczy
8zkoh, i Jak wcrtuym cxynniklemprzyocenle
polsklch h e rankbwl~teracklcbJest dobra zna~on1oB8rucbu umyslomego
za granio%, skoro wprost m lm19 zewngtrznych kl) teryow zdolallimy uporzqdkowa6 tak 11czny poczet osdb 1 dxlel.
Ad Petruln Malcelizrnz Prupf Palau O~ntro.Pat. 158G
Oratto pwtedalorra nd G. RadzlmR Pat. 1691 Pmwaza
zaS nawet E tytuln nleznannq leez o nlej mdwl Nleneckl.
9 Papndopoh.
") Zob. : h b r c sectetr U L P 18 pontrf W Bolomi.
3 Eplar. P. Sacratb. Ferrarlae 1589.
l)
T.
WPLYW KRAJU I CYWILIZACYI,
Zycm nmgslowe W Padnle plynp,lo tak szeroklemkorytem 1 prxybleralotylc uwngl godnycb postacl, ik tlzebabp
Blyskawlcxnego apuatu, ateby aybrao napaczg8liwsze ohwile
1 U J ~ GW lrlllcn obraxach te lozrnulte
folmy
sbliLeuia sie
pomiedxy Wlochaml a Polslrq. Co siç tyczy filozo61, toona
nplzedatawlclele Jej s b posladala W Padwiekilkakatcdl,
q l i szeroko IV swym czasle, Jednalr na Polskg nie wywarl1
on1 Ladnego wplywn i dlatego bex skiupulumotemyich
porninqd. Wplawdzie blskup Ronarski chcial sprowndzii: do
Poznania *) ekotystqpadewskiego,
Salwatora Bartholutiasn
(1562), a kid1 Bntolymyilal to samo z, o averloldcie tutepzym,Jak6bieZabalelll
(1563-1589) - ale Je411 mowa
o faktach, to jedyny Sebastyan Petlycy pozostaJe W zwiqsku
x arystotelikami wlosklml, PO za nlm sah trudnowytropi6
objnwdw Jahegoh realnegooddzialywania.
Z tego, CO slg powledzialo, nie wynika naturalnie, Itby
Polncy, skoro 1az by11 W Padwle , filozofii W tam mlelcie
*
21
Rlccobonua, I c 69.
Dedtc. Logzcac 1578. Tirahosch1
5
66
zupdnie niestudyowall - owszem tu 1 owdziedochodza,
na8 fakta prxeolwne Tak np. wspomniany nledawno Maslowski ') by1 ucznlem Marka Antomegode Genua (1617 - 1563),
bardzo
powatnnego
W smym czlzsle filozofa, xnnuy nam
Tomicki bra1
lekcye
*) etykl u Frydelyke Pendaslusa
(1664-1667),ktdregoprzedewszystlclem
dla dobrego smaku
chwdono , wleszcie posladamy slclypta 9 Jnna StrLemboszn,
ktdry bawqc W latach 1586-1589 W Padwle, 81ucha1 fiz y h I metnfizyki W kolleglum Jexmclclem, 1 polzqclne notatkl
sobie porobit Fakta owe nle dowodx4 natu~aluie, ltby 18tnial
Jakihg€gbszywplywfilozofilW~oSkleJ na polsk4, ale stwieldry+ wyraznie, I& Polacy jak W Krakowle, tak i W Padwle, uwatall a1ystotellzm xa plosemlnaryum swego wyksxtat
czenia. To samo hw~adczyd sie zdqe nieodszukana dotqd
dysputa przeclwfìlozofii natulalneJ Benedykta Brugnera 4),
ktdq wydal W Padwle Jan Potulicki W I'.1587. Jakkolwlek
JeJ nie mamy, to Jednalc wplost z tytuh uhzyrnywac hmiemy,
i t ona hyla tylko Owiczenlem szkolnem, na temat okolicznolciowo
pochwycony,
i dlatego wlelkie~ wagi do
nleJ
nie
przywlgzqemy.
Na tle obopdlnych stosunlrdw W ornawlanq sferxe nankomeJclekawie slg przedstawia ta okollcznoh6, i& i. 1554
otlzymall doccntury studenckle m Padwie dwaJPolucy, tJ.
Stanlalaw Warszewlcki, pdtniqszy Jezulta, 1 Plotr z Goni4dm, radykalny heretyk malopolski 5 ) Plerwsxy cxyta1 przez
dw rok etykg Alystotelesa a drug1 sofistykq, 1 martoby
etwlerdzlb,czy przypadhem J U ~wtedy nie pocsqh ze sobs,
woJowa6. Nadtowiadomo m m , Be zasluteni oblohcy katolicyzmu, Powodowski i Rohciszewskl, ucxyli s q taktc W Padw l g i to Jeden e mch, Jak wspomnielibmy, pod Francisxkiem
Plocolominlm, niez1ym avelloisb (1560-1 598), wkollot~mamy
69
68
Riccobonns opoaiada l), Se aksdemia Alzimosomm W Padwie
zacxela kwitnqd (1573)W mieszlrauiu o p t a Marhnengo, dzqkl
Jego goscinnoki, t e naleSe11 do nieJ tragik iliterat Sperom,
filozofowle Plccolomini i Tomitanus, a t a k h stndenc~, fie
zajmowah Sig debatami na wszelkictemata, zwlaszczn filozoficzne, rozmataniem dxlel i wymows, Otdt zupelnie c z e m
podobnem byla altadema polska W donlu Kryaklego W Padme, g d m , J d c wspomlns Gdrnlckl*), ,,szlachta zacue,
poleluJqu lozurny swoJe,
wynqdywata
soble na blesiedzle r.nl)nay pokyterzne I gry rozmomue, W ktdrych siç
nieldwno wlgksza uciecha i potgtclr miehi, nnideli \y karclech ,'I tnk bmdzowtedyrozpowszechnlonychSAroda,
be nie znamy blltszych szczegd€dw z % p ateJ uaagl godnej
instytucyl polskieJ za granlcp - W IraSdym rarie m o q nnalopi twleldzlc! motemy, li, posiadah onn formy nieco sztywne, 1 Eo otoazJln Sig iym platohsklm bombastem, ktdry
by1 d a d c h y dwczesnen~uuczonemu toaarzystmu wloskiemu,
pbkl ono sienie wyksztnEc~loi nie xnalazlo trehci W sobie
1 W Eyciu bleiqcem.
Jakkolwiek jednnk bylo, to drog4taklcJ wlahie asaocyacyl
to\~arzyslue,l
udzieli€o 519 Polsce
wlele
pierwlastkdw eym~lixacy~nycl~,
ktdle stonow~q w l a h v e tlo Xn W.
I nieile tldmncz4 dwcsesnq chqtkg Polakdw do myjnzdu do
Wloch. Cudzoz~em~eo trudnowchodzi W towalzystwn, wloskle
I Palmydhgo
czeltad musieli, znnim SI$ E W€oclIaml naprawdg pomali. Znczqwssy od plofesoldw, zblikyh SIS naplzdd do ludzi mogdlc na11k4 sie zaJmuJqcyuh, a za tern
z blegiem wasti plzyszlo do bezpodrednieJ stycxnolcl e kultnls, wloska, inglesu
i
polslriego elementn do towalzgstwu
europepkiegoJestto
nkt, kthyutorowd droge do wladci
wego x e u ~ o p e ~ z ~ w a spoleczehstwa
~l~n,
naszego 1 rzucil pod
wallny do lozkwitu named literrrtuly W nastepnych czasnch.
Wartoby kiedyd kwestyg nln~e~sztl
szeroko opracowab, bo
Jest ona nadzwyczaJ pongtna, tu tylko zauwatymy, %e z tego
I
nt?G y m
108.
j) Dworzanin.
dopier0 punktu wldzenln zrozurnleb motnaowepochaaly
o hurnanlta~nolci polskie~, trafia~4ces q W listach Bonamlke,
Sygomusn I Muleta, lrtdle na lazie nas dratnid mogq, ale
Irtdlpnl u~epodohna odmbwib wag1 plerwszolzednych dokuIllentdm W hlstoryi cyw~llzacy~ polskie~
O stosanlrachPolakdw z roxmaitymi profesorami padewskimi mdwilempowg%eJ. Dalszym obJawem tego assocyacyJnego pocesa Jest p1zyJaBd uczuldw naszych x Pawlem
Manatinsem,xnmgm druknlzem weneckinl, ktdry ut]zymy?va€dnwnlelpensyonat mgski W stoliey l). Znqomodb ta p0
a a d a jeszcxe p e w m odc1e6 tladgcyiprofesorslrle~, ale zn
])rzecc"yO tludno, ithy J U ~ : murdw szkolnyoh nie przekroczyla.
Manutlus by€ wyksztalconym staro.otytnikicrn, holdowat wzorom cycel 06slrlm 1 plsal: prxeelicznp lncinp, ktdl eJ lwiadkiem
Jest wiele dxiel: jcgo, xwlaszcza Jednnk korespondcncya,
w s p d h e l n i e W Wenecyi wydana g) W zblorxe tym EnaJduJe
819 olrolo 30 listdw do Polakdw
lrtdle mokua W tenspos 6 b uporzqdkownb, 1 t orrc do Zeblzydomkiego, Myszkoms h e g o I Antoniego Veldutilma, pd8nie~szegoprymnsa Wegim, a wsrystkocyceron~andw m szkoly Bonamka, uzna
sie xn chlanolog~czn~e
CO do stosunkdw x Wlocbami wczes n l e ~ s z c OtdB na podstnwle ldealu staroSytneJ plxyJaSni,
ltt61cmu oni holdowali, nastgpqezbl~denle calel grupy POlalrdw do tcgosgmpatycxnego humnnisty, zwlaszcza Jednak
Hldecklego,Zamoysk~ego iStempowskiego, do lrtdlych doy
t
lx
m sly nlebawenl element Irosmopolrtyoxne~ balmy, mlnnow i e e lr~llmWgg16w 1 Kroatdw, VI osoble znnnego u nae Jec l r z e ~ aDndycza, 1 J a m Sambucnsn z Tylnnwy,pdfoieJszego
leknrzn 1 lmto~yografa nustryackiego dworu MlodzleS ta,
clmdzl W orlwiedxlny do Manutinsu,posyla
11111 swop wypraaownma do plzeczytama i plmi uprzepie, i%by dzlela
70
BwieQo ntworzone laskawle osgdsid lnb w y g l a d d raceyL
Do stosunkbw bllkszych docbodxl x nlm tylkoFranclszek
Maslowskl, pbznlepy plsnrz w~elnlisk~,lrthego osoblstodd,
nlewladomo dlaczego, W dzleJach umyslowobcl pol she^ ZIIpeloleniemyplynçh
Ale zdaJe Sig, Le Jak lratdy p q d , tnk
I prqd zhhkeula tonalzyskwgo Polslrl do Emopy, m i d swych
entazgastdw, ktdlxy mblysnqli na cllwllg znikomem Bwlatlem
JMdZWYCZaJUeJ og€ady, a potem, b4dfi wskntek osoblstych
plooesbm duchomych,bqdk wslrutek stnsunlz6w W OJCZJ inle
panlyqcych , zneutlallzowanl I s11y dddaJqcej pozbtlwleni
zostall
Uwaga ta nas11wnSig
m~momoll, gdy Sig czytu, listy
Antonlego Mmyl Chatlanusa, selrretal za kardynala Commendonego, do MilrolaJa Tomickiego l). Llsty te pochod~qz lat
1566-1569, a ua ten, stosunlrowo lrldtlsi plxeclqg czasu,
bedme ch xgbry. 100, tJ. pnnktnalnieJeden nu, dwntygosrg z Tomlckim
dniow14 poczte lzymskqGratianuapozna€
zapewue w Polsce, albo gdzle whbd swych podloty W TUbmdze lub Stlasburgn, i odkryl W nim, Jak sqdzll; gentusz
wieku. Przgwlqzanie Jego do wysmkanego pupila PI zewyb
sztl tlrliwosciq S W O J ~ 1 tq. dloblnxgowq. troskliwohc1q plnwdziwej miloicl wsxystko, CO nani pozostawll:,t lltelatura XVI
wleku. Sonety Gaspmy Stampy dosi$gaJq, mote teJ same]
wysokoicl nczucia, d c na ichdnle t k w , ~ a kwIado1n0, trawiqca m m l p h o b c , idlatego W ~achunekwzlqte byd me moga. Gratlanus C Z U I V ~z Rzpmll nad ksLtalcqrym SIG w P a d w e
Tomlckim, Jak matka nad Itolyskq dxieagcin.WynaJdnJe
mn nanczyclell, posyln ksiqQki stosomne, xwlasxcza lelgync,
xakupqe dlah rycluylzymsklcll ponmlrdw I lcopie oblaxdm
naJlepszych mistlzbw, a cznsem splnwia mu nndto maleplczenta, klzytykl z kobcl slouiowe~, Irwlaty, pcrfumy, owoce
1 nasiona. Ghntlanus nlewqtpllw~e myilal, 18 Tomlcklago wykezta€ci na potçtnegosxelrnlelzakatollcyzmu
1 zlobl Xeí1
epokowego propagator& cyw~l~xacyixaohodnieJ W Polscc.
Tymczasemlosy chclaly, Be pelen nadziel mlodzieniec, wrb-
I
I
ciwszy do oJczyzny, zwa1yowal. A pisal podobno taIr pigknie po lacinle, mye11 mlewaI tak zadxiwiaj4ee, i mbw1l
Oma1 nie Jak Cycero. ir;, magnae ezpectationis, plsze o nim
Nlesiecki, aSzarzydski ukbda na Jego cread sonety.
ZnaJomohb Glscyanlego i Tomickiego
~- godn4 Jest uwagi
t a b z tego wzgledi lb Üw1dooznla nam, Jakim sposobcrn
Polacyzblltnli
S I ~c o l a ~bardxieJ do Wloch 1 stewali Sig
uczestnikaml tamteJszeJ knltury. Tomicki blal W Padwla
lekcyeJqzykn wlodriego, ucxyl EIÇ laciny, glecklego i t7ytal:barclzo mele, gromadqc soble powolr spora bibhoteke *).
Mleszkanle Jego wgchodzilo na ogrdd, zkqd widok mm€
pyszny i wo6 kwiatbw I dal do lnzmalzeniaupqy4cq.
Rozrywek Jednak, oprbcx W kwnawale, nie xnznd on wlele,
tylko wyclecekl dalekle
odbywd,
na Bwiçta i wakacye,
zwlaszcza zaB
do
Asolo, Tleviao, Mantui 1 Bolonil. Bdy
Commendone zostal blskupern Welouy,zajechaldo6Tomlckl, 1 x sekretnlzemlrardynah
zrobil kllka ekskmsyJ,
Jcdna~ednah,na~pigknle~sza, PO Lago da Garda znpehle
nieplzyszlndoskutku.
Gratiianus p e a rnllobO dla Tolnlcklego przyJaSnie wital W Rxymle katdegoPolaka Mlodych
Olhlrdw nsohlkcle oplowadxal: PO wlecznem miehole I ulatwil
im
wycieozlq
do Tivoll i ViZZn IIadrtana. W listacb Jego
ZnaJdUJeSig przepyszny opis slawuego wodospadn pod Terni,
Jakby z umyslu podsuulgty pupilowi, I..eby wiedzlal Jak ma
patlxyd na Bwiat iwratenla swe chwytad i opisywac.
Czy tewszystkle pobndkí mialywplyw Sywy na literature a zwlaezcza poezyg polskq, to pytanle ciekawc i watne.
Lecz xnnim na me odpowlemy, tlgeba wiedzied, 16 P o l s h
6wczesna
nie
posiadala
leszcze n a ~ m n ~ e ~ s hwladomokci
xe~
wlasnego
matelyalu
twblczego , Be kardynalne
princlpia
sxtuki byly JeJ xupelnle niexnane, i nikt nawet nie pldbowal:
ich znalebd i ustali6, a wreszcle, 18 plynic to z natuly rzel)
i
T u zanotujq, Be W bibl. Jagiell. Lu! wtosk. 306 natrafìlem na ksiqikq z taklm napisem. Joawrrs khtcae, anno
1580, Patavar
I
i
'
l
:i
I
'
I
[
I
' i
l
73
72
Kochanowski, drug1 poeta €aclúsko- polski, ktdry Sig
kmtalcil W Padwie, &y€umys€owo przewaknie z P o l a k ~ ~ i ,
a mimo toJakonltysta
stau@ Jeazczer wytej Przypisacto
naleBy natulahie wiekszym zdoluo4c1om, a potem, II by&
natura, zdrowa, i otwartq, ktdra a mnleJsza,golqczkowodcq
chwytalanadmiar wlafieú. W Padwle powstap przehliczny,
doprawdy mist1zowaki,analcreontylc, na ktdry JIIL lndzlej 1)
bardxo
trafnie
zwldcono uwagç P m e go Kochanowski
W odpowiedzi na upomnienls Nideclclego,
fieby
sie Jako4
nstatkowak
c ~ y kc
, s4tulr.z wlelu
pobudzad
moie, a nlekoniecznie wleh
a1tyst6w wzbudxl.
Otdk z tego punktuwidzenra mllo pow~tamyJanitiusa
W Padwie Zna sie on tam z Bonamlkiem, koleguje z Dsnielem Barbalo, pdinic~szympatrya~cbq drwileJsltlm, kt&
rego wlelsxe mllosne chwali (Eplgm. 50), wyimiewa n g ze
ewego uauczyciela,JaIrleg04 Wanciszkanina, ktbry mu dal
temat z filozofir skotystyczneJ do oplacowania (El. var. II),
i wleszcie nle$miaIo zblifia SI^ do niagnats nueJscowego,
Piotra Bernbusa, glolnego lacinnika 1 souetysty, ktbry mu
pozwolrlchodzlc
do swego ogrodu (El. val 9) Ta elegia
do Franclsxlzanina Jest godns, uwagl 1 pelna hlmoru
Cum saepe me gementem
Et ltnproblnocentes
Quid de Bcohattls, ml Flanciscane,teneblls
Scnbere me, qul sum nullus ad ]sta, lubes 3
Et cupelemet nequeo - Inde, sed natula serennm,
Mlbormgenmm, m o b dedltque mihl
i
zbyt swohodny, sevenurn, m a t m , malle.,
W katdymlaziepsxe
nadxwycza~ zrqcznle I plynnle Cxy tgIat\To46 p b l a nabyl. ou
we Wloszech, cxy mlanowlcle elegmcyn wlosklch Iacinnilrbw
wywalla na nun rzeczymiste i dodatnle wrakenre, o ternnre
moha powiedzie6,nie znaJqc plelwotueJ redalrcyi Jego elegil 1 me uczyu~wszyW tynl klerunlru 81untownych studybw.
Ogdlem Jednak biorqc, W poldwnnniu do dawnlejszych wierszokletdw, taklego Pawla z Krosna 1 Jaua z Wihhcy, uklad
artystyczny Jego poezyl W calo4c1 1 cxçrhach Jest bez pordwnanla wyEszy 1 klassycznieJszy; uozncia, Jakie wypowiada
64 wgdelikacone 1 lzewne; a elegie polskle od wloskich odrdtma kolxystme wiqksza rozmmtohd 1 charakterystyczne zultenie panegirycznego tonu, ktdre go potem zmusllo do usprawiedliwianla siqprzed Kmita, Le JUS od dziowlçcmmieslgcy
nlc a nlc do niego nle pisa1 @l t1 3) W faktach tych Jest
widoczne dzialanie wloskiego pqkna, a ~akkolwiekzapewne
arcydme€ ono me wydalo, to Jednak cieszy6 Signalest,y, %e
Sig meszcie W poezyipolskieJ przynaJmnieJ W tnkiq foimle
ObJawiIo.
Cupldmis sagittas,
Benlgna, conquelentem,
Auduet, Aphrodite
Commota sorte nostra,
Natum admonel e coeplt
-
Janlckl JeNttu
to zaduQo tych at~ybutdw, d e
Lecz figlamy Kupido nic soble m e robil z gniewu
bogini.
Sedconsldeusma1mos
Intel pue1 Iaptlllos
Cote implobs sagitta8
Acu ebnt
x
W oblazku tym cxu0 delikatnoA6artyatdwpompeJa6skich , kt614 tylkokontakt bexpohedni z arcydzrelaml atarofiytnemi wyda0 moLe
eywlol mleAscowy, W lrtdrym siç KocllanowskinaJchgtnieJ oblacnl, me odznacxal Sig zbytniqmordnobcis,, 1 me
poeta
wcde
latwo arozumied, dlacgego on, ostatecznie
wielkl 1 wcale czysty, talcchgtnie goAcil W teJ sfem. Plzez
caly czaa swego pobytu na tuteJszym unlwewtecle Szalal
1)
Moramlri : Jgdr z e ~Pat9 ycy Ntdecka.
74
Jan z Czamolasu za Jak84 Lidyq l), ktbm byln kobiet3 zepsntq, nie bardzo yyksxtalcon4, 1 nie posiadala sadnych glebszych przymlot6m dnchowych Stosnnek ten Jest o tyle godnym nwagi, it mpiowadza ferment cywllizacyi wloskiq,
zepsncie ObyczaJome, do cymihzacyi polskleJ , CO natuialnie
zbamlennem byc nie moglo 1 pobnieJ baldzo 819 pomAcl€o.
Z dru@eJ stlonyze Bwiata tego doby1 Kochanowski plerwszy Jednolity 1 dosydfiywy deal koblecy, a fakt ten jest
mcale donioslym obJawem m hlstoryl lilykl polskieJ, pkkolwlek me wywolal na razle melu nasladowcbm Jak Janicki
z Ormdynszern m rqku, tak Kochanowski z Tybullem i Propelcyuszem twolxy€ soble myobraBenia 1 sytuacye poetyczne
Okolicznoá6 ta obnlla niecownltohd Jego eIegiJ mloskich,
ale zndm znpeheJest naturalnem, IB W takim stame lzeczy bezposrednia stycznoib ze Lmlatem klassycznym munala na mego
tem BywleJ oddzialymae An1 Kochanowski tego nie uklywa,
ani Janick1 me zarndcza, ten ostatni zmlaszcza, gdy pomada,
Be odkqi plzebyma W Lacyum, to dnle mu p l y q Jak fale
modospadu, i niernoie vaerzyi., fieby jus tak dawno wyjechd
z OJczyzny. Chlongli wigc on1mlakenia W italskieJ kralnie a Jakkolwlek moee m h i e Jasuych ~ O J Q Ci tendencyi 1ch me uJ@i,
to jednakdzlalan~ewloskie~ sxtuki na poezys polsk3 X M
wieku Jest rmdoczne 1 nalebahby kledyA ninieJsz9 kwestge
wyczerpujqco opracomat!
Wskutek tego, 1B Wlochy dzlalaly W sposbb tak o r z e t
miajtjacy i pobudzaJ¿-py na wyoblamc; twbrczq, iB ulatwialy
zaidmno koncepcyg osoblat$, Jak oblewaly poezye pewnym
urokiem AmieBoici i swobody, na ktb14 m ojczyznle trndno MQ
bylo zdobyd , Be poets mprowadzaly odlazn W atmosfelg arty-
?
‘i6
Sxh~culg bardzo poblekule, nienwydatninJacnaleiycie
dzialenin Wloch na tych poetdw, ale to nale2y do specyalneJ monogrnfil. Drugle pytanle, L rnianowlcle, O ile poexya
czysto-doskaoddziahla na polskc, lest nierunleJ clekame,
cbob 1 ono bez wyczelpnJ4ceJ odpoweda pozostad m11s1.
W h e g n roeprawy mskazah8rny tu 1 owdue,te Polacy
uczyll slg m Padmie mleJscowego Jqryka, bo m dJplomacyl
I hiclalchIl stnwd si9 on colaz potrzebniepym, 1 xdawalo
sq, &e myroime na Jezyk 11owoczestlego towarzystwa Wziqd
Paplockiego do lqki, a plzekonacslg mojna, 1nlc powsxeehnle rxucono $19 II nas do nanh !\losklego
Jednnk,
o Ile z zabytkom wnle8c motna, Ptrlncy uczyhtego
J$zyka bardzo pomlerrchownle, 1 Izadlromlistachnloskicb,
przesPolakbm plsanych, motnn xaurral..yd dobry sty1 i dollre znclgcle Literature nlnsk4 2 n d nlwo g1gbie.l tylkoZamoyski I Resyka; Zamoyski wogdle we wsnystk~rhSWyCh
prZeJaWaCh Jest lednym z naJbardrieJ zastnnawlaJ~cychludzl
\v XVI nleku Wobec tego I przqmowame wzordm m u s d o
byo natlllalnle bnldzo nledokladne, a do66 p m m c i c utwoly
BazylegoHineiotai
Stanlslnwn KlcgosLoweklego, nkeby to
spost~zekeu~e
podnlei6 do znaczenln falrtu. Plelmsxy ulrlada
m Pad\tle ndp17dd (1590) JalriA panegiryklacliskl na xdobycle Poloclca
a \v kllka rat potern zrnamln Sig x 24 ma
cudzozlemcanll nn wydnoie cos Ink gdyby album lltelackicgo
na czesd Stefmn Batolego
Byt to zbldrwlerszy 1 cplglamdm \v tlzech ~ ~ x y k a c b
Incihklrn,
,
greckim 1 \vloskIni, cxyh
eo8 hardzo uowou~odnegoi bard70 Ilchego Jesrcxe lepsxym
Jcst Xu’legosxowsln, htdregoStalomolaki pomlclcll ws16d n y shvnleJszych mowedmpolslrlcll C h c d on glad rol9 nowego
P m z Muandoll, 1 r l584 oglosdw W e n e c ~ l dysputg
gdm zobom~qzal SIÇ z b l ~ dwelshemlab
plozn, msxelkle
’)
I
79
78
Sygoninsa, btdra 111bw1 o osnBlsteJ i go.
ïipq pr.xyJa8m pomlgdzy mielkim Neqollt~ficxykiemB Polakicm Wh6d talrlch wa~onlcdw xapomanie sie z lltelnturs,
nloska, moglo SIÇ odbymuo baldxolatwo, zwlnszcxa up, te
tnki Tasso by1 nadnczns W golgczce trndlcq i m~rnowolnic
musla1 m6w16 z lcolegam~ n wszystkich smo~rb temntach
i zaminldch RI tystyczugoh T p c x n s e m W hmltu estetycxnego
~ ~ r z y g o t n ~ v nwplyw
~ n a lltcratnly
rzjsto wloslcleJ na polska,
Jest W XVI W. Jeszcsa bartlzo n d y , .z nn~xnnlrom~tsxemu
poecle nas/.ernn, Rochnnowsklenlu, udzlelll tllg on racxeJ
ogdlmkomo n13; sxcxegolowo, da~qc mu c08 zesweJ folrny
I col zeswegoduchaClel~awern
zwlnsxcza lest polcrewie6stwo pomlgdzy flnsxkg Jana a butleskq, doska, pomlgdxy
tlennnn na imielcU~sxuh a lranxooam~Petrarlri an morte
dl madonna Laum 1 canzonami Uembn zn morte di MOTODoplel o od drngiegoRochanowskiego nnstgpye materyalnezblitenie pomlgdzy Iltelatu14 polska, a wloslr4, k t h e
glçboko takSre nie slgga, Jednak s~mptomatyc~n1eda 619
iclgnd a t po lrou~ecXVII mleku Piotr Kochanowakl p e bymnl w Padwle na trzy zawody, tJ P 1509, 1610 1 1613,
Z ~ ~ I S U JS~i gC za katdymlnzem
w metlycenacyi polskiel.
W plç6 Int po ostntnlm pobycle mychodzl z pod prasy k m kowsklej tldmaczenle Jerozolmy TVyzwolonej "aby 619 PO1cnza10, jak m 6 w autor, t e ~çzyknass nie Jest nad lnne
ubotszy, i aby siç szczçhliwsxym dowcipom do ubogacenla
go dalszapodaladioga
W l ~ t e l a t u ~ zpolskleJ
e
jeslto wcale
dxlel I Jedoniosly fakt W fame IuxygotowawczeJ do w~ellr~ch
dno I na~sxczgshwsrych ognlw w teJ chaotyczueJ zreszta
peloepcyl obcych wxoldw
Wobec tych
stosunkdw
prxe~mowau~e~ ~ ~ I X A wlo~ J U
Skiego stnuowl nla4clmle nqdot) ltalnie~szydowdd stosunlcdw
cyndizncy~nychpomledzy Wlocham~R Polsk8. ObycztlJ ten
udaielal SIQ kaidemuindyniduum
hez plncy whsneJ, 8114
\q)1ywu Bultn~nlnego, n dobh wxrqh Dworzanzna Gdm~ck~ega
do reki, nicby pomielzyl, ~ a kgk$)nko sicgnz$. Smeg6lowo
nad t4 spran4 lozwodeld Sig uie hedzlemy, wystarcxy &nieravid, *e piclnszy ram wtedy xnczyua s1ç u na8 m d w i j o zachowaniu towarzyhem, o plr$mxhi kubiecel, lozmowie salo no we^, itd., ke plelmszy luz wtedy twolzrq SIÇ na alemlnch
polsk~ch pewl~e wynlnganld, gusta 1 nmdy Cxy
Btnu
ten
n~n
mywolal
t,Ikte
~nkld l u o h m x a p o t ~ ~ e b n ~ a Iwdnlctbw
istotuq) s~tul,~,
na to IIIC n l a weln do\~odbw l) KqmtuleJ828 Jakle rnnln Bwladectwo, zuaJdnJe Sig u Sohkowskiego,
ktdry pomladrt, t e J U ~7a ZygmuntaAugustaspIowadzano
do nasrego h a J u nblazy ze szltoly Glulia Rornaua, Tycyaoa
I Coweggla, I plorl1nuJe ohopnlc
na to ~oxwielmotnlenie
SI$ Bwlecklch g11st6w Gnlew Jego mote by6 mima, potggi
nowego prqdu, ktdly ~ a zSig pocz~wszp, muna1 i66 ddeJ
nlewstrzymanym pgdem
JUS namucmiowi
-
mm.
Avendo, al me1 si falx lalga strada,
fi Stanlslao di Tarnorlo conte,
Che starpotla CO' pih famosi a fronte.
Hanulbal z Kappm, to pdhiqezy arcyblskup neapolhilskl
i nuncynsz m Polsce.
Ach ml11 poetkome, cd8 kyle plszecle?
Czerna mkdy Awlat mle1szamlswolml psylecle?
I w-y drudzy matacze,malarse, CO takle
Czynme nlemstydllwesztukl, 1 mszelakle
Mag norlca Jorrwotce, ìUarse z Weneramd 0
DobrzebyJe,zaplawdg, I popallG z maml.
Co wy dzi$wszystkimludzlom zgorsze~m czynlcle?
Ghpl ludzle, CO dlogo 1cl1 praca plaacle,
I tonom, cdrkom waseyln jako pomagacle
a
Prame sporooleJu
l)
W
open przylewaclel
Niesleck1pomlnda,ze
Jelzy Zbarask~, pndemczyk (1692),
prsywldzl by1 z sobq z Wellecyi obraz MatklBoskleJ od
kunsztowvnego pendzla wylob~ony 1 szacomny, ktdry temi
czasy W Atyblenlcaeh
lozma1teml
laskaml slyme; drngi
padewczyk (1598)) blskup Lubiedskl ,,pendzlem ozdobll' katedrq
plocka,
O budowlach ,nowa, mnnler$' ponadamy
mqcel wzmlanek
Lukjscga RzyazalzLa Wiszniemskl T%, 205.
80
Z tegowszystkiegowynika,*eodrodzenlenle
wplynglo nn Polskgcal4istot4
S W O J ~1 t3 szlachetnobcis, i glebis, k t d q sie odznaczaxwlaszcza sztuka florencka.Rzncilo ono do naszego krap tylkozewnetrzne ob~awy, i ten,
te tak powiem, apalat cymlizacypy, ktbry m6gl tu I owdxle
b?yezczeh, ale wlahciwienieposlada1 trek1 1 spoleczehstwn
naszegonie mbgl naturalnieprzerobi6Rozbielad tg kwestye
i wskazywa0 przyczyny,dlaczego na tle odlodxenia Hmpama, f i m c y a i Anglia wylobilysoble tag Bwletng kulturq,
a PoIska me - tonienaleEydorzeczy.NiemnieJpewna,
Se katdy symptomhlstorycznymaplawo
i znaczenle W bilamie wszechbytu 1 %e nie Jestani bez celn an1 bez przyczyny Zapewne, te Polakowl,stoJ4cemu W kaplicy medyceJskieJ, moBe byb przykro, gdy pomybli, 8e Jego rodacy z przed
tlzystu lat me doznawalitam tych samychwrakeh, CO on.
W hlstoryi Jednak me ma win, tylko sq! fakta, a faktu, te nie
Florencya, ale Wenecya oddziahla na cywilizacye polsks,
nie wytlbmacxy slg dot%d, aB sie z c d 4 stanowczokq nie
uzna, Ee tak bylo.StwierdzeniemteJokollcznodcl , mierzrqce~
W lstotg kultury polshego odrodxema,motemyzako6czyd
ninieJazy 1ozdzial
---
VI.
ZYCIE STUDENCICIE,
W n1tykule moim p. t BoZonia 2 PolsSa ') wyluszczylem sxczeg6low0, W Jak1 spos6b u1osl.a ta dziwna repubhkaiak0 - zwiq!zkowa olganmacya uniwersytetdw wlosklch Ze
szlr6lkiprywatneJ Imennsapowstye szkols mieJska,potem
znklad zwl~kowy,L wreszcie instytucya mychowawcza dla
calego iwiata, a tewszystkie fazy pozostamly Blndy W budowiewcwngtreneJunimersytetu,
1 lngdy Jakob zatarte nie
zostalyUniwelsytet bolofiskiobeJrnowa1 wskutektego trzy
i mekollegia profesorahe, prawncywilnego,lranonicznago
dycyny, i dwle osobne kommuny studenckie, tJ. prawnikdw
i fi~ozofbw,ktbre dxlellly siç naJednostkl adminishacyJnewcdlng
narodowobcllxagdzi3.y cal4 sxkolq! zapomocq! rep1ezentacyiz pomigdzy ucxnlbw Poma ta p1zyJGIaslg nlebawem w calycll
Wloszech i nadala pewq olygindnq! cechç miejscowemu tyciu
studenckmmu, wytwarzy3c nielaz ciekawe antagonizmy i ciekawe sytuacyena tle ibtnych m i e p 1 czasbw.
W Padwie na uniwersytecie prawnicxym bylo 21 nncyj,
ktdre rneilh1g statutu 9, lozrbkn~ano na wloslcle i cudzoziem-
83
82
I
l
skie (cztra et dt?-arnowtani), ale kt616 wlaáciwle dzlelily
Sig na partye wicentyhsks, i brosciasíska U tego miepcowego
wengcko-lombardzkiego antagonizmu uwiesil n g W XVI wieku antagonizm polsko-n1emiecki, i tym sposobem wytn 01 zyly
Big nowe partye, wicentyhko-polslra 1 brcscia6slro-niem1ecka,
kt&e rzqdzily wyboraml uniwersyteckiemi , 1 stosownie do
ilohi skoJarzonych naCyJ z d o b y d y mnieJ Iub wlgcc] mleJsc
W zarz.zqdzle Wobec plqdbw niwelacyJnych i centlalizacyJnych XVI wieku, wyglqdqgte stosunkihochg dz~wnczn~e,
UiemnleJ poxostawiono ucznlom tg zabawkg, bo m u h za sob4
odwio~~ngtradycyg 1 niedotpkalasfery
bardzo maknych
interesbw pahstwowych.
Czy Wlochom bylo bardzo wygodnie x takiem ulz4dzemem, tego me moina wiedzled W kabdymrazle widad,
20 organizacya ta nie byla ani bardzo m4d14, an1 bardzo
praktycznq, an1te2 bardzo slnszn&. Zwnbmybowiem, Se za
zasade podzmlu przyJmowano staly naplyw z zagranlcy, kt&
lego plzecieL nikt 1 nlc ulegulowaf, nie moglo, &e nacyq
z p1gcmcxlonkdw ~dwno~~pramniono
x nmy3 o 100 lub w q ceJ czlonkaoh, Be wleszcle wskutekustalonej
precedency1
klzywdzono stale nalodowoáci hczne, bo xdalznlo Sig,be ZBstqpca plzewodniczyego W nacyl, lrtbled wlalciwie od mielu
lat niebylo,mral
plerwszeílstwo pxed konsyllarzeln m c p ,
bçdgceJ m ßta3ym IOZWOJU i olmzaleJlioxbie 118 m i e p u T e
czynnlkl staly slg powodem zabulzeíl studenclrich i przez
caly clqg XVI wieku tlaly na dnie fiycin ualwelsyteckiogo,
wybucha~qcczasem, zwbezcza W pome elekcyJneJ, 'CV gorqae
1 krwewe tumulty.
Polakom na uniwelsytecie prawnilrdw chodzilo o to, 2e
W lmig
whrbd ultlamontan posladali miqsce trmcie,kiedy
naplywu i znaczenia powlnnlby mied mleJsoe dlugle; Oe
Nlemcy peo. fus et nefas wc~qgahdo stowarzyszenla swego
nalodowoáci slowlaílskle l), 1 dziglri temu xzbierall zawsze
l)
I
I
i
I
Nawet Polakdw. W metrycenncyl germ W Padwle zaplaan1
sa, np 1583'Zacharynsz Barcr z Poznnnla, 1591 Jan Alnpek ze Lwowa, 1596 Stanlalaw Grot ox ro@zabus Sdssrue.
I
I
4i
zastepcze plzewodnictwo W nacyi czeskieJ, ktdra wedlug stabyIa pmed Polakaml; Se wreszae W rmi$ wIasciweJ
sobie arrogancyl chcleli byc przedstawiclelami caleJ mlodzieiy
CUdzozlemskieJ W Padwle, kledy wlaiciwle stanowili tylko
jeJ c z ~ s 6 , a na ichmoralneplzewodnlctwo
nikt nle mial
ochoty Sig zgodzic Trzeba rzucic aklcm na politgczne poloSenie W Europie 1 glzypatrzyd sie, Jak znaczne mledzynarodowe stanowisko posiadala wtedy Polska, i jak na miepce
gasnacej powagl lmperynm niemleckiego podnoslla Sig powoh
Bwietna gwiazda FIancyl Wobec tego dla mlodziebynmlowana przewaga Niemcdw W Padwie muslala bydmeznohnq,
1 Polacy wlelu
splzymlerzesícbwmogli
pozyskab, ~eSlilm
chodzilo o obalenle wylrqcznegp wplywutychge.
Polacy nlenawldzill Nlemc6w serdecznie 1 od naJdaWmeJszycli
czasdw
prowadzdl z niml uporczywq woJng
W JedneJ z elegu Janickiego l) znaJduJe Sig wyrzekanle na
mlodxiel:niemleckg, Jakoby nlexnobng 1 tylko pqahstwvuoddnnq; odkqd zaá akta prawnikbw nlemleckich sie zacxynaJp
(1549), to kalty ich sq pehe teJdziwneJ JakleJh nieplzyJap h i naiodoweJ Roku 1556 wyrzuclli Niemcy ze swego stowarzyszenm nieJakieg.0
Wilhelma
Prosnowskiego, Cxecha,
poniewa8 sprzy~alPolakom Polmy nntychmlast postarall Sig,
Beby go zaplsa6 do metrykl czesklej, 1 przez niego ositgqd
Iconsyliaryat czesklP) Manlpulacya ta Jednak sig me udah,
wskutek czego W kllka lat potem chwycono sie nomego podStQpU, i podszyto dwu Slqzakbw i tmech rnnych uiepewnych
ucznidw podnalodowoádczeska,Chciano
z nich, Jak tego
statut mymagal, utmorzyb kompletna, nacyg, lecz elg to Jako$
1 ternz nie poalodlo Roku 1560 zlobono powtdlnle tak4 snmq
nacyg, zaplsawszy do metrykl Jednego Trydentcxyka, Jednego
Anglika I dwu Slqzakdw, Jako Czechbw, aS PO dwu latach
tego rodzqu walkí zdobyto mleszcle dla sleble konsyllaryat
czesk19
85
84
!
Rok 6w Jest Jedng z chwil potqknego wplymu Polakbw
na losy uuwersytetu pademsklego. Wedlug mieJscowych l)
obhczehprzebymalo wtedy 40 ucznibm naszq naiodowobci
na plawle, a cyfrn ta raz tylko w tem stuleciu, za rektoratn
Zamoyskiego, o 20 osbb powiskszonq, zostda.wy~qtkowy
ten wzrost nie mote wplawdzle 186 W porbwnanle z naplywem
Nlemcbm,
ktoly m tych samych czasach przekraczr
sume 300 osdb, n, laz orna1 nie dosigga liczby 500, - Jednak Polacy, dziçki sympatyl w9rbd kolegbw i niezaprzepommeczoneJ xdolnoici do t zw plaktyk, mleh wtecly
chno, plxewngg IV Padmie Roku 1563 m t!wle*o wydanych
statutach, ktb~ychkonektg plomadzlli Foltym Blrenbach 1
Aleksander Flnmlnius, Polncy, przesnngll nawet nastgpstwo
sweJ nacyi o Jedno mieJsce myteJ, i na teJpodstawle xaczqh Sig n o m malka
Nofie szczegdlomo rseczy tycb opowiadahniemarto,
nlcmnlelstanowia,one baldzo charakterystyczna stlone kycia
padewskiego. IJfnl W smoj4 si&, udelzyli teraz Polscy z CBlymimpetem na Niemchv, i oglosiwszy ich za lutldw I le-'
retykdw 3
, nzucili szalony poploch embwno m szeregl studeutbw, Jak 1 llcznych em~gmntbrv,Irtdrzy, 1; pizyczyny rozmaltych domowych walk ~ehgi~nycb,
puebymali na mi@
wypoczynku W Wenecyi Nadwczas pnnowala zacigtn woJnn
z Hugenotami ; W Nldalandnch gotowaly sie w a h e wypadkl
natuly ~elig~~no-~~obtyczue~
; e i W Polsce i Nlemczech pod
tymwz&demmebyto
wielkle~ ciszy.WyobraBmysobie to
nowe bado, plxez Polakhv podnieslono Co za wlakenie musido ono wpvrzed 1 Niemcy Sig whciekall folmalme na nasza
mlodziet, B m roczulkach swych pima z gorzkimwyrzutem
o tym zl$cznym fol teln wybolczym smychodwiecznychniepl ZYJ .1C1bI
NiemnleJ to hqtackie nleco postgpowanle me przynloslo TvieIhego szcxghcia nasx~rn ucxniomMimo
calejmasy
podeJrze6 Nemcy uzyskall list Belnznyod1eformatolbm stn-
dyum padewskiego, fie konsylialyat czeski figurowal od wiek6w na dluglem UieJscu W statucle, i t e on slg nalekytym,
ktbrzy go legalnie zdobada, l) Roku l5b4 nie udalo sie Polakom zajae dlngiego mieJsca, B* doplero w cztely lata p&
hieJ *) doprowadzzli do chwilowego zwycigztwa. Odt4d dhgo
nie slyszy sie o tadnych zatargach. Roku 1581 PoynurzaJa,
Sig Polacy p0 la2 mtbry i wywoh~a,tumult o ten Earn konsyliaryat Kiemcy Jednak byli uprzedzenl o tem, CO nastqpl,
bo kilku Polakbw, lazem z Niemcaml mleszkajqcych, zdradzllo im nieostrotnie tyemnicg wyborczs, W oSm Iat potem,
tg x& stlacon4, poluszyli nasi
uwaBaj3cwidoczniepozycye
studencinlnqsprggyne, 1 zamiast o cxeskipoczgli x Niemcarni waIczy0 o konsylialyat wgglerslri, CO im poszIo ze skutkiemwcalepomyhlnym 8) Wresme zaloteuie stowarzyszenia
polskiego r. l692 po2oBylo konlec tym zatargom studenckim
l'nlncy nabrali sdy 1 pewnohi, a roczniklprewnllrbw nie
mieckich zaznacza~q, de odts,d stali sie rzeczywibcle stanowczymi 1 wplywowym na uniwereytecie
Polacy na wydziale prawmczymmusieli mieh zawsze
Jednego plzedstamciela 1 ten nazyrvd Sig konsylialzem polskim. W ciqgu calego wieku rzadko Sig tratalo, ~ S b ynie
mogll wybra6 kogoi 20 smolch m to mjepce, a meraz zdarxah ,319, Be na nlt3 myRadxali naJznakomltszych z pobrbd
rodakdw. Laski ( J U S ) , Myszlrowskl (16361, Padniewskl
(1540), Nldecki (1568), Zamoyski (]%l),plaatowall tg godno$bG) W czaslo swo~ch studydw W Padwle, a chwill teJ
m Ich kyciu nie naleky zn6w tak nlsko cenid, skoro Sig zwaQy,
Se Zamoyski a m wyznal Vannozzlemu, Be Padwa go mgkern
nobifa, Pulavucm v w ~ n nm e f e c i t a) W dlobmzgowych zabiegach ksxtdci.ly siq zawsze wsaystkie zdolnodcl, u Ido mie,
czy czghd polit~kornanll XVI wlekunie
miala sweJ OJCZY~
'l Acta V w v . Leg IS'
".
a) A ~ z r ~ n l ei761
s r d I.
L o. 195, 346
125.
3 L. c II. 43,
6,
I
t
O)
46.
Acta UMV Leg
Eph. r7an?lotrr ad &rd
Gaadantba.
86
37
stawienia II doiy wenecklegocorocznlezmleniaJqcego
el9
Zal~qdn,i lnnych a innych wlele Rektoraml prannlczymi
byll Jednak tylko dwn lazy,t J r 1825, a by1nlm Stanislaw z Przeboloma l), i 1 1563 Ostatnia data stanowi mote
na,ldwietnie;lsza,cliwllg W dzlejach Polakdw W Padwie Wdrdd
etadentdw czqsto sie tralialo, te nie, b ~ l . 0kandydata na te
godnod& easxczytngale wielkich Iros2tdw wymagaJ9cs Tsk
RlaBnle byh naowczas Po dlugwh lrolowodach Jednak wysxulraliNiemcy Jaklegod Isandyduta, a I Polacy z Wicentynami zglosili swego Wlocha Bylato chwlla nlepewnego oczeklwania; Nlemcy e Bresclanarni uzblolll cod 140 z b i r h ,
Seby obsadxl6 dostqp do sal1wybolczeJ I n h y plzcszkodzid
moteboym t ~ ~ m ~ l l tQ)
o mNadwczas czgsto p~zeprowadzenoSW$
~ ~ C Ypod
Q powng.4 sily, a Polacy niemieli
plawle wyjha.
Ale, od czegoi. spryt 1 zrqcxnosb? Polacy plzyozaill Sig W cichohci, i 1ozpnszcza~4ofulszywe wiedcl, Jednall aobie pmycllylne glosy. Nlen~cdwtloplowadxaIdo rozpaczy ten spokdJ
i te ustnwicme nlnrmy Nmeszcie dnla 30 lipca popwia sie
W pletolynm padewsklem Walenty Soultetus, Polak, i przed
\ficelelrtorenl, lrthy tam mia1 sw4 kancelalyq, xglasza kandydatlnq Plotla Xloczowshego a). Nut wqo agltacya plzeclw
Jego osobie, nuk zabIeg.1, obmawlania, Bmlechy. Dnla 4 sierpnla p1xyszl.o wreszcledo g€osowanla, I ni ztqd n1 zowqd,
lru wielklemu zdzlwienluNiemcdw, zostal oblany rektolem
Zamoyski, lrandydat dnwno przygotowany, d e na pierwssy
plan znpelnle lile wysuwany. Czytn~4cnkta wyborcze, chce
a19 $mia6 z teJ meopatrzno8clNiemcdw
Bylo ~ ~ O S U J ~ C
25 konspl~arsdm1 zastgpcow, z ktbrych 17 okwiadczylo SlQ
zs Zamoyslrlm, a 7 oddalo kartybide, czyh Se Niemcy,
mimo 140 kolnielzdw, o nlcxem nie wledzlell, a Polacy sobie tymcsnsem wsxystlnch glOEUJqyCh doslronale obloblh.
Rekto1,rtZumoyskiego zazuacAyl. sie W Padmie WZOIOwym tolriem sprnw 1 wydnniem statutdw, ktdre dotychcxas
1
Y C ~
91
90
L
..
lanilo go W glowg. PIzyczyna teJ napnbci muslaIy by& albo
wzgledyosoblste, albo JaIris lnnlror pnnsxechny, dohc, t e
z tego
tllobnego
epizodu wsxczgla s i i nlebuaem walka,
Niemoy plzyblegli swoirn na pomoc, a Polacy swolm, 1
W krnraweJ utarczce ulioxne~xranioaodosy6niebezpiecznle
kdku ucxcstnlkdw. Dzie6 nastgpny by€ z tego powodu pelen
napretenla. Chodaonogromnclnle PO uhcach, W 10 do 20
Osdb, i prxypatrywano Sig nawxqem grofinie, ale ~ a k o sspolro~nle plzernm$oto
pierwsze rozgoryczenie, L nazalutrz
prefekt
xakaxal
Polakom 1 Nlemcoln z domu wychodzld Einlog tcgo tllluultu odegal: a g z poaxqtklem lutego W k o h e l e
i w Antouiego Prxed xglornadzenlem obu mcyJ wystqpll
]ch pelnomocnik 1 odcaytd rote prxeprosin Nlemedw przex
Polakdw Rota ON^ znahowah m g do dziddniu S k h d a Sig
onn x h l l r n punktbw, a podpisdo ~4 pigciu przedstawicieh
necyl polskie~, whdd ktdlych figurqe many nam Ilowski 1
dwaJ prxyJaciele Kochanowsklego e fraszek, Plotr ~ ~ O C X O W skl 1 JGdrzeJ Balzy Dowiadqemyslgprzytem,
te albitlem
W sqdm polubownym xe strony Polakbw by1 plofcsol sy- 3
gonius, ktb~egoupehomocmcme ZIInJdlIJe SIG takfe W Rktach
gel mnhskich.
Naatepnyoh lat, m czasle rektolstwn Zamoyslrlego i potern, odbywaly 819 ozeste poJedynh na t h niewygasleJ nleprzyJaltul polsko-niemieckieJ T1xebn wiedxle6, t e W Padwle
UCXOIIO SI$ tnkte s7errnlelk1 l), 1 ke Pdacy W T u ~ y n i e
i Neapolu r n ~ e Jut
l ~ wtedy slawg dobrych rapainik6w ”) Ot6k whrdd
Nierncdwby1 Jahb butny Hanowerczyk,Wernor von Schuleubulgk,ktdregoPolacy
harrdzo me Inblll, i na pqedynek
x nlewladomycll prxyczyn m p w n h . Byloto W lralnawale
W lutym lbG4 loku. Rano zgromadzono SIG na polach po zct
kosciolem Bw Antonlego Nlemcy naplyngli Imme, a i Po’) Hielommi Mag11 VQIbarutn leclrotatmr ll. IV, V6n 1564,
dcd. Konarskiemn, Jest kslqkkq W O J S ~ ~ O WW~ , Padwie tek
W r 1593 bawil Wo~clecll Rakowskl, nutor Pobudb& (20
stuzby e u o p m a g Kr 1620
9 ) Zob
CO mdwl Paproclrl o AmbroSym Pampowslr~m, Stan.
,
Dacrkanowslrlm
1
Plotrzc Zborowsklm
92
93
lnkdw te2 me brakowalo na InieJsruWtem, gdy Sekundam i
zalatwiall folmnlnohci, zJawia siç w h y mlejslrl I przy dawiePolnlrow,
ku trqby xakazuJe poJedynku Niemcy podeJizywah
%e on1 dal1 znad pretulze o xaJlclu l), lecz x d a p 819, i2 cata
ta hlstoryn tkwih W nleprzyJntni niemieckleJ wskutelr rektolstma Zsmoysklego, I i e on ~4 xapewne W ten sposdb ob16c1l.
D l u y poJedynek Baltaza~a Frydel yknab Ossa mial
powdd nazglomad~eninRtudenth, na ktbrem t e n h Jaklego8 Polalra ciefiko obraxll. W lutym l565 1. myxwano Sig
nawzyeln I zbrold SIG powgto, nle ~ u x q dx11dm plzesxlrodzll
g oxnlejszq zamleszce
Tqona przw dlugle lata nanm$noic! wybuchh W lrolicu
m sierpnm 1olrn 1587, tu%przed wybornmi stndencklemi. Salo
soble k1llr11 Polskdw pod portylramiullczneml lroh kolciola
Sm. Justyny,ntempoJawls
Sig Jnliusz TeobaldWit I Reineck, brocz,lcy pompntycznle
prxed
nimi
i
rozplelqqcy
sie PO cnlyrn chodntlru Polnkbw xgnlewda
Jego
wyzyW ~ J ~ CpOo s t a m , 1 strqc111 go z drogl h'lerniec cxmyclmql,
rlc m lrlllrn h i potern, spntkaasxy glomadk~ Polsltdw nn
zacisxneJ plzecmlcy de. Vzgnale, xaczepil ICB i wyzwal
Na polach pandwColnnricb, PO x,a minamimiasta, p~zyszto
do ponom~~ego spotlsnlnRelneclr, chc3c Sig wycofilc, xa84dal poJedynlru osoblstego, kiedy Polncy chcleh siç b ~ ddwu
na ¿l\vu, fiancdrim sposobem, ~ n kby10 umbmloaem. To odwleklo w d k e ai, do edylrtn p c t o r a , k t h y xndw p1zesxlrod7ll
odbyeu SIG glornadnego pnJcdynku, ale nie prxcszlrodzil naprgienlu Polscy xncqli
slg zbroiu, ~ I Y I Uk~
I ponakladallpod
ubtanle 1 z bronq nltryts, mldcxyl~ siç po mlehe.Idzle
k d k n Nlemcdw po1t~'laem ltolo B w . Antonlego, gdxle stalo
znnna nanl eontvtbewaizrnz Polonom~m IConsyllm e polskl, Jan
Sapiella ') \Tola* t?ansata, trunsbte. OBmlu spacelu~4cych
Nlemcdw xbllla SI$ mtedydomegoi
pyta dlncxego? P I X Y Jeto ich sylranlcm, polwano zn bnllri i x poltylru aytlqcono.
~~
3
l
I
--
I
I, 111
114
') Acta Unau Leg X I I r
1)
An
2,
L
Tego N ~ e n ~ c o m
bylo zawielcDobytopalaszhw
I zaczela SI^
sielranlna, ~akie] Padwa du2 dawnome midziala. W kosícu
Nlerncy mueieli ustqp16,bo im bloúpolarnano ; Polncy talcBe
olgiklekontazyeodnieill,
a nn mleJscu walk1 poJawlIa SI$
policyn, lrtdla trxech stndentdwzsmesztorvala.
Splawsrala nie skodczyln Sig Jednnk tym epilodem.
W nocy jakl8 Niemlec,ElnestHermann,pnezymnny
golebialzenl, bo niele golgbi chowd, spacerowalsobie po placu
pized hw Aotonlal Inno
i
na cmentalmmalezianyzosta€
niekywym ]<to go wyprawd na tarnten h a t , Jest rxecz9
niewladonlg. Nierncy Jednalr podeJrxywah Polalrdw. Ta ustawlcznie o d n n w q q x s q nieprxyJnS6 zrnnsllawieszcie
rzgd
weneclri ¿lo enelglcxuegowyst4plemn. W t y n celu wyslano
Piusa Eoeasza Opiziusa, komendantapndewskiego, do konsylia~zapolskiego 1 n~emleckiegoi pod Jego nnclslcielu p ~ x y szlo do xgody 1 to na podobnych warnnlrach, Jak niegdyb
W r. 1563 NaJgOlzeJ un crllenl zaJiciu wyszedl b w goleblalx,
bo n111 poglLebu odmdwiono Bylto mlodxlk, ale Jakll twaldy
heletyk, Irtdry od 15 lat siedkal. W Pudwle, a plzeacaly
ten was me by1 ani lazu 11 spowiedzl 1 ztlpelnie sie
W kohcielc me polraxywal l)
W~eszcieJesteimy u kohcatych
d z l e ~ d Czwalty
~
i
ostntnltumultpolsko-niemlecklwywolall
w r. 1589 dwai
zawadyacy '), Jan Eraslckl I JGdlzeJ Zawisza, i mogie olosy
hclqgngll n a nlel~czna,wtedynacyq polsks, Jestto niewqtpllwienqsmutnleJszy 1 napiskszy tumult studench XVI W ,
ktdly bogactwem hmawych wypadlrbwprzypomlnaburdy
Srednlowleczne z cxasdw antngonlxmu Gwelfow I Glbellinbw.
Nie maJac CO lobib W Padwle, bo na unlwelsytetnie
byli
zaplsnni, mldczyh slg Rmslckl 1 Zawlsxa, PO ulleach i z dzlka,
satysfakcyq uapnstowali kafidego Nlemcn. T o wymolalo w h e klosd nacyl,lrtora w ta~ernnlcypocx+ SI$ zblolc, 1 PO dm1
nieudanychapelachzgromadziln
Sig mreszcle baldzo 11cznie W domu sn ego lronsyl~nrzaplawniczegoZdnrzylo
SIQ
1111'
c
l)
A u alt I, 164; 1111 I, 325
h . alt. I, 197, W ) I, 317
94
mtedy, Se trzech Nlemcdw, Idqc na ow3 stewkg, pzec11o( I d o k o h hospicyum poluklego, i zncxeplwsxy naszych,odn ~ o s l onnd nirni przewage To pobudzllo tak dalece Telmol
wo~enny,Se poshnowiono z cals, eawzieto8clq xemicii: n g
7a wszystkie lrlqwdy i 1az nnzawsze polokytyd konlec mszelh m walkom z Polalrarn~
NI1pzdd Nlemcy ~ozdzielilrsiena oddzia?y, x ktdlych
Jeden poszedt pod mleuknnre Staeishaa Bogusra, Ironqyha1x11 polsklego l), drug1 pnd hosplcyum polskle, trxecl na plnc
de S ~ g ~ z o rr?,l , czwal ty pozostnl na n~ie~scu Mhdacbznmlenlla e g FV W I J J S ~ O , m pance] zach i z ol~dernm qlsu w!dcxyla sie po ullcacll 1 sLuka1.z znczeplri. Wreszcle spostlzeh n o dum lronsyllnlzapolskiego, a nio znalnzlsiry nqmnleJmego oporu, poczgto Iznca6 kulami wybuchowemi, sztwmownd kamlenlnml i TV lroí~cuwtloczono SIQ do Jegoplywatnegomleszkanln. My nle nlemy, o CO wbtkciwie chodxllo,
bo \viadomodcl swe czerplcmy z nadxwyczaJ stlounlrzego
klbdla Bieduy Bogusz, lrt61y me spodriewal me nlczego, UJ1zdl ,naglo W swom pOkOJll rozbestwlong thszczg, ktdrn mu
g o d a szpadami 1 orna1 me zamoldowala Nlerncy spustoshy11 wtedy doszcxetnle meble pnlsk~ego lrousyl~arxn, dom,
W kt61ym rnleszkd, zostal zluJnowanJ, a haIa8tr.r pocitpgnglu
d d e ~Zaszedbxy pod Jak%sLptsl, gdy u~lzano wychod+
cegojednego z medykdw polsklch, mucono SIG zndw na
mego, porwano go za mlosy 1 w twarz bib pocxqto PII tych
d m swletnych czynach dalszy plan kampanii me mlal J U
wlaiclrrle celu AleNiemcy p e h hrawury, wexwnll wtedy
Aukonltan na pornor. 1 gotowali Sig do nowych napaddw
Tymaxasem policya wystrqplla 1 plzeszlrodzlla dalszeJ biJatyce Pod gr024 kaly ukizyto\vanlausl~olrolla 819 rycelskn
mlodziet, a nbnJ iektorow~euxlell sohle weszcie do sercn
tg amutns, spinne i niebarem sta1141pokdj i broil powszechnle doPono W polowie giucha, W wlelkle~ sali palacu
della Ragzone, m oblmu wladz, poda11 sobio reco do zgody
Polmy i Nlemcy Bylato Iuoczystoh0, Jaka $19 nieczçsto tln-
~
96
ZAKO~~CZENIE,
-
f
1)
Eplae. Grattant
Jalslcolwielr Jestto lzecn mdeJwngi,toJednak
musxg
na zalcoficxenie obJnwid, Jak powstah ta, drobun, rozplawa
Po wstqple bmdzo ogdlnyrn, ktdly mm€ za ce1 zaprowadzid
czytelnika do Padwy,pocqlibmysystematycznlezestamlad
falstu i pow011 odlrrywalo SIQ przed naszemi oczyma alaboiwe xuncxenle tego unlwcrsytetu dla Polsk~. Ze zdzlwienlern
pxeLona11Brny Sig neplzdd, fio Padwa wplynq6musiala ua
nielrtdre wyoblafienia UaszeJ sxlnuhty i wyksztalcdaplerwaze zaatepy urzpdnllcdw nowoczesoeJ PoIski ; Be dala nam
orna1 nie cal4 nasz4 Iltelature przyrodmczo, i upowszeohnila
wiele folm BcihIe Ilteraclrich mianowicieploxslcxnych ; Sc
wreszcie wy1otrlIa u nns pewien smnk estetyaxny i mplowadzilnformytownlzyslsie,pigkue
gusta, modyitdSwladomodoì teJ nie posiaddihmypopnedmo, i W ogbledonloslold
1 rodmj oddzia€ywa,ma Padwy na Polskg by€ nam zupehie
drog4 indulrcyi dosxli8rny do bnldzo
nieJasny.Tymcxasem
powa&nych wgnilcdw i x calo, stanowczoicq moSemy obecnle
stwierdzid, iS wplywtego odloglego znlrladn naukowego by€
na Polskq WyJetkowyln i urasta do znaozenla pielmszolzgdnego falctn W dzieJach naszeJ cywdizncyi.
Humanlzm 1 odlodzenie Zazwyczq podnoszono n nas
z naoishem te down i cieszooo Sig wszellsiemi odblsskami
teJ piçknej cywllizacgl m Yolsce, uogdlnin~qcprxytem POJQ7
99
h e g o lrlelu 1 melloznych rodzin mntnowladczych i bankielskich, szerzylo 819spoko~me,mslrutek bardzo SprxyJaJgcychoko
11C%no$c1,i W spnsob, rokqqcy naJpl($snleJsze nndzleJe wgbncllem pr@u sdacheclrlego znllrya, te warunki Sxlachcic,
WzbudLoneJ nagle do cywdixacyJnego Bycia, potrzeba bylo
czemplqdzej mate~yalu rnyili, potlzeba bylo zasobu duchoa ego 1 folrn, 1 dlatcgochwytala bna golgczkowoi bez 166nicy wsaystko, CO na dlodxe natlafih, czelplqc wiele z lefolmacyi, humanlzmu i od1 odzenis Rylto Jeden z elemental
tarnych wyhuchdw W ewolucyi spolecxehstwa polslriego , B
Jcgo mlrlowcme m histolye oeenlab nalekytslr, Jak slg w e nia nndrwvyczyne qaw~slcafidycxne. Naturalnle, p13d sx1:toheckl nie mial cxasu nn reflelrsyq, hutnnnlxm florencki by1
dlafi za glçboln, narazle moke nieodpowledni, a xlesxto, plxestalxdy. 2 tcm wlgc wigksxa, sdql awldcil sie W drug4 strong, gdme m6gI czelpnd pledlro 1 latwo, i poczql soble nssynlllowau plerwlasth hamanizmu wenecklego, lrtdrego ceclq
Jest powierzchownolrd, sensuallzm , pompatycxnohO, i ktbrego
stosunelc do humanlxmu flolcncklego Jest taki, Jak Itop11 do
oryglnah, í'dxykntu do wyrobu l~oxnego, ltlassycyxnlu ko1ynck1eg.o do attyclciego, n Jesxcze1epieJ oleJodluku da oblaxu
olqnego Ja nie chcg nic powledzieb prdeciw pigknoicl,de11katno8c1,a nawet oryginalno8ci od1 odzenia weneohego, ale
to plxecieB wiadomo, he W dzlelach Tycyana lub PnwlaVeronese trudnicJ domaoad sis tej oglomneJ prnwdy i tego uloku
niepokdaneJ, 1 mote namneJ Jesxcze, sztllrl, ktdla tlrwl nap ~ z y k l n dW utwolachPeruglna
Ot68 tosamo wrakenle mumala 1 sxlaol~taXVI wielru odnos16. Produkcya, duchowa Wenecyi oddzialywnla na ni4 ol8uiewa~~c0,
ale nie pobndzaJqco,
bo niebylaczelpanq II salnego .tlbdh; wywolywala 0bJaw.V
nabladowme, d e nie mogln nam nkyczyb wylobloneJ technilti; sxalpah 1 m g c g h mdywidun, ale nie dawala lm xaspolro~enla, bo plzeclefi ewoluayi kultura1neJ z wenecY4
Ta koinoydencya ruchu mlachecwspdlnieirnynleplzebyli.
wlabnie weneck$, Jest
1neg.o z cywilizacyqodrodzania,ale
Jedngm dotykalnych dowoddw o teJ prawdele dZieJoweJ,
0 ktbleJdmy na wstgpiewspomrnali,
mianowicie, i& hlstorya,
t
I !
I
l00
101
lndzkoicl, a jeszcze lepieJ history3 dmys€u ludzkiego, rzqdza,
pcwne yaws nleJako fizycxne, wyteze PO nad urnysl ludeki,
W stanle opaoowad, a
ktdlych on W danej chwll~nieJest
lrtdrenaturalnie m lzqdzle Bwiata nletyllro nio wylrluczn~o,
ingelencyi Botej, ale ~4 stwieldzap, .6tWlerdZaJ4 w tym .sansie, t e Bdg nietylko nlr Syclu fizyczncm, ale tnkBe nn Sycin
dwhowem czlowleka po€oty€ swq potghq prawicq, i Se
wszelkieplzewlotyducllowe,
Ich I O Z W ~ JI kiclunek,nle sa,
an1 bcz celu, an1 bez wytsxeJ woli. PrxyJgcic tcJ prawdy
chrom od wlelu zarzutdw, lrtdre Sig czgsto a niesluexme wlasneJ plzeszloàci czynl, 1 daJe penue xndowoleuie IV terafinlqszoSci, zadowoIenle, Irtdle po alelu malkach mydoby€o siç
1; plersi epo€eczefistwa XIX wleku W ltlassycznem olxecxeniu
Brodzihsk~ego
.
$1
CZ~I'I W swoJem kdlku, CO kaLe Duoll BoLy,
A calo80 asma mg zloky
Ot6x W KV1 wlelrn c d o h i teJ nie spostwcgaly nuwet
nywySszcumydy,
a na zloznmlenle piqlrnych W sohc,
alenie
skladaJqcycl1 SIQ xe sobq, ObJSWdW ~ I O W C Jcywllixacyi, wyszukaly sobie orrobnq filozofig, IrthreJ wylazem sg
dzielnRochanowskiego.
Z pewnlltamitemi
W gtonle wysyhli oJcowie syndw, a synowledq8yll do Wloch, cxerpsli
chaotycznle, ale pelo9 lgk4, a jnkkolnieksntysfdtcyi wewngtrznej me mleli, to Jednnk mieli tç anJ\tlçlrszq poexyp i
wiale, Ac cd080 sama SIÇ xloSy Dlategotowldrimy
tylc
teJ Polonii W Padwle, 1 entuzyazm jeJ dln cyw~lixacyiodlodxeuizr tylko podzlwlad tlzeba NiemnieJ ocxu xnlnylrab nie
pon~nnibmy, Se ostateczlm I, tycll wsxystlricll xnbiegdwi
asi~oma6nlo wynlklo nic. Nq1epsxymplobiclzem
pewnq
lndolenoy sxlachhy Jest wlaiulc to, t e nia znlotyh ona tadnegostudJum
koronnego
i
srlrolg sw4 Irolo1111q ucxynlln
z €'a(iwy. A tymczasem kierunek dnchowy zuglnnicznego m stytntn letal natiiratuio po za sferq wplywdw polsb~cb,B p ~ n
gnleninmi i aadzieJamlnaszemlnle mial naJmlllcjszeJ wspdlnosci 1 naJmnleJszego kontalstu, i dxialo sip tak, he CO lrillca
lat z tejsamejPadwywychodz~tnowy
zaetgp mlodzieky,
3%
ktdly mia€ pemien Za8db zupehie innych tendencyJ, nik POpizednl, ktdly ustawicznle ducha polsklcgo nagma€ do pl8ddm
obcych a ciqgle Sig zmieniaJ$Pych, do cymllixacyi wielkieJ,
alestarzeJaceJ Sig, z czrgopocqtkowo, mianomiciß W XVI,
buJnymJeszcze wieku, powstamal coraz wigkssy chao8, a
potem m XVII coraz nif$rsxa bezladnold i cywilizacy~na
apatya.
Chodslqc po kobciolach padewsklcll i oglqda~qopolslrie
nagroblu, niepodobna me cieszyd S i g Be siq Je midxi. sq oue
bowiem cokolwiekbadt wymownym pornnikicm i doblych
chgcl naszych i wcxesnego obudzenla SIÇ do cywillzacgJnego 1to *
sselokiego Sycla. NlemnieJ Jednnk nle motna siç opizod temu
smutnemu wrateniu, k t h e wywo€uJe tastlawua lronkluzya,
Sc z tego wszystklegonie byh nic Jestto nlbymimowolna
skalga C Z U J ~ C C ~ Ocelowlekn, znniesiotia tam tlaleko, dokgd
go cala wiara nlesic - Nm? Plxeciek nie. - Pwez to 150
lat,ktbrehmy weepdl x W'lochami W Padwieplzetyli,czerpige z ich cywll~xacyli dobre 1 zleplelwlastla, myhrny 519
x%yh z wlelkq cywlllxacyq Zachodn,przebyll
z n q raxcm
w a l h 1 tiyumfy, mybrny slg stnliEulopqmykami,Jakkolwlek nas Jeszcxedlugo \v Enople znad nic hylo Ale x ko6ccm XVIII wlelrn zncxyna~o,Sig JUE wydobywac z naszego
spoleoxefistwa Jeduosth, dla ktdlych a l c q duchong Jcst
nietyllro Polska,ale h i a t caly, a widzami zwycigstw duchowych, opldcz Polslri, cala ludzkoit. Naszemu K o h uszee
Mickiewiczowl odmdm
nie
nikt
BwlutoweJ doniosloim.
CO sprawlla Padwa.
Z okollcznohcl tychdwu nazwislc dodad nie zaszkodzi,
%e \v I 1641 zapieal Sig W metrycenacyl polskle~W Padwle
P c t w DLonysìus KCISCLILSZ~O,
a W r 1694 D a d Mickiezozcz
nutione Poloma ox JIagno Dematzt Latuamue
1
I otd4
x'
I
t
1O3
JConlorowslci Jnn 2!)
SPIS OSÖB
75
wit
1
104
c
t
i
l
I
.'