Białek Ilona i Noga Magdalena - WSFiP

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA
W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA
STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu
edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
„Przystąpienie Polski do strefy Euro – korzyści i zagrożenia”
Autor:
Ilona Białek
Promotor:
dr Elżbieta Rak-Młynarska
Magdalena Noga
Bielsko-Biała, rok 2016
Spis treści
WSTĘP ...................................................................................................................................... 3
Rozdział 1 Kryteria i procedury przystąpienia do strefy Euro ............................................ 4
Rozdział 2 Koszty i zagrożenia oraz szanse i korzyści przyjęcia strefy Euro ..................... 7
Rozdział 3 Możliwości i warunki przystąpienia Polski do strefy Euro .............................. 11
Rozdział 4 Polacy za czy przeciw – świadomość o strefie euro ........................................... 16
ZAKOŃCZENIE .................................................................................................................... 19
BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................... 21
SPIS TABEL ........................................................................................................................... 22
SPIS WYKRESÓW ................................................................................................................ 22
2
WSTĘP
Ukształtowanie strefy euro poprzedził około pięćdziesięcioletni okres wzmacniania
gospodarczego i politycznego współdziałania pomiędzy państwami Europy. Utworzenie Unii
Gospodarczej i Walutowej (UGW) było uwieńczeniem zjednoczenia europejskiego, a także
doprowadziło do wykreowania drugiej pod kontem znaczenia waluty międzynarodowej. Euro
wprowadzono 1 stycznia 1999 roku w 11 państwach Unii Europejskiej1. 1 stycznia 2001 roku
do jedenastki dołączyła Grecja. Przez pierwsze 3 lata euro funkcjonowało jedynie w formie
bezgotówkowej. Do obiegu gotówkowego euro wprowadzono 1 stycznia 2002 roku2.
Niniejsza praca podejmuje problematykę przyjęcia waluty euro przez państwo
członkowskie, którym jest Polska. Ponadto przedstawia związane z tym koszty, zagrożenia
oraz szanse i korzyści.
Głównym celem pracy jest zaprezentowanie szans i korzyści związanych
z wprowadzeniem euro, a także zobrazowanie obszarów zagrożeń i związanych z nimi
kosztów wynikających z przyjęcia wspólnej waluty.
W pierwszym rozdziale zostały przedstawione kryteria jakie należy spełniać, aby móc
przyjąć wspólna walutę. W dalszej części tego rozdziału zaprezentowano w jakim stopniu
Polska spełnia owe kryteria na rok 2015.
Drugi rozdział został poświęcony kosztom i zagrożeniom związanym z przyjęciem
euro. W dalszej części pokazano także korzyści i szanse.
Trzeci rozdział przedstawia możliwości i warunki przystąpienia Polski do strefy euro.
Czwarty dział został poświęcony analizie badań dotyczących świadomości Polaków
na temat przyjęcia euro.
W zakończeniu pracy ujęto podsumowanie rozpatrywanej tematyki oraz wnioski
dotyczące analizowanego problemu badawczego. Metodami badawczymi, które umożliwiły
opracowanie podjętego problemu były przede wszystkim literatura, ustawy oraz źródła
internetowe.
1
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_pl.htm (18.05.2016 r.)
P. Niczyporuk, A. Talecka, Bankowość Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, Wyd. Temida 2, Białystok
2010, s. 18.
2
3
Rozdział 1 Kryteria i procedury przystąpienia do strefy Euro
By przystąpić do strefy euro, dany kraj musi spełnić kryteria konwergencji dotyczące
wskaźników makroekonomicznych. Zostały one określone w Traktacie o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej i polegają na osiągnięciu trwałej konwergencji nominalnej i prawnej3.
Obejmują one:4
1. Fiskalne kryterium konwergencji, stanowiące, że państwo członkowskie w momencie
dokonywania oceny nie może być objęte procedurą nadmiernego deficytu (art. 126
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Decyzję o nałożeniu tej procedury
podejmuje Rada Ecofin w sytuacji, gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora
instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB przekracza wartość 3% lub
dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wartość 60% PKB.
2. Kryterium
stabilności
cen,
przewidujące,
że
średnia
stopa
inflacji
w danym państwie odnotowana w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie nie
przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw
członkowskich Unii Europejskiej o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona
jest za pomocą 12-miesięcznej średniej wartości zharmonizowanego indeksu cen
konsumpcyjnych
(HICP)
w
stosunku
do
średniej
wartości
tego
indeksu
w bezpośrednio poprzedzającym okresie 12 miesięcy.
3. Kryterium stóp procentowych, stanowiące, że w okresie jednego roku przed badaniem
średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać o więcej
niż o 2 punkty procentowe średniej z analogicznych stóp procentowych w trzech
państwach członkowskich o najbardziej stabilnych cenach.
4. Kryterium
kursu
walutowego,
wymagające
uczestnictwa
krajowej
waluty
w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II) przez co najmniej przez 2 lata.
Mechanizm ERM II polega na utrzymywaniu wahań kursu waluty względem euro
w określonych granicach wokół pewnej ustalonej wartości (tzw. parytetu centralnego).
W tym okresie nie może być dokonana dewaluacja parytetu centralnego w stosunku
do euro na własny wniosek państwa członkowskiego. Aby kryterium zostało
3
4
http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1417826/11_kryteria.pdf (17.05.2016 r.).
http://strefaeuro.com/?page_id=85585 (17.05.2016 r.)
4
spełnione, na rynku walutowym w okresie poddanym ocenie nie mogą również
wystąpić poważne napięcia.
5. Kryterium konwergencji prawnej, obejmujące analizę zgodności ustawodawstwa
krajowego z art. 130 i 131 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statutem
Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.
Dotyczy ona głównie zgodności celów krajowych banków centralnych z celami
Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), niezależności krajowych
banków
centralnych,
integracji
krajowych
banków
centralnych
z
ESBC
i Eurosystemem czy też jednolitej pisowni euro.
Polska, podobnie jak Bułgaria, Czechy, Litwa, Łotwa, Rumunia, Szwecja, Węgry oraz
Chorwacja (od lipca 2013 r.), ma tzw. status państwa z derogacją. Oznacza to, że jest
zobowiązana (na mocy zapisów traktatowych) do przyjęcia wspólnej waluty, choć Traktat
Akcesyjny nie określa konkretnej daty wprowadzenia euro5.
Bieżący stan wypełnienia przez Polskę i inne kraje Unii Europejskiej kryteriów konwergencji
wynika,
że
Polska
spełnia
aktualnie
dwa
kryteria
konwergencji
nominalnej6.
W kwietniu 2015 r. Polska po raz kolejny znalazła się wśród trzech państw
tworzących grupę referencyjną kryterium stabilności cen. Średnie 12-miesięczne tempo
wzrostu indeksu HICP wyniosło -0,4% i było niższe o 1,5 pkt. proc. od wartości
referencyjnej. Wartość referencyjna została obliczona na podstawie danych z 3 państw UE
o najbardziej stabilnych cenach, wśród których znalazły się Hiszpania, Polska i Węgry.
Polska wypełniała także kryterium stóp procentowych. „Średnia długoterminowa stopa
procentowa za ostatnie 12 miesięcy wyniosła 2,7%, a tym samym ukształtowała się o 1,6 pkt.
proc. poniżej wartości referencyjnej, która wyniosła 4,3%”7. Podstawą do obliczenia wartości
referencyjnej były dane z Hiszpanii oraz Polski. Poniższa tabela przedstawia tę zależność.
5
https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/walutadlaeuropy.pdf (17.05.2016 r.)
http://www.finanse.mf.gov.pl/web/bip/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracja-ze-strefaeuro/aktualnosci/-/asset_publisher/Rq0a/content/id/4693344 (17.05.2016 r.)
7
http://www.pb.pl/4284588,91035,mf-polska-spelniala-kryteria-konwergencji-dot-inflacji-stop-i-fiskalne-wlipcu (18.05.2016 r.)
6
5
Tabela 1. Długoterminowa stopa procentowa i wartości referencyjne w %.
Długoterminowa
2006
2008
2010
2012
2014
2015
5,2
5,7
6,1
5,8
4,2
3
6,2
6,5
6,0
5,8
6,2
4,3
stopa
procentowa
Wartość
referencyjna
Źródło: Monitor konwergencji nominalnej w UE lata 2010-2015.
Kryterium fiskalne jest aktualnie wypełnione. „Rada Ecofin podjęła 19 czerwca 2015
r. decyzję, która zakończyła procedurę nadmiernego deficytu wobec Polski. Tym samym
Polska zredukowała nadmierny deficyt o rok wcześniej niż było to rekomendowane przez
Radę"8. Rokowania Komisji Europejskiej rekomendują zapewnienie stałego minimalizowania
deficytu, który w latach 2015-16 obniży się odpowiednio do 2,8% PKB oraz 2,6% PKB. Dług
sektora pozostanie z kolei znacznie poniżej 60% PKB9.
Kryterium kursu walutowego nie jest zrealizowane ponieważ Polska nie bierze udziału
w mechanizmie ERM II.10 ERM II polega na usztywnieniu kursów walut krajów
ubiegających się o przyjęcie wspólnej europejskiej waluty. Dopuszczalny poziom odchyleń
wynosi 15 proc. Warunkiem wprowadzenie euro jest utrzymanie kursu waluty w takim
państwie wahań przez 2 lata.11
8
http://www.pb.pl/4284588,91035,mf-polska-spelniala-kryteria-konwergencji-dot-inflacji-stop-i-fiskalne-wlipcu (18.05.2016 r.)
9
Ibidem.
10
Ibidem.
11
http://www.polskieradio.pl/42/3306/Artykul/1112759,ERM-II (18.05.2016 r.)
6
Rozdział 2 Koszty i zagrożenia oraz szanse i korzyści przyjęcia strefy Euro
Przyjęcie jednolitej waluty łączy się z wielostronnymi kosztami i zagrożeniami.
Koszty mają charakter bezpośredni i krótkookresowy natomiast zagrożenia długookresowy12.
Do podstawowych kosztów związanych ze zmianą waluty krajowej na euro zalicza
się rezygnację z własnej polityki pieniężnej i kursowej. Wynika to z faktu, że za jej
kształtowanie w całej strefie euro odpowiedzialny jest Europejski Bank Centralny. Oznacza
to, że dany kraj traci możliwość autonomicznego ustalania wysokości stóp procentowych
i kursu walutowego.
Do kosztów bezpośrednich zaliczamy w szczególności koszty techniczne oraz
administracyjne kreowane przez administracje publiczną, banki centralne, a także przez
przedsiębiorstwa finansowe i niefinansowe13. Chodzi zwłaszcza o14:
1. Koszty związane z dostosowaniem systemów informatycznych i procesów
operacyjnych do wprowadzenia waluty euro;
2. Koszty przystosowania maszyn i urządzeń, w których używana jest gotówka
np. bankomatów;
3. Koszty zatrudnienia i szkolenia pracowników;
4. Czynności logistyczne związane z wycofaniem dotychczas używanych
banknotów
i monet;
5. Koszty utraty przez banki i inne podmioty sektora finansowego części
dochodów
z tytułu na przykład wymiany walut;
6. Koszt kampanii informacyjnej.
Wprowadzenie euro mogłoby spowodować bezpodstawny wzrost cen, wynikający
z nieprawidłowego przeliczania i zaokrąglania cen15. Jest to największa obawa obywateli
krajów, które zamierzają wejście do strefy euro.
12
R. Poliński, Problemy strefy euro, Frel, Warszawa 2015, s. 43.
Ibidem.
14
Ibidem.
15
https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/walutadlaeuropy.pdf (18.05.2016 r.)
13
7
Zagrożeniem z przyjęcia euro w danym kraju jest efektem wyzbycia się narodowej
autonomicznej polityki pieniężnej, a także z nieprawidłowością poziomu stóp procentowych
i bezpośredniego celu inflacyjnego ustalanych przez europejski Bank Centralny16.
Korzyści wynikające z wprowadzenia euro można podzielić na bezpośrednie
i pośrednie17. Korzyści bezpośrednie widoczne w niewielkim czasie charakteryzują się tym,
że występują samoczynnie w wyniku zastąpienia waluty narodowej przez euro. Wdrożenie
waluty
euro
zmierza
bezpośrednio
do
minimalizacji
ryzyka
kursowego,
czyli
wyegzekwowania niepewności wynikającej ze zmiany kursu waluty, oraz zmniejszania
kosztów
transakcyjnych,
czyli
kosztów
wymiany
waluty
narodowej
na
euro18.
Bezpośrednią korzyścią z wprowadzenia euro jest także spadek stóp procentowych. Berze
się to z faktu, że po przyjęciu wspólnej waluty w Polsce będą obowiązywać stopy procentowe
ustalane przez Europejski Bank Centralny dla całej strefy euro19. Mniejszy poziom stóp
procentowych charakteryzować będzie sprawniejszy dostęp do kredytów i zwiększoną
aktywność gospodarczą. Dla kredytobiorców może również oznaczać spadek oprocentowania
kredytów20. Poniższa tabela prezentuje korzyści bezpośrednie oraz pośrednie.
Tabela 2. Korzyści związane z przyjęcia Euro.
Bezpośrednie
Pośrednie
- Spadek stóp procentowych
- Wzrost inwestycji
- Minimalizacja ryzyka kursowego
- Większa przejrzystość i
- Minimalizacja kosztów
porównywalność cen
transakcyjnych
- Wzrost konkurencji
- Zalety z posiadania pieniądza
- Większa integracja rynków
międzynarodowego
finansowych
- Ożywienie wymiany handlowej
Źródło: https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/walutadlaeuropy.pdf
16
R. Poliński, Problemy strefy euro, Frel, Warszawa 2015, s. 45.
https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/walutadlaeuropy.pdf (18.05.2016 r.).
18
Ibidem.
19
Ibidem.
20
Ibidem.
17
8
Głównymi ekonomicznymi korzyściami wspólnej waluty jest znaczące zmniejszenie
kosztów transakcyjnych oraz wahań kursowych i związane z tym ożywienie wymiany
handlowej (szacunki Komisji Europejskiej wskazują, że wprowadzenie euro przyczyniło
się do zwiększenia wymiany handlowej między krajami członkowskimi w ciągu pierwszych
10 lat o 5-15%). Dla kraju „doganiającego”, który dla przyspieszenia realnej konwergencji
powinien pożyczać kapitał od zagranicy, dodatkową korzyścią z euro może być dostęp
do szerszego źródła kapitału i w efekcie obniżenie jego kosztu. Przyspiesza to tempo
wyrównywania się poziomu PKB per capita do poziomu zamożniejszych krajów
europejskich.
Głównym ekonomicznym kosztem uczestnictwa w unii monetarnej jest pozbycie
się części narzędzi stabilizowania krajowej koniunktury, tj. autonomicznej polityki stopy
procentowej i płynnego kursu walutowego. Doświadczenia mniej zamożnych członków strefy
euro oraz krajów o stałym kursie wobec euro wskazują także, że korzyść w postaci
obniżonego kosztu kapitału (niższej realnej stopy procentowej) może przejściowo prowadzić
do silnego napływu kapitału zagranicznego i nadmiernego przyspieszenia popytu, a przez
to do powstania nierównowagi makroekonomicznej i związanej z tym niewłaściwej alokacji
zasobów (np. utworzenia się bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości, prowadzącej
do przeinwestowania w sektorze budowlanym).
Wprawdzie prędzej czy później w gospodarce następuje dostosowanie (zwykle
poprzez recesję), ale jest ono często społecznie bolesne. Przykładem takiego scenariusza jest
sytuacja krajów bałtyckich (tj. Litwy, Łotwy i Estonii), które wprawdzie nie przyjęły jeszcze
euro, ale od wielu lat miały sztywny kurs wobec euro, a więc de facto „importowały” politykę
pieniężną strefy euro. Przez kilka lat występował tam boom gospodarczy i narastała
nierównowaga makroekonomiczna. Do powstania nierównowagi przyczyniła się w istotnym
stopniu właśnie luźna (jak na kraje „doganiające”) polityka pieniężna i silny napływ kapitału
zagranicznego, któremu sprzyjał sztywny kurs walutowy wobec euro. W 2008 r. rozpoczęło
się tam dostosowanie makroekonomiczne, które przybrało formę głębokiej recesji.
Dodatkowym czynnikiem wzmacniającym recesję było zahamowanie napływu kapitału,
związane z globalnym kryzysem finansowym. Recesja doprowadziła do bardzo silnego
wzrostu bezrobocia i niestabilności politycznej. Dla uniknięcia kryzysu walutowego jeden
z tych krajów a konkretnie Łotwa zmuszony był do skorzystania z pomocy instytucji
międzynarodowych.
9
Warto jednocześnie pamiętać, że skala kosztów i ryzyk związanych z euro nie jest
niezależna od polityki gospodarczej. W dużej mierze zależy ona bowiem od polityki
instytucjonalnej i fiskalnej, a także nadzorczej. Istotnym czynnikiem, który determinuje
koszty wspólnego pieniądza, są zdolności gospodarki do absorpcji asymetrycznych wstrząsów
makroekonomicznych (wpływających inaczej na polską gospodarkę niż resztę strefy euro).
Im te zdolności (uwarunkowane elastycznością rynków produktów i pracy, w tym
elastycznością cen i płac, mobilnością czynników produkcji, w tym siły roboczej) są większe,
tym mniejsza jest potrzeba wykorzystywania niezależnej polityki pieniężnej lub dostosowań
kursowych do stabilizowania krajowej koniunktury. W efekcie, tym mniejsze są koszty
funkcjonowania w unii walutowej. Drugim ważnym czynnikiem ograniczającym koszty
integracji monetarnej są zdrowe finanse publiczne. W unii monetarnej krajowa polityka
fiskalna jest głównym narzędziem stabilizacji makroekonomicznej, stąd niezmiernie ważna
jest możliwość jej wykorzystania do stabilizowania koniunktury w sytuacji asymetrycznych
wstrząsów. Im niższy jest strukturalny deficyt sektora finansów publicznych, tym mniej
ograniczona jest możliwość stabilizowania koniunktury przez politykę fiskalną.
Koszty utraty niezależnej polityki pieniężnej zależą także od ryzyka asymetrycznych
wstrząsów. Im bardziej cykl koniunkturalny w ramach unii walutowej jest zsynchronizowany,
tym ryzyko to jest mniejsze. Badania wskazują, że na tle państw Europy ŚrodkowoWschodniej Polska należy do krajów o najwyższej zbieżności cyklicznej ze strefą euro.
Ponadto można oczekiwać, że synchronizacja cykliczna będzie rosnąć wraz z postępującą
integracją monetarną21.
21
http://ec.europa.eu/polska/news/opinie/100106_polska_droga_do_euro_pl.htm
10
Rozdział 3 Możliwości i warunki przystąpienia Polski do strefy Euro
Od 1 maja 2004 r. Polska jest członkiem UE. Kolejnym zaś etapem integracji
w ramach Wspólnoty jest członkostwo w UWG, do którego RP zobowiązała się na etapie
negocjacji w sprawie przystąpienia do UE. Otwarcie negocjacji w obszarze „Unia
Gospodarcza i Walutowa” nastąpiło 30 września 1999 r., zakończono je 7 grudnia 2002 r.
Przyjęcie jednolitej waluty przez Polskę powinno nastąpić w momencie, kiedy gospodarka
będzie stabilna i mocna, czyli będzie spełniać makroekonomiczne wymogi członkostwa
w UGW. Kryteria te zostały ustanowione głównie pod presją Niemiec, przede wszystkim
z myślą o zapewnieniu ochrony gospodarki strefy euro - chodziło o to, by do uczestnictwa
dopuścić tylko te kraje, które charakteryzują się odpowiednio dobrą sytuacją gospodarczą
i sytuacja ta jest zbliżona lub zbieżna z sytuacją innych krajów członkowskich strefy. Jest
to szczególnie ważne dla banku centralnego i prowadzonej przez niego polityki pieniężnej 22.
Dojrzałość
gospodarek
krajów
kandydujących
do
członkostwa
w
UGW
ocenia
się na podstawie kryteriów dotyczących: - stopy inflacji, która nie powinna być wyższa
o więcej niż 1,5 punktu procentowego od średniej inflacji w 3 krajach o najniższym
jej wskaźniku, - stanu deficytu budżetowego, którego wartość nie powinna być wyższa niż 3
procent PKB danego kraju, - zadłużenia państwa – nie powinno ono przekroczyć 60% jego
PKB, - długoterminowej stopy procentowej - stawka nie powinna być wyższa o więcej
niż 2 punkty procentowe od przeciętnej wysokości stóp procentowych w trzech krajach
o największej stabilności cenowej, - formalnego uczestnictwa w ERM II - w ciągu 2 lat przed
przystąpieniem do UGW waluta danego państwa musi być stabilna, tzn. jej wahania nie mogą
wykraczać poza przyjęte ramy, waluta ta nie może być w tym okresie dewaluowana
względem innych walut europejskich. Ocenie poddawany jest również stan polskiej
gospodarki. Przyjęcie stabilności cen jako jednego z kryteriów spójności wynika z kilku
przesłanek, mianowicie chociażby z przekonania, że niska inflacja to warunek trwałego
wzrostu gospodarczego co ma wpływ na dobrobyt społeczny. W krajach uprzemysłowionych
dążenie do stabilności cen ma charakter priorytetowy.
22
. Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
11
Wykres 1. Poziom inflacji w Polsce w latach 2001 – 2012.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z EUROSTATU
Dane zawarte na rys. 1 wskazują na fakt, iż Polska w latach 2004-2012 borykała
się z problemem zbyt wysokiego wzrostu cen. Po 2012 r. nasz kraj zaczyna funkcjonować
w obszarze nastawionym na jak najniższą inflację. To stwierdzenie pozwala oczekiwać,
że Polska jest w stanie poradzić sobie z trudnymi problemami społecznymi, pojawiającymi
się na ogół wskutek zwalczania inflacji, a szczególnie z możliwym większym bezrobociem.
Państwo, zgłaszając wysoki popyt na środki finansowe powoduje, iż pieniądz staje
się towarem deficytowym na rynku, co w efekcie prowadzi do wzrostu jego ceny, czyli stopy
procentowej. Polska nie spełniała kryterium długoterminowych stóp procentowych do 2013
r. Wyjątkiem był rok 2008, gdzie poziom stopy procentowej w Polsce wyniósł 5,7%. Od 2014
r. można zauważyć gwałtowny spadek poziomu długoterminowych stóp procentowych
w Polsce (4,2%) względem wartości referencyjnej (6,2%), której podstawą były dane
z Portugalii i Słowacji. W związku z powyższym Polska obecnie wypełnia kryterium stóp
procentowych.
Szczególne znaczenie z punktu widzenia finansów UE ma kryterium dotyczące
wielkości deficytu budżetowego, ponieważ doświadczenia wielu krajów świata pokazują,
że występujące w sposób trwały deficyty budżetowe znacząco ograniczają możliwość
stosowania polityki budżetowej jako instrumentu stabilizowania gospodarki. Polityka
12
budżetowa wtedy nie jest w stanie zapewnić pożądanego z punktu widzenia społeczeństwa,
działania, które konieczne jest w okresie osłabienia koniunktury. Działania te powinny
polegać na obniżaniu podatków w celu pobudzania aktywności gospodarczej. W efekcie
jednak możliwości wykorzystania tzw. stabilizatorów koniunktury, czyli zmian dochodów
i wydatków budżetowych są bardzo ograniczone23. Kryterium fiskalne jest niespełnione,
ponieważ Polska od 2009 r. jest objęta procedurą nadmiernego deficytu. Procedura ta służy
zapewnieniu, aby państwa członkowskie korygowały rażące błędy polityki budżetowej.
Istnieją dwie podstawowe wartości referencyjne, których naruszenie stanowi podstawę
do wszczęcia procedury nadmiernego deficytu: jedna z nich dotyczy deficytu sektora
instytucji rządowych i samorządowych (3 proc. PKB), a druga – długu brutto sektora
instytucji rządowych i samorządowych (60 proc. PKB). Aby zapewnić korektę nadmiernego
deficytu,
do
państw
członkowskich
objętych
procedurą
nadmiernego
deficytu
wystosowywane są zalecenia, do których należy się zastosować w określonym terminie24.
Działania Polski w celu obniżenia deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych
poniżej 3% PKB zostały pozytywnie ocenione przez Komisję Europejską. Wiosną 2015 r.
Komisja Europejska przedstawiła kolejną ocenę działań Polski, bazującą na programie
konwergencji i raporcie o działaniach podjętych w celu zredukowania nadmiernego deficytu.
Dokumenty te zostały przekazane do Komisji Europejskiej i Rady UE w kwietniu 2015 r.
Prognozy Komisji Europejskiej wskazują, że Polska powinna wypełnić kryterium fiskalne
w 2016 r. (na podstawie danych za 2015 r.)25. Procedurą nadmiernego deficytu objętych jest
11 z 28 państw UE.
23
Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 15.
http://biznes.newsweek.pl/procedura-nadmiernego-deficytu-wobec-polski-zawieszonakenewsweek,artykuly,287386,1.html 05.03.2015.
25
http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2014_12.pdf 05.03.2015.
24
13
Tabela 3. Wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego w Polsce w latach 2004-2014.
Dług publiczny
Deficyt budżetowy
Lata
mld zł
% PKB
mld zł
% PKB
2004
431,4
47
41,4
4,7
2005
466,6
48
25,1
2,9
2006
506,3
48
25,1
2,4
2007
527,4
45
16,0
2,0
2008
597,8
47
24,3
2,5
2009
669,9
51
23,8
7,1
2010
747,8
52
40,2
7,9
2011
771,1
55
25,1
5,6
2012
793,9
54
30,4
5,1
2013
838,1
56
42,5
4,3
2014
997,9
57
30,0
4,3
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Stan i perspektywy obsługi długu publicznego są również przedmiotem zainteresowania
podmiotów krajowych i zagranicznych, ponieważ wysokiemu poziomowi zadłużenia kraju
towarzyszy niestabilność przepisów podatkowych, a spadek wiarygodności kraju może
doprowadzić do masowego odpływu kapitału z danego kraju i w efekcie do kryzysu
walutowego26. Zły stan finansów publicznych przyczynia się również do spowalniania
rozwoju gospodarczego w kraju w wyniku ograniczania możliwości finansowania
działalności bieżącej i inwestycyjnej przedsiębiorstw. Kryterium dotyczące osiągnięcia
stabilności kursu waluty sprowadza się do obowiązku włączenia waluty narodowej - złotego do Mechanizmu Stabilizowania Kursów ERM II. Uczestnictwo takie musi trwać nie mniej niż
dwa lata, ze względu na konieczność sprawdzenia zdolności złotego do stabilnego trwania
w wyznaczonych granicach. Dopuszczalny przedział wahań kursów rynkowych w ramach
tego mechanizmu wynosi +/- 15% od bilateralnych kursów centralnych. W okresie
uczestnictwa w ramach ERM II istnieje wymóg niedewaluowania waluty. Ustanowiono
26
Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 17.
14
go głównie po to, by zapobiec deprecjacji waluty przed wejściem do UGW 27. Kryterium
kursu walutowego nie jest więc wypełnione ze względu na fakt, że Polska nie uczestniczy
w mechanizmie ERM II.
Zanim Polska wejdzie do strefy euro, trzeba pokonać pozostałe dwie przeszkody, czyli
stworzyć zabezpieczenia przed ryzykiem nowych zagrożeń i uzyskać społeczne poparcie
dla przyjęcia wspólnej waluty. Co do nowych zagrożeń, trzeba przede wszystkim uwzględnić
ryzyko nadmiernego boomu kredytowego, ryzyko utraty konkurencyjności na skutek wzrostu
jednostkowych kosztów pracy, ryzyko braku swobody w polityce fiskalnej i ryzyko
pojawienia się kolejnych kryzysów w strefie euro. Równolegle trzeba podjąć działania
na rzecz przekonania polskiego społeczeństwa. Obecnie przeważa sceptycyzm wobec
projektu wspólnej waluty, ale jest on głównie spowodowany utrwaleniem się negatywnych
stereotypów. Można to zmienić przez systematyczną i długofalową akcję edukacyjną.
W obliczu wymienionych przesłanek, należy pokładać nadzieję w tym, iż polski rząd wykaże
się energią i determinacją, gdyż w tak wielkim przedsięwzięciu jakim jest wejście do strefy
euro konieczny jest sojusz wszystkich sił proeuropejskich ponad podziałami partyjnymi.
27
https://www.nbp.pl/publikacje/publikacje_ecb/cr201406pl.pdf (29.04.2015)
15
Rozdział 4 Polacy za czy przeciw – świadomość o strefie euro
TNS Polska przeprowadził badanie pod nazwą „Polacy za czy przeciw – świadomość
o strefie euro” w grudniu 2015 r. na reprezentatywnej próbie 1003 mieszkańców Polski
w wieku 15 i więcej lat techniką wywiadów bezpośrednich wspomaganych komputerowo.
O tym, że przyjęcie euro nie będzie miało wpływu na poczucie tożsamości narodowej,
jest przekonanych 23 proc. badanych; według 15 proc. wpływ ten będzie korzystny.
Wykres 2 przedstawia dane dotyczące wpływu wejścia Polski do strefy euro
na sytuację polskich gospodarstw domowych. I tak, 66 proc. uważa, że wejście Polski do
strefy euro wpłynie niekorzystnie na sytuację ich gospodarstw domowych. Przeciwnego
zdania jest 13 proc. badanych, którzy spodziewają się pozytywnych zmian. 10 proc. uważa, że
przyjęcie waluty euro nie będzie miało wpływu na sytuację jego gospodarstwa domowego.
Natomiast 11 proc. ankietowanych nie ma sprecyzowanej opinii na ten temat.
Wykres 1. Jak wejście Polski do strefy euro wpłynie na sytuację polskich gospodarstw
domowych?
Jak wejście Polski do strefy euro wpłynie na
sytuację polskich gospodarstw domowych?
10%
13%
11%
66%
Niekorzystnie
Korzystnie
Nie będzie miału wpływu
Nie ma zdania
Źródło: TNS Polska 2015 r.
Według TNS Polska Polacy są niemal po równo podzieleni, jeżeli chodzi o opinię na
temat terminu wprowadzenia euro. Zwolenników wprowadzenia waluty euro jest 45 proc.,
a przeciwników o 3 punkty procentowe mniej – 42 proc. 12 proc. respondentów opowiada się
za przyjęciem euro w ciągu 5 najbliższych lat, 16 proc. ankietowanych za około 6 do 10 lat,
a 17 proc. pytanych jest zdania, że europejska waluta powinna zostać przyjęta za więcej
niż 10 lat. Doskonale to ilustruje poniższy wykres 3.
16
Wykres 2. Kiedy powinno nastąpić wprowadzenie euro w Polsce?
Kiedy powinno nastąpić wprowadzenie
euro w Polsce?
12%
17%
W ciągu 5 najbliższych lat
16%
Za około 6 - 10 lat
Za więcej niż 10 lat
Źródło: TNS Polska 2015 r.
Połowa ankietowanych (50 proc.) uważa, że przyjęcie przez Polskę euro "będzie
czymś złym". Przeciwnego zdania jest 14 proc. badanych, a 27 proc. ankietowanych sądzi,
że zamiana polskiej waluty na euro nie będzie ani czymś dobrym, ani złym. 9 proc.
nie wypowiada się jednoznacznie na ten temat. Dane te ukazuje wykres 4.
Wykres 3. Co sądzą ankietowani o wprowadzeniu euro przez Polskę?
Co sądzą ankietowani o wprowadzeniu euro
przez Polskę?
9%
27%
"Będzie czymś złym"
50%
14%
"Będzie czymś dobrym"
Nie będzie ani czymś dobrym ani
złym
Źródło: TNS Polska 2015 r.
17
Najwięcej przychylnych opinii na temat wprowadzenia wspólnej waluty (22 proc.)
wyraziły osoby w wieku 20-29 lat, z kolei przeciwnicy dominowali wśród najstarszych
respondentów - dla 56 proc. osób po 60 roku życia wprowadzenie euro byłoby czymś złym.
Z badań TNS wynika też, że liczba pozytywnych ocen przyjęcia wspólnej waluty
rośnie wraz z wykształceniem. Podczas gdy 10 proc. osób z wykształceniem podstawowym
uważa to za dobry pomysł, a aż 55 proc. za zły, to spośród absolwentów uczelni wyższych
22 proc. uznało to za dobry pomysł, a 41 proc. za zły.
TNS zbadał też nastawienie do euro wyborców poszczególnych partii politycznych.
Najprzychylniejsi wprowadzeniu euro, byli wyborcy Polskiego Stronnictwa Ludowego
(26 proc.), Zjednoczonej Lewicy (20 proc.) i Platformy Obywatelskiej (19 proc.). Jedynie
11 proc. osób głosujących na Prawo i Sprawiedliwość uważałoby to za dobre wyjście,
podczas gdy 59 proc. źle oceniło ten pomysł.
W porównaniu do września ubiegłego roku udział badanych źle oceniających przyjęcie
waluty euro zmalał o 6 punktów procentowych. Jednocześnie wzrósł o 6 punktów
procentowych odsetek respondentów wyrażających neutralne stanowisko w tej sprawie.
Temat przyjęcia przez nasz kraj europejskiej, wspólnej waluty wraca co jakiś czas.
18
ZAKOŃCZENIE
W tej krótkiej pracy nie została wyczerpana cała problematyka wpływu członkostwa
w strefie euro na konkurencyjność gospodarki. Rozważania zostały ograniczone do analizy
parametrów makroekonomicznych, które decydują o konkurencyjności, a których zmienność
wynika z członkostwa w unii walutowej, oraz do oceny wpływu, jaki dla stanu gospodarki
może mieć polityka makroekonomiczna polegająca na wypełnieniu kryteriów nominalnych
wejścia do euro. Temat przyjęcia przez nasz kraj europejskiej, wspólnej waluty wraca co jakiś
czas. Aby się znaleźć w strefie euro Polska musi przede wszystkim spełnić kryteria niezbędne
do przyjęcie euro tzw. kryteria konwergencji dotyczące wskaźników makroekonomicznych.
Równie ciekawa dyskusja dotyczy kolejnych kwestii, takich jak zdolność członka unii
walutowej do absorpcji szoków asymetrycznych, tj. uwarunkowań tzw. wewnętrznej
dewaluacji czy warunków dla prowadzenia polityki fiskalnej, gdy jesteśmy częścią obszaru
wspólnej waluty. W literaturze nie ma w tej kwestii konsensusu. Można wskazać badania,
które wskazują, że przyjęcie euro przez Polskę w roku 2007 miałoby skutki, przynajmniej
w krótkim okresie, negatywne, tj. przedkryzysowy boom byłby większy, ale kryzys miałby
dużo większy rozmiar.
Z drugiej strony warto podkreślić, że wcześniejsze członkostwo w strefie euro
uniemożliwiłoby szybką aprecjację nominalną złotego, więc tym samym późniejsza
deprecjacja nie mogłaby być tak głęboka. Powyżej wskazano czynniki związane
z członkostwem w strefie euro, które mogą się przyczynić do pogorszenia konkurencyjności
polskiej gospodarki. Nie oznacza to przyjęcia stanowiska eurosceptycznego i porzucenia
myśli o wymianie złotego na euro. Bardzo wiele wskazuje, że przyjęcie euro niesie poważne
korzyści dla polskiej gospodarki, takie jak ograniczenie ryzyka kursowego, zmniejszenie
kosztów transakcyjnych czy uzyskanie większego wpływu na funkcjonowanie instytucji
UE28. Niewielka jest szansa, by Polska mogła wejść w najbliższych latach do strefy euro.
Przyczyny są polityczne i są związane z zapisem konstytucyjnym, że prawo do emisji
pieniądza i realizowania polityki pieniężnej przysługuje w Polsce jedynie NBP. Również
28
M. Brzoza-Brzezina, K. Makarski, G. Wesołowski, Would it have paid to be in the Euro- zone?, „National
Bank of Poland Working Paper” 2012, nr 128.
19
z ekonomicznego punktu widzenia Polska wciąż nie spełnia wszystkich warunków bycia
w strefie euro29.
Należy jednak pamiętać, że pozbycie się złotego na rzecz euro z pewnością
nie zapewnia automatycznie szybkiego, stabilnego rozwoju, a rezygnacja z narodowej waluty
rodzi kilka istotnych wyzwań, takich jak: wybór optymalnego poziomu kursu walutowego,
po którym wymienimy złote na euro, co określi poziom konkurencyjności polskiej
gospodarki, niebezpieczeństwo realnej aprecjacji kursu na skutek podwyższonej inflacji
po wejściu do strefy euro, co wymagać będzie utrzymania szybkiego tempa przyrostu
wydajności pracy, aby uniknąć utraty konkurencyjności, konieczność prowadzenia rozważnej
polityki makroostrożnościowej, która będzie zapobiegać powstawaniu baniek spekulacyjnych,
uniknięcia negatywnych skutków konieczności wypełnienia kryteriów nominalnych, jakimi
są m.in. czasowe usztywnienie kursu walutowego i ograniczenie nierównowagi fiskalnej.
29
http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/rotator/do-euro-daleko-nawet-gdybysmy-chcieli/ (20.05.2016 r.)
20
BIBLIOGRAFIA
Literatura
1.
Brzoza-Brzezina M., Makarski K., Wesołowski G., Would it have paid to be in the
Euro- zone?, „National Bank of Poland Working Paper” 2012, nr 128.
2.
Niczyporuk P., Talecka A., Bankowość Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia,
Wyd. Temida 2, Białystok 2010.
3.
Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2004.
4.
Poliński R., Problemy strefy euro, wyd. Frel, Warszawa 2015.
5.
Raport o konwergencji 2008-2014 EBC.
Strony internetowe
1.
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_pl.htm (18.05.2016 r.)
2.
http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1417826/11_kryteria.pdf (17.05.2016 r.).
3.
http://strefaeuro.com/?page_id=85585 (17.05.2016 r.)
4.
https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/walutadlaeuropy.pdf (17.05.2016 r.)
5.
http://www.finanse.mf.gov.pl/web/bip/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracjaze-strefa-euro/aktualnosci/-/asset_publisher/Rq0a/content/id/4693344 (17.05.2016 r.)
6.
http://www.pb.pl/4284588,91035,mf-polska-spelniala-kryteria-konwergencji-dotinflacji-stop-i-fiskalne-w-lipcu (18.05.2016 r.)
7.
http://www.polskieradio.pl/42/3306/Artykul/1112759,ERM-II (18.05.2016 r.)
8.
https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/walutadlaeuropy.pdf (18.05.2016 r.)
9.
http://ec.europa.eu/polska/news/opinie/100106_polska_droga_do_euro_pl.htm
10.
http://biznes.newsweek.pl/procedura-nadmiernego-deficytu-wobec-polskizawieszona-kenewsweek,artykuly,287386,1.html 05.03.2015.
11.
http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2014_12.pdf
05.03.2015.
12.
https://www.nbp.pl/publikacje/publikacje_ecb/cr201406pl.pdf 29.04.2015.
13.
http://www.bankier.pl/wiadomosc/CBOS-64-proc-Polakow-przeciw-przyjeciu-euro2792486.html
21
SPIS TABEL
Tabela 1. Długoterminowa stopa procentowa i wartości referencyjne w %...............................6
Tabela 2. Korzyści związane z przyjęcia Euro...........................................................................8
Tabela 3. Wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego w latach 2004-2014.............14
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Poziom inflacji w Polsce w latach 2001 – 2012......................................................12
Wykres 4. Jak wejście Polski do strefy euro wpłynie na sytuację polskich gospodarstw
domowych?.................................................................................................................................16
Wykres 3. Kiedy powinno nastąpić wprowadzenie euro w Polsce?..............................................17
Wykres 4. Co sądzą ankietowani o wprowadzeniu euro przez Polskę?.....................................17
22