ŚRODKI ARTYSTYCZNE - PRZYKŁADY FONETYCZNE

ŚRODKI ARTYSTYCZNE - PRZYKŁADY
To językowe środki, mające na celu wywołać u czytelnika określone emocje, pobudzić jego
wyobraźnię
Dzielą się na:
fonetyczne (dźwiękowe)
słowotwórcze
składniowe
leksykalne
FONETYCZNE
Aliteracja (z łac. ad + litera) to powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku
głosek na początku kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers. Aliteracja jest
częsta w poezji ludowej. Przykład aliteracji:
•
biją Boże bębny
•
przecież pięknie pana przepraszam
•
it takes two to tango (ang.)
Onomatopeja czyli dźwiękonaśladownictwo to środek artystyczny polegający na
takim dobieraniu wyrazów (istniejących w mowie lub wymyślonych), że naśladują
swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywane
zwierzę, przedmiot:
Stoi na stacji lokomotywa,
Ciężka, ogromna i pot z niej spływa Tłusta oliwa.
Stoi i sapie, dyszy i dmucha,
żar z rozgrzanego jej brzucha bucha
W języku polskim (i nie tylko) onomatopeja jest rdzeniem wielu wyrazów, również
czasowników i rzeczowników (np: buczeć, buczenie, szumieć, szum).
SKŁADNIOWE
Apostrofa - bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, bóstwa, rzeczy, np. Litwo,
ojczyzno moja.
*
Inwersja - zmiana „normalnej” kolejności zależnych od siebie składniowo wyrazów
bądź też wtrącenie słów do jednolitych grup składniowych.
„Twojego Dafnis brzegu stojąc podle,
Cudnej się we szkle przygląda urodzie"
Anafora - powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych
segmentów wypowiedzi. Stosowana w poezji i oratorstwie
Usłyszałem :cichy szelest godzin nieżywych, usłyszałem cichy krok rozpaczy idącej ku
mnie."
Epifora (conversio) to w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na
końcu kolejnych segmentów wypowiedzi.
^
Pytanie retoryczne - pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu
podkreślenia przekonań pytającego.
Przerzutnia - przeniesienie końcówki zdania, myśli do następnego wersu w celu
zaakcentowania słowa, wyrażenia lub w celu wprowadzenia w utworze elementu
chaosu, zwiększenia dynamiki.
Antyteza - zestawienie w jedną całość treściową dwu przeciwstawnych określeń,
wiążący je kontrast semantyczny uwydatniony zostaje zwykle poprzez paralelizm
budowy syntaktycznej i rytmicznej obu segmentów. Służy zwiększeniu ekspresji
wypowiedzi.
„Ty jednak milczysz, a mój język kwili,
Ty nic nie czujesz, a ja cierpię ból srodze;
Ty jak lód, a jam w piekielnej śreżodze."
Elipsa - figura językowa polegająca na pominięciu pewnych elementów zdania tak,
aby nadal zrozumiały był jego sens.
Paralelizmem składniowy - stosowanie ciągów zdań (fraz) o takiej samej lub podobnej
budowie. Jest to równoległe występowanie podobnych zdań lub poszczególnych słów
w obrębie fragmentu tekstu.
Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą.
I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą.
Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było słowo. (Ewangelia Św. Jana)
Powtórzenia - wielokrotne użycie tego samego elementu językowego (wyrazu,
zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia
znaczenia, zwiększenia ekspresji.
"Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni".
LEKSYKALNE
Epitet - słowo dookreślające rzeczownik. Epitety najczęściej występuj ą w postaci
przymiotnika. Może być epitet przymiotnikowy (twardy głaz), rzeczownikowy (wieża
gigant), imiesłowowy (tańczący jastrząb). Epitet metaforyczny: czuły mrok
Porównanie - zestawienie cech z zastosowaniem spójników lub przysłówków
porównawczych: jak, jako, jak gdyby,
gryka jak śnieg biała,
wóz jak łódka brodzi.
Metafora ( przenośnia, przesunięcie semantyczne) - podstawowa figura stylistyczna,
obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione po to aby uzyskać nowe
znaczenie, podobieństwo lub analogię. Inaczej: obraz językowy, ujmujący zjawisko w
sposób nowy, za pomocą słów już nam znanych. Metafora jest „nieostra”, inaczej
byłaby alegorią.
Np. deszcz pocałunków
Np. Pędzi lokomotywa historii
[metafory konwencjonalne, utarte, są podstawą stałych zwrotów i wyrażeń, np.
uciąć dyskusję, zawrotna suma, wykręcać się sianem itp.]
Metonimia (zamiennia) - figura stylistyczna mająca na celu zastąpienie nazwy
jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej
zależności.
- czytać Mickiewicza zamiast czytać utwory Mickiewicza
- bogini zamiast piękność
Synekdocha (ogarnienie) - odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś
zjawisko przez użycie nazwy zjawiska innego, zawierającego to pierwsze lub
zawierającego się w pierwszym (inaczej: zastąpienie całości częścią)
włos mi się zjeżył na głowie (używamy liczby pojedynczej - włos zamiast liczby
mnogiej -włosy). Pars pro toto. (część za całość)
szedł żołnierz i ginął
#
Animizacja- nadawanie przedmiotom martwym cech istot żywych.
„Nawoływał bawoli róg szare sosny w polu rozbiegane"
warczą bębny
Personifikacja - przypisanie cech ludzkich czemuś, co człowiekiem nie jest
(przedmiotom, zjawiskom, roślinom czy zwierzętom). Rodzaj animizacji.
dumny kościół
Wykrzyknienie- wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane,
wtrącone bądź będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania mówiącego
Hiperbola - rodzaj przenośni, w której dana rzecz opisywana jest celowo i jawnie w
sposób wyolbrzymiony, w celu wywołania odpowiedniego efektu czy nastroju.
" morze mokre od łez",
" Oczy jej skamieniały od straszliwego widoku, który się przed nimi roztoczył, walka i
szamotanie się jej sióstr, czy też krewniaczek zmiażdżyły ją na proch, usta rozpadły się
chwytając szybki dech, jakieś dźwięki w wiotkich wargach... Cedro to postrzegł, że mózg w
jej głowie -wywraca się, żyły się wiją a czaszka pęka "
Oksymoron - rodzaj epitetu, składa się z wyrazów o przeciwstawnej treści. Użycie
go wywołuje efekt paradoksu
"gorący lód”
SŁOWOTWÓRCZE
Zdrobnienie - rzeczownik utworzony od rzeczownika oznaczający przedmioty
małe w stosunku do ogółu przedmiotów nazywany przez rzeczownik podstawowy.
Koteczek, domek
Zgrubienie - wyraz oznaczający osobę, przedmiot, zjawisko, cechę intensywniejszą
niż to oznaczone wyrazem podstawowym. Zwykle wyraża negatywny stosunek
wypowiadającego się.
Babsko wielgachne
Neologizmy - nowe wyrazy, nowe znaczenia i formy oraz związki wyrazowe, które
uzupełniają i wzbogacają słownictwo danego języka. Są neologizmy gramatyczne
(naturalne): malowanie, polowanie, bankowanie; sa też artystyczne, czyli
unikatowe, całkiem sqobodne, jak np. ferdydurke, zwierzoczłekoupiór
Kluczowa różnica użycia środków stylistycznych w literaturze a dziennikarstwie
polega na odpowiedzi na pytanie „PO CO?” W przypadku gatunków
dziennikarskich użycie środków artystycznych implikuje logiczna, obiektywnie
widoczna ich funkcja – dla treści, tezy... W przypadku gatunków artystycznych
chodzi często przede wszystkim o tzw. piękno utworu, oryginalność, zamierzoną
wieloznaczność, dziwność, redundancję…
PRZYKŁADY UŻYCIA „WYSZUKANYCH” ŚRODKÓW ARTYSTYCZNYCH W
REPORTAŻU:
„W roku 1920 wojska nasze dotarły do Cichinicz, by cofnąć się z nich wkrótce. Grób, niezdarnie zasypany pod
jesionem w parku, pozostał. I dotąd tkwi w dalekich Cichiniczach, jak krwawa pieczęć kanclerska
Rzeczypospolitej. Wiele tam w krąg tych grobów...” [porównanie]
Wańkowicz, Szpital w Cichiniczach
„Gdzie ona jest, ta Ojczyzna? Niewidome nasze ręce i niewidzące oczy pielgrzymują po
gorącym śladzie jej stóp, schylając się, kluczą po kolorach jej krwi [...]” [synekdocha}
Wańkowicz, Budionny idzie
„Szły szwadrony, znaczone co pewien czas w przerwie czerwienią sztandarów, szły działa i
znów szwadrony, szwadrony. [powtórzenia, paralelizm składniowy]
Wańkowicz, Rok 1920
„Hej, przelewał się nam w uszach tupot złotych ostróg po ametystowych brukach
zdobycznych miast. [animizacja lub synekdocha, epitet metaforyczny]
Kaden-Bandrowski, Bitwa pod Łowczówkiem
„Chałupa drży od wystrzałów, otacza ją zewsząd jak strun zrywanych brzęczenie, syk kul
karabinowych”. [porównanie, animizacja]
Kaden-Bandrowski, Bitwa pod Łowczówkiem
Opr. Andrzej Kaliszewski