Doskonalenie języka na lekcjach matematyki w szkole podstawowej

Janusz Sęp [email protected]
Szkoła Podstawowa nr 1 w Domaradzu
Doskonalenie języka na lekcjach matematyki w szkole podstawowej
Zajęcia z matematyki, tak jak i z innych przedmiotów szkolnych prowadzone są
w oparciu o program nauczania. Programów nauczania z każdego przedmiotu jest wiele,
a wszystkie tworzone są w oparciu o podstawę programową. Podstawa programowa to
dokument opublikowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i jako całość obejmuje
szkoły podstawowe i gimnazja. Składa się z części ogólnej, dotyczącej wszystkich szkół,
uczniów i nauczycieli na tych etapach edukacji oraz części bardziej szczegółowej, ściślej
precyzującej zakres wiedzy i umiejętności, jakie wychowankowie powinni osiągnąć w trakcie
poszczególnych etapów kształcenia. Poniżej przytaczam fragmenty podstawy programowej,
odnoszące się do umiejętności stosowania języka.
Szkoła w zakresie nauczania, co stanowi jej zadanie specyficzne, zapewnia uczniom
w szczególności:
–
naukę poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze
zrozumieniem,
–
rozwijanie zdolności dostrzegania różnego rodzaju związków i zależności
(przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych itp.),
–
rozwijanie zdolności myślenia analitycznego i syntetycznego,
–
przekazywanie wiadomości przedmiotowych w sposób integralny, prowadzący
do lepszego rozumienia świata, ludzi i siebie,
Jeżeli wziąć pod uwagę podstawę programową szkoły podstawowej w zakresie
nauczanych przedmiotów, to jeśli chodzi o matematykę możemy przeczytać, że powinniśmy
osiągnąć między innymi:
Cele edukacyjne
1. Rozwijanie rozumienia podstawowych pojęć arytmetyki i geometrii.
2. Rozwijanie pamięci, wyobraźni, myślenia abstrakcyjnego i logicznego
rozumowania.
3. Rozwijanie umiejętności czytania i tworzenia tekstów w stylu matematycznym.
Natomiast takie są:
Zadania szkoły
1. Kształtowanie umiejętności myślenia i formułowania wypowiedzi.
2. Rozwijanie umiejętności uczniów w zakresie rozumienia prostych tekstów
sformułowanych w języku matematyki.
3. Rozwijanie umiejętności opisywania w języku matematyki prostych sytuacji.
4. Ułatwianie dostrzegania problemów i badania ich w konkretnych przypadkach
przez prowadzenie prostych rozumowań matematycznych.
W matematyce, zarówno podczas jej poznawania, jak i stosowania, szczególnie istotna
jest sprawność w posługiwaniu się językiem. Matematyka stworzyła ideał języka
adekwatnego: komunikatywnego, oszczędnego, eleganckiego, a równocześnie zgodnego
z zasadami gramatyki i ortografii polskiej (na pewno matematyk nigdy nie uznałby
poprawności frazeologizmu mniejsza połowa, przyjętego za poprawny przez komisję
poprawności językowej). Jako nauczyciele tego przedmiotu mamy więc obowiązek dbać
również o rozwój umiejętności językowych uczniów. Na lekcjach matematyki rozwijamy te
umiejętności od innej strony, niż na lekcjach języka polskiego, koncentrując się na
praktycznej stronie umiejętności językowych. Zaobserwować można, że większość uczniów
ma duże trudności z precyzyjnym wypowiadaniem oczywistych dla siebie faktów czy
opisywaniem dobrze znanych sobie figur geometrycznych. Typowa wypowiedź ucznia jest
nieprecyzyjna i zrozumiała tylko dla kogoś, kto wie, o co uczniowi chodzi.
Poniżej proponuję kilka ćwiczeń, stosowanych przeze mnie podczas lekcji
matematyki. Ćwiczenia te nie wyczerpują oczywiście całości zagadnień omawianych
w trakcie zajęć, ale mają za zadanie zwrócić uwagę na umiejętność używania
„matematycznego” języka, być pewnym przerywnikiem podczas wymagających napiętej
uwagi zajęć. Pozwalają one pokazać inną stronę matematyki, czasami nawet rozrywkową
i zabawną, a przede wszystkim uświadomić uczniom potrzebę doskonalenia swoich
umiejętności językowych.
Wiele podręcznikowych definicji w szkole podstawowej jest mocno opisowa i niezbyt
precyzyjna. Definicje takie mogą być przedmiotem ćwiczeń, polegających na skróceniu ich
bez utraty zawartych w nich treści.
1. Podajemy przykład definicji podręcznikowej, może to być opis algorytmu dzielenia
liczb dziesiętnych (Matematyka 2001 klasa VI, strona 82 – Aby podzielić dwie liczby
dziesiętne, należy pomnożyć dzielną i dzielnik przez 10, albo przez 100, albo przez
1000, albo…, tak, aby dzielnik stał się liczbą całkowitą i dopiero wtedy wykonać
dzielenie). Zadaniem uczniów, podzielonych na czteroosobowe grupy jest
maksymalne skrócenie opisu algorytmu, oczywiście bez utraty podanych w opisie
informacji. Przykładowy efekt takich ćwiczeń: Przed podzieleniem przez liczbę
dziesiętną należy pomnożyć równocześnie dzielną i dzielnik przez 10 lub 100 lub 1000
lub…, tak, aby dzielnik stał się liczbą całkowitą i wtedy wykonać dzielenie. Inna
wersja: Przed podzieleniem przez liczbę dziesiętną należy przesunąć przecinki
w dzielnej i dzielniku o tyle miejsc w prawo, aby dzielnik stał się liczbą całkowitą
i wtedy wykonać dzielenie.
2. Niezłym ćwiczeniem doskonalącym język jest ćwiczenie – zabawa, polegające na
słownym definiowaniu przez uczniów znanych im już figur geometrycznych. Uczeń
podaje definicję jakiejś figury geometrycznej (np. trójkąta), zaś nauczyciel na
podstawie tejże definicji stara się niepoprawnie narysować tę figurę, oczywiście
zgodnie z literą definicji podanej przez ucznia. Po każdej definicji, na podstawie której
można jeszcze narysować niepoprawną figurę uczniowie wspólnie poprawiają
definicję, a nauczyciel stara się dalej rysować źle, oczywiście nadal stosując się do
nowej definicji. Jeśli już na podstawie definicji uczniów musi być narysowany
prawidłowy trójkąt, definicja jest dobra, chociaż często można ją jeszcze skrócić i
zapisać poprawniej i w pełnej zgodzie z zasadami pisowni polskiej. Przykładowe
„definicje” uczniowskie:
a. Trójkąt ma trzy wierzchołki – rysujemy np. pasmo górskie z trzema
wierzchołkami.
b. Trójkąt składa się z trzech odcinków – rysujemy np. łamaną otwartą.
c. Trójkąt to łamana zamnięta złożona z trzech odcinków – teraz już musimy
narysować trójkąt.
Ćwiczenie to jest często stosowane przeze mnie podczas normalnych lekcji geometrii
w szkole podstawowej. Jest ono bardzo lubiane przez uczniów, ponieważ prawie zawsze
stwarza sytuację zabawową, często rysunki powstające na podstawie niedopracowanych
definicji są śmieszne (co zachęca uczniów do pracy), pozwala na lepszą współpracę
z nauczycielem oraz motywuje uczniów do tworzenia własnych definicji, a następnie do
ich dopracowywania. Dość często okazuje się również, że definicje wymyślone przez
uczniów są inne, niż te podręcznikowe, co na pewno dowartościowuje uczniów
i motywuje ich do dalszych prób samodzielnego myślenia.
3. Uczeń znający i rozumiejący dane zagadnienie próbuje wytłumaczyć je drugiemu, nie
rozumiejącemu tegoż zagadnienia uczniowi, starając się jasno, poprawnie
i jednoznacznie opisać algorytm postępowania, np. przy działaniach pisemnych.
Oczywiście skuteczne wytłumaczenie powinno być nagrodzone przez nauczyciela,
sądzę, że w tej sytuacji ocena celująca dla „nauczającego” jest jak najbardziej na
miejscu.
Zwracanie uwagi na poprawność językową, poprawność ortograficzną notatek w zeszycie
przedmiotowym, doskonalenie precyzji i zrozumiałości wypowiedzi uczniów jest
obowiązkiem wszystkich nauczycieli, natomiast matematyka jest tym przedmiotem, na
którym możemy to robić efektywnie i z pożytkiem.