KRAJE EUROPY

KRAJE EUROPY
ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ
WOBEC PROCESU
INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
pod redakcją J. Albina, J. Kupczaka
Wrocław 2001
SPIS TREŚCI
Wstęp
1. Kazimierz Pudło:
Zmiany w statusie mniejszości narodowych i etnicznych Polski po roku 1945 na tle
uznanych praw takiej ludności przez międzynarodowe organizacje polityczne Europy.
2. Mirosław Habowski:
Stosunek polskiej prasy katolickiej do procesu integracji europejskiej (1989-1995)
3. Grzegorz Tokarz:
Polski Ruch Narodowy wobec integracji europejskiej w latach 1989-1997
4. Artur Drzewicki :
Obwód Kaliningradzki w polityce bezpieczeństwa Polski i Litwy w kontekście
rozszerzenia NATO i Unii Europejskiej na Wschód.
5. Grzegorz Rdzanek:
NATO, Unia Europejska i Rosja a polityka bezpieczeństwa republik bałtyckich
6. Grzegorz Bogielski:
Parterstwo Unii Europejskiej z Rosją w latach 1991-1999
7. Andrzej Czajowski:
Rosja a Unia Europejska
8. Izabela Wróbel
Przygotowania Czech, Węgier i Słowacji do członkostwa w Unii Europejskiej w
dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
9. Radosław Kujawa:
Polityka Austrii pod rządami Austriackiej Partii Ludowej i Austriackiej Partii
Wolnościowej a czeskie starania o członkostwo w Unii Europejskiej.
10. Olga Srajerova:
Słowacy w Republice Czeskiej jako mniejszość narodowa.
11. Tomasz Grabiński:
Komunistyczna Partia Czech i Moraw wobec integracji europejskiej
12. Walenty Baluk:
Polityka zagraniczna Ukrainy w kontekście procesów integracyjnych oraz jej stosuki z
Unią Europejską
13. Łarysa Leszczenko:
Kultura ukraińska okresu niepodległości w kontekście europejskim i światowym
14. Izabela Wróbel:
Polityka wizowa, azylowa i imigracyjna Słowenii
w kontekście przygotowań do członkostwa w Unii Europejskiej
15. Sylwia Dawgiert-Malinowska:
Rola samorządu w procesie integracji europejskiej – możliwość wykorzystania
szwedzkich doświadczeń na gruncie polskim.
Źródła i Materiały
16. Strategia integracji Ukrainy z Unią Europejską
(Tłum. z ukraińskiego W. Baluk)
17. Unia Europejska w dokumentach Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej.
(Opr. i tłum. z czeskiego T. Grabiński).
Wstęp (fragment)
Po blisko pięćdziesięciu latach integrowania się Unia Europejska, w skład której
wchodzi obecnie piętnaście państw, stoi przed piątym z kolei rozszerzeniem. To
rozszerzenie na Wschód „będzie pierwszym nie wynikającym ze ściśle kontrolowanego
dwubiegunowego podziału świata”1. Będzie ono wręcz wynikiem rozpadu systemu
bezpieczeństwa ukształtowanego w Europie po 1945 roku. Zgodnie z zapisem traktatu z
Maastricht o członkostwo w UE ubiegać się może każde państwo europejskie.
Stosunki Wspólnoty Europejskiej z krajami Europy Środkowej i Wschodniej stały się
możliwe dopiero wówczas, kiedy w wyniku przełomu politycznego w niektórych z nich
rozpoczęły się reformy polityczne i gospodarcze. Dlatego też w lipcu 1989r.
przedstawiciele siedmiu najbardziej uprzemysłowionych państw poparli inicjatywę
udzielenia pomocy Zachodu dla Polski i Węgier w ramach programu PHARE. Niebawem
program ten objął jedenaście krajów, obok już wymienionych także Czechy, Słowację,
Rumunię, Bułgarię, Słowenię, Albanię oraz Litwę, Łotwę i Estonię. W latach 1991-1993 z
większością z nich Wspólnota prowadziła negocjacje, które wiodły do nowych umów
zwanych „Układami Europejskimi”. Położono w nich nacisk na przygotowanie
prywatyzacji (m.in. ustawy prywatyzacyjne, tworzenie giełd papierów wartościowych,
podnoszenie wartości przedsiębiorstw przeznaczonych do prywatyzacji), modernizację
systemu bankowego (utworzenie banków komercyjnych, zreformowanie działanie banku
centralnego, unowocześnienie procedury księgowania), ułatwianie dostępu do rynków
zachodnich (cła, statystyka, normy), rolnictwo (prowadzenie rejestrów, restrukturyzacja,
stworzenie wiejskich sieci finansowych), ochronę środowiska (systemy pomiarów
zanieczyszczenia, prawodawstwo) oraz, rzecz jasna, na kształcenie.
Przemiany, które objęły wszystkie sfery życia społecznego i gospodarczego w państwach
połączonych układami, nie byłyby jednak możliwe bez wcześniejszego określania
warunków politycznych działań. Bowiem już w 1989r. wsparcie dla krajów Europy
Wschodniej było uzależnione od spełnienia pięciu wymagań: praworządności,
poszanowania praw człowieka ( w tym praw mniejszości narodowych), ustanowienia
pluralizmu politycznego, przeprowadzenia wolnych wyborów i dążenia do stworzenia
gospodarki rynkowej2. Niespełnienie powyższych wymagań w niektórych przypadkach
(Rumunia, Bułgaria) opóźniło realizację programu PHARE oraz zawarcie Układów
Europejskich. W tym czasie wymagania polityczne w ramach tychże układów ulegały
rozszerzeniu. Prowadzony dialog polityczny z czasem obejmował także konsultacje w
zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (...).
Rozpad byłego ZSRR postawił przed Unią Europejską wyjątkowo trudne zadanie.
niestabilność gospodarcza i polityczna w samej Rosji oraz byłych republikach
radzieckich, a także trudności w prognozowaniu przyszłych wydarzeń nakazywały pewną
powściągliwość w niesieniu pomocy. Niemniej zdecydowano się na zastosowanie wobec
republik nowej Wspólnoty Niepodległych Państw „bladej kopii” układów zawartych z
krajami Europy Środkowej i Wschodniej3. Stawiano sobie za cel wsparcie procesu
przejścia tych państw do gospodarki rynkowej oraz pluralistycznej demokracji. W latach
1991-1995 największą pomoc finansową uzyskiwała Rosja oraz w kolejności Ukraina i
Kazachstan. Realizacja programu TACIS od początku napotykała jednak przeszkody z
1
A. Inotai, Dlaczego rozszerzenie Unii Europejskiej na Wschód stanowi nową jakość?, [w:] Studia Europejskie.
Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Nr 4/1997, Warszawa 1997, s. 14.
2
F.Fries, Spór o Europę, Warszawa 1998, s 417-418.
3
Ibidem, s. 422.
powodu niezdolności beneficjentów do przedstawienia programów. Towarzyszył temu
również sceptycyzm co do właściwego wykorzystywania udzielonych kredytów. Toteż w
1998r. Alexander Ashborne, wysoki rangą urzędnik UE, mówił: „Odpowiedzialny za
rozszerzenie UE komisarz Gunter Verheugen ma rację, że mówienie o Ukrainie czy Rosji
jako potencjalnych członkach Unii Europejskiej jest nieodpowiedzialne [...] Myślę, że
Rosja nigdy nie stanie się członkiem Unii [...] Z Ukrainą – no cóż, byłoby to członkostwo
w jedną stronę... Unia przyjęłaby Ukrainę, ale czy ta potrafiłaby dostosować się do UE?”.
Inne ekspert Unii Ben Hoejets uważał, iż „w dłuższej perspektywie nie powinno się
odmawiać członkostwa Ukrainie, która patrzy w stronę Zachodu... Rosja nie wchodzi w
rachubę – to zupełnie inny przypadek”4. W rozważaniach na temat wejścia niektórych
krajów do UE dość często mówi się o szansach i zagrożeniach i to nie tylko dla tych
krajów, ale i dla samej Unii. Na przykład trudny problem dostosowania rolnictwa krajów
Europy Środkowej i Wschodniej budzi obawy nawet samego komisarza ds. rolnictwa
Franza Fischlera, który uważa, że „Unia nie może dopuścić do tego, aby jej poszerzenie
stało się pretekstem do zniszczenia wspólnej polityki rolnej”5.
Patrząc na proces integracyjny przez pryzmat spraw Polski najlepiej widzimy, że toczy
się on nie bez pewnych trudności. Korzystne położenie geograficzne oraz powiązania
gospodarczo-handlowe i kooperacyjne przyczyniają się obiektywnie do wsparcia aspiracji
integracyjnych Polski z UE, np. przez RFN. Jednocześnie mamy do czynienia z dużą
różnicą interesów w wielu kwestiach szczegółowych, toteż oficjalne poparcie Polski w
UE ze strony rządów RFN w latach 90. nie szło w parze ze stanowiskiem opinii
publicznej. Według badań demoskopijnych z lipca 1999r., na które powołuje się E.
Cziomer, średnio 43% ankietowanych w 15 krajach członkowskich popierało członkostwo
Polski w UE, w tym w RFN 33%, a w Austrii jeszcze mniej, bo tylko 17%. Przeciwnych
polskiemu członkostwu w UE w Niemczech było 49%, a w Austrii aż 64% respondentów.
Zapewne dane powyższe będą ulegały zmianie, bowiem wiele osób uzależnia swoje
poparcie od spełnienia zarówno przez Polskę, jak i innych pretendentów wielu warunków
(...)
Wrocław, maj 2001 roku
Janusz Albin, Janusz M. Kupczak
4
Europejskie dylematy wobec Ukrainy. Jeszcze nie czas, „Gazeta Wyborcza” 29 XI 1999r. (Wypowiedź
Alexandra Ashborne’a, specjalisty ds. rozszerzenia UE w Centrum na rzecz Reform Europejskich w Londynie).
5
L. Ciamaga, Stowarzysznie Polski ze Wspólnotą – szanse i zagrożenia, [w:] Unia Europejska. Podręcznik
akademicki, Warszawa 1998, s. 464.