PDF - Drezdenko

DREZDENKO
TROCHĘ HISTORII
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY
LOKALIZACJA
KOŚCIÓŁ P.W. MATKI
BOŻEJ RÓŻAŃCOWEJ
ZABYTKOWY ZESPÓŁ
URBANISTYCZNY
KOŚCIÓŁ P.W.
NAJŚWIĘTRZEGO SERCA
PANA JEZUSA
RATUSZ
FORTYFIKACJE
SECESYJNE KAMIENICE
CHYŻA
TWIERDZA
MUZEUM
ZESPÓŁ PAŁACOWOPARKOWY
PARK KULTUR ŚWIATA
W DREZDENKU
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach
Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 - 2013
TROCHĘ HISTORII
Przed 1945 rokiem Drezdenko leżało w granicach państwa niemieckiego
i nazywało się Driesen. Nazwa miasta zmieniała się na przestrzeni wieków.
W dokumentach z różnych okresów miejsce to występuje jako: Drizina, Drizen,
Drysen, Dreczen, Drisden a także Drecin, Drżeń lub Drzeń. Pierwsza wzmianka
źródłowa dotycząca Drezdenka pochodzi z 1092 roku. Jednak najważniejsze
dokumenty potwierdzające istnienie grodu sięgają nie dalej jak do 1233 roku
kiedy odnotowano w Drezdenku pobyt Władysława Odonicza. Drzeń uzupełniał
funkcje najważniejszego podówczas piastowskiego grodu obronnego - Santoka,
zwanego „kluczem i strażnicą Królestwa Polskiego”. Gród był oblegany, zdobywany i niszczony. Pomimo wszystko przetrwał, zaś jego korzystne położenie na
skrzyżowaniu szlaku drogowego z południa na północ i rzecznego od wschodu
na zachód pozwoliło na wykształcenie się w sąsiedztwie grodu osady, która
z biegiem lat przekształciła się w ośrodek miejski. Już w XIII wieku gród pełnił
funkcję kasztelanii. W wieku XIII lub XIV Drezdenko przyjęło najprawdopodobniej
prawo magdeburskie i stało się ośrodkiem miejskim w pełnym znaczeniu tego
słowa. Pośrednie źródła wskazują na datę 1317, którą przyjęto jako domniemany
rok lokacji Drezdenka.
W początku XV wieku w spór o Drezdenko włączył się Zakon Krzyżacki, który w
roku 1402 kupił Nową Marchię. W roku 1455, po odkupieniu Nowej Marchii od
Krzyżaków, Landtag obradował nad dalszymi losami ziem nowomarchijskich.
Pomimo zabiegów o prawo do Drezdenka czynionych przez Kazimierza
Jagiellończyka, wydano decyzję korzystną dla władcy Brandenburgii. Niestety
już w 1662 roku miasto zostało niemal w całości strawione przez wielki pożar.
W XVIII wieku przeprowadzono regulację koryt rzek, osuszono bagna i zasiedlono świeżo uzyskane ziemie osadnikami z Niemiec, Holandii
i Polski. Tym zakrojonym na wielką skalę przedsięwzięciem z woli Fryderyka II
kierował – rezydujący w Drezdenku - radca dworu Franz Balthazar Schonberg
von Brenckenhoff. W XIX wieku Drezdenko wkroczyło w „wiek pary”. Pierwsza
wojna światowa przyniosła z sobą załamanie rynków zbytu, zaś wytyczenie
nowych powojennych granic jeszcze bardziej skomplikowało sytuację gospodarczo - polityczną. Stagnacja trwała do lat 30. XX wieku. Druga wojna światowa
skończyła się dla Drezdenka 29 stycznia 1945 roku, gdy do miasta wkroczyła
Armia Czerwona. Data ta stanowi najważniejszą cezurę w dziejach miasta.
TROCHĘ HISTORII
EIN BISSCHEN GESCHICHTE
Vor 1945 befand sich Drezdenko innerhalb der Grenzen Deutschlands und hieß
Driesen. Der Name der Stadt änderte sich mehrmals im Laufe der Jahrhunderte.
In Dokumenten aus verschiedenen Epochen treten solche Namen wie Drizina,
Drizen, Drysen, Dreczen, Drisden, aber auch Drecin, Drżeń oder Drzeń auf. Die
erste, in den historischen Quellen auftretende, den Namen Drzeń betreffende
Erwähnung stammt aus dem Jahr 1092. Jedoch die wichtigsten Dokumente, die
die Existenz an dieser Stelle einer Burgsiedlung bestätigen, reichen nicht weiter
als zum Jahr 1233 zurück, als der Aufenthalt von Władysław Odonicz in Drzeń
verzeichnet wurde. Die Burg Drzeń ergänzte die Funktion von Zantoch (heute:
Santok), der damals wichtigsten Verteidigungsburg der polnischen Piasten-Dynastie, die als „Wachturm und Schlüssel zum Königreich Polen“ bezeichnet
wurde. Die Burg wurde mehrmals belagert, erobert und zerstört. Trotzdem hat
sie alle Kriege überstanden und ihre günstige Lage an der Schnittstelle der
Verkehrsstraße aus dem Süden nach Norden und der Wasserstraße aus Osten
nach Westen ermöglichte Entwicklung in der Nähe der Burg einer Siedlung, die
sich im Laufe der Jahre in eine Stadt verwandelte. Schon im 12. Jh. erfüllte die
Burg die Rolle einer Kastellanei. Im 13. oder 14. Jh. hat Driesen wahrscheinlich
das Magdeburger Recht angenommen und wurde eine Stadt in vollen Sinne
dieses Wortes. Die sekundären Quellen weisen auf das Jahr 1317 hin, das als
mutmaßliches Datum der Anlegung der Stadt Driesen angenommen wird.
Anfang des 15. Jahrhunderts schloss sich der Deutsche Orden, der 1402 die Neumark gekauft hatte, dem Streit um Driesen an. Im Jahr 1455, nachdem die Neumark von dem Deutschen Orden an den brandenburgischen Kurfürsten verkauft
2
worden war, wurde im Landtag über das weitere Schicksal der neumärkischen
Gebiete beraten. Trotz der vom polnischen König Kasimir dem Jagellonen unternommenen Bemühungen, das Besitzrecht auf Driesen zu erwerben, wurde
eine für den brandenburgischen Herrscher günstige Entscheidung getroffen.
Leider wurde schon im Jahr 1662 die Stadt von einem großen Brand fast vollständig zerstört. Im 18. Jahrhundert wurde eine Regulierung der Flussbette
durchgeführt, die Sumpfgebiete wurden trockengelegt und die neu erworbenen
Gebiete mit Ansiedlern aus Deutschland, Holland und Polen besetzt. Dieses nach
dem Willen des Friedrichs II. großangelegte Projekt wurde von dem in Driesen
residierenden Hofrat Franz Balthazar Schönberg von Brenckenhoff geleitet. Im
19. Jh. stieg Driesen ins „Dampfzeitalter” ein. Der Erste Weltkrieg brachte einen
Zusammenbruch der Absatzmärkte mit sich und die nach dem Krieg neu festgelegte Staatsgrenze hatte die wirtschaftlich-politische Lage der Stadt noch
mehr kompliziert. Die Stagnation dauerte bis in die 30er Jahre des 20. Jahrhunderts. Der Zweite Weltkrieg war für Drezdenko am 29. Januar 1945 zu Ende, als
in die Stadt die Rote Armee eimarschiert war. Dieses Datum ist der wichtigste
Wendepunkt in der Geschichte der Stadt.
A BIT OF HISTORY
Before 1945 the town of Drezdenko was on the territory of Germany and was
called Driesen. Over the centuries the town’s name had changed many times.
In documents from different periods it occurs as: Drizina, Drizen, Drysen,
Dreczen, Drisden, but also Drecin, Drżeń or Drzeń. The town’s name was first
mentioned in historical records in 1092. Yet the most important documents confirming existence of a castle settlement date back to 1233 when the sojourn of
Władysław Odonicz in Drzeń was recorded. The castle in Drzeń completed the
functions of Santok - the then most important defensive castle of the Polish
Piast dynasty – called “the key and watchtower of the Kingdom of Poland”. The
castle was repeatedly besieged, conquered and demolished. Despite all, it survived and its favourable location at the crossroads of the land route from south
to north and river route from east to west made it possible to form a settlement
near the castle that over the years developed into a town. As early as the 13th
century the castle fulfilled the function of a castellany. In 13th or 14th century
Drezdenko was granted the Magdeburg rights and became a full-fledged town.
The secondary sources indicate the year 1317 that is regarded as the supposed
location date of Drezdenko.
In the early 15th century the Teutonic Order, which in 1402 bought the New
March, joined the conflict over Drezdenko. In 1455, having bought the New
March back from the Teutonic Order, the local parliament called Landtag debated on the future of New March territories. Despite efforts to acquire the
ownership rights of Drezdenko that were made by the Polish king Casimir Jagiellon, the decision that has been issued was in favour of Brandenburg’s ruler. Unfortunately, in 1662 the town was almost completely destroyed in the big fire.
In the 18th century the riverbeds were regulated, the swamps drained and the
freshly acquired portions of land were settled by settlers from Germany, Holland
and Poland. According to the will of Frederick II, that large-scale enterprise was
administered by the Court Councillor Balthazar Schonberg von Brenckenhoff,
who resided in Drezdenko. In 19th century Drezdenko entered the Age of Steam.
As a consequence of World War I, the sales markets collapsed and the demarcation of new post-war state borders made the economic and political situation
even more complicated. Recession lasted until the 30s of the 20th century. The
World War II finished for Drezdenko on January 29, 1945, when the Red Army
entered the town. This date is the most important turning point in the town’s
history.
3
LOKALIZACJA
Jest to niewielkie miasteczko położone w województwie lubuskim, na
pograniczu Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego. Otoczone lasami, wśród
jezior, położone jest nad Notecią, 40 km na wschód od Gorzowa Wielkopolskiego. Obszar gminy Drezdenko (około 400 km2, z czego 75% to lasy) zajmuje
centralną część Kotliny Gorzowskiej rozciągając się w poprzek Pradoliny Noteci
od skraju Puszczy Drawskiej do granic Puszczy Noteckiej. Miasto położone jest
przy linii kolejowej łączącej Krzyż z Kostrzynem n/Odrą, co umożliwia
bezpośrednie połączenie z Berlinem. Bliskość węzła kolejowego w Krzyżu daje
możliwość uzyskania połączeń nieomal ze wszystkimi miejscowościami
w kraju. Uzupełnieniem połączeń drogowych i kolejowych jest żeglowna rzeka
Noteć, łączy ona Drezdenko poprzez kanał Bydgoski z Wisłą oraz poprzez
Wartę z Odrą.
LOKALIZACJA
LOKALISIERUNG
Drezdenko ist ein kleines Städtchen in der Woiwodschaft Lebus, an der Grenze
zwischen der Großpolnischen und Pommerischen Seeplatten. Es liegt am Fluss
Noteć (Netze), 40 km südlich von Gorzów Wielkopolski (Landsberg an der
Warthe), zwischen den Seen, umgeben von Waldgebieten. Die Fläche der
Gemeinde Drezdenko (ca. 400 k2, 75% davon sind Waldgebiete), nimmt den
zentralen Teil des Talkessels Kotlina Gorzowska ein, der sich quer durch das
Urstromtal der Noteć vom Rand des Urwaldgebiets Puszcza Drawska an bis
zur Grenze des Urwaldgebiets Puszcza Notecka erstreckt. Die Stadt liegt an
der Eisenbahnstrecke, die die Städte Krzyż (Kreuz) und Kostrzyn n/Odrą
(Küstrin) verbindet, was einen Direktanschluss mit Berlin ermöglicht. Die Nähe
des Eisenbahnknotenpunkts in Krzyż (Kreuz) gibt die Möglichkeit, fast alle Orte
in Polen direkt zu erreichen. Eine Ergänzung der Straßen- und Eisenbahnverbindungen bildet der schiffbare Fluss Noteć, der Drezdenko über den Bydgoski Kanal mit Weichsel und über Warthe mit Oder verbindet.
LOCATION
Drezdenko is a rather small town located in Lubusz Voivodeship, at the border
of Great Poland and Pomeranian Lakelands. Surrounded by forest, between
lakes, it is located on the Noteć River, 40 km south from Gorzów Wielkopolski.
The area of Drezdenko borough (about400 km2, 75% of it woodland), takes
up the central part of Gorzowska Valley and extends across the Noteć River
Glacial Valley from the edge of Drawa Virgin Forest to the border of Noteć Virgin Forest. The town is situated at the railroad line connecting the town of
Krzyż with Kostrzyn n/Odrą, what enables the direct connection with Berlin.
The vicinity of the railway junction in Krzyż makes it possible to get by train to
almost every place in Poland. Supplementation of land roads and railroad connections is the navigable Noteć River, connecting Drezdenko with the Wisła
River through Bydgoski Canal and with the Odra River through the Warta River.
4
5
Zabytkowy zespół urbanistyczny
Obszar zabytkowego zespołu urbanistycznego wyznaczony jest zewnętrzną
zabudową ulic: Poniatowskiego, Kościuszki, Wiejskiej, Marszałkowskiej,
Żeromskiego, Chrobrego. Ochroną konserwatorską objęte są także: ulica
Łąkowa, Plac Wolności oraz teren dawnego grodziska po zachodniej stronie
ulicy Kościuszki.
W przeważającej mierze zabytkowy zespół urbanistyczny Drezdenka rozlokowany jest na obszarze ograniczonym widłami Starej i Leniwej Noteci.
Układ urbanistyczny uległ pewnemu zatruciu, co wiąże się przede wszystkim
ze zmianą konfiguracji terenu spowodowaną osiemnastowiecznymi pracami
melioracyjnymi i przekopaniem nowego koryta Noteci, co w sposób znaczący
zmieniło dawną sieć hydrologiczną. Niemniej jednak nadal da się wyodrębnić
pięć jednostek urbanistycznych składających się na historyczny kształt miasta.
Są to: gród, Chyża, Stare Miasto, twierdza i Nowe Miasto.
Drezdenko powstało w miejscu zwężenia Pradoliny Toruńsko – Eberswaldzkiej, na trasie dalekosiężnego szlaku komunikacyjnego przebiegającego
od Szczecina do Kijowa. Powstanie grodu w Drezdenku wiązało się więc
z ochroną przeprawy i miało znaczące walory militarne. Na południe od grodu
wzdłuż biegu szlaku rozwinęła się osada, która pierwotnie mogła mieć
charakter targowy. Od północnego krańca owalnicy w kierunku zachodnim
odchodzi ulica Łąkowa – terytorium dawnej Chyży. Po wschodniej stronie
dawnego szlaku, którego śladem jest dzisiejsza ulica Kościuszki, rozbudowało
się Stare Miasto. Jest to prostokątny teren wokół obecnego Starego Rynku
z siecią przecinających się pod kątem prostym uliczek wyznaczających
kwartały zabudowy. W pierwszych latach XVII wieku na wschód od Starego
Miasta wybudowano twierdzę. Prowadząca do jej wnętrza „Brama Polska”
przejęła funkcję dawniejszych bram miejskich. W II połowie XVIII wieku na
obszarze pomiędzy Starym Miastem i twierdzą, a po jej rozebraniu również
na terenie twierdzy wytyczono Nowe Miasto. Jego kształt zaprojektował
królewski architekt Ludwik Hahn. Jest to układ szachownicowy z usytuowanym centralnie dużym placem (obecnie Plac Wileński) i barokową osią
urbanistyczną na linii wschód – zachód, łączącą Nowe i Stare Miasto. Wschodnim krańcem osi jest Plac Wolności obejmujący teren dawnej twierdzy.
O specyfice zabudowy średniowiecznej wnioskować można tylko z analogii
zakładając że budynki średniowiecznego Drezdenka były niskie, wykonane
z nietrwałych materiałów, budowane z drewna lub w konstrukcji ryglowej,
kryte strzechą, posadowione w układzie szeregowo – blokowym.
ZESPÓŁ URBANISTYCZNY
Das historische Stadtensemble
Das Gelände des historischen Stadtensembles wird durch die äußere Bebauung der Straßen Poniatowskiego, Kościuszki, Wiejska, Marszałkowska,
Żeromskiego, Chrobrego abgegrenzt. Unter Denkmalschutz stehen auch
Łąkowa-Straße und Plac Wolności, sowie das Gelände der alten Burg an der
westlichen Seite der Kościuszki-Straße.
Der überwiegende Teil des historischen Stadtensembles von Drezdenko erstreckt sich auf dem Gelände, das durch die Flussgabelung der Stara und
Leniwa Noteć (Alte und Faule Netze) begrenzt wird. Die Gliederung des
Stadtensembles wurde einigermaßen gestört, was vor allem auf die Änderung der Geländegestaltung infolge der Meliorationsarbeiten im 18. Jh.
und Errichtung des neuen Noteć-Flussbettes zurückzuführen ist. Durch diese
Arbeiten hat sich das alte hydrologische Netz wesentlich verändert. Es ist jedoch weiterhin möglich, fünf Stadtteile auszugliedern, die die historische
Gestalt der Stadt ausmachen: Burg, Chyża (Kietz), Altstadt, Festung und
Neustadt.
Drezdenko ist an der Verengung des Toruń–Eberswalder-Urstromtales, an der
weit reichenden, von Szczecin bis Kiew verlaufenden Verkehrsstraße entstanden. Die Entstehung einer Burg im heutigen Drezdenko war also mit dem
Schutz des Übergangs über den Fluss verbunden; ihre Lage hatte wichtige
militärische Vorteile. Südlich von der Burg entwickelte sich entlang der
Verkehrsstraße eine Ansiedlung, die ursprünglich den Handelscharakter
haben sollte. Von dem nördlichen Ende des Platzdorfes aus verläuft in westlicher Richtung die Łąkowa-Straße – das Gelände vom ehemaligen Kietz. An
der östlichen Seite der alten Verkehrsstraße, an die die heutige KościuszkiStraße erinnert, hat sich die Altstadt ausgebaut. Es ist ein rechteckiges
Gelände, um den heutigen Alten Markt herum, mit dem Netz der sich
rechtwinklig kreuzenden Gassen, die die einzelnen Bebauungsquartale abgrenzen. In den ersten Jahren des 18. Jahrhunderts wurde östlich der Altstadt
eine Festung erbaut. Der in das Innere der Festung führende „polnische
Turm“ hatte die Funktion der alten Stadttore übernommen. In der zweiten
Hälfte des 18. Jahrhunderts wurde auf den Gelände zwischen der Altstadt
und der Festung, und nach ihrem Abriss auch auf dem Festungsgelände, die
Neustadt ausgesteckt. Ihre Form wurde vom königlichen Architekten Ludwig
Hahn entworfen. Es ist eine Schachbrett-Gliederung, mit zentral gelegenem
6
großem Platz (heute: Wileński-Platz) und der barocken Stadtachse entlang
der Ost-Westlinie, die die Alt- und die Neustadt verbindet. Das östliche Ende
der Achse bildet Plac Wolności (Platz der Freiheit), der das alte Festungsgelände umfasst.
Wenn man die Eigentümlichkeiten der mittelalterlichen Bebauung kennt,
dann kann man durch Analogie davon ausgehen, dass die Gebäude der mittelalterlichen Stadt Driesen niedrig waren, aus solchen unbeständigen Materialien wie Holz oder in Fachwerktechnik errichtet, mit Strohdächern bedeckt,
in Reihen und Blöcken verteilt.
Historic complex of buildings
The quarter of historic complex of buildings is determined by the outer building development of the following streets: Poniatowskiego, Kościuszki,
Wiejska, Marszałkowska, Żeromskiego, Chrobrego. Łąkowa Street and Plac
Wolności square are also designated listed monuments, as well as the area
of the former castle at the west side of Kościuszki Street.
The majority of buildings constituting the historic complex are located on the
area determined by Stara and Leniwa Noteć River bifurcation. The arrangement of buildings has been deformed to some extent, what is connected
mainly with changes in the configuration of the area in consequence of
drainage works conducted in 18th century as well as with digging a new
Noteć riverbed, what has significantly changed the existing hydrologic system.
Nevertheless, it is still possible to distinguish five urban parts that had formed
the town’s historic shape. They are as follows: castle, Chyża (settlement on
the outskirts of town), Old Town, fortress, and New Town.
Drezdenko developed at the narrowing of Toruń-Eberswalde Glacial Valley,
at the long-distance traffic route running from Szczecin to Kiev. The erection
of castle in Drezdenko was connected with protection of passage and had
significant military advantages.
To the south from the castle, along the traffic route, a settlement developed,
that originally could have had commercial nature. From the northern end of
oval village runs in western direction Łąkowa Street – area of the former settlement on the outskirts of town. On the eastern side of the old traffic route,
whose remains constitute the present Kościuszki Street, the Old Town developed. It is a rectangular area around the present Old Market square with a
network of streets intersecting at the right angle marking out the district’s
individual blocks. In the first years of the 17th century a fortress was erected
at a site to the east of Old Town. The “Polish Gate” leading to its interior took
over the function of the former town gates. In the second half of the 18th
century, at the site between the Old Town and the fortress, and - after its destruction - also on the fortress area, the New Town was staked out. Its shape
was designed by the royal architect Ludwig Hahn. It is a chessboard layout
with centrally situated big square (at present Plac Wileński) and the baroque
east-west urban axis connecting the Old and New Town. The eastern end of
this axis is the square Plac Wolności, involving the area of the former fortress.
As it comes to the specific character of the town’s medieval buildings, you
can by analogy assume that they were low-ceilinged, built from not-durable
materials such as timber, or constructed in the timber-framed construction
technique, with thatched roofs, arranged in row-block configuration.
7
Wprawdzie nie posiadamy potwierdzonych informacji o lokalizacji pierwszego ratusza, można jednak założyć, że znajdował się w rynku,
niewykluczone że w miejscu neogotyckiego budynku (obecnie siedziba
Starostwa Powiatowego), który wybudowano w 1885 roku, po
wyburzeniu wcześniejszego, budowanego w konstrukcji ryglowej.
Charakterystyczny, wykonany z czerwonej cegły gmach był siedzibą
władz miejskich do ok. 1900 roku, później miał tam swoją siedzibę sąd.
Niewątpliwie wielkim udogodnieniem w jego pracy był fakt, że od
wschodu sąsiadował z więzieniem. W początku XX wieku władze
miejskie przeniosły się do budynku na rogu ulic Warszawskiej
i Nowogrodzkiej. Na ich potrzeby zaadoptowano trzy sąsiadujące ze
sobą kamienice. Budynek ten, pełniący do dnia dzisiejszego funkcję
magistratu, jest jedną z ciekawszych budowli secesyjnych.
RATUSZ
Zwar besitzen wir keine bestätigten Angaben über den Standort des ersten Rathauses, man kann jedoch annehmen, dass es sich auf dem
Marktplatz befand, möglicherweise an der Stelle des neugotischen
Gebäudes (heute Sitz des Landratsamts), das 1885 errichtet wurde,
nachdem das alte Fachwerkhaus abgerissen worden war. Das charakteristische Bauwerk aus roten Ziegeln war bis ca. 1900 Sitz der Stadtverwaltung, danach hatte dort das Gericht seinen Sitz. Ein großer Vorteil
dieser Lokalisierung war die Tatsache, dass das Gebäude von der
östlichen Seite an das Gefängnis angegrenzt war, was sein Funktionieren erleichterte. Anfang des 20. Jahrhunderts war die Stadtverwaltung ins Gebäude an der Ecke der Straßen Warszawska und
Nowogrodzka umgezogen. Für die Bedürfnisse der Stadtbehörden wurden drei aneinanderlegende Bürgerhäuser umgebaut. Dieses Gebäude,
das bis heute die Funktion des Magistrats erfüllt, ist eines der interessantesten Jugendstil-Bauwerke der Stadt.
Although we don’t have any confirmed information about location of
the first town-hall, we can assume, that it was situated on the market
square, possibly on the site of a Neo-Gothic structure (at present seat
of County Authority), that was constructed in 1885, after the previous
timber-framed building had been demolished. The characteristic, redbrick structure was seat of town authorities to approximately 1900,
after that the local court of law moved into it. A great advantage of
that location was undoubtedly the fact, that the building adjacent to it
from the east was the town’s prison. In the early 20th century the
town’s authorities moved into the building on the corner of Warszawska and Nowogrodzka Street. In order to satisfy their needs, three
adjacent tenement houses had been converted into offices. This structure, which fulfils the function of town-hall up to the present day, is
one of the most interesting Art Nouveau buildings.
8
SECESYJNE KAMIENICE
Na przełomie XIX i XX wieku na terenie miasta wybudowano kilka secesyjnych kamienic. To one są dzisiaj elementami architektury, które najbardziej przyciągają uwagę. Ledwie kilka kroków od Urzędu Miejskiego,
przy ulicy Poniatowskiego, pod numerem 29 znajduje się jedna
z najpiękniejszych drezdeneckich kamienic. Tę reprezentacyjną budowlę
wzniesiono w 1905 roku. Uwagę zwraca secesyjna dekoracja świeżo
odnowionej elewacji, ale warto zajrzeć do wnętrza sklepu mięsnego na
parterze, zachował się bowiem jego secesyjny wystrój i pierwotne elementy wyposażenia. Tuż za rogiem, przy ulicy Kościuszki pod numerami
36 i 38 znajdują się dwie kolejne secesyjne kamienice wybudowane
w pierwszych latach XX wieku.
W perspektywie ulicy Kościuszki, po stronie zachodniej uwagę zwraca
górująca ponad sąsiednimi budynkami wieża ciśnień. Jest częścią
zabudowań dawnych wodociągów, ciekawego kompleksu budynków komunalnych z lat 1906/07. Wszystkie noszą znamiona specyficznego dla
zabudowań fabrycznych z początku XX wieku pseudogotyku.
Um die Wende vom 19. zum 20. Jahrhundert wurden in der Stadt einige
Jugendstilbürgerhäuser erbaut. Sie sind bis heute architektonische Elemente, die die Aufmerksamkeit der Besucher am meisten anziehen. Nur
einige Schritte vom Stadtamt entfernt, in der Poniatowski-Straße, unter
der Nummer 29, befindet sich eines der schönsten Bürgerhäuser in Drezdenko. Dieses repräsentative Bauwerk wurde 1905 erbaut. Der Jugendstilschmuck der neu renovierten Fassade zieht die Aufmerksamkeit der
Besucher an, es lohnt sich jedoch auch, einen Blick ins Innere des Fleischwarengeschäfts im Erdgeschoss zu werfen, wo die Jugendstileinrichtung
und ursprüngliche Ausstattungselemente erhalten geblieben sind. Gleich
um die Ecke, in der Kościuszki-Straße, unter den Nummern 36 und 38,
befinden sich zwei weitere Bürgerhäuser, die in den ersten Jahren des 20.
Jahrhunderts erbaut wurden.
In der Perspektive der Kościuszki-Straße, zieht der die benachbarten
Gebäude überragende Wasserturm die Aufmerksamkeit an. Er ist Teil der
alten Wasserwerkanlagen, eines interessanten Kommunalbaukomplexes
aus den Jahren 1906/07. Alle Bauwerke weisen Merkmale des für den Anfang des 20. Jahrhunderts für Betriebsgebäude charakteristischen pseudogotischen Stils auf.
At the turn of the 20th century some Art Nouveau middle-class buildings
were erected in the town. Today, those structures attract the most attention of visitors. Near the Town Hall, at 29 Poniatowskiego Street, there is
one of the most beautiful middle-class buildings in Drezdenko. This representative structure was erected in 1905. Spectator’s attention is attracted by the Art Nouveau decoration of the recently refurbished façade,
but it is also worthwhile to enter the butcher’s on the ground floor and
take a look at its interior, because its Art Nouveau decoration and some
original pieces of equipment are still present there. Just round the corner,
at 36 and 38 Kościuszki Street, there are two further Art Nouveau middle-class buildings, erected in the first years of the 20th century.
In the perspective of Kościuszki Street, on its western side, the viewer’s
attention is attracted by the tall water tower that dominates over the
neighbouring buildings. It is part of the former waterworks structure, an
interesting complex of communal buildings from 1906/07. All of them
show features of pseudo-Gothic style that was characteristic for the industrial structures in the early 20th century.
9
Twierdza
Budowę drezdeneckiej twierdzy rozpoczęto w połowie 1603 roku
i zakończono ją w dwa lata później. Założenie zrealizowano według projektu
holenderskiego inżyniera wojskowego kapitana Mikołaja de Kampa. Było to
umocnienie typu nizinnego o kształcie regularnego gwieździstego pięcioboku.
Fundatorem przedsięwzięcia był elektor brandenburski Joachim Fryderyk,
który w maju 1603 roku osobiście w murował kamień węgielny. Roboty
nadzorował radca Berger z Kostrzyna, wyręczając w tej pracy starego
i schorowanego de Kampę. Dopiero po zajęciu przez Szwedów twierdza
doczekała się remontu, a nawet rozbudowy.
Chrzest bojowy przeszła w roku 1637 odpierając atak wojsk szwedzkich, które
jednak zdobyły ją w dwa lata później i obsadziły swoją załogą na następne
dziesięć lat. W 1756 roku wybuchła wojna siedmioletnia, podczas której miasto i twierdza Drezdenko dostały się pod okupację rosyjską. Wycofujące się
wojska rosyjskie zniszczyły część twierdzy (rozburzono szańce, spalono palisady i faszyny). Nie oszczędziły także części zabudowań miejskich. Na mocy
rozkazu Fryderyka II w 1765 roku zapadła decyzja o likwidacji drezdeneckiej
twierdzy. Do dnia dzisiejszego z zabudowań pozostał budynek bramy
w północnej kurtynie i dawna prochownia, która obecnie stanowi przyziemie
osiemnastowiecznego spichlerza. W części południowej założenia
pałacowego z XVIII wieku znajduje się podpiwniczenie, które najprawdopodobniej jest reliktem dawnego budynku komendantury.
TWIERDZA
Festung
Die Errichtung der Festung von Driesen wurde Mitte 1603 begonnen und
zwei Jahre später war sie fertiggebaut. Die Anlage wurde nach dem Entwurf
des holländischen Militäringenieurs, Hauptmann Nicolas de Kamp ausgeführt. Es war eine Flachland-Befestigung in Form eines regulären sternenartigen Fünfecks. Das Bauwerk wurde vom brandenburgischen Kurfürsten
Joachim Friedrich gestiftet, der im Mai 1603 den Grundstein persönlich gelegt
hatte. Die Bauarbeiten wurden vom Rat Berger aus Küstrin (Kostrzyn) beaufsichtigt, der bei dieser Arbeit den alten und von Krankheiten geplagten de
Kamp vertreten hatte. Die Festung wurde erst nach Besetzung der Stadt von
den Schweden renoviert und später sogar ausgebaut.
Ihre Feuertaufe erlebte die Festung im Jahr 1637, indem sie den Angriff der
schwedischen Truppen abgewehrt hatte, von denen sie jedoch zwei Jahre
später erobert und für die nächsten 10 Jahre besetzt wurde. 1756 brach der
Siebenjährige Krieg aus, während dessen die Stadt und Festung Driesen unter
russische Besatzung fiel. Die zurücktretenden russischen Truppen hatten
einen Teil der Festung zerstört (die Schanzen wurden niedergerissen, die
Pfahlwerke und Faschinen verbrannt). Sie hatten auch einen Teil der städtischen Gebäude nicht verschont. Aufgrund des Befehls vom Friedrich II. wurde
im Jahr 1765 Abriss der Driesener Festung beschlossen. Von den Festungsanlagen sind bis zum heutigen Tag das Haupttor-Gebäude in der nördlichen Kurtine und das Pulvermagazin, das heute das Erdgeschoss des Kornspeichers
aus dem 18. Jh. bildet, erhalten. Im südlichen Teil der Schlossanlage aus dem
18. Jh. befindet sich die Unterkellerung, die wahrscheinlich Relikt des alten
Kommandanturgebäudes ist.
Fortress
Construction of fortress in Drezdenko was initiated in the middle of 1603 and
it was completed two years later. The project was executed according to the
design of a Dutch military engineer, Captain Nicolas de Kamp. It was a lowland
stronghold erected as a regular star-shaped pentagon. The founder of this
enterprise was Joachim Frederick, elector of Brandenburg who in May 1603
personally laid the foundation stone. The works were supervised by Councillor Berger from Kostrzyn, who helped out the old and ailing de Kamp. After
the fortress had been conquered by Swedish troops, it was refurbished and
even extended.
The fortress received its baptism of fire in 1637 when it repelled the assault
of Swedish troops that after all conquered it two years later and occupied
for the next 10 years. In 1756 the Seven Years War broke out, during that the
town and fortress in Drezdenko fell under Russian occupation. The retreating
Russian troops destroyed part of the fortress (ramparts were demolished;
the stockades and fascines were burnt). Part of the town buildings hasn’t
been spared, either. According to Frederick’s II order, in 1765 the decision to
liquidate the fortress in Drezdenko was made. Up to the present day, from
the whole fortress complex, the gate building in the northern curtain and the
former powder depot, that today constitutes the ground floor of the granary
from the 18th century, remained. In the southern part of the manor complex
from the18th century there is a basement that probably is relic of fortress
commander’s headquarters.
10
Zespół Pałacowo - Parkowy
PAŁAC
W latach 60. XVIII wieku część dawnego terenu twierdzy przeszła w ręce
poznańskiego kupca Johanna Georga Treppmachera. W Drezdenku pojawił
się na zaproszenie F. B. Brenckenhoffa – radcy dworu Fryderyka II, koordynatora wielkiej akcji osuszania błot noteckich. Skorzystał z jego propozycji
i założył tu firmę handlową.
Z nadania Fryderyka II Treppmacher otrzymał godność radcy handlowego
i część zrujnowanych zabudowań twierdzy wraz ze sporym kawałkiem łąki.
W roku 1766, na fundamencie rozebranej wcześniejszej budowli, wystawił
okazały późnobarokowy pałac. Kupiec Treppmacher zmarł bezpotomnie,
jego ogromny majątek przeszedł w ręce dalszych krewnych,
a w późniejszych latach został zlicytowany.
W XIX wieku zmieniono w sposób znaczący układ pomieszczeń i wystrój
wnętrza. Wiele z zachowanych elementów wystroju zniszczono w okresie
powojennym, podczas przerabiania pałacu na mieszkania, a także później,
podczas przerabiania mieszkań na klasy szkolne. Obecnie budynek jest
siedzibą Gimnazjum nr 1 i od kilku lat, etapami, poddawany jest remontom,
dzięki którym zapewne wkrótce odzyska należny sobie blask.
Bryła budynku pozostała niezmieniona. W jego wnętrzu zachowały się
kominki i sztukaterie. Zachowała się tablica inskrypcyjna dotycząca budowy
pałacu i oryginalne, dobrze zachowane zabiegowe schody zdobione
snycerką.
Schloss- und Parkanlage
In den 60er Jahren des 18. Jahrhunderts ging ein Teil des alten Festungsgeländes in die Hände des Posener Kaufmanns Johann Georg Treppmacher
über, der nach Driesen auf Einladung von F. B. Brenckenhoff – Hofrats
Friedrichs II, Koordinators der großen Aktion der Trockenlegung der Sümpfe
an der Netze, gekommen war und hier eine Handelsfirma gegründet hatte.
Friedrich II hatte Treppmacher die Würde des Handelsrats und einen Teil
der ruinierten Festungsanlage samt einem beträchtlichen Stück der Wiese
verliehen. Im Jahr 1766 errichtete er auf dem Fundament des früher
abgerissenen Bauwerks ein prachtvolles spätgotisches Schloss. Der Kaufmann Treppmacher war ohne Nachkommen gestorben, sein riesiges Vermögen gelang in Hände der weiteren Verwandten und wurde in den
späteren Jahren versteigert.
Im 19. Jahrhundert wurde die Einteilung der Räume und Innenausstattung
bedeutend geändert. Viele der erhaltenen Ausstattungselemente wurden
in den Nachkriegsjahren zerstört, während des Umbaus der Räumlichkeiten
in Wohnungen und auch später, als die Wohnungen in Schulklassenräume
umgestaltet wurden. Heutzutage befindet sich in diesem Gebäude das
Gymnasium Nr. 1. Seit einigen Jahren wird es schrittweise renoviert und
wird hoffentlich seinen alten, ihm gebührenden Glanz bald wiederbekommen.
Der Baukörper des Gebäudes ist unverändert geblieben. In seinem Inneren
sind Kaminöfen und Stuckarbeiten erhalten geblieben. Auch die Tafel mit
einer Inschrift, die über die Errichtung des Schlosses berichtet, sowie die
originelle, gut erhaltene, mit Schnitzereien verzierte Treppe haben überdauert.
Manor and Park Complex
13
In the 60s of the 18th century a part of the former fortress area went into
the hands of Johann Georg Treppmacher, a merchant from Poznań, who
appeared in Drezdenko following the invitation of F. B. Brenckenhoff – a
Court Councillor of Frederick II, coordinator of the great operation of
marshland drainage, and established in the town a trading company.
He was awarded by Frederick II the title of Commerce Councillor and obtained a part of the ruined fortress buildings along with a large portion of
meadow. On the foundation of the previously disassembled structure he
erected in 1766 an impressive manor in the late baroque style. The merchant Treppmacher died childless, his enormous fortune went into the
hands of distant relatives and in the following years it was sold by auction.
In the 19th century the arrangement of rooms and interior decorations has
been significantly changed. Many of the preserved decoration elements
were spoiled during conversion of the manor into flats as well as later, when
the flats were converted into classrooms. Today, the building is the seat of
Junior High School No. 1 and for a few years it is refurbished step by step,
and soon it will hopefully regain the glamour it deserves.
The shape of structure has not changed. In its interior fireplaces and stuccoworks are preserved. Also the panel with inscription including information about manor construction and original, well preserved stairs decorated
with wood carvings, remained.
Kościół Parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego
O pierwszym kościele zlokalizowanym na Placu Kościelnym wiadomo, że
spłonął podczas wielkiego pożaru Drezdenka w 1662 roku. W pracach budowlanych mieszkańców Drezdenka wspomógł znacząco Elektor Fryderyk
Wilhelm, który na odbudowę świątyni darował drewno, wapno i cegłę.
Kościół odbudowano w 1664 roku a w roku 1679 do jego bryły dostawiono
wieżę. W wieży zawisł dzwon odlany w szczecińskiej giserni, który w 1740
roku pękł podczas wyjątkowo ciężkiej zimy. W 1752 roku budowla musiała
zostać zburzona, bo groziła zawaleniem i zastąpiono ją nową.
Kościół parafialny p. w. Przemienienia Pańskiego w Drezdenku wybudowano
według projektu architekta prof. Johannesa Otzena (choć są tacy, którzy autorstwo projektu przypisują architektowi o nazwisku Spitt). 11 czerwca
1902 roku poświęcono nową świątynię. Po przejęciu Drezdenka przez Polaków, w dniu 5 sierpnia 1945 roku kościół poświęcono na świątynię
katolicką.
Jest budowlą neogotycką zwieńczoną ponad siedemdziesięciometrową
wieżą. Świątynia posiada halowe, trzyprzęsłowe, trzynawowe wnętrze
zamknięte jednoprzęsłowym, trójbocznym prezbiterium. Uwagę
zwiedzających przyciągają witrażowe okna prezbiterium. Ich fundatorami
byli bracia Stoltz. Cykl witraży w kościoła przedstawia: zwiastowanie
Najświętszej Maryi Panny, nawiedzenie św. Elżbiety, ofiarowanie Jezusa
w świątyni, w rozecie – pokłon trzech króli; chrzest w Jordanie, modlitwa
w Ogrójcu, Ostatnia wieczerza, w rozecie – ukrzyżowanie; zmartwychwstanie, spotkanie z Marią Magdaleną, droga do Emaus, niewierny Tomasz,
w rozecie – zesłanie Ducha Świętego.
W kościele znajdują się doskonale zachowane organy z 1902 roku wykonane przez firmę znanego organmistrza Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad
Odrą. Od 1995 roku w kościele organizuje się Letnie Festiwale Muzyki
Organowej, podczas których znani wykonawcy wykorzystują walory drezdeneckich organów prezentując swój kunszt muzyczny.
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY
Pfarrkirche der Verklärung Christi
Über die erste, auf dem Kirchplatz lokalisierte Kirche wissen wir, dass sie
1662 beim großen Brand von Driesen zerstört wurde. Beim Wiederaufbau
des Gotteshauses wurden die Stadtbewohner vom Kurfürst Friedrich Wilhelm bedeutend unterstützt; sie hatten von ihm für die Wiedererrichtung
der Kirche Holz, Kalk und Ziegeln geschenkt bekommen. Die Kirche wurde
1664 wiederaufgebaut und 1679 wurde ihrem Baukörper der neue Turm
angebaut. Im Turm wurde eine in der Stettiner Gießerei gegossene Glocke
aufgehängt, die im Jahr 1740 während des außerordentlich harten Winters
zersprungen war. In 1752 musste das Bauwerk abgerissen werden, denn es
war baufällig und an seiner Stelle wurde ein neues Gotteshaus erbaut.
Die Pfarrkirche der Verklärung Christi in Driesen wurde nach dem Entwurf
des Architekten Prof. Johannes Otzen errichtet (obwohl es auch Forscher
gibt, die die Autorschaft des Entwurfs dem Architekten namens Spitt
zuschreiben). Am 11. Juni 1902 wurde das neue Gotteshaus eingeweiht.
Nach der Übernahme der Stadt Driesen von den Polen, wurde am 5. August
1945 die Kirche als katholisches Gotteshaus geweiht.
Es ist ein neugotisches Bauwerk mit einem über 70m hohen Turm. Das
Gotteshaus hat den hallenförmigen, dreijochigen, dreischiffigen Innenraum,
geschlossen durch den einjochigen, dreiseitigen Altarraum. Die Aufmerksamkeit der Besucher ziehen farbige patinierte Glasmalereien in den Fenstern im Altarraum an. Sie wurden von den Gebrüdern Stoltz gestiftet. Im
Zyklus der Glasmalereien wurden folgende Szenen dargestellt: Maria
Verkündung, Maria Heimsuchung, Aufopferung Jesu im Tempel, in der Fensterrose: Huldigung der Drei Könige; Taufe im Jordan, Gebet im Garten
Gethsemane, das letzte Abendmahl, in der Fensterrose: Kreuzigung; Auferstehung, Begegnung mit Maria Magdalena, Begegnung mit Jüngern auf
dem Weg nach Emmaus, kleingläubiger Thomas, in der Fensterrose: Ausgießung des Heiligen Geistes.
In der Kirche befindet sich eine sehr gut erhaltene Orgel aus dem Jahr 1902,
erbaut von der Firma des bekannten Orgelmeisters Wilhelm Sauer aus
Frankfurt/Oder. Seit 1995 werden in der Kirche Sommerfestspiele der
Orgelmusik veranstaltet. Während dieses Festivals nutzen bekannte Orgelspieler die Vorteile der Drezdenko-Orgel dafür, ihre musikalische Kunstfertigkeit zu präsentieren.
Parish Church of the Transfiguration of Jesus
About the first church located at the Church Square we know that it had
burnt down during the big fire of Drezdenko in 1662. Elector Frederick Wilhelm significantly supported the town’s inhabitants in construction works
by donating timber, lime, and bricks for the church reconstruction. The
14
church was reconstructed in 1664 and in 1679 the tower was added to it.
In the tower a bell, manufactured in a foundry in Szczecin, was placed. In
1740 it burst during an exceptionally strong winter. In 1752 the structure
had to be demolished because it was decrepit and could collapse, and was
replaced by a new one.
The Parish Church of the Transfiguration of Jesus in Drezdenko was erected
in accordance with the design of Professor Johannes Otzen (although some
scientists ascribe the design authorship to an architect named Spitt). On
June 11, 1902, the temple was consecrated. After Drezdenko had been
taken over by the Poles, on August 5, 1945, the church was consecrated as
a Roman-Catholic temple.
It is a neo-Gothic structure, surmounted by an over 70m high tower. The
temple has a hall-shaped, three-bay interior with a nave and two side aisles,
closed by a single-bay, tree-sided chancel. Visitors turn their attention to
the colourful stained glass panels in the chancel windows. They were
founded by brothers Stoltz. In the stained glass windows there are following
scenes: Annunciation of the Blessed Virgin Mary, Visitation to St. Elisabeth,
Presentation of Jesus at the Temple, in the rose window: the Adoration of
The Magi; Baptism of Jesus in Jordan, Prayer of Jesus Christ in the Garden
of Gethsemane, Last Supper, in the rose window: Crucifixion; Resurrection,
Encounter with Mary Magdalene, On the Way to Emmaus, Doubting
Thomas, in rose window: the Coming of the Holy Spirit.
The church has also a very good preserved organ from 1902 manufactured
by the firm of the renowned organ builder Wilhelm Sauer from
Frankfurt/Oder. Since 1995 Summer Organ Music Festival has been organized in the church. During that festival renowned musicians come to Drezdenko to play the town’s organ and present their musical craftsmanship.
15
Kościół p.w. Matki Bożej Różańcowej
Korzeni dzisiejszego kościoła p. w. Matki Bożej Różańcowej przy ulicy
Żeromskiego, pierwszego po reformacji kościoła katolickiego w mieście,
należy szukać w II połowie XIX wieku. Niewykluczone, że powstanie świątyni
katolickiej wiązało się z faktem zamieszkiwania Drezdenka i okolic przez
ludność polską wyznania katolickiego. W tym budynku znalazła siedzibę
szkoła i pierwszy kościół katolicki. Poświęcono go w październiku 1898 roku.
Wówczas gmina katolicka liczyła już ponad 400 osób.
Jest to neogotycka budowla z niewielkim trójbocznie zamkniętym prezbiterium i strzelistą wieżą flankowaną dwiema przybudówkami. Wystrój
i wyposażenie kościoła prawie w całości jest pierwotne. Zmienił się tylko
wystrój ścian, odmalowanych po 1945 roku. W prezbiterium znajduje się
dziewiętnastowieczny ołtarz w formie tryptyku. W jego centrum umieszczono obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Po bokach ołtarza ustawione są
polichromowane figury św. Krzysztofa i św. Agnieszki. Po przeciwległej
stronie jest empora muzyczna, a w niej organy datowane na początek XX
wieku, wykonane w firmie Schlag & Söhne ze Świdnicy. Obecnie kościół
posiada jeden spiżowy dzwon, dwa dzwony pochodzące z pierwotnego
wyposażenia nie zachowały się. Okna witrażowe współczesne, wykonane
w 1987 roku.
KOŚCIÓŁ P.W. MATKI BOŻEJ RÓŻAŃCOWEJ
St. Maria Rosenkranzkirche
Die Wurzeln der heutigen St. Maria Rosenkranzkirche in der ŻeromskiegoStraße, der ersten katholischen Kirche in der Stadt nach der Reformation,
sind in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts zu suchen. Es ist nicht ausgeschlossen, dass die Errichtung der katholischen Kirche in der Stadt damit
verbunden war, dass es in Driesen und seiner Umgebung zahlreiche polnische Bewohner gegeben hatte, die katholisch waren. In diesem Bauwerk
fand sowohl Schule als auch die Kirche ihren Sitz. Die Kirche wurde im Oktober 1898 eingeweiht. Die katholische Gemeinde zählte damals schon
über 400 Mitglieder.
Es ist ein neugotisches Gotteshaus mit dem kleinen dreiseitig geschlossenen Altarraum und dem emporstrebenden Turm, von zwei Anbauten
flankiert. die Inneneinrichtung und Ausstattung der Kirche sind fast völlig
historisch. Nur die Ausschmückung der nach 1945 neu gestrichenen Wände
hat sich verändert. Im Altarraum befindet sich ein Altar in Triptychon-Form
aus dem 19. Jh. In seinem Zentrum befindet sich das Gemälde der heiligen
Gottesmutter Maria mit dem Christkind. An beiden Seiten des Altars sind
polychromierte Figuren des hl. Christophorus und der hl. Agnes aufgestellt.
Auf der gegenüberliegenden Seite befindet sich die Orgel-Empore, mit der
auf den Anfang des 20. Jahrhunderts datierten Orgel, die in der Schweidnitzer Firma Schlag & Söhne erbaut wurde. Heutzutage besitzt die Kirche
eine bronzene Glocke, zwei Glocken von der ursprünglichen Ausstattung
sind nicht erhalten geblieben. Die gegenwärtigen farbigen Glasmalereien
in den Fenstern wurden 1989 gefertigt.
St Mary of the Rosary Church
The roots of the present St Mary of the Rosary Church at Żeromskiego
Street, the town’s first Catholic church after Reformation, are to be found
in the second half of the 19th century. It is possible, that the erection of a
Catholic temple was connected with the fact, that both Drezdenko and the
town’s neighbourhood were inhabited by Catholic Polish population. In that
building both school and the first Catholic church were located. It was consecrated in October 1898. At that time the Catholic parish community
amounted to over 400 members.
It is a neo-Gothic structure with a small, three-sided closed sanctuary and
a steeple with two extensions at the sides. The church’s decoration and
equipment are almost completely original. Only the decoration on the walls
has changed, as they were painted after 1945. In the sanctuary there is an
altar in triptych form from the 19th century. In its centre there is a painting
of Virgin Mary with the Christ Child. At the sides polychrome statues of St
Christopher and St Agnes are set up. On the opposite wall there is a choir
loft with an organ dated to the early 20th century, built by the Schlag &
Söhne company from Świdnica. At present, the church has one bronze bell;
two other bells from the original equipment have not survived till the present day. The contemporary stained glass windows were made in 1987.
16
KOŚCIÓŁ P.W. NAJŚWIĘTRZEGO SERCA PANA JEZUSA
Kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa
W 1914 roku według projektu budowniczego ze Strzelec
Krajeńskich, o nazwisku Prejawa, wzniesiono istniejący do
dzisiaj kościół. Pierwotnie kościół wyposażony był w trzy dzwony wykonane w pracowni C. F. Ulricha w Apolda.
Zachowało się tylko jedno owalne witrażowe okno. Pozostałe witraże
wykonano w latach 80. XX wieku, ich tematyką są sceny z życia i męki
Chrystusa. Pierwotnym elementem architektonicznym jest łuk tęczowy
oddzielający nawę od prezbiterium. Jest to łuk koszowy, z malarskim
przedstawieniem baranka, ryby i gołębicy – symbolu Ducha Świętego
otoczonych ornamentem roślinnym.
Wyposażenie ruchome kościoła nosi cechy neobarokowe. W prezbiterium
znajduje się barokowy ołtarz przeniesiony z nieistniejącego ryglowego
kościoła w Drezdenku. W centralnej części ażurowego zwieńczenia znajduje się przedstawienie aniołka grającego na trąbce. Rzeźba otoczona jest
dekoracją wstęgową z motywem roślinnym, a w narożach znajdują się
dwie postacie aniołków. W ołtarzu umieszczono obraz „Najświętszego
Serca Pana Jezusa”. Ambona pochodzi z kościoła w Lubiewie. Ołtarz
boczny Matki Bożej Nieustającej Pomocy i stacje drogi krzyżowej przeniesiono do kościoła w latach 50. XX wieku. W emporze zachodniej są datowane na 1914 roku, sygnowane przez firmę Grünberg ze Szczecina
organy.
Herz-Jesu-Kirche
Im Jahr 1914 wurde nach dem Entwurf des Baumeisters aus Friedeberg
(Neumark) (heute: Strzelce Krajeńskie) namens Prejawa die bis heute existierende Kirche erbaut. Ursprünglich war die Kirche mit drei in der
Glockengießerei C. F. Ulrich in Apolda gegossenen Glocken ausgestattet.
In der Kirche hat sich nur ein ovales Fenster mit farbigen Glasmalereien
erhalten. Die anderen Fenster mit Glasmalereien wurden in den 80er
Jahren des 20. Jahrhunderts gefertigt. Die darin dargestellten Szenen
haben zum Thema das Leben und Leiden Christi. Das ursprüngliche architektonische Detail ist der Chorbogen, der das Kirchenschiff vom Altarraum trennt. Es ist ein Korbbogen, mit künstlerischer Darstellung von
Lamm, Fisch und Taube – Symbol des Heiligen Geistes, vom Blumenornament umgeben.
Die mobile Ausstattung der Kirche weist neobarocke Merkmale auf. Im
Altarraum befindet sich der barocke Altar, der aus der nicht mehr erhaltenen Driesener Fachwerkkirche stammt. Der zentrale Teil der durchbrochenen Bekrönung enthält die Darstellung eines die Trompete
spielenden Engels. Die Skulptur ist von Bandverzierung mit Pflanzenmotiv
umgeben und in den Ecken befinden sich zwei Engelgestalten. Im Altar
hängt das Gemälde des „Heiligen Herzens Jesu“. Die Kanzel stammt aus
der Kirche in Lubiewo (Brand). Der Seitenaltar der Gottesmutter der
unaufhörlichen Hilfe und die Kreuzwegstationen wurden in die Kirche in
den 50er Jahren des 20. Jh. verlegt. In der Westempore steht eine auf
1914 datierte, von der Firma Grünberg aus Stettin signierte Orgel.
Church of the Most Sacred Heart of Jesus
17
This church was erected in 1914 according to the design of a master
builder from Strzelce Krajeńskie, called Prejawa, and it has survived until
today. Originally, the church was equipped with three bells manufactured
in the C. F. Ulrich bell foundry in Apolda.
Only one oval stained glass window survived. Other stained glass windows
were made in the 80s of the 20th century. They depict scenes from the
life and sufferings of Christ. The original architectonic element is the
chancel arch, dividing the nave from the chancel. It is a basket arch with
pictorial depiction of lamb, fish and pigeon – symbols of Holy Spirit - surrounded by floral ornament.
The mobile equipment in the church shows neo-baroque features. In the
chancel there is a baroque altar transferred from the timber-framed
church in Drezdenko that does not exist anymore. In the central section
of the openwork crest there is a figure of a trumpet-playing angel. The
sculpture is surrounded by a ribbon-shaped decoration with a floral motif,
in the corners there are two figures of angels. In the altar there is a painting of the “Most Sacred Heart of Jesus”.
The pulpit originates from the church in Lubiewo. The side altar of Our
Mother of Perpetual Help and the Stations of the Cross were transferred
into the church in the 50s of the 20th century. In the western choir loft
there is an organ dated to 1914, signed by the Grünberg company from
Szczecin.
Fortyfikacje
Na skraju moreny, wzdłuż linii Noteci rozciąga się sieć umocnień
południowego krańca Wału Pomorskiego. Po rozpoczęciu II wojny światowej
ten pas wybudowanych pomiędzy 1934 a 1937r. fortyfikacji wydawał się
Niemcom nieprzydatny, dlatego cała inwestycja nigdy nie została doprowadzona do końca. W założeniu fortyfikacje miały osłaniać Pomorze Zachodnie
przed uderzeniem wojsk polskich. Swoją przydatność potwierdziły dopiero
zimą 1945 roku jako linia niemieckiego oporu wobec nadciągającej Armii Czerwonej. Przed rokiem 1945 wyposażenie fortyfikacji w części zdemontowano i przewieziono w rejon Wału Atlantyckiego. Stan, który możemy
oglądać dzisiaj to efekt późniejszych wysadzeń, głównie z lat 50. XX wieku.
Umocnienia
linii
noteckiej
rozciągają
się
na
ponad
sześćdziesięciokilometrowym odcinku, wzdłuż brzegu Pradoliny Toruńsko –
Eberswaldzkiej. Ich największe zagęszczenie dotyczy odcinka pomiędzy
Zwierzyniem a Drezdenkiem, na którym występują nawet po trzy obiekty na
przestrzeni kilometra.
Większość fortyfikacji linii noteckiej to jedno- lub dwusektorowe obiekty
o odporności B1 przystosowane do prowadzenia ognia czołowego. Najcięższe
budowle, o odporności A, zlokalizowano w sąsiedztwie jazu na Noteci - jednego z dwu jazów, których budowę pierwotnie planowano. Był to jaz klapowy
o całkowitej długości ok. 250 m. Składał się z kilku zapór klapowych, śluzy
żeglugowej, schronów z maszynownią i mechanizmami podnoszenia klap.
Założenie od południa zamykał wał przeciwpowodziowy i nasyp kolejowy, od
północy zaś pozycja osłonowa składająca się z jednosektorowych standartowych schronów bojowych i większego schronu służącego załodze jazu.
FORTYFIKACJE
Befestigungen
Am Rande der Moräne, entlang des Flusses Noteć erstreckt sich das Netz des
südlichen Endabschnitts der Pommernstellung. Nach Beginn des Zweiten
Weltkriegs schien dieser Streifen der zwischen 1934 und 1937 errichteten
Befestigungsanlagen den Deutschen unbrauchbar, deshalb wurde die ganze
Investition nie zu Ende gebracht. Vor dem Krieg setzte man voraus, dass die
Befestigungen Westpommern vor dem Angriff polnischer Truppen schützen
würden. Ihre Nützlichkeit zeigten sie jedoch erst im Winter 1945, als sie zur
deutschen Verteidigungslinie vor der vorrückenden Roten Armee wurden.
Vor 1945 wurde die Ausrüstung der Befestigungsanlagen teilweise demontiert und in das Gebiet des Atlantikwalls verlegt. Der heutige Zustand der Befestigungen ist Folge der später durchgeführten Sprengungen, hauptsächlich
in den 50er Jahren des 20. Jahrhunderts.
Die Befestigungsanlagen der Netzestellung ziehen sich über eine Strecke von
über 60 km, entlang des Randes des Toruń–Eberswalder-Urstromtales. Auf
der Strecke zwischen Zwierzyń (Schwerinsfeld) und Drezdenko sind sie am
dichtesten; dort gibt es sogar 3 Panzersperren pro Kilometer.
Die meisten Befestigungen der Netzestellung sind Einzel- oder Doppelpanzerschranken mit Widerstandswert B1, vorgesehen dazu, das Frontalfeuer zu
führen. Die schwersten Bauten mit Widerstandswert A wurden in der Nachbarschaft des quer durch die Netze gebauten Wehres errichtet. Es war eines
der zwei Wehre, deren Errichtung ursprünglich geplant war. Es war ein Klappenwehr mit der Gesamtlänge von 250 m. Das Stauwerk bestand aus einigen
Klappenverschlüssen, einer Schifffahrtsschleuse sowie Schutzräumen mit
Maschinenanlagen und Klappen-Hebevorrichtungen. Die Anlage wurde vom
Süden mit einer Hochwasserschutzmauer und einem Bahndamm, vom Norden dagegen mit einer Schutzstellung geschlossen, die aus einigen EinzelStandardkriegsbunkern und einem größeren Bunker, der für die Besatzung
der Stauanlage vorgesehen war, bestanden hatte.
Fortifications
At the edge of moraine, along the line of Noteć River runs a system of fortifications of the south perimeter of Pomeranian Line. After the beginning of
the World War II the line of fortifications, which was built by the Germans
between 1934 and 1937, seemed to be useless, so the whole enterprise has
never been finished. The fortifications were designed to protect West
Pomerania against the assault of Polish troops. They proved their usefulness
in winter 1945, as a German defensive line against the advancing Red Army.
Before 1945 the equipment of the fortifications had been partially dismantled
and transferred to the Atlantic Wall area. The state, in that they can be
viewed today, is consequence of the blasting operations conducted mainly
in the 50s of the 20th century.
The strongholds of the Noteć Line stretch over a distance of 60 km, along the
borders of Toruń-Eberswalde Glacial Valley. Their biggest concentration is in
the section between Zwierzyń and Drezdenko, where there are even three
defensive objects over the distance of 1 km.
18
The most Noteć Line fortifications are one- or two-section defensive objects
with resistance class B1, designed to lead frontal fire. The heaviest structures
with resistance class A were located near the dam across the Noteć River,
one of the two dams, construction of which has been originally planned. It
was a shutter dam with a total length of approx. 250 m. It consisted of some
shutter barriers, a navigation water gate, shelters with engine-room and
mechanisms elevating the shutters. The structure was closed from the south
by a bulwark and railway embankment, and from the north by a covering position consisting of some one-section standard battle bunkers and one bigger
bunker, that was used by the dam staff.
19
Chyża
Jest to jedna z ponad stu Chyż znajdujących się na terenie dawnej Brandenburgii. Podobnie jak w przypadku innych tego typu reliktów urbanistycznych
może ona być pozostałością osady służebnej wobec zamku, o rodowodzie
sięgającym czasów przed kolonizacją askańską, choć równie dobrze może być
produktem owej kolonizacji. W wypadku Drezdenka rejon dawnej Chyży
(dzisiejsza ulica Łąkowa) pozostaje poza zwartym zespołem urbanistycznym
Starego Miasta. Jej istnienie poświadczone jest w źródłach z 1514 roku.
Według szesnastowiecznego rejestru w Chyży mieszkało 21 gospodarzy.
Wiadomo, że nie podlegała prawu miejskiemu i aż do 1894 roku pozostawała
samodzielna administracyjnie. Specyfiką Chyży był także jej charakter
narodowościowy. Jak wskazuje źródło z 1608 roku, wielu jej mieszkańców
mówiło po polsku. Niewykluczone więc, że była to enklawa ludności polskiej,
być może o starym słowiańskim rodowodzie, funkcjonująca w bezpośrednim
sąsiedztwie niemieckiego miasta. Obszar Chyży nie zmieniał się do połowy
XIX wieku, liczba gospodarstw nie przekraczała 22. Dopiero w opracowaniu
Recklinga pojawia się informacja z 1894 roku o 36 zabudowanych parcelach.
CHYŻA
Chyża (Kietz)
Es ist einer der über 100 Kietze, die sich auf dem Gebiet des ehemaligen Brandenburgs befinden. Ähnlich wie im Fall anderer Baukunstrelikte dieser Art,
kann er Nachfolger einer Dienstsiedlung für die Burg sein; sein Ursprung ist
auf die Zeiten vor der askanischen Kolonisation zurückzuführen, obwohl er
auch ebenso gut Produkt dieser Kolonisation sein kann. Im Fall von Drezdenko
befindet sich das Gebiet des alten Kietzes (heute Łąkowa-Straße) außerhalb
der geschlossenen Altstadtanlage. Die Existenz des Kietzes wird in den
Quellen aus dem Jahr 1514 bestätigt. Laut dem Register aus dem 16. Jh. hatten im Kietz 21 Wirte gewohnt. Es ist bekannt, dass der Kietz dem Stadtrecht
nicht unterlegen war und bis 1894 eine selbstständige Verwaltungseinheit
blieb. Es spezifisches Merkmal des Kietzes ist auch sein nationaler Charakter.
Eine Quelle aus dem Jahr 1608 weist darauf hin, dass viele Kietz-Bewohner
Polnisch gesprochen haben. Es ist also nicht ausgeschlossen, dass er eine Enklave der polnischen Bevölkerung war, möglicherweise von alter slawischer
Abstammung, die in der Nähe einer deutschen Stadt funktioniert hatte. Das
Kietzgebiet hat sich bis Mitte des 19. Jahrhunderts nicht geändert, die Zahl
der Bauernhöfe war nicht grösser als 22. Erst in der Abhandlung von Reckling
aus dem Jahr 1894 erscheint die Information über 36 bebaute Grundstücke.
Chyża (Settlement on the outskirts of town)
It is one of over one hundred outskirts settlements on the territory of the
former Brandenburg. Like in the case of other such urban relics, it can be a
remainder of a settlement rendering services to the castle, and its origin can
be dated back to the period before Ascanian colonization, although it can
also be a product of this colonization. In the case of Drezdenko, the area of
the former outskirts settlement (today Łąkowa Street) remains outside the
compact Old Town urban complex. Its existence is confirmed by the historical
sources from 1514. According to a 16th century register, 21 farmers lived in
the settlement. It is known, that it wasn’t subjected to the town’s right and
till 1894 remained an independent administrative unit. A specific feature of
that settlement was also its national character. As pointed out in a source
from 1608, many of its inhabitants were speakers of Polish. So it is possible,
that it was an enclave of Polish population, probably of an old Slavonic origin,
existing in direct vicinity of a German town. The area of the settlement has
not changed up to the mid-19th century, the number of farms was not bigger
than 22. Not until the study of Reckling appears the information from 1894
about 36 built-up plots located there.
20
MUZEUM W DREZDENKU
Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej im. Franciszka
Grasia
W pierwszych latach XVII wieku, na wschód od miasta, wybudowano
potężną twierdzę. Obok budynków koszarowych, magazynów
i wartowni znajdował się tam także budynek prochowni. W połowie
XVIII wieku budynek ten zaadoptowano na magazyn. Parter budynku rozbudowano nieco w kierunku północnym i od tego czasu
przytyka on do dawnej kurtyny twierdzy. Na powiększonym
przyziemiu nadbudowano w technice ryglowej piętro magazynowe.
Całość zwieńczono dwuspadowym dachem kryjącym dwupoziomowe
poddasze. W elewacji południowej zamontowano kołowrót do pionowego transportu towarów a na każdej z kondygnacji usytuowano
otwory przeładunkowe. Do II połowy lat 70. XX wieku budynek pełnił
funkcje magazynowe. Później został przejęty przez władze Drezdenka z przeznaczeniem na Muzeum. W latach 1981 – 1985 spichlerz
poddany został gruntownemu remontowi. Dzięki zabiegom konserwatorskim dzisiaj możemy oglądać w części oryginalną konstrukcję
szkieletową budynku i odrestaurowane wrota w elewacji
południowej. Spichlerz jest jednym z najstarszych, a najprawdopodobniej (przyziemie) najstarszym, zachowanym budynkiem
w Drezdenku. Jest obiektem wpisanym do Rejestru Zabytków
i podlega ścisłej ochronie.
Das Franciszek Graś Drawska- und Noteć-Urwaldmuseum
In den ersten Jahren des 17. Jahrhunderts wurde südlich der Stadt
eine gewaltige Festung erbaut. Außer den Kasernen, Speichern und
Wachen gab es dort auch das Pulvermagazin. Um die Mitte des 18.
Jahrhunderts wurde dieses Gebäude in ein Lagerhaus umgestaltet.
Das Erdgeschoss wurde ein wenig in nördlicher Richtung ausgebaut
und seit dieser Zeit grenzt es an die alte Festungskurtine. Auf dem
vergrößerten Erdgeschoss wurde ein Speicherstockwerk in Fachwerk-Technik aufgesetzt. Das Ganze wurde mit einem Satteldach
gekrönt, unter dem sich ein Zweietagen-Dachboden befand. An der
südlichen Fassade wurde eine Hebewinde zur senkrechten Beförderung der Waren montiert und jede der Etagen wurde mit Öffnungen zum Umladen der Güter versehen.
Bis zur zweiten Hälfte der 70er Jahre des 20. Jahrhunderts hatte
dieses Gebäude Funktionen eines Speichers erfüllt. Danach wurde
es von den Behörden der Stadt Drezdenko übernommen und für den
Museumssitz bestimmt. In Jahren 1981 - 1985 wurde der Speicher
gründlich renoviert. Dank den durchgeführten Sanierungsmaßnahmen können wir heute die teilweise originelle Fachwerkkonstruktion
des Gebäudes und die restaurierte Tür in der südlichen Fassade bewundern.
Der Speicher ist eines der ältesten und wahrscheinlich (Erdgeschoss)
das älteste erhaltene Bauwerk in Drezdenko. Er wurde in das Register der historischen Bauwerke eingetragen und steht unter strengem
Denkmalschutz.
Franciszek Graś Drawa and Noteć Virgin Forest
21
In the early 17th century, east of the town, a huge fortress was
erected. Apart from barracks and the guard house it also included
the powder magazine building. In the mid-18th century that structure was converted into storehouse.The building’s ground floor has
been a bit extended to the north and since then it is adjacent to the
former curtain of the fortress. On the enlarged ground floor a timber-framed storehouse floor was added. The whole structure was
covered by a gabled roof under that a double-levelled storehouse
floor was hidden. At the southern façade a hoisting winch was assembled for vertical transport of goods and on each floor reload
holes were situated.
Till the second half of the 70s of the 20th century, the structure had
fulfilled storehouse functions. After that it was taken over by the
authorities of Drezdenko that decided to organize a museum there.
In the years 1981-1985 the granary was completely redecorated.
Thanks to conducted preservation procedures, today we can admire
a partly original timber-framed structure of the building and renovated gate in the southern façade.
The granary is one of the oldest and probably (ground floor) the oldest preserved building in Drezdenko. It is a listed building, included
with the Register of Historic Buildings.
PARK KULTUR ŚWIATA W DREZDENKU
Ciekawe miejsca:
- park kultur świata
Interessante Plätze:
- Park der Weltkulturen
Interesting places:
- Park of World Cultures
Wydawca:
Urząd Miejski w Drezdenku, ul. Warszawska 1, 66 - 530 Drezdenko
tel.(+48 95) 762 02 02, fax. (+48 95) 762 02 20
www.drezdenko.pl
e-mail: [email protected], [email protected]
Zdjęcia:
Krzysztof Chełmiński, Michał Głębocki, Justyna Nawojska
Druk:
Studio Reklamy Impresja, Rąpin 61, 66-530 Drezdenko,
www.impresja-studio.pl,
tel. 95 762 57 14
Nakład: 2000 sztuk
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach
Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 - 2013
PARK KULTUR ŚWIATA W DREZDENKU