prof. Joanna Sobczak ITP O/Poznań

Autor: Prof. dr hab. inż. Joanna Sobczak
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Oddział Poznań
Streszczenie referatu pt.: „Wpływ rozwiązań
technologicznych na dobrostan
zwierząt gospodarskich”
Utrzymanie zwierząt gospodarskich, szczególnie w warunkach produkcji intensywnej jest
związane z konfliktem celów – między koniecznością uwzględniania aspektów
ekonomicznych z jednej strony a zachowaniem norm, warunków zoohigienicznych i
wymagań
zwierząt
z drugiej. Ponieważ człowiek stwarza środowisko bytowania zwierząt, więc decyduje
o poziomie dobrostanu jaki będą one odczuwać, który z kolei jest wynikiem kompromisu
wymagań i opłacalności produkcji.
Zależnie od gatunku zwierząt, kierunku i poziomu intensywności produkcji, rozwiązania
technologiczne oraz zastosowany sprzęt różnią się znacznie stopniem mechanizacji
i automatyzacji.
Ustawa z dn. 29 czerwca 2007 o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt
gospodarskich zalicza do nich: koniowate, bydło, jeleniowate, drób, świnie, owce,
kozy, pszczołę miodną i zwierzęta futerkowe.
Kodeks Dobrostanu Zwierząt Gospodarskich (Code for the Welfare of Livestock) nakazuje
zapewnić zwierzętom:
−
−
−
−
−
wolność od głodu i pragnienia
wolność od dyskomfortu
wolność od bólu, urazów i chorób
zdolność do wyrażania normalnego behawioru
wolność od strachu stresu.
W zamkniętych budynkach w chowie intensywnym, praktycznie nie jest możliwe
zaspokojenie naturalnych zachowań np. trzody chlewnej lub drobiu wodnego. Natomiast w
dużej mierze, pozostałe wymagania mogą być spełnione, przy dobrym zarządzaniu i
zaprojektowaniu obiektów i cyklu produkcji.
W prezentacji omówiono zagadnienia rozwiązań dobrostanowych dla obiektów
inwentarskich, w których zwierzęta utrzymywane są w warunkach chowu intensywnego, tzn.
bydła, trzody chlewnej i kurnikach. Pozostałe gatunki i typy użytkowe korzystające z
wybiegów oraz zwierzęta futerkowe zostały uwzględnione w mniejszym zakresie. Omówiono
zalety
i wady warunków bytowania w budynkach inwentarskich tzn. podłóg, urządzeń do żywienia,
dobrostanowe rozwiązania sprzętu i metod zachowania warunków mikroklimatycznych, doju
itp.
Niektóre aspekty dobrego samopoczucia zwierząt zobrazowano tabelami, wykresami
i rysunkami.
DOBROSTAN W UTRZYMANIU BYDŁA
Systemy utrzymania bydła
Chów bydła jest znacznie zróżnicowany w zależności od wieku, grup technologicznych oraz
sposobu mechanizacji. Ogólnie można go podzielić na:
• uwięziowy
• bezuwięziowy
• pastwiskowy
Najważniejszy, bez względu na system utrzymania bydła, jest właściwy wybór i wykonanie
podłóg w oborach. Podłoga musi być gładka, ale nie śliska, może być ryflowana lub rusztowa.
Długość stanowisk dla bydła musi być dostoswana do rasy krów, tak by zapewnić wygodny
odpoczynek; nachylenie podłogi ok. 2% pozwala na łatwiejsze utrzymanie czystości.
Przegrody pomiędzy krowami muszą stanowić minimum połowę długości stanowiska.
Stosowane uwięzie nie mogą stanowić przeszkód w pobieraniu paszy i wody, być przyczyną
uszkodzeń ciała. Istotne jest dla dobrostanu, by każde rozwiązanie pozwalało na szybkie,
bezstresowe unieruchomienie i uwolnienie zwierzęcia.
Żywienie i pojenie
Żywienie krów jest procesem polegającym na podawaniu jej na stół paszowy (pasza
objętościowa + treściwa) z podziałem na grupy technologiczne. Dla krów o wyższej dobowej
wydajności mlecznej podawane są dodatkowe porcje paszy treściwej w czasie doju.
Bezwzględnie wymagany jest stały dostęp do wody.
Dobrostanowe rozwiązania procesu żywienia polegają na właściwym usytuowaniu i
wysokości żłobów oraz drabin i przegród żłobowych. Korzystna jest dekornizacja bydła,
zapobiegająca urazom w trakcie pobierania paszy.
Pozyskiwanie mleka
Proces obecnie zmechanizowany w różnym stopniu, z podziałem na:
− dój na stanowisku,
− w hali udojowej,
− robotem udojowym.
Dobrostan krów wymaga krótkiego oczekiwania na dój, poprawnego wykonania masażu
wymion przed i po doju. Istotne jest właściwe zaprojektowanie ciągów komunikacyjnych –
zaokrąglone narożniki korytarzy, poręcze ochronne (odbojniki), szerokość ganków, podłogi
zapobiegające ślizganiu się krów. Praktyczne i zalecane jest umiejscowienie np. w
korytarzach powrotnych po doju basenów do kąpieli i dezynfekcji racic. Bardzo ważne jest
spokojne postępowanie ze zwierzętami, ograniczenie hałasu w oborze, zapewnienie
poprawnych warunków mikroklimatycznych.
Dobrostan cieląt
Cielęta po urodzeniu powinny pozostać przy matce tak długo, aby je wylizała. Stanowi to
masaż dla cielęcia oraz pobudzenie wydzielania siary u krowy. Cielę w ciągu dwóch godzin po
urodzeniu należy napoić siarą. Optymalna wysokość wiadra z mlekiem – 60 cm, dolne wiadro
z wodą na poziomie podłogi. Cielęta chętnie korzystają z wybiegów. Podawanie mleka z
automatycznych pijalni musi zapewnić im swobodny i wygodny dostęp, spokój i odpowiednie
warunki higieniczne. Cielętom nie wolno zakładać kagańców.
2
Mikroklimat obory
Bydło dobrze przystosowuje się do zmiennych warunków mikroklimatycznych, jednak
temperatura w oborze nie powinna spadać poniżej zera. Korzystnym rozwiązaniem jest, aby
budynki posiadały termoizolację i możliwość dobrej wymiany powietrza, szczególnie w upały.
Aby zapobiegać stresowi cieplnemu, w wysokowydajnych oborach krów mlecznych stosuje
się niskociśnieniowe zraszacze indywidualne oraz dodatkowe wentylatory.
Dobrostan zwierząt wymaga doświetlania obory szczególnie zimą do ok. 16 godzin.
W nowych projektach warto wykorzystywać oświetlenie naturalne. W okresie spoczynku
nocnego wskazane jest słabe oświetlenie wnętrza obory, tak aby rozróżniać szczegóły
otoczenia i uniknąć przestrachu oraz paniki bydła przy nieprzewidzianych zdarzeniach.
Warunki do odpoczynku krów są priorytetem dobrostanu, zdrowia i wydajności. Krowy
w pozycji leżącej spędzają 12-14 godzin/dobę, i tak wolą przeżuwać pokarm. Zwiększenie
czasu spoczynku w pozycji leżącej o jedną godzinę daje wzrost wydajności mleka o 1 kg.
DOBROSTAN W UTRZYMANIU TRZODY CHLEWNEJ
Trzodę chlewną utrzymuje się w trzech systemach chowu: ściółkowym, rusztowym,
mieszanym.
Bez umożliwienia świniom stałego pobierania czystej, świeżej i chłodnej wody nie można
mówić o dobrostanie. Świnie są szczególnie wrażliwe na jej brak, który w efekcie powoduje
poważne problemy zdrowotne oraz agresję i kanibalizm. W przypadku zwierząt rosnących
konieczne jest regulowanie i kontrola wysokości umieszczenia poideł, tak aby prosięta mogły
bez trudu zaspokoić pragnienie.
Kojce i przegrody w chlewniach
Kierunek produkcji – rozród lub tucz trzody narzuca rozwiązania technologiczne w
chlewniach. Szczególnie w stadach zarodowych, priorytetem jest zapewnienie zwierzętom
ciszy, spokoju, paszy i wody. Konieczny jest dobór optymalnych karmideł, poideł i przegród
kojców oraz zapewnienie bezpieczeństwa lochom i prosiętom. Optymalna szerokość szczelin
10-17
mm,
a beleczek 80 mm, w zależności od wieku zwierząt.
Ogrzewanie i chłodzenie chlewni
Urządzenia grzewcze muszą zapewnić optymalną temperaturę powietrza z uwzględnieniem
etapu rozwoju stada, procesu technologicznego oraz warunków pogodowych. Stałe źródła
ciepła wymagane są w kojcach porodowych oraz zimą w warchlakarniach. Świnie dorosłe
i tuczniki nie wymagają dogrzewania. W obecnych warunkach mikroklimatycznych
bezwzględnie potrzebne jest montowanie w chlewniach systemu ochładzania powietrza.
DOBROSTAN W UTRZYMANIU DROBIU
Dyrektywa „dobrostanowa” dotycząca chowu kur nieśnych (1999 74/EC) zezwala na chów
niosek w systemach: podłogowych, klatkowych i alternatywnych w stosunku do klatek.
Do rozwiązań podłogowych, które zapewniają kurom najwyższy poziom dobrostanu zaliczają
się kurniki ściołowe oraz kurniki wyposażone w ruszty. Jedynie bardzo dobra jakość ściółki
oraz bezawaryjnie działające urządzenia grzewcze i wentylacyjne mogą zapewnić poprawne
3
warunki środowiskowe w budynku. Niezwykle istotne jest poprawnie działanie systemów
Wymagania dla klatek wzbogaconych
Wymagania dla systemów alternatywnych
•
750 cm2/kurę, w tym 600 cm2 pow.
użytkowa bez gniazda, wys. ≥ 30 cm,
kąt nachylenia podłogi ≤ 14°, wys. klatki
≥ 45 cm
•
9 kur/m2 pow. użytkowe klatki o szer. ≥ 30 cm, kąt
podłogi ≤ 14°, wys. ≥ 45 cm; pow. gniazda nie jest
wliczana w pow. użytkowej
•
wys. klatki poza pow. użytkową ≥ 20 cm
•
do 31.12.2011 ≤ 12 kur/m2
•
powierzchnia klatki ≥ 2000 cm2
•
≤ 4 piętra – pomiot nie może spadać na niższe
piętro
•
gniazdo
•
250 cm pow. ściołowej/kurę lub 1/3 podłogi
•
gniazdo nie może mieć podłogi z
drucianej siatki
•
120 kur/m2 grupowego gniazda lub 7 kur/gniazdo
•
grzebalisko piaskowe
•
15 cm bieżących grzędy/kurę, odległość między
grzędami 30 cm, odległość grzędy od ściany 20
cm, grzędy nie mogą być montowane nad ściółką
•
15 cm bieżących grzędy/kurę
•
10 cm bieżących korytka paszowego/kurę lub 4 cm
brzegu okrągłego karmidła
•
12 cm korytka paszowego/kurę
•
10 kur/poidło kropelkowe lub 2,5 cm bieżące
brzegu poidła rynnowego
•
w klatce 2 poidła kroplowe
•
otwory wyjściowe na wybieg 35x40 cm przy 200
cm bieżących/1000 kur
•
pow. ścierna dla pazurów
•
na wolnym wybiegu muszą być zadaszenia
•
odległość między rzędami klatek ≥ 90
cm
pojenia.
4
POWIERZCHNIE ZAJMOWANE PRZEZ PTAKA
W CZASIE CZYNNOŚCI ŻYCIOWYCH
CZYNNOŚĆ
Kury %
Czyszczenie piór
Stroszenie piór
Trzepotanie skrzydeł
Prostowanie skrzydeł
Obrót ciała
Noc
Obszar norm.
Popołudnie
Grzebanie
Obszar min.
Obszar max.
Stanie
0
200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200
POWIERZCHNIA W CM2
Grzędy
Obszar poideł
Gniazdo
Rano
Grzebielisko
Użytkowanie przestrzeni w klatce
wzbogaconej
Dobrostan drobiu rosnącego
Ptaki znacznie powiększają wymiary swojego ciała – szczególnie wzrostu. Niezwykle ważne
jest więc dostosowanie i ciągła regulacja poziomu zawieszenia sprzętu użytkowanego w
procesie technologicznym. Dotyczy to głównie karmideł i poideł niezależnie od typu.
Nadrzędną zasada jest aby krawędź korytka paszowego lub rynienki pojnej znajdowała się na
wysokości grzbietu, a lokalizacja poideł kroplowych pozwalała ptakom swobodnie pić wodę.
Warunkiem zapewnienia dobrostanu jest dostosowanie wymiarów sprzętu np. gniazd,
karmideł tak aby mogły korzystać z nich ptaki określonej płci.
W ogólnym zarysie przedstawiono zagadnienia związane z zapewnieniem dobrostanu
pozostałym gatunkom zwierząt gospodarskich.
Prezentację kończy podsumowanie, w którym zwrócono uwagę, że o dobrostanie zwierząt
decyduje nie tylko dobór urządzeń i użytkowanie, ale także ich stan techniczny, okresowe
dokonywanie przeglądów oraz stała troska i opieka weterynaryjna. Chore lub osłabione
zwierzęta cierpią, są mniej wydajne i zamiast przynosić zysk podnoszą koszty produkcji.
5