tendencje w polskim handlu zagranicznym

STOWARZYSZENIE
EKONOMISTÓW
ROLNICTWA
I AGROBIZNESU
Tendencje
w polskim handlu
zagranicznym żywcem
wieprzowym
w latach 2004-2014
Roczniki Naukowe ● tom XVII ● zeszyt 5
199
Dorota Pasińska
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB w Warszawie
TENDENCJE W POLSKIM HANDLU ZAGRANICZNYM ŻYWCEM
WIEPRZOWYM W LATACH 2004-2014
TRENDS IN POLISH FOREIGN TRADE OF PIGS IN 2004-2014
Słowa kluczowe: rynek wieprzowiny, handel zagraniczny, pogłowie trzody chlewnej, żywiec
wieprzowy
Key words: pork market, international trade, pig livestock, pigs
Abstrakt. Celem artykułu była próba oceny tendencji w handlu zagranicznym żywcem wieprzowym w
świetle opłacalności jego produkcji w kraju w latach 2004-2014. Zaprezentowano zmiany w pogłowiu trzody chlewnej, eksporcie i imporcie produktów wieprzowych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na obroty
prosiętami i warchlakami oraz żywcem o wadze powyżej 50 kg w kontekście zmian opłacalności produkcji
żywca wieprzowego (mierzonej relacją cen żywca do cen zbóż lub pasz). W ostatnich kilku latach zaobserwowano tendencję do pogłębiania się ujemnego salda obrotów handlowych produktami wieprzowymi,
przy jednoczesnym zwiększeniu przywozu prosiąt i warchlaków. Rosnącym obrotom handlu zagranicznego
żywcem wieprzowym towarzyszyły powolne procesy koncentracji produkcji trzody chlewnej, znaczny spadek
pogłowia w Polsce oraz liczby gospodarstw zajmujących się chowem i hodowlą trzody chlewnej (w tym
loch). Spadek produkcji krajowej żywca wynikał m.in. z pogorszenia opłacalności jego chowu.
Wstęp
Polska jest jednym z największych producentów wieprzowiny w Unii Europejskiej (UE), obecnie
na 4. pozycji [Production of meat, 2015]. Po wejściu do UE zaszły istotne zmiany na rynku trzody
chlewnej w Polsce. Liczba gospodarstw zajmującym się chowem i hodowlą trzody chlewnej zmniejszyła się z 701,7 tys. w 2005 roku do 278,4 tys. gospodarstw w 2013 roku, a loch z 425,1 tys. do
179,8 tys. gospodarstw [Charakterystyka gospodarstw… 2006, 2014]. Jednocześnie wzrosły obroty
handlu zagranicznego produktami wieprzowymi (w tym żywcem wieprzowym, w szczególności
prosiętami i warchlakami) [dane Ministerstwa Finansów dotyczące handlu zagranicznego Polski].
Ponadto udział gospodarstw utrzymujących 20 i więcej loch zwiększył się z 2,5% w 2005 roku do
3,8% w 2012 roku. W 2005 roku około 31% pogłowia znajdowało się w takich gospodarstwach,
a w 2012 roku około 47% [Charakterystyka gospodarstw… 2006, Użytkowanie gruntów… 2012].
Materiał i metodyka badań
W badaniach wykorzystano analizę porównawczą w czasie (przyrosty względne oraz wskaźniki
dynamiki o podstawie stałej i łańcuchowej) oraz analizę struktury eksportu i importu produktów
wieprzowych ze szczególnym zwróceniem uwagi na strukturę towarową wywozu i przywozu
żywca wieprzowego oraz strukturę geograficzną importu prosiąt i warchlaków. Badania obejmowały lata 2004-2014. Dane pochodziły z Ministerstwa Finansów i GUS.
Wyniki badań
Po wejściu Polski do UE dominowała tendencja spadkowa w pogłowiu trzody chlewnej (rys. 1).
W latach 2004-2014 pogłowie trzody chlewnej spadło o ponad 1/3 (według stanów z listopada,
grudnia odpowiedniego roku), o czym zadecydował spadek wszystkich grup produkcyjno-użytkowych (prosiąt o 51%, warchlaków o 24%, świń przeznaczonych na ubój o 26% oraz świń na
200
Dorota Pasińska
0
0
ogółem/ total
0,8
marzec 2014
lipiec 2013
listopad 2012
1,2
grudzień 2014
ogółem/ total
lochy/sows
0
marzec 2012
grudzień
2014
0,4
lipiec 2014
2011
marzec
0,4
listopad
lipiec 2010
2013
4
lipiec 2012
2009
marzec
0,8
marzec 2010
listopad
2012
8
listopad
lipiec 2008
2011
1,2
marzec 2008
listopad
2010
12
lipiec 2010
2007
marzec
1,6
listopad
lipiec 2006
2009
marzec 2004
listopad 2004
0
1,6
marzec 2006
listopad
2008
4
16
lipec 2008
2005
marzec
8
2
marzec 2006
2
2
listopad
lipiec 2004
2007
6
mln szt./mln of heads
marzec 2004
listopad
2006
20
lipec 2005ogółem, prosięta/ total, piglets
0
lochy/sows
chów o wadze większej niż 50 kg o 42%). Wśród pogłowia żywca na chów (o wadze powyżej 50
kg) zmniejszyło się pogłowie loch prośnych o prawie 2/5, a pozostałych loch prawie o połowę.
Spadek pogłowia trzody chlewnej w latach 2007 i 2008 był uwarunkowany m.in. niskimi cenami
żywca wieprzowego oraz wysokimi cenami zbóż i pasz. W 2009 roku poprawiła się opłacalność
chowu, była ona jednak krótkotrwała i wynikała ze wzrostu cen skupu żywca i spadku cen zbóż
i pasz. W rezultacie spadek pogłowia w 2010 roku został zahamowany. W drugiej połowie 2010
roku doszło do znacznego wzrostu cen zbóż spowodowanego nieurodzajem. Wysokie ceny zbóż i
pasz utrzymały się również w kolejnych sezonach, co przyczyniło się do dalszej redukcji pogłowia
trzody chlewnej [Kossakowska 2013].
W badanym okresie eksport produktów wieprzowych w ujęciu ilościowym wzrósł ponad
3-krotnie, a w ujęciu wartościowym prawie 5-krotnie – do 5,4 mld zł, w tym żywca wieprzowego spadł o 32% do około 9,4 tys. t (rys. 2). Niższa dynamika wolumenu eksportu niż wpływów
walutowych wynikała m.in. ze wzrostu cen transakcyjnych oraz zwiększenia udziału przetworów
wieprzowych (z 10% do 20%). W latach 2004-2014 struktura towarowa polskiego eksportu była
zróżnicowana. Dominowało mięso wieprzowe schłodzone i mrożone. Relatywnie mały udział
w eksporcie miał żywiec wieprzowy. Jego udział spadł z 7% w 2004 roku do 1% w 2014 roku.
prosięta o wadze do 20
prosięta
kg / piglets
o wadze
weighing
do 20less
kg /than
piglets
20 weighing
kg
less than 20 kg
lochy ogółem/ sows total
lochy ogółem/ sows total
lochy prośne/ sows in lochy
pig prośne/ sows in pig
800
tys. t/thous. t
Rysunek 1. Pogłowie trzody chlewnej w Polsce
Figure 1. Pig stock in Poland
Źródło: opracowanie własne na podstawie
[Zwierzęta gospodarskie… 2005-2015]
Source: own study based on [Zwierzęta gospodarskie… 2005-2015]
600
400
200
0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
pozostałe/ other
mięso mrożone i schłodzone/ frozen and chilled meat
przetwory/ pork processed products
żywiec/ live pigs
Rysunek. 2. Eksport produktów
wieprzowych
Figure. 2. Export of pork products
Źródło: opracowanie własne na
podstawie dane Ministerstwa
Finansów dotyczące polskiego
handlu zagranicznego
Source: own study based on data
from the Ministry of Finance
concerning polish foreign trade
1
0
-1
2004
9
7
5
3
1
2006
eksport/ export
2008
5
0,02
0
0
-5
-5
2004
2006
eksport/ export
20042010
20062012
2008
2014*
2008
eksport/ export
mln szt./mln of heads
0,002010
2010
0,04
0,02
eksport/ export
-5
11
import,
saldo,
pogłowie,
relacje
cencen
/ import,
import,
saldo,
pogłowie,
relacje
/ import,
balance,
livestock,
price
relationship
balance,
livestock,
price
relationship
0
import, saldo, pogłowie, relacje cen / import, balance,
livestock, price relationship
5
2012
2012
eksport/ export
import/ import
import/
import/ import
-3import
saldo/ balance
0,00
saldo/ -5
balance
saldo/ balance
2004
2005
2006
2007
2008
2009livestock
2010
2011
2012
2013
2 014
pogłowie/
eksport/ export
pogłowie/ livestock
pogłowie/ livestock
relacja cen prosiąt do cen mieszanki dla prosiąt/ realationship of pig prices to
import/ import
prices of
feed
forpig
piglets
relacja cen prosiąt do cen mieszanki dla prosiąt/ realationship
of
prices
to the
relacja
cen
prosiąt
do
cen mieszanki
dla prosiąt/ realationship of pig prices to
balance
prices of feed saldo/
for piglets
prices of feed for piglets
-1
pogłowie/ livestock
2
13
relacja cen prosiąt do2cen mieszanki dla prosiąt/
Rysunek 4. Pogłowie
i handelofzagraniczny
prosiętami
warchlakami
realationship
pig prices to the
prices ofifeed
for piglets oraz relacje cen prosiąt do cen mieszanki
lacje cen/ livestock, price relationship
2
10
201
tys. t/thous. t
W latach 2004-2014 import
900
wyrażony w ujęciu ilościowym
800
wzrósł ponad 6-krotnie, zaś w
700
ujęciu wartościowym ponad
600
8-krotnie – do 6,9 mld złotych,
500
w tym przywóz żywca wieprzo400
wego wzrósł ponad 37-krotnie
300
– do ponad 234 tys. t (rys. 3).
200
Niższa dynamika wolumenu
importu produktów wieprzowych
100
niż wypływów walutowych
0
wynikała m.in. ze wzrostu cen
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2 014
transakcyjnych. Struktura towapozostałe/ other pork products
rowa importu była odmienna niż
mięso mrożone i schłodzone/ frozen and chilled meat
eksportu. Wzrost udziału żywca
przetwory/ pork processed products
w wywozie w latach 2011-2013
żywiec/ live pigs
nastąpił kosztem przede wszystRysunek 3. Import produktów wieprzowych
kim spadku udziału mięsa schło- Picture 3. Import of pork products
dzonego i mrożonego. Udział Źródło: jak na rys. 2
przetworów wieprzowych w Source: see fig. 2
imporcie był dużo niższy niż w
wywozie (około 1-2%). Ponadto
w ostatnich kilku latach udział żywca
a rosnącemu
10 w imporcie był dużo wyższy niż w eksporcie,
0,04
przywozowi żywca towarzyszyła 10
tendencja spadkowa pogłowia trzody chlewnej w Polsce.
Struktura towarowa eksportu żywca wieprzowego była odmienna niż importu. Eksportowano
głównie większe sztuki żywca o wadze
powyżej 50 kg (ich udział wahał się od 69% do niemalże
5
saldo/
export,
import,
balance
t,port,
import,
saldo/
export,
import,
balance
port, saldo/ export, import, balance
import, saldo, pogłowie, relacje cen / import,
balance, livestock, price relationship
Tendencje w polskim handlu zagranicznym żywcem wieprzowym w latach 2004-2014
dla prosiąt (stan pogłowia trzody w1listopadzie w latach 2004-2013, a 11
w 2014 roku w grudniu)
Figure 4. Stock and foreign trade in1 piglets and weaners and relationship of pig prices to the prices of feed
for piglets (status of pig in November in 2004-2013 and in 2014 year in
December)
9
Źródło: opracowanie własne na podstawie
danych
Ministerstwa
Finansów
dotyczące polskiego handlu
0
zagranicznego oraz [Zwierzęta gospodarskie… 2005-2015, Skup i ceny… 2006-2015]
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010 2011 2012 2013 2014
7
0
Source: own study based on data from the Ministry of Finance concerning polish foreign trade and [Zwierzęta
2004 2005 2006 2007 2008 2009 20102004
20112005
20122006
20132007
20142008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
gospodarskie… 2005-2015, Skup i ceny… 2006-2015]
-1
-1
-2
5
3
13
13
11
11
9
9
7
7
5
5
3
3
1
0
-1
-2
2004
2005
11
1
9
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-1
-2
2006
pogłowie, relacje cen/ livestock, price
relationship
1
13
eksport /export
2007
eksport /export
import/ import
2008 2009 2010
import/ import
2011
2012
2013
2014
2012
13
2013
2014
7
5
11
3
9
1
7
5
saldo/ balance
3
pogłowie/livestock
1
relacja cen trzody do cen jęczmienia paszowego/
the relationship of pig prices to feed barley prices
pogłowie, relacje cen/ livestock, price
relationship
mln szt./mln of heads
2
eksport, import, saldo/ export, import, balance
Dorota Pasińska
eksport, import, saldo/ export, import, balance
202
2
saldo/ balance
pogłowie/livestock
relacja
trzodyzagraniczny
do cen jęczmienia
paszowego/
Rysunek 5. Pogłowie
orazcen
handel
żywcem
o wadze powyżej 50 kg oraz relacja cen trzody do
the relationship of pig prices to feed barley prices
cen jęczmienia paszowego
Figure 5. Stock and foreign trade in pigs weighing more than 50 kg and the relationship of pig prices to
feed barley prices
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów dotyczące polskiego handlu
zagranicznego oraz [Zwierzęta gospodarskie… 2005-2015, Biuletyn statystyczny… 2005-2015]
Source: own study based on data from the Ministry of Finance concerning polish foreign trade and [Zwierzęta
gospodarskie… 2005-2015, Biuletyn statystyczny… 2005-2015]
100%), a importowano przede wszystkim prosięta i warchlaki (rys. 4 i 5). Udział prosiąt i warchlaków w eksporcie żywca wieprzowego w badanym okresie był zróżnicowany i nie przekraczał
1/3, zaś udział importu sztuk mniejszych w przywozie żywca ogółem prawie w całym badanym
okresie przekraczał 2/3 (oprócz 2005 roku, w którym wynosił 48%).
Eksport prosiąt i warchlaków był niewielki, w szczególności w relacji do polskiego pogłowia
i importu tego asortymentu (wahał się w przedziale od kilkuset szt. do 24 tys. szt.) (rys. 4). Import
mniejszych sztuk (do 50 kg) wzrósł z 0,1 mln w 2004 roku do ponad 4,3 mln w 2014 roku. Efektem znacznego pogorszenia opłacalności chowu prosiąt w 2007 roku był spadek pogłowia loch w
listopadzie 2007 roku, a także znaczne zmniejszenie liczby urodzonych prosiąt w kolejnym roku
[Zwierzęta gospodarskie… 2009], dlatego pojawiła się konieczność uzupełniania krajowej podaży
prosiąt w coraz większym stopniu importem. W 2009 roku opłacalność chowu prosiąt i tuczników
poprawiła się znacznie, co zachęciło producentów prosiąt do zwiększenia krycia loch. W lipcu 2009
roku po raz pierwszy od ponad dwóch lat wzrosło pogłowie loch prośnych [Kossakowska 2010].
W latach 2004-2014 liczba wyeksportowanych większych sztuk żywca (powyżej 50 kg) spadła o około 56% (z około 122 tys. szt. w 2004 roku do około 54 tys. szt. w 2014 roku), a liczba
zaimportowanych tuczników wzrosła prawie 45-krotnie (do około 1,1 mln szt.) (rys. 5). Z eksportera netto tuczników w latach 2004-2008 Polska stała się ich importerem netto w 2009 roku
i pozycję tę utrzymała do końca badanego okresu. Pomimo poprawy opłacalności chowu trzody
chlewnej w 2009 roku nie udało odbudować pogłowia tuczników do poziomu z lat 2004-2007.
Niewielki wzrost pogłowia tuczników w latach 2009-2010 najprawdopodobniej wynikał m.in. ze
wzrostu ich importu oraz poprawy opłacalności ich chowu w porównaniu z 2008 rokiem. Import
tuczników nie odgrywał tak dużej roli jak przywóz prosiąt i warchlaków w badanym okresie.
Liczba zaimportowanych większych sztuk żywca (powyżej 50 kg) była dużo mniejsza niż liczba
przywiezionych prosiąt i warchlaków, choć w latach 2010-2013 znacznie wzrosła. Rosnącemu
przywozowi tuczników towarzyszyły niekorzystne relacje cena trzody do ceny zbóż i pasz oraz
relatywnie niskie pogłowie żywca o wadze powyżej 50 kg.
Tendencje w polskim handlu zagranicznym żywcem wieprzowym w latach 2004-2014
Rysunek 6. Struktura
geograficzna importu prosiąt
i warchlaków
Figure 6. Geographical structure
of the import of piglets and
weaners
Źródło: jak na rys. 2.
Source: see fig. 2.
100
203
%
80
60
40
20
0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Dania/ Denmark
Holandia/ Netherlands
Niemcy/ Germany
Litwa/ Lithuania
Pozostałe kraje/ Other countries
Kierunki geograficzne wywozu prosiąt i warchlaków zmieniały się, najczęściej ich nabywcami
były różne kraje UE. Struktura geograficzna eksportu żywa o masie większej niż 50 kg również
ulegała zmianom. W badanym okresie zwierząt tych najwięcej wyeksportowano na Węgry, do
Rosji, na Litwę i Ukrainę [Ministerstwa Finansów dot. polskiego handlu zagranicznego].
Niemal wszystkie importowane mniejsze sztuki żywca (do 50 kg) pochodziły z krajów UE (rys.
6). W badanym okresie Holandia straciła pozycje głównego dostawcy tego asortymentu na rzecz
Danii. Udział Holandii w imporcie prosiąt i warchlaków spadł z ponad 2/3 do zaledwie 10%, natomiast Danii wzrósł do 78%. Innymi liczącymi się dostawcami były Niemcy i Litwa. O wynikach
produkcyjno-ekonomicznych chowu decydują u głównych dostawców żywca koncentracja pogłowia
i skala produkcji. Najbardziej korzystne wskaźniki w tym obszarze miały Dania i Holandia. W Polsce
produkcja żywca (w tym prosiąt) jest nadal rozproszona. Ponadto liczba prosiąt od jednej maciory
średnio w latach 2009-2010 wynosiła w Polsce 16 szt., natomiast w Danii i Holandii 27 szt., a w
Niemczech 23 szt. [Stępień 2014]. W rezultacie Dania, Niemcy i Holandia są w stanie dostarczać
większe partie prosiąt i warchlaków [Jasiński 2013]. Kierunki geograficzne importu tuczników były
podobne jak prosiąt i warchlaków. Tuczniki importowane do Polski pochodziły przede wszystkim
z Niemiec, Litwy, Danii, Łotwy i Holandii. W badanym okresie Holandia straciła pozycję dominującego dostawcy na rzecz Niemiec, które w 2014 roku dostarczyły około 72% żywca o wadze
większej niż 50 kg [Ministerstwa Finansów dot. polskiego handlu zagranicznego].
Podaż żywca wieprzowego wynika z liczby tuczników, która jest uwarunkowana liczbą prosiąt.
Kierunki zmian w liczbie macior i macior prośnych zapowiadają kierunki zmian podaży żywca
w przyszłości [Hamulczuk, Stańko 2009]. Z uwagi na spadek pogłowia loch nie przewiduje się
znacznego wzrostu urodzeń prosiąt w Polsce w 2015 i 2016 roku. Ocenia się, że import prosiąt i
warchlaków w 2015 i 2016 roku również będzie relatywnie wysoki.
Podsumowanie i wnioski
Obroty handlu zagranicznego żywcem wieprzowym dynamicznie rosły o czym decydował
przede wszystkim rosnący import prosiąt i warchlaków. Polska nabywała ten asortyment zaledwie
w kilku krajach, a z głównego rynku zaopatrzenia (Danii) od trzech lat pochodzi ponad połowa
przywiezionych sztuk. Jednocześnie podaż polskich prosiąt na rynku nie jest wystarczająca i nie
spełnia często wymagań producentów tuczników (np. duże partie prosiąt o odpowiednich cechach
genetycznych z możliwością dostarczenia w odpowiednim dla rolnika terminie). Konieczne wydaje się zatem rozważenie możliwości dywersyfikacji kierunków importu tego asortymentu oraz
zintensyfikowania działań wspierających krajowych producentów prosiąt.
204
Dorota Pasińska
Literatura
Biuletyn statyczny GUS. 2005-2015: GUS, Warszawa.
Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2005, 2013 r., 2006, 2014: GUS, Warszawa.
Hamulczuk M., Stańko S. 2009: Prognozowanie cen podstawowych produktów na przykładzie pszenicy i
żywca wieprzowego, [w:] M. Hamulczuk, S. Stańko (red.), Zarządzanie ryzykiem cenowym a możliwości stabilizowania dochodów producentów rolnych – aspekty poznawcze i aplikacyjne, IERiGŻ-PIB,
Warszawa, 190, ISBN 978-83-7658-069-2.
Jasiński L. 2013: Efektywność grup producentów trzody chlewnej z województwa wielkopolskiego, rozprawa
doktorska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław, 5.
Kossakowska J. 2010: Krajowy rynek mięsa w 2010 roku, Biuletyn Informacyjny, nr 12, ARR.
Kossakowska J. 2013: Wybrane czynniki wpływające na poziom konsumpcji wieprzowiny w Polsce (19902012), Biuletyn Informacyjny, nr 2, ARR.
Production of meat: pigs, [online], http://ec.europa.eu/eurostat/data/database, dostęp 26.06.2015.
Skup i ceny produktów rolnych w 2005 r., …, 2014 r. 2006-2015: GUS, Warszawa
Stępień S. 2014: Zmiany strukturalne w sektorze wieprzowiny w wybranych krajach Unii Europejskiej,
J. Agribus. Rural Devel., 1(31), 139.
Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2012 r., 2012: GUS,
Warszawa.
Zwierzęta gospodarskie w 2004, …, 2014 r. 2005-2015: GUS,Warszawa.
Summary
The purpose of the analysis was to show trends in foreign trade of live pigs in light of the profitability
of its production in Poland. In the last few years a trend towards more negative balance of trade in pig
products was being observed, while import of piglets and weaners was increasing. Increasing turnover of
the foreign trade in pigs was accompanied by relatively slow processes of concentration of pigs production,
a significant decrease of livestock and the number of farms involved in the breeding of pigs (in this sows)
in Poland. The fall in the domestic production of the pigs was caused, among others, deterioration of the
profitability of pig production.
Adres do korespondencji
dr Dorota Pasińska
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy
ul. Świętokrzyska 20, 00-002 Warszawa
tel. (22) 505 46 57
e-mail: [email protected]