Nietrzymanie moczu

Farmakoterapia
Nietrzymanie moczu
Nietrzymanie moczu (NTM) to objaw polegający
na niekontrolowanym wycieku moczu. W Polsce na
tę dolegliwość cierpi ok. 3 mln osób. W większości
przypadków są to kobiety.
Nietrzymanie moczu jest objawem wielu schorzeń i w związku z tym istnieje kilka jego rodzajów. NTM można i trzeba
leczyć, a leczenie zależy od rodzaju,
typu i stopnia NTM. Do najczęściej
występujących rodzajów nietrzymania
moczu według Komitetu Standaryzacji Międzynarodowego Towarzystwa
Kontynencji (International Continence
Society – ICS, www.icsoffice.org) można zaliczyć:
•wysiłkowe nietrzymanie moczu polegające na mimowolnym wycieku
moczu podczas wysiłku, kichania lub
kaszlu;
•naglące nietrzymanie moczu polegające na mimowolnym wycieku
moczu, któremu towarzyszy lub poprzedza go uczucie nagłego parcia
na mocz;
•mieszane nietrzymanie moczu polegające na mimowolnym wycieku
moczu z towarzyszącym uczuciem
nagłego parcia, jak również podczas wysiłku, kichania lub kaszlu;
•moczenie, czyli każdy mimowolny
wyciek moczu; jeśli tego określenia
używa się w celu opisania nietrzymania moczu występującego podczas
snu, należy do niego dodać przymiotnik „nocne”;
•moczenie nocne, czyli dolegliwość
polegająca na wycieku moczu podczas snu;
•ciągłe nietrzymanie moczu polegające na stałym wycieku moczu.
Inne typy nietrzymania moczu mogą
mieć charakter sytuacyjny, na przykład
nietrzymanie występujące podczas stosunku seksualnego lub śmiechu.
Nietrzymanie moczu może być objawem współwystępującym ze schorze30
niami układu moczowo-płciowego (np.
pęcherz nadreaktywny, choroby gruczołu krokowego – prostaty, zaburzenia
statyki narządu rodnego – np. wypadanie macicy, wady wrodzone, przetoki),
nerwowego (np. stwardnienie rozsiane,
choroba Parkinsona, Alzheimera, udar,
uraz rdzenia kręgowego), chorobami
metabolicznymi (cukrzyca), chorobami
zakaźnymi (AIDS).
Przejściowe nietrz ymanie moczu
(NTM) to jednostka chorobowa, której wystąpienie jest uwarunkowane
wieloma czynnikami, takimi jak: wiek
chorego, schorzenia towarzyszące,
stosowane leczenie farmakologiczne,
a nawet sytuacja życiowa pacjenta.
Zaobserwowano, że u ludzi starszych
przejściowe NTM stanowi około 1/3
przypadków nietrzymania moczu.
Występuje ono u ponad 50% osób
powyżej 65. roku życia, które są hospitalizowane z różnych przyczyn, nie
tylko urologicznych.
Z wiekiem w układzie moczowym dochodzi do licznych zmian, np.:
•osłabienia mięśnia wypieracza pęcherza moczowego,
•skrócenia cewki moczowej i zaniku
jej podśluzówkowych splotów żylnych u kobiet,
•zmniejszenia liczby komórek mięśni
gładkich dolnych dróg moczowych,
które mają wpływ na trzymanie moczu przez chorego.
Postępowanie w przejściowym NTM
powinno być wielokierunkowe i obejmować: eliminację choroby układu
moczowego, odpowiednią motywację
pacjenta, rehabilitację ruchową oraz
ewentualną modyfikację dotychczaso-
wej farmakoterapii. Przejściowe nietrzymanie moczu może być spowodowane
i/lub nasilane przez:
•infekcję dolnej części układu moczowego – zdarza się to stosunkowo
rzadko; bezobjawowa bakteriuria
nie jest przyczyną przejściowego
NTM;
•zanikowe zapalenie błony śluzowej
cewki moczowej (i/lub pochwy)
u starszych kobiet – często powiązane jest z infekcją układu moczowego; stan ten związany jest z takimi objawami, jak parcia naglące
i dysuria; u około 80% kobiet z nietrzymaniem moczu występują zmiany w błonie śluzowej, tj. wybroczyny
krwawe i miejscowa erozja, charakterystyczna dla atrofii;
•l eki – są najczęstszą przyczyną
wystąpienia przejściowego NTM
u starszych osób. Furosemid i jego
pochodne, poprzez nasiloną diurezę mogą prowokować wystąpienie
nietrzymania moczu. Leki antydepresyjne, uspokajające, stosowane
w chorobie Parkinsona, I generacja leków przeciwhistaminowych,
preparaty antyarytmiczne i opiaty,
poprzez uboczny efekt antymuskarynowy zmniejszają kurczliwość
mięśnia wypieracza i mogą powodować nietrzymanie moczu z przepełnienia. Leki alfa-adrenolityczne
poprzez blokowanie receptorów
alfa w szyi pęcherza moczowego, mogą powodować wystąpienie nietrzymania moczu u kobiet
w sytuacjach wzrostu ciśnienia
śródbrzusznego, takich jak kichnięcie czy kaszel. Wśród starszych
kobiet, u których obserwuje się
skrócenie cewki moczowej oraz
osłabienie mięśni dna miednicy, inhibitory konwertazy angiotensyny
mogą także powodować przejściowe NTM poprzez wywołanie
kaszlu – najczęstszego ich działania ubocznego. W takich sytuacjach zawsze należy rozważyć
możliwość zmiany zastosowanego
leczenia farmakologicznego.
Farmakoterapia
Nasilona diureza występująca przy
zwiększonej podaży płynów w zaburzeniach metabolicznych (hiperglikemia, hiperkalcemia) podczas stosowania leków diuretycznych, może spowodować wystąpienie przejściowego
NTM. Jest to możliwe, zwłaszcza przy
współistniejącej np. nadreaktywności
mięśnia wypieracza pęcherza moczowego. Incydenty nocnego nietrzymania moczu mogą pojawić się u chorego po zawale mięśnia sercowego,
z niewydolnością naczyń obwodowych czy hipoalbuminemią.
Jeżeli uświadomimy sobie fakt, że chory w wieku podeszłym często jest unieruchomiony w przebiegu powyższych
schorzeń i znajduje się w środowisku
dla siebie obcym, jakim jest szpital, to
wystąpienie nietrzymania moczu nie
powinno dziwić.
Zaparcia są przyczyną NTM u 10%
chorych przebywających w zakładach opieki społecznej lub hospitalizowanych w przebiegu ostrych stanów chorobowych. Prawdopodobnie
związane jest to ze stymulacją receptorów opioidowych. Incydenty nietrzymania moczu i kału występują też
podczas wodnistych stolców, kiedy
luźny kał z proksymalnej części jelit
wydostaje się małymi porcjami, obok
kamieni kałowych.
Podsumowując, zanim zdiagnozujemy
nietrzymanie moczu u osoby w podeszłym wieku i wdrożymy odpowiednie
leczenie, to warto sprawdzić osiem
przyczyn przejściowego nietrzymania
moczu. Być może ich eliminacja rozwiąże lub znacznie poprawi problem NTM.
Nietrzymanie moczu u młodych
i aktywnych kobiet
Nietrzymanie moczu często dotyka
młodych kobiet i jest związane głównie z osłabieniem mięśni dna miednicy
spowodowanym ciążami i porodami.
Większość z nich traktuje problem
nietrzymania moczu jako przeszkodę
w karierze i życiu społecznym. Niepotrzebnie – dolegliwość ta jest tak
samo powszechna jak katar sienny.
Należy przełamać barierę wstydu
i powiedzieć lekarzowi o swoim problemie. Zdarza się, że pacjentki, które
swoją dolegliwość ukrywają przez
długi czas, popadają w depresję,
wycofują się z życia towarzyskiego
i pracy zawodowej. Wśród niedogodności, które negatywnie wpływają na
codzienny styl życia, kobiety cierpiące na NTM najczęściej wymieniają
konieczność częstszego niż zazwyczaj dbania o higienę intymną (55%),
co jest szczególnie trudne podczas
częstego przemieszczania się. Kobiety narzekają, że muszą pamiętać
o unikaniu podnoszenia cięższych
rzeczy, ograniczaniu spożywania
płynów i przebywaniu zawsze blisko
toalety. Wszystko to sprawia, że czują
się ubezwłasnowolnione przez swoją
dolegliwość i nie mogą czuć się swobodnie w każdej sytuacji.
Co można zrobić, aby ten problem
dla kobiety aktywnej nie był tak uciążliwy? Przede wszystkim o dolegliwości
należy zacząć myśleć zanim się pojawi. Główną przyczyną nietrzymania
moczu jest osłabienie mięśni dna miednicy, dlatego trzeba nauczyć się je
lokalizować i zacząć regularnie ćwiczyć. Można to robić nawet w pracy
podczas pisania e-maili lub rozmów
przez telefon. Ćwiczenia te polegają
na zaciskaniu mięśni krocza tak, jakby
chciało się przerwać strumień moczu
i wytrzymaniu tak od kilku do kilkunastu sekund. Stosuje się serie 8–12 silnych, prawie maksymalnych skurczów
trwających od 6 do 8 sekund z 6-sekundową przerwą pomiędzy skurczami. Wykonywać je należy codziennie,
najlepiej 3 razy po kilka serii. Zestaw
ten można uzupełnić, 2 razy w tygodniu wykonując te same ćwiczenia
przez 30–45 minut, leżąc, stojąc, klęcząc i siedząc w rozkroku. Takie ćwiczenia nie tylko wzmacniają mięśnie
dna miednicy, ale również te, które
biorą udział w regulowaniu ciśnienia
w jamie brzusznej. Należy pamiętać,
aby zestawy ćwiczeń uwzględniały
wiek pacjentki i rodzaj NTM.
W związku z niezwykle intymnym charakterem dolegliwości specjalnego
znaczenia nabiera właściwy dobór
preparatów pomocniczych, ułatwiających utrzymanie higieny osobistej.
Gwarantuje to poczucie bezpieczeństwa i komfortu oraz pozwala na zabezpieczenie skóry przed wilgocią
i podrażnieniami wywołanymi przez
składniki moczu, zmniejszając ryzyko
infekcji i uszkodzeń skóry. Ma to kolosalne znaczenie w przypadku osób
o ograniczonej sprawności ruchowej,
długotrwale unieruchomionych, o ciężkim stopniu nietrzymania moczu.
W zależności od charakteru i stopnia
nasilenia NTM pacjenci mają do wyboru wkładki anatomiczne (dla kobiet
i mężczyzn), pieluchomajtki, jednorazowe majtki chłonne czy pieluchy anatomiczne o różnych poziomach chłonności, których zadaniem jest nie tylko
absorpcja wilgoci, ale również neutralizacja nieprzyjemnych zapachów. Ich
stosowanie, szczególnie w przypadku
pacjentów z nietrzymaniem moczu
o lekkim bądź średnim nasileniu, pozwala na znaczne zminimalizowanie
dyskomfortu i poprawę higieny osobistej, co podnosi jakość życia i pozwala
niejednokrotnie na powrót do dawnej
aktywności zawodowej czy społecznej.
dr med. Sylwia Krzemińska
31