asertywne porozumiewanie się nauczyciela i ucznia

DR HANNA HAMER
Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna
w Białymstoku
ASERTYWNE
POROZUMIEWANIE SIĘ
NAUCZYCIELA I UCZNIA –
FAKTY, MITY, PRZEŁOM
FAKTY:
KILKA UWAG O RELACJACH NAUCZYCIELI Z
UCZNIAMI
 Oto efekt sondażu u nauczycieli z
warszawskich liceów
(przy okazji – bardzo dziękuję za współpracę mgr Małgorzacie
Samsonowicz, wybitnej anglistce z Warszawy i wspaniałej
wychowawczyni młodzieży):
Co przeszkadza
w harmonijnej komunikacji między
nauczycielem a uczniem
Co pomaga
w harmonijnej komunikacji między
nauczycielem a uczniem
•
Brak wewnętrznej motywacji ucznia
•
Osobista motywacja – zarówno
ucznia jak i nauczyciela
•
•
Strach i nieufność
Brak entuzjazmu
•
•
Odwaga i zaufanie
Entuzjazm w podchodzeniu do
nowych wyzwań i zadań
•
•
Brak ciekawości poznawczej
Brak wyraźnie postawionych granic
•
•
Ciekawość świata
Jednoznacznie postawione
granice – co wolno, czego nie
wolno i dlaczego
•
•
Niejasność wymagań
Infantylność i niedojrzałość ucznia
•
•
Jasno określone wymagania
Dojrzałość osobista i społeczna
ucznia
•
Nieatrakcyjność lekcji
•
Atrakcyjne lekcje z danego
przedmiotu
•
Nadmiar wygórowanych wymagań
•
Jasno określone wymagania
Co przeszkadza
w harmonijnej komunikacji między
nauczycielem a uczniem
• Nietolerancja nauczyciela w
stosunku do ucznia
•
•
•
•
•
•
•
•
Obopólne kierowanie się
uprzedzeniami
Uczniowskie i nauczycielskie
stereotypy
Brak szacunku z obu stron
Niekompetentne wychowawstwo
Co pomaga
w harmonijnej komunikacji między
nauczycielem a uczniem
• Tolerancja w stosunku do ucznia
jako młodego człowieka
wchodzącego dopiero w życie
• Pozbycie się różnych uprzedzeń
(bardzo trudne!)
• Odrzucenie stereotypów (trudne!)
•
•
Wzajemny szacunek
Profesjonalne wychowawstwo
Nieznajomość zasad zachowania
się
Piętnowanie błędów
•
Przestrzeganie ustalonych zasad
•
Brak ponoszenia konsekwencji
za swoje postępowanie,
bezkarność
•
Świadomość obu stron, że można
uczyć się na błędach
Konsekwencja, umiejętne
stosowanie tak zasady przywilejów,
jak i obowiązków.
Bariery w komunikacji nauczyciel (N) –uczeń (U)
w warszawskich gimnazjach:
1. Konsekwentne i bezmyślne niszczenie
2.
3.
4.
5.
6.
autorytetu nauczycieli w mediach
Różnica wieku.
Niechęć/obojętność N wobec zainteresowań
U, ich ulubionych lektur, zespołów itp.
Przyjęcie za absurdalne założenia, że uczeń
może być partnerem w dyskusji z
nauczycielem. Stwarzanie przez N zbyt
dużego dystansu.
Przekonanie N o własnej nieomylności.
Brak czasu i przemęczenie N.
Bariery w komunikacji nauczyciel (N) –uczeń (U)
w warszawskich gimnazjach – c.d.:
7. Nieufność uczniów wobec nauczycieli.
8. Roszczeniowe podejście uczniów.
9. Deficyty uczniów: uwagi (rozkojarzenie U,
niezdolność do skupiania uwagi), słaba wiedza
ogólna, ubogi zasób słownictwa, „słyszą, ale nie
słuchają”, używanie słów w innym znaczeniu,
niż to powszechnie przyjęte, bez świadomości
tego faktu, np. chamskie w znaczeniu dziwne).
10. Brak kultury osobistej obu stron.
11. Wzajemne niesłuchanie/nieuważne słuchanie
siebie N i U.
12. Brak wzajemnego szacunku.
13. Traktowanie uczniów jak masy,
a nie zbioru indywidualności.
DWA ODMIENNE MITY O PRACY W SZKOLE:
1. NIC SIĘ NIE DA POPRAWIĆ.
2. MOŻNA WSZYSTKO ZMIENIĆ,
WYSTARCZY CHCIEĆ.
 Realistycznie podchodząc do trudnej komunikacji
N-U – MOŻNA I WARTO PRÓBOWAĆ, MAJĄC
ŚWIADOMOŚĆ, ŻE NIE ZAWSZE I NIE
WSZYSTKO SIĘ UDA.
 POMAGA W KOMUNIKACJI N-U, ODWROTNOŚĆ
TEGO CO POWYŻEJ.
 Oraz – cierpliwość nauczyciela i czytelne sygnały
akceptowania uczniów;
 a także - wydawanie im krótkich, jasnych poleceń,
powtarzanie ich i sprawdzanie czy uczniowie
rozumieją je tak, jak nauczyciel
 oraz – zapisywanie ważnych zagadnień
na tablicy.
 OSOBOWOŚĆ NAUCZYCIELA MOŻE BYĆ
POMOCĄ, ALE I POWAŻNĄ PRZESZKODĄ W
POPRAWNEJ KOMUNIKACJI Z UCZNIAMI,
ZWŁASZCZA JEŚLI NAUCZYCIEL NIE CHCE
SIĘ ROZWIJAĆ.
 Obie strony mogą sobie pomóc poprzez
umiejętnie prowadzony przez nauczyciela
TRENING ASERTYWNOŚCI po to, aby nabyte
umiejętności wykorzystywać następnie we
wzajemnych relacjach.
PRZEŁOM W ZŁYCH RELACJACH N-U JEST
MOŻLIWY!
PROGRAM
ZAJĘĆ ASERTYWNYCH
W RELACJACH
NAUCZYCIEL-UCZEŃ
1. Założenie 1: N i U są równie ważni jak ja.
2. Założenie 2: agresję, uległość lub
manipulację już umiem stosować, warto
nauczyć się 4. narzędzia komunikacji:
asertywności, bo może się przydać.
3. Założenie 3: za którymś razem swoim
przykładem nauczę ludzi, że można
porozumiewać się asertywnie i warto – bo
wszyscy na tym zyskują.
Definicja asertywności: przyjazna stanowczość dla
zmiany złych i podtrzymania dobrych relacji.
 Dlaczego asertywność jest lepsza od uległości?
 Bo uległych lekceważą.
 Dlaczego asertywność jest lepsza od agresji?
 Bo agresywnych nienawidzimy i często
odpowiadamy atakiem, co źle się zwykle kończy
od razu lub w perspektywie długofalowej.
 Dlaczego asertywność jest lepsza od
manipulowania ludźmi?
 Bo manipulantów unikamy jak zarazy; wiemy
bowiem, że więcej stracimy niż zyskamy.
Długofalowe korzyści z komunikacji
asertywnej:
 Zwiększenie szacunku do siebie i otoczenia







wobec nas,
poprawa atmosfery,
poprawa zdrowia,
unikanie niepotrzebnych konfliktów,
przewidywalność i przejrzystość wobec ludzi,
przekonanie, że mamy wpływ na własne życie,
POCZUCIE KONTROLI i sprawczość!
Ciepło i łagodność w połączeniu ze
zdecydowaniem ZWIĘKSZA SKUTECZNOŚĆ.
 Kiedy nie warto/nie można być asertywnym?
 Gdy nie masz nadziei na zmianę agresywnej
postawy kogoś, kto ma wszystkie atuty w
ręku.
 Asertywna mowa ciała: spokój, kontakt
wzrokowy przez cały czas (bo zdania
krótkie!), wyprostowana pozycja ciała,
umiarkowana gestykulacja, lekki uśmiech w
oczach, ciepła barwa głosu (z wyjątkiem
wyrażania wściekłości!).
 Dlaczego boimy się odmawiać – bo „nie
wypada”, bo nas znielubią, urazimy kogoś,
ale przede wszystkim-nie umiemy tego robić
asertywnie
1. Technika zdartej płyty ułatwiająca odmowę
i protest.
2. Technika otwartego wyrażania myśli krótkie komunikaty typu JA („moim
zdaniem, uważam, że”), bez pouczania (O
ILE TO MOŻLIWE!).
3. Technika ujawniania pozytywnych i
negatywnych emocji – walor informacyjny i
łagodzący relacje. ALE nie zawsze i nie
wszystko mów!
 Uwaga na super-uprzejmą i delikatną formę
wypowiedzi! TEGO MOŻNA SIĘ NAUCZYĆ!
TO NIE OZNACZA SŁABOŚCI .
4. Technika sprowadzania krytyki ogólnej do
szczegółowej („a co konkretnie masz na
myśli, a jeśli zrobię to i to, czy wtedy będzie
ok.?”).
5. Technika demaskowania aluzji („czy to
mnie masz na myśli???).
6. Technika 4 asertywnych kroków - na czym
polega problem, jak się z tym czuję, prośba
(„gdybyś zechciał/a…) i pozytywne skutki
dla obu stron. UWAGA: IM BARDZIEJ CI
ZALEŻY NA OSOBIE, Z KTÓRĄ
ROZMAWIASZ, TYM CIEPLEJSZY ZRÓB
WSTĘP, np. „trudno mi z tym, boję się cię
urazić, ale tak bardzo mi zależy na poprawie
naszych stosunków, że spróbuję”.
Technika czterech asertywnych kroków
Mówimy jak najkrócej:
1. zdefiniowanie problemu,
2. informacja o własnych odczuciach,
3. propozycja lub prośba i
4. pokazanie pozytywnych skutków dla obu stron (lub tylko dla siebie).
Np.: 1) „po raz kolejny podnosi pan głos”; 2) „rozumiem, że jest pan
zdenerwowany, ale ja też się denerwuję i trudno mi się skupić”; 3 i 4)
„gdyby mówił pan spokojniej i ciszej, to łatwiej i szybciej załatwilibyśmy tę
sprawę (nasze stosunki byłyby lepsze)”.
Inny przykład: 1) „problem polega na tym, że używasz epitetów i podnosisz
głos”; 2) „czuję się z tym źle i nie mogę się skoncentrować”; 3) „gdybyś
mówił ciszej i bez epitetów, mógłbym lepiej zrozumieć, o co ci chodzi”; 4)
„usiądźmy i porozmawiajmy spokojnie, a na pewno szybciej znajdziemy
rozwiązanie”.
 Gdy to nie skutkuje – stopniujemy siłę perswazji, a w
ostateczności - odwołujemy się do zaplecza
(regulamin szkoły, dyrektor, rodzice, ochroniarz,
policja)
7. Asertywne reakcje na krytykę uzasadnioną
(„przepraszam”) i nieuzasadnioną („a to
niespodzianka, zaskoczyłe/a/ś mnie,
kompletnie się z tym nie zgadzam, raczej
sądzę, że to plus dla mnie, bo…”).
8. Technika rozdzielania uzasadnionej krytyki
(masz rację, mój błąd…”) od brutalnej
formy lub krzyku („…ALE zdecydowanie nie
podoba mi się sposób w jaki mnie
traktujesz”).
9. Technika miłej reakcji na uzasadniony
komplement i ambiwalentnej na
nieuzasadniony („to miłe, ale ja myślę, że to
raczej moja słabsza strona, pracuję nad
tym”.
10. Technika ujawniania rozbieżności opinii
(„no popatrz, to ciekawe, a ja zupełnie
inaczej o tym myślę”). . NIE MUSIMY BYĆ
ZGODNI WE WSZYSTKIM.
11. Technika odraczania odpowiedzi (kiedy nie
masz zdania albo źle się czujesz, a ktoś
nalega na otwartą deklarację w jakiejś
ważnej sprawie).
12. Technika zasłony z mgły. (Tylko po to, aby
uspokoić rozmówcę, bo wściekły nie
zrozumie naszych racjonalnych
argumentów).
 Sztuka łączenia różnych technik asertywnych
stosownie do sytuacji - ELASTYCZNOŚĆ
 UWAGA: JEŚLI TRAKTUJESZ SWOJE
ASERTYWNE UMIEJĘTNOŚCI JAKO
DOWÓD WYŻSZOŚCI NAD INNYMI TZN. ŻE
IDEA KOMUNIKACJI ASERTYWNEJ JEST CI
OBCA!
 TU WSZYSCY MAJĄ/MOGĄ WYGRAĆ!!!